Noord en Oost Tartarye

[p. 503]

Noord en Oost Tartarye;
Tweede deel:

Behelzende de Landschappen Georgia, Mengrelia, Cirkassia, Crim, Astakkia, Altin, Tingoesia, Siberia, en Samojedia,
Door Nicolaes Witsen.

Georgia of Iberia.

DIt Landschap is gelegen omtrent op twee en veertig graden, Noorder breete; stoot ten Oosten aen Persien, ten Westen aen het gebied van den Grooten Turk, ten Noorden aen het Dagestansche en Cirkassen Land, en ten Zuiden weder aen Persien, in de Nabuurschap van de Kaspische Zee.

De Georgianen zijn wel eigentlijk geen Tarters, maer der zelver naeste en aengrenzende gebuuren, wes zy veele zeden met de zelve gemeen hebben.

In Georgia Heerschten, in de Lente van de voorige Eeuw, vier Vorsten: de eerste, Rustan geheten, was Vorst van het gewest omtrent Testis; doch de Stad Teflis was toen al met Persiaensch krygs-volk bezet. De tweede Vorst was genaemt Datian, die een eigen Heer was, magtig dertig duizend man te Velde te brengen: hy lag in ontoegankelijke gebergte. De twee andere Vorsten-dommen of kleine Ryken, strekten zich na het Cirkassche gebergte toe, genaemt Bachacour en Iveria, eng genomen. Dit Georgia of Grusinia, oulinks Iveria of Iberia alleen genaemt, strekt zich van dicht onder de Zwarte Zee tot aen't Cirkassische gebergte.

Het Landschap Georgia is dan gelegen tusschen de Kaspische en Zwarte Zee. Georgia word anderzins mede Gurgie of Gurgistan genaemt; strekt bewesten tot aen't gebergte dat Mengrelia afscheid. Het was voor dezen een gebied, daer al het Volk de Christelijke Godsdienst beleed; doch zedert dat'er veele Mahometanen zijn ingedrongen, is de zaek, daer te Lande, door de Perzen, zoo geschikt, dat'er, volgens Tavernier, twee Prinsdommen van deze Landen geworden zijn, die Landschappen, aen't Persiaensche Hof, genaemt worden: den Konink van Persien kiest daer twee Bevelhebbers, die de zelve Landschappen bestieren; doch daer toe weigerd hy nu in toekomende iemand te verkiezen, die niet al eer het Mahometaensch Geloof heeft omhelst. Deze gewest-bestierders, die tot noch toe altoos Princen van 't Land zijn geweest, uit de oude Koninklijke stam, krygen de naem van Koningen, zoo ras als zy tot het gezag zijn verheven: en dit is ingevoert, zedert omtrent vyftig Jaren. En zoo lange als deze Princelijke geslachten duuren, zal de Konink van Persien gehouden zijn, Bevelhebbers uit de zelve stam te kiezen.

De eerste van deze twee Koningen, hout zijn Zetel tot Testis, in de Land-tael, Konink van Cartele geheten, en gebied over het omleggende Land.

[p. 504]

De tweede, die het ander gewest beheerschte, is Christen gebleven, en leefde noch voor weinig tyd, hoe wel overleden, als de Heer Tavernier in Persien was; welke vier Zoonen had, waer van de oudsten, aen 't Persiaensche Hof, de Mahometaensche Godsdienst aen heeft genomen; die dan aenstonds Bevelhebber, by val van versterf, is verklaert, van 't eerste Landschap; konnende hy in des Vaders gebied mede niet volgen, ten ware dat Mahometaensch was; doch zijn Gemalin het Christelijk Geloof als noch omhelst: en deze is, die huiden in 't gebied van deze twee gewesten zit, verstootende den Zoon, van den wettigen Vorst des eerst genaemden Landschap, om dat hy Christen was, uit het gebied.

De Moeder van deze wettige Georgiaensche Prins, die noch Christen is, doch verstooten, heeft zich, in 't Jaer zestien honderd negen en zeventig, opgehouden in Moskou, en heeft toen hunne Tzaersche Majesteiten een Gezantschap na Persien afgeschikt, om onder anderen voor te dragen, dat de gemelte wettige Christen Prins in zijn Georgiaensche gebied weder herstelt mogte worden; waer toe de Moeder mede derwaerts gong. 't Is reeds twintig Jaren, en meer, dat de Mahometaensche Vorst heeft geheerscht, echter blyven de Onderzaten meest by hun Geloof.

