|
| |
| |
| |
Monzongo, of de koningklyke slaaf.
Treurspel.
Eerste bedryf.
Eerste tooneel.
alleen.
In slaaven gewaad, draagende een pak goud onder den arm, het welk hy nederlegt.
ô Blinkend slyk, besproeid met zo veel zweet en traanen!
Vloekwaardig voorwerp van de drift der Castiljaanen,
Verachtlyk goud! lig daar. Wat leed hebt ge ons verwekt
Nadat deeze oorden door die snooden zyn ontdekt!
't Is eindlyk hen gelukt dees waereld te overheeren.
Amerika! gy moet thans andre meesters eeren:
Wat zeg ik! meesters? neen, 't zyn monsters. Ach! het zyn
De snoodste beulen, die, door de uitgezochtste pyn,
| |
| |
Uw dappre Koningen naar 't vorstlyk leven dingen;
Uw vrygeboren volk, aan hun mishandelingen
Ten prooije, in ketens slaan; om goud, hun eenigst goed,
Te delven uit den grond. Beklaagenswaarde stoet,
'k Heb u ten grooten deele al zwoegende om zien komen,
Door dampen stikken, door het water overstroomen,
Door myngang en gewelf elendig overstort.
Rampspoedigen! gy zaagt uw deerlyk leed verkort;
By 't eind uws levens mogt gy 't eind uws lydens vinden;
Maar waar is 't einde van de rampen uwer vrinden?
Waar 't einde van myn' ramp? Ben ik het, die welëer
In 't groot Verragua gebood als Opperheer?
Wat lotverwisseling! Ik heb dan in myn staaten
Dees vreemdelingen, dees verraaders toegelaaten
Om van den troon als slaaf... Wat is myn onheil groot! ..
Waarom, myn Kroost! waarom, ô dierbaarste Echtgenoot'!
Verloor ik niet, toen ik u derven moest, het leven!
'k Heb vruchtloos dan getracht de wraak zyn' eisch te geeven,
En dertig Koningen vergeefs ten stryd gevoerd!
Zy sneuvelden; en ik, door geen gevaar ontroerd,
Ik zag my, onbekend, in yzren kluisters wringen.
Wat lot stond ik ten doel, wat wreede folteringen,
ô Dwingelanden! wierd Monzongo u bekend!
Maar ach! wat baat het dat ik zuchte om myne elend?
| |
| |
Gelukkig, niemand kent me; en zelfs de braave Gade,
My opgedrongen, en wier deugd in de ongenade
Van myn rampzaligheên my nog tot troost verstrekt,
Heeft nooit myn' naam of rang of lotgeval ontdekt.
| |
Tweede tooneel.
Zambiza, Semire.
Myn Echtgenoot! ik mag u dan begroeten.
Hoe heeft myn hart verlangd naar dat gewenscht ontmoeten!
Maar ach! wat baat me een heil dat ik zo duur betaal?
'k Zie u, myn Wederhelft! veelligt de laatstemaal.
Wat zegt ge? ik vleide my dat u myn komst zou streelen;
Dat my Semire in 't leed haar' troost zou mededeelen;
Maar gy omärmt my met de traanen in 't gezicht.
Wat heeft de wreedheid in myn afzyn uitgericht?
'k Wist dat thans, na vierpaar weeken,
De tyd uws arbeids in de mynen was verstreken.
'k Hoopte op uw wederkomst. 't Verlangen niet alleen
| |
| |
Dreef, daar de dag reeds daalt, my angstig boschwaarts heen.
Ik wenschte, eer 't wreed geweld my al myn' troost doet derven,
Met u te schreijen, en voor uw gezicht te sterven.
'k Zal u alles doen verstaan.
Door Sempaolaas Vorst wierd aan den Costiljaan
By 't vreêverdrag vergund een vesting hier te bouwen.
Gy zult dat vreemd gesticht byna voltooid aanschouwen,
En Cortes, op den val van Mexico bedacht,
Is thans gereed, versterkt door Sempaolaas magt,
Om door 't nabuurig Ryk der stoute Tlaskalaanen
Zyn onbepaald gezag een bloedig spoor te baanen.
Dit wierd door myn Meestresse in stilte my gemeld.
Zy, die haar' Echtgenoot alöm getrouw verzelt,
Wil dat ik volgen zal met onze Huwlykspanden,
En Alvarado krygt hier 't hoog gebied in handen.
