Biographisch anthologisch en critisch woordenboek der Nederduitsche dichters. Deel 3 HAE-IPE

[Balthazar Huydecoper]

Huydecoper (Balthazar) ³, geboren te Amsterdam in het laatst der zeventiende eeuw en aldaar overleden den 20 September 1778, was in het jaar 1740 Schepen, en bekleedde vervolgens het ambt van Bailluw van het eiland Texel, op het welk hij uit dien hoofde een' geruimen tijd zijn verblijf hield, en de Nederduitsche taal- en dichtkunde met veel lust en ijver beöefende.

3 C. saxii Onomast. T. VI, p. 692. Vervolg op J. wagenaar, Amst. fol. blz. 553. Bijvoegsel op J. kok, Vaderlandsch. Woordenb. III Deel, b1z. 94. N.g. van kampen, Beknopte Geschied. der Nederl, Lett. en Wetensch. II Deel, blz. 161, 196.

[p. 432]

Huydecoper, was een zeer bekwaam dichter en uitmuntend oordeelkundige; men kan zeggen dat hij de fakkel der critiek in onze letterkunde ontstoken heeft, om welke niemand voor hem nog gedacht had; wij hebben hier het oog op zijne voortreffelijke Proeve van Taal- en Dichtkunde, een werk, onschatbaar voor elk die eenigen prijs stelt op deze beide wetenschappen of ze met vrucht beöefenen wil. Wij bewonderen op bijna elke bladzijde 's mans gezond oordeel, scherpzinnig vernuft en fijnen smaak, zoo wel als zijne zuivere taalkennis en grondige geleerdheid; in een woord, dit werk is een rijke Thesaurus Criticorum Poëtarumque. Hetzelve kwam voor de eerste maal in het licht te Amsterdam in 1730, 4^to. Frans van lelyveld bezorgde in 1782 te Leyden eene fraaije uitgave van dit verdienstelijk werk met aanteekeningen, en, na diens overlijden, n. hinlópen, in vier deelen in groot 8^vo. Aan huydecopers zorg hebben wij ook eene verbeterde uitgave te danken der Rijmchronijk van melis stoke. 's Mans tooneelarbeid bestaat in vier treurspelen, namelijk eene vertaling van corneilles Edipus, 1720 en drie eigenvindingen, te weten: De triompheerende Standvastigheid, of de verijdelde Wraakzucht, 1717, Achilles, 1719 en Arsases of het edelmoedig Verraad, 1722 ¹. Al deze treurspelen zijn zeer wel bewerkt, en wezenlijke sieraden des Amsterdamschen tooneels, alwaar nog tegen-

1 Men vindt eene welverdiende lofspraak van dit fraaije treurspel in van effens Holl. Spectator, VII Deel, N⁰. 200, blz. 159.

[p. 433]

woordig de Achilles ¹ door het onnavolgbaar spel van den onvergelijkelijken snoek onze bewondering wekt; vooral bekoren ons in deze stukken ‘de lierzangerige alleenspraken,’ zeggen wij met den Heer de vries, die een paar voorbeelden daarvan aanvoert ², ‘die het gebrek van Reijen, welke de zedekundige toepassing aan de Treurspelen bij de Ouden gaven, eenigzins vergoeden.’ Deze treurpelen zijn niet, gelijk die van vondel, op de Grieksche leest geschoeid, en ook niet, gelijk die van nomsz en barbaz, naar het Fransche voorschrift zamengesteld, maar hebben een echt oorspronglijk karakter, en zouden als de types aangemerkt kunnen worden van het Nederduitsch treurspel, als wij dit ten eenigen tijde zullen bezitten, en wij ons langer niet met den afval van het Fransche en Duitsche tooneel behoeven te vergenoegen ³.

In 1726 gaf hij te Amsterdam eene vertaling in

1 Men vindt eene uitmuntende beoordeeling van dit treurspel in den Tooneelkijker, II Deel, blz. 90 en volgg., waar ook eenige bedenkingen van den Heer barbaz tegen hetzelve (Amstels Schouwtooneel I Deel, N^o. 3) voldoende worden opgelost.