Deze beide Koningen, of Bevelhebbers, boven gemeld, hadden, ieder in 't gemein, drie honderd Mahometaensche Ruiters tot hun Wacht; en in beide de Ryken vind men nu omtrent twaelf duizend Mahometanen.

De Konink van Testis slaet Munt op de naem van den Konink van Persien. De Rechtspleging geschied daer by de Christenen, en geen Mahometaen, zelf de Konink, heeft daer geen deel aen. Die daer steelt, moet het zeven dubbelt weder geven; en zoo hy niet en heeft, moet hy verkoft worden; zoo dat noch niet toereikt, zijn Wyf, en Kinderen. Die een moord doet, word ter dood veroordeeld, en aen de verwanten van de verslagene over gegeven; om de uitvoeringe te doen, die 't hem echter konnen vergeven. Om schuld word de schuldenaer, zoo niet te betalen heeft, met Wyf en Kind verkoft.

Deze Georgiaensche Christenen zijn zeer bot, in Geloofs-zaken; doch de Vrouwen zijn daer, zoo in Godsdienst, als alle wetenschappen, verstandiger als de Mannen; 't geen by komt, om dat de Mannen, of het Land bouwen, of ten oorlog trekken, de Vrouwen zich, in grooten getale, in de Kloosters ophouden, daer zy zich bevlytigen tot Godsdienst, en wetenschappen: te meer worden de Dochters vroeg in de Kloosters gestooken, om dat, als zy schoon zijn, veel gestoolen worden, en zulks dikmael van hun naeste vrienden, en verkoft in Persien, Turkyen, of wel heel in Mogols-land. Deze Dochters worden aldaer in de Kloosters bewaert, tot op hun Trouwen, of zy blyven daer wel al haer leven lang, zich met de Godsdienst bemoeyende: zy Doopen mede zoo wel als de Priesters. Daer wast veel Wyn; en de Mannen, zoo wel als de Vrouwen, zijn tot den dronk zeer genegen: drinken de Brandewyn in groote overvloed. De Mannen en Vrouwen eeten ieder byzonder. Zy nuttigen veel Uyen, en ander Aerd-gewas, 't geene zy nuttigen, zoo als het uit den Tuin komt, zonder kooken. Zy reizen gaern, en zijn groote Koop-luiden: schieten wel met de Boog, en hebben de naem van dw braefste Zoldaten te zijn van geheel Asie.

De Konink van Persien onderhoud een goed gedeelte Ruiters van deze Volken, die verlochent zijn, aen zijn Hof, op hun wakkerheit en getrouwigheit steunende; gelijk'er ook een goed gedeelte in dienst van den Mogol is: zy houden zeer vast, wyken niet. Zoo wel de Mannen als de Vrouwen, zijn van schoone gedaente, zoo in verw als gestalte; en worden, beneffens de Cirkassen, voor de schoonste van geheel Asia geacht; waer uit de Konink van Persien een groot getal tot zijn Vrouwen neemt. Aen de Vrouwen in dit Landschap, word ook groote vryheit gegeven, en meer als elders in Asia. In de Hooft-stad Teflis, dat een groote en welgebouwde Stad is, word veel Zyde gehandelt. De Godsdienst is vermengt uit de Grieksche en Armenische.

Antoine de Gouvea, in zijn bericht, over het leven van Schach Abas, Konink van⁺ Persien, spreekt van Iberia, aldus:

Het Landschap Iberia, 't geen anders Gurgistan word genaemt, is verdeelt onder vier kleine Koningen, waer van de voornaemste, Chan Simon is genaemt, welke noch by leven is, maer word tot Konstantinopolen aengehouden, ter oorzaek, dat hy in de voorige oorlog, den Pers tegen de Turk hadde begunstigt: des zelfs oudste Zoon Gorquin, had het bestier van het Ryk by 't afwezen van de Vader: deze Prins, wiens Land dicht aen Armenie stoot, bespeurende de dappereoverwinningen van Schach Abas, zand hem Gezanten te gemoet, met veele geschenken, bood zich aen, hem, zoo in dezen oorlog, als anderzins te willen dienen. Een ander Konink dezes Lands, geheten Alexander, (wiens Zoon Mahometaensch was, en ten Hoof by Abas) bood zich van gelijken aen; edoch, de Pers wetende dat zijn

+ Deze Abas leefde in de Lente dezer voorby getrede Eeuw.