'k Heb, myn Zambiza, 'k heb reeds alles onderstaan
By Catharine om my van deezen togt te ontslaan;
Ik smeekte dat men my van u niet wilde scheiên;
Maar ach! men noemt dit gunst en keert zich aan geen schreijen.
Uw Meester, haar Gemaal, wien ge eertyds in den nood
Met eigen lyfsgevaar een' trouwen bystand bood,
| |
| |
Kent uw beleid eo moed, en wil u in dees staaten,
Ten dienst van 't nieuw gezag, by Alvarado laaten.
Zou ik, beroofd van u en van ons dierbaar Kroost,
Een slaaf zyn van dien wreede?
Ons blyft noch hoop noch troost.
De ontmenschte zal den last uws arbeids wreed verzwaaren,
En u doodschuldig op het minst verzuim verklaaren.
Hy keurt het leven van zyn honden, van een paard,
Veel meer dan 't uwe, dan ons - aller leven waard';
Zyn wreedheid zal gewis u jammerlyk doen sneeven.
ô Cortes! moet uw gunst ons beider heil weêrstreeven!
Die gunst werkt ons bederf. Zambiza, uw verdriet
Is 't myne, en zonder u behaagt my 't leven niet.
Dit zyn gevolgen der gevloekte slavernye.
Zo 't waar is, Cortes, dat de waereldheerschappye
Een Wezen toebehoort 't geen slaaf en dwingeland
Het leven schonk, zyn wy gewrochten van zyn hand.
Mag dan de Castiljaan dit deel der waereld stooren?
Helaas! waarom zyn wy, zo vry als hy geboren,
Zyn slaaven? Woedend Spanje! Ontmenschten! zouden wy
U immer domplen in gevloekte slaverny?
| |
| |
Wie kan de reden van ons ongeval doorgronden?
Hun trotsheid waan' dat zich de Hemel heeft verbonden
Tot staaving van hun goud- en bloeddorst. Neen, ô neen.
De Hemel moord ons niet, 't is hun geweld-alléén.
Ach! hun geweld rooft dan myn Gade en Kindren tevens!
Men heeft my dan aan u, ô dierbre Troost myns levens!
Doen huwen, om, als ik uw waarde kende, ons weêr
Ach! myn Hartvriend! 'k sterf veelëer.
Leef voor ons dierbaar Kroost!
ô Deerniswaarde Spruiten!
Gy zult haast wezen zyn, tenzy men mogt besluiten,
Vermurwd door myn gebeên en met ons lot begaan....
Wie kan uw smeeken, wie uw traanen wederstaan?
Beweegen die hen met om naar uw beê te hooren,
Dan hebben ze al 't gevoel van 't menschlyk hart verloren.
Ons teder hart deelt in eens anders zielverdriet,
| |
| |
Maar 't Spaansche vloekrot kent het mededoogen niet;
Zelfs Cortes en zyn Gaê, schoon ze in ons onheil deelen,
Doen 't zwichten, naar belang en staatzucht zulks beveelen.
Is Cortes, trouw verknocht aan zyne Halsvriendin,
Zo wreed van hart dat hy den band der huwlyksmin
Vanéén durft ryten; ach! wat staat ons dan te vreezen?
Zal Alvarado niet onëindig wreeder weezen?
Zyn vrekke goudzucht trapt onnoozlen op het hart;
Maar dat de ontmenschte beev' zo hy hun wanhoop sart!
Zambiza, dat de smart u niet te sterk beroere;
Dat wanhoop, te onbedacht, u niet tot wraak vervoere,
Hier in een vreemd gewest! Men bood u ligt de hand
Waart ge in Verragua. Waart ge in uw Vaderland,
In ieder landzaat zoud ge een' vriend, een' wreeker vinden;
Hier, vreemdeling en slaaf, wat wilt ge u onderwinden?
'k Ben ligt zo onbekend in Sempaola niet.
Ontmoete ik slechts een' vriend aan wien ik ons verdriet
Ontdekken dorst, op wien myn ziel zich dorst vertrouwen,
Wie weet wat uitkomst dit geluk ons deed aanschouwen!
Slechts weinig tyds geleên kwam by den Castiljaan,
| |
| |
Van Sempaolaas Vorst een stoet van Maagden aan,
Veelligt om 't vreêverbond te grooter kracht te geeven.
Een deezer Maagden word, als meer in rang verheven,
Door de andren hoog gevierd. Haar houding toont haar' staat.