2 Geschied. der Nederd. Dichtk. II Deel, blz. 129.

3 Als men de geschiedenis van ons tooneel vlugtig overziet, dan blijkt het dat wij ons altijd in dit vak naar den smaak van andere volkeren geschikt hebben. Coster en vondel voerden Griekschen smaak in, toen zij de spelen van sinnen der rederijkers van het tooneel verbannen hadden; deze moest weder plaats maken voor den gedrochtelijken Spaanschen, die vervolgens allengs door den beschaafden Franschen verdrongen werd, inzonderheid toen wij goede vertalingen bekwamen der meesterstukken van corneille, racine en voltaire; de Hoogduitsche drama's hebben over het algemeen meer invloed op den smaak des blijspels gehad; schillers vertaalde treurspelen maakten bij ons geen opgang; alleen naar den bizarren Engelschen smaak hebben wij onze treurspelen nog niet verplooid; een paar stukken van shakespear hebben wij gefranciseerd overgenomen. De laatst uitgegeven treurspelen van bilderdijk, wiselius, walré en klyn, toonen ten minsten dat de Bataafsche Melpomene den Franschen leibaand begint te ontwassen.

[p. 434]

proza der Hekeldichten en Brieven van q. horatius flaccus in het licht, om te voegen bij vondels prozavertaling van deszelfs lierzangen en Dichtkunst, waardoor men dan den geheelen horatius op deze wijze compleet heeft. Hij gaf nogtans in 1737 mede eene gerijmde vertaling van deze Hekeldichten en Brieven in het licht, waarin hij ‘de mening van horatius meest al ten vollen uitgedrukt en te gelijk dezelve toepasselijk gemaakt heeft op zijne tijdgenooten ¹.’

Na zijn' dood bezorgden de kunstlievende p. fontein, n.j. van hanswijken h.j. roullaud eene keurige uitgave van 's mans Gedichten, die in 1788 te Amsterdam bij p.j. uylenbroek in het licht kwam. De verzameling bestaat zeker meest uit zoogenaamde gelegenheidsgedichten; doch zelden zal men er aan treffen, waar de schrale stof zoo goed veredeld is als hier. Het gedicht Op het Huwelijk van Mr. j. six en a.e. van den bempden vangt aan met deze uitvoerige echt dichterlijke schilderij van

1 J. de vries, Geschied. der Ned. Dichtk, II Deel, blz. 129.

[p. 435]

Venus op haar rustbed.

 

De moeder van de min lag zorgeloos en stil

 

Op eene zachte koets van riekende kamil,

 

Omheind met eenen oogst van eedle speceryen,

 

Waaruit ze een' geur blaast op den minnaar; die in 't vryen

 

Den prijs behaalen moet. Een welig paveljoen,

 

Te saam gevlochten van gebloemte en in myrtegroen,

 

Beschaduwde 't yvoor van haare blanke leden,

 

Half naakt, en half gekleed. De drie bevalligheden

 

Bedienden haar om 't zeerst. De een schikte 't los gewaad;

 

De tweede, 't hangend hair; de derde, 't bly gelaat;

 

't Welk bloosde, als eene roos by ongeluk verdronken

 

In eene zee van melk. Haar speelende oogen blonken,

 

En flonkerden, gelijk de star, die door haar licht

 

Alle andre starren dooft, en Phebus aangezigt

 

Des morgens voortreedt, en des avonds volgt van achter,

 

Gelijk een trouwe bode, en onvermoeide wachter.

 

Haar lieffelyke mond, 't schoonst dat men immer zag,

 

Vertoonde een' zachten trek van een' vernoegden lach.

 

Op haare lippen zweefde een room van nektardroppen,

 

Gelijk in de uchtendstond de dauw zweeft op de toppen

 

Van vrucht, en bloem, en kruid, en flikkert in de zon.

 

Zo rustte zy een poos, die zelden rusten kon;

 

Terwijl de minnegoôn rondom haar bedspond waarden,

 

En, speelende in het groen, een nieuwe kracht vergaârden.

 

Dees wette zynen schicht; die proefde zynen boog;

 

Een derde, klappende met zyne wieken, vloog

 

Langs Idaas open hof en groene wandeldreeven,

 

En plukte 't eêlst gewas, waarby de min moet leeven.