[p. 505]

Broeder Anza Mirza, die de Dochter dezes Prins ten Wyve had gehad, niet veel hulps van hem genooten hadde, zeide aen des zelfs Zoon, Konstantyn u Vader is mijn vriend by monde, maer in het hert der Turken, en dat hy 'er niet goeds van beloofde, voor hy het zag: dit briefde de Zoon den Vader over, en ried hem met een, proef van zijn zeggen te geven, en den Turk op 't lijf te vallen: zoo geraden zoo gedaen, hy rukt drie of vier duizend Ruiters by een, en valt op Teflis, toen by de Turk bezeten; de bezettelingen nergens van wetende, gaven het op, en wierden gezabelt, vier honderd en tachentig koppen dezer Turken, zand hy aen den Persischen Konink, die daer over wel te vreden, hem aenstonds uit zijn Hooft-stad Zaquan ten Hoof, en voor hem dede komen: zoo als ook Gorquin verscheen, en deze twee Princen dienden den Konink ten oorlog. Alexander bragt met zich drie duizend Ruiters, die een Zilver kruis liet dragen, omtrent de Bende-vaen; hywierd aen de rechter vleugel gestelt, zoo als ook het krygsvolk van Gorquin, en waren beide ten Hoof zeer geëert.

En weinig lager spreekt gemelte Schryver, aldus:

Wy hebben hier vooren gezegt, dati Alexander Chan, Konink der Georgiers gekomen was, om den Persischen Konink te bezoeken, in 't beleg van de Stad Eruan: geduurende dit beleg, door aenrading van zijn Zoon Konstantyn, eiste hy van den Konink van Persien, dat hy hem zond, met eenige Persiaensche Benden, om het Landschap van Eruan te bemagtigen, want vermids het zelve zoo zeer dicht aen het zijne lag, zoude zulks zeer licht te doen zijn: dies wierden hem ten dien einde krygs-knechten toegevoegt; en als zy vervolgens gekomen waren aen de grenzen van Gurgistan of Georgia, onderhielt Gorquin, oudste Zoon van Alexander (die achtende dat de Kroon op hem behoorde te vallen, als de oudste Zoon zijnde, na David, die de oudste Zoon was:) zijn Vader Alexander, en berispte hem scherpelijk, dat hy toestond, dat door bepleit van Konstantyn, die de jongste zijnder Zoonen was, het Landschap Eruan, het geen in de Nabuurschap van Georgia was gelegen, beoorlogt wierd: hy moest in acht nemen hoe Konstantyn een Mahometaen was, en wezende Eruan door de gunst van den Pers bemagtigt, trachten zoude, zich zelven, en den Pers geheel in Georgia in te voeren, met te zeggen, hy ware de Natuurlijke Zoon, en Erfgenaem des bezits, en Ryks: wezende niet raedzaem, zoo een magtig Buurman te hebben, als de Pers was. Alexander bevatte dit, en stemde toe, dat zijn Zoon Gorquin gelijk hadde, dies hy zich berouwde, en overleide hoe dit te beteren. Het heel-middel was uit te stellen, de gegevene belofte, van hulp-benden toe te zenden, gelijk ook de noodzakelijke levensmiddelen, en nu dees, dan geene uitvlucht te verzinnen, om te min aen den Zoon Konstantyn, het beloofde te verschaffen; 't geen dan by Konstantyn wierd gemerkt, dies hy opnam, om zich aen Vader, en oudste Broeder te wreken, die te dooden, en zich meester van 't Koninkryk te maken, zoo als hy zulks in dezer voegen volbragt: beval dan aen eenige zijner trouwe Dienaers, zoo haest zijn Broeder Gorquin quam, om hem te bezoeken, dat zy hem zoude ponjaerdeeren, 't geen geschach, met de dood van eenige bygeleidende Dienaers, zoo als hy mede zijn Vader Alexander, door eenige Persianen, en opgemaekte Georgiers van zijnen aenhang, het hooft dede afslaen; trok wyder het Ryk Gurgistan in, en bemagtigde de Hooft-stad Zacham of Zaquan, daer hy wierd gehoorzaemt, lichte eenig Geld, en verzamelde de Schat zijns Vaders, en toog met acht duizend zijner geworvene Landsluiden, en zes duizend Persianen terug, na het Win-gewest Eruan.