Ze is schoon; maar altoos heeft ze iets droevigs op 't gelaat.
Dit word in haar naar 't schynt uit eenig leed geboren.
Beminnelyker Maagd kwam nimmer my te vooren.
Zy draagt my vriendschap toe; en smeekte my, zo dra
Ze uit myn bericht vernam dat ge in Verragua
Geboren wierd, om u by uwe komst te spreeken.
Men poog', zo veel men kan, die vriendschap aan te kweeken.
Maar wierd de Castiljaan ons onderhoud gewaar,
Dan raakten we allen in het uiterste gevaar.
Doch heeft zy moeds genoeg, Semire, om, op uw schreden,
Deez' nacht, als alles rust, hier in dit bosch te treeden,
Dan zal ik, als zy my haar oogmerk heeft ontvouwd,
Besluiten of ook 't myne aan haar kan zyn betrouwd.
Haar zal, op myn bericht, hiertoe geen moed ontbreeken,
Dewyl zy iemand uit dat landschap wenscht te spreeken.
Myne achting voor uw deugd bekoort haar heusch gemoed,
Zodat ze alreeds voor u een billyke achting voed.
Maar ach! waag niet te veel door roekloosheid gedreven;
| |
| |
Myn leven en myn rust hangt aan uw rust en leven.
Ons scheiden! .. Wreedaarts! rukt ge een' man van zyne vrouw,
Een' vader van zyn kroost?
Ter zyde.
Helaas men breekt myn trouw
Ach! tracht uw gramschap in te toomen!
'k Zie Cortes, Catharine en Alvarado komen.
Bied hen het goud en keer, opdat ik u verkwikk',
haar omhelzende.
Vaar wel! slechts voor een oogenblik.
Hy neemt het goud op.
ô Goud! kost gy voor 't minst my zo veel heils bereiden,
Dat ik van myn Semire en Kroost niet wierd gescheiden!
| |
Derde tooneel.
Zambiza, Ferdinand Cortes, Catharina de Xuares, Pedro de Alvarado. Alonzo en Lyfwachten in 't verschiet.
Cortes het goud geknield aanbiedende.
Ik kom op uw bevel hier uit de mynen weêr.
't Geluk begunstigde ons. Ontfang deez' schat, Mynheer!
| |
| |
Die my ons opperhoofd beval u op te draagen.
Geevende aan Alonzo een teeken om het goud aan te nemen.
Breng 't goud in myn vertrek.
Tegen Zambiza.
Rys op. Neem rust. Verwacht dat ik in 't kort u toon',
Misschien op morgen zelfs, hoe ik de trouw beloon.
| |
Vierde tooneel.
Cortes, Catharina, Alvarado. Alonzo en Lyfwachten in 't verschiet.
Ik wil, dit oogenblik des volks gezicht ontweken,
U van ons staatsbelang hier openhartig spreeken.
De Raad stemt in myn' eisch, en schenkt u 't hoog bewint
Na myn vertrek. Ik deel in uw geluk, myn Vrind!
De togt naar Mexico is vast by my besloten.
Des trek ik met ons heir en dat der bondgenooten,
Het eerst naar Tlascala; die trotsche natie bukk'
Eerlang voor ons gezag; en buigt zy onder 't juk,
Dan zwicht haast Mexico, of zal om vrede smeeken.
Uw dapperheid is ons in stryd op stryd gebleken;
Ik ken uw trouw' en stel dees nieuwgebouwde vest,
| |
| |
Den sterken sleutel van dit ryke wingewest,
Met krygsbehoefte en volk en voorraad u in handen.
Voer in myn afzyn 't hoog gebied in deeze landen,
En toon door uw bestier, dat gy, als Cortes vriend,
Dees gunst, zyne achting, en deez' trap van eer verdient.
Mynheer, hoe zal ik ooit dit gunstbewys vergelden!
Toon, door een wys bestier, dat ik, uit al myn helden,
Met recht u koos tot dit gewigtig landgebied.
Maar 'k weet, gy kent den aart van deeze volken niet
Zo wel als ik, myn Vriend, die byna twalef jaaren
Dees waereld heb doorkruist met myne waterschaaren.
'k Heb Hispanjolaas kust en Cubaas huilend strand
Betreên, en 't heilig kruis by Spanjes vaan geplant
Hier in dit ryk gewest, in Sempaolaas Staaten.