 

Doch 't grootste deel zat neêr, en sloot een' ronden kring

 

Niet ver van haare koets. Recht in het midden hing,

 

Aan eene myrtestruik, de gordel, waar zich binnen

 

Verschuilt, wat aangenaam, wat zoet is in het minnen:

[p. 436]

 

't Verlangen, en de lust, het lonken, en de lach,

 

Het lagchende gevlei, het vleiende geklag,

 

Het klaagende gesmeek; en duizend minnestreeken,

 

Die 't allersterkste slot der harten openbreeken.

 

Zy handlen en bezien den riem aan allen kant,

 

Herstellende 't ontstelde in zynen eersten stand,

 

En alles op zijn plaats; opdat, als 't Venus luste,

 

Gesterkt door 't zoet genot van eene korte ruste,

 

Te ryzen, zy hem weêr om haare leden slaa,

 

En overal verwinn', waar datze heene gaa,

 

En wien zy ook belaag': 't zwicht alles voor 't vermogen

 

Van deezen schat: dat bleek, toen Juno, groot van oogen,

 

Zich daarvan diende, met verlof der mingodin,

 

Om 't hart van haar' gemaal te dwingen tot haar min ¹.

Zulke tafereelen zouden wij uit deze verzameling er nog verscheiden kunnen ophangen. Om de menigte uitmuntende schoonheden, die wij allerwegen in deze gedichten aantreffen, zien wij gaarne hier of daar een vlekje over het hoofd, van dezen of dergelijken aard:

Nu volge ik met een heesch geluid,

Uw lachjes naar en zoete kuchjes;

Terwijl de roodgeverfde bruid ²,

Haar blijdschap matigt met haar zuchjes ³.

Ook vindt men in deze verzameling het krachtig sprekend opschrift

1 Gedichten, blz. 182.

2 Bij sommige wilde Noord-Amerikaansche volkeren, die zich met roode verf besmeeren, als zij eens regt mooi willen zijn, moge eene ‘roodgeverfde bruid’ behagen; wij voor ons stellen eene natuurlijk blozende bruid ver boven eene poëtische roodgeverfde.

3 Gedichten, blz. 82.

[p. 437]

Boven den ingang der bank van leening te Amsterdam.

 

Hebt gy noch geld noch goed? ga deze deur voorby.

 

Hebt gy het laatste, en mist gy 't eerste? kom by my:

 

Geef pand, ik geef u geld. Waarom zoude ik u borgen?

 

Of is het niet genoeg dat gy van 't mijne teert?

 

Maar eischt ge uw pand te rug, zo dient ge in tijds te zorgen

 

Dat my mijn hoofdsom, met de renten, wederkeert.

 

Zoo help ik u en my, en toon aan de onderzoekers

 

Van mijn geheimen 't graf des eervergeten woekers ¹.

Bij huydecooper vereenigde zich in eene ruime mate alles wat in een' geletterd' man, de gunsteling tevens van Minerva, en de Zanggodinnen met moge-

1 Gedichten, blz. 288. Voor eenige jaren, onder de Fransche heerschappij, toen ik, niet alleen door Franschen, maar zelfs ook door verfranschte Hollanders, onze poëzij en letterkunde bijna dagelijks hoorde verachten, gevoelde ik een' bijzonderen lust om sommige brokken onzer beste dichters, en vooral de openbare opschriften binnen deze stad, in het Fransch te vertalen (een paar proeven van zoodanige vertalingen heb ik hiervoor blz. 288 reeds medegedeeld), en bragt dienvolgens ook dit opschrift volgendermate in het Fransch over:

N'avez-vous plus du bien, ni de l'argent? passez;
Voulez-vous du dernier pour du premier? entrez.
Dans le besoin urgent on me trouve solvable,
Mais songez qu'a crédit je ne fais point de prêt.
En réclamant le gage il est indispensable
Qu'a la somme prêtée on compte l'interêt.
Je vous aide, et ainsi d'une manière sûre
Je creuse le cercueil à la vilaine usure.

Tableau d'Amsterdam, pag. 90.

[p. 438]

lijkheid kan gevorderd worden, en zijn arbeid zal nog lang in eere blijven bij elk die prijs stelt op gezond oordeel en goeden smaak, zoo wel als op verdienstelijke voortbrengselen van een vindingrijk, maar door de natuur op het regte spoor geleid vernuft.