Mehemet, Zoon van Cigala, Bacha van dat Landschap, bespeurende dat Konstantyn reeds by de Stad Cavala genadert was, toog na Sumachia, die de Hooft-stad dies gewest was, en stelde zich met twaelf duizend Turken in stant van tegenweer, en wierd handgemeen, tegen een Leger van veertien duizend Perzen, en Georgiers, maer verloor den slag: drie duizend Turken bleven op de stede, en hun Veld-heer, met de overige namen hertret, binnen Sumachia.

Konstantyn vervoegde zich, tot aen de poorten gemelter plaets, welke hy belegerde, en dede verslag geven aen den Persische Konink: ondertusschen vielen 'er veel kleine krygs bejegeningen voor, meest tot nadeel van de Turk: want de Persianen waren beter te paerd afgerecht. De Georgiers die onder 't Veld teken van Konstantyn streden, geduurende dit beleg, weinig voldaen zijnde, van zijn bestiering, en heerschappye, ter oorzaek van zijn wreedheit, trachte zich zijn'er Heerschappye te ontrekken, dies zy t'zamen zworen hem te dooden, wes zy op zeekere nacht, als hy sliep, tot hem naekte, maer zulks merkende, riep de zijnen by een, doch bespeurde dat de bespringers sterker

[p. 506]

waren, als den geenen die hy by de hand hadde, sprong daer op uit de Tente, en vluchte na de Stad Adavil, zand boden aen den Konink, verzocht hulp, niet alleen om Eruan te winnen, maer zelf geheel Georgia: Abas zond hem acht duizend Ruiters, waer mede hy Georgia intoog: die schuldig waren aen den opstand, vlooden in Berg en Bosch, de overige ontfongen hem in de Stad Zacham, meer uit vrees als door liefde; maer zijn Heerschappye duurde niet lang, vermids het Volk geen Vader-moorder willende gehoorzamen, bestemden hem te dooden, en de vluchtelingen heimwaerts geroepen hebbende, zamelde zy een goede hoop Volks, riepen een jong Kind, genaemt Lamassam tot Konink uit, die Zoon was van David, oudste Zoon van Alexander, welke opgebragt was onder de oogen van zijn Moeder, die aengesteld wierd, om geduurende de minder-jarigheit te Heerschen: men toog dan na de Stad Zacham: zoo haest was aen Konstantyn daer van geen kennis gegeven, of hy ontmoete de op hem komende magt, met zijn onderhebbende Perzen, en Georgiers; maer ter eerster aen val, trof hem een Pyl, zoo, dat dood ter Aerde van zijn Paerd viel: dus staekte de Georgiers de Veld-slag; wyders, en wilde geen Persiaen leet doen, om Abas niet te vertoornen, welke hunnen Konink omtrent de Stad Cars aentroffen, wel bedroeft, over Konstantyns ongeval. Doch kort daer op quam de Weduwe van David, dien het bestier aen bevoolen was, met haer Zoon den jongen Konink, en een zeer schoone Dochter, zich werpen voor de voeten van Abas vergiffenis biddende, van 't begaene feit, zy beklede met goede redenen het vertoog; hy nam alles wel op, bevestigde de jonge Prins in de Troon, en koos de schoone Dochter tot zijn Huisvrouw. Naderhand als Konink Abas eenige manschap tot den krygs-dienst uit dit Georgia vorderde, en dat'er zorg was, dat men de zelve zoude willen straffen, over het dooden van Konstantyn, zoo wierd goed gevonden, dat gemelte Koninginne met drie duizend schoone Vrouwen, wel opgeschikt, en behangen met al dat kostelijk was, derwaerts zoude trekken, en zich vernederen voor Konink Abas, biddende dat hy de Mannen wilde verschoonen; zy wierd begeleit van eenige Priesters; dit nam op, en de Persische Konink lachte om zoo aenzienlijke Vrouwen - bezending, en zond de Bende dezer kunne, wel onthaeld, weder te rug, en nam vergenoeging. Dus verre Antoine de Gouvea.