Hoor dan naar mynen raad. Doe nooit deeze onderzaaten
Te klaar bemerken hoe volstrekt gy hen verheert.
Gy zult hen, trouw van aart, zien doen wat gy begeert
Zo gy hen met beleid en goedheid weet te winnen.
Breng u, op mynen raad, breng altoos u te binnen
Dat ze, op onze aankomst in hun ryke heerschappy,
Zich vreedzaam boogen voor de Spaansche Monarchy;
En dat, indien zy ons hunn' onderstand doen derven,
| |
| |
Ik nooit op Mexico de zege kan verwerven.
Hou 't krygsvolk streng in toom, bepaal hunn' euvelmoed;
En Sempaola zal, terwyl het lyf en goed
Opöffert in uw' dienst, u 's vyands roof vergunnen.
Kwets hun vertrouwen niet, niets zou het heelen kunnen.
Onttrek hun zielen aan de snoode afgodery
Door overtuiging, niet door schrik en dwinglandy.
't Voegt my uw' raad zo wel als uw bevelen te eeren.
Schik hunn' dienst naar uw begeeren.
Denk echter dat het lot hen nederstortte in druk;
Denk dat zy menschen zyn: verzacht hun ongeluk.
Laat Spanjes naam geen' schrik voor deeze waereld strekken.
Mynheer! gun hem met ons te trekken!
'k Heb aan Semire, die reeds troostloos is van rouw,
Beloofd dat ik by u zyn voorspraak weezen zou.
Die voorspraak heeft van my reeds meer voor haar verkregen
Dan zy vermoedde; ik ben Zambiza toegenegen.
| |
| |
Alleen aan zyne trouw en bystand ben verpligt;
Die bragten my op 't strand, behouden uit de baaren,
Al dobbrende op een plank, na duizend doodsgevaaren.
Tegen Alvarado.
Ik wil hem van den last des arbeids voorts ontslaan.
Beveel het opzicht van de mynen hem vry aan:
Dit zal voor altoos hem op 't hoogst aan u verpligten.
Gy zult dan in uw' dienst hem voor geen' dood zien zwichten;
En myne Gemalin bewaart ons, in zyn vrouw
En kinders, 't onderpand van zyne onkreukbre trouw.
Mynheer, hy zal gewis uw gunst naar eisch beseffen.
Gy loont zyn trouw door van den arbeid hem te ontheffen;
Maar tevens doemt gy hem om hier te blyven. Ach!
Dees scheiding stort Semire in troosteloos geklag.
Hoe 't zyn moog', ons belang, Zambizaas kundigheden,
Ja alles moet tot dit besluit ons overreeden.
Men vleij' haar dat zy hem haast weêr aanschouwen zal.
| |
| |
Tegen Alvarado.
Betoon hem uwe gunst; verzacht zyn ongeval.
Myn hart, dat hem waardeert, is met zyn smart bewogen.
Zyn tegenspoed verdient dit blyk van mededoogen.
Tegen Catharina.
Laat ons den maagdenstoet van Sempaola zien,
Vooräl de Ryksprinses. Myn Catharine, indien
Wy haar besluiten doen om met ons op te trekken,
Dan zal dees schoone rei ons 't zekerst pand verstrekken
Van 's landzaats hulp en trouw. Verzel my.
| |
Vyfde tooneel.
Terwyl Cortes en Catharina vertrekken, wenkt Alvarado een van de Lyfwachten, en luistert hem iets in, die daaröp aan een' andren kant binnen gaat, terwyl Alonzo en de overigen Cortes van verre volgen.
Waardeert hen, en neemt deel in zyner slaaven smart!
Zou ik hun ongeval verzachten; ik hen loonen
Uit mededoogen, en aan slaaven vriendschap toonen?
Neen, dat Zambiza eerst door vlyt myn gunst verdien',
My door zyn diensten dwing' om op hem neêr te zien.
| |
| |
Men veinze en spreek' dien slaaf. Ik heb hem hier ontboden.
Maar, Cortes! waant gy dat uw raad my is van nooden?
Sproot die uit vriendschap, of uit staats- en zelfbelang?
Bedoelt gy myn geluk, of hoed ge uw' ondergang?
Tracht vry d'Amerikaan te winnen door uw goedheid;
Doch zie welhaast zyn trouw verkeeren in verwoedheid.
Dat hy u op uw' togt naar Tlascala eerlang
Verlaate; myn beleid bewerke uw' ondergang.
Dat dan dit wingewest zich voor myn wet verneêre;
America in my voortaan zyn' meester eere.
Bevordren wy zyn' togt. 't Vertrouwen dat hy steeds
Aan my betoond heeft.... maar, Zambiza nadert reeds.
| |
Zesde tooneel.
Zo als Zambiza genoegzaam genaderd is om te kunnen hooren, geeft Alvarado hem met de hand een teeken om niet nader te treeden.
Alvarado, Zambiza.
De Landvoogd Cortes, die u stelde in myne handen,
Vertrekt ligt morgen naar de Tlascalaasche landen;
'k Beveel u 't opzicht van de mynen. Toon altyd
Dat gy de gunsten van uw' meester waardig zyt.
Hy wil vertrekken.
| |
| |
ter zyde.
Hy snyd hem den weg af.
Heb de goedheid my te hooren.
Laat myn verzoek, Mynheer, u niet verstooren.
Ontslaa my van die post, kan 't zyn. Gun my den troost
Dat ik myn Gaê niet derve en myn onnoozel Kroost.
ter zyde.
Uw lafheid, Cortes, doet deez' slaaf 't ontzach verliezen.
Tegen Zambiza.
My dunkt gy durft uw' staat naar eigen zin verkiezen.
Helaas! myn ongeluk, dat my in slaverny
Zo wreed gedompeld heeft, laat my die keus niet vry.
ter zyde.
Men veinze, en zie hoe verr' zyn trotsheid hem zal voeren.
Verbeeld u, zo uw hart door teêrheid is te ontroeren,
Een' man, een' vader, die zyn vrouw en kindren mint,
Op 't oogenblik dat hy den band, die hen verbind,
Vanéén ziet rukken, en misschien voor eeuwig slaaken.
| |
| |
trotsch.
Het voegt wel aan een' slaaf hiervan gewag te maaken.
moedig.
Uw volk bragt door geweld my tot deez' laagen stand;
'k Was vry, en had voorheen zelfs aanzien in myn land.
Maar altoos doet natuur, al word men slaaf geboren,
De stem van huwlykstrouw en kindermin ons hooren;
Die spreekt in 't braaf gemoed. Zie Cortes en zyn Gaê.
schimpende.
Gy stelt u moogelyk met hen gelyk?
In dees betrekking. Schoon ik zucht in slavernye,
Hy is een mensch, en ik ben 't ook. Geen heerschappye
Of dienstbaarheid verdelgt ooit de inspraak van 't gemoed.
Natuur, die deeze stem elk' stervling hooren doet,
Maakt ieder pand ons waard aan 't welk ze ons heeft verbonden.
Waart ge in myn' staat, gy had dees waarheid ondervonden.
Gelykt ge my by u! verachte slaaf! durft gy...?
Bedaar. Misbruik geen magt, die gy door dwinglandy,
Door 't wisselvallig lot der waereld hebt verkregen;
En spoor, door trotsheid op uw' grootschen oorlogszegen,
| |
| |
Geen ongelukkigen tot felle wanhoop aan.
Gy durft dan eene gunst, die ik u schonk, versmaên?
'k Begeer geen gunst van u. Ik weet, gy kent geen goedheid;
Uw mededoogenheid, Ontmenschte! is zelfs verwoedheid;
Getuigen, zy, die ge in het jammerlykste leed,
Uw gierigheid ten dienst', rampzalig sneuvlen deed.
Ik zal morgen, als wy 't daglicht aan zien breeken,
By Cortes om gehoor in myne elende smeeken.
Ik wacht in deezen staat, voor Echtgenoote en Kroost,
Van zyn grootmoedigheid en goedheid al myn' troost.
Ik zal, ô Snoode! op 't strengst uwe onbeschaamdheid straffen,
En myn gehoond gezag de felste wraak verschaffen;
Zo strekt ge een voorbeeld aan uw haatelyk gebroed,
Waardoor het leer' hoe 't voor zyn meesters zwichten moet.
moedig.
'k Veracht uw dreigen. 'k Zal den wreedsten dood verkiezen,
Veelëer dan myn Semire en Kinders te verliezen.
Maar gy, leer van een' slaaf, dien gy veracht, van my,
| |
| |
Dat by dien laagen slaaf, in spyt der slaverny,
De trouw en teêrheid zyn ten hoogsten top gerezen;
En dat welligt zyn lot uw lot had kunnen weezen.
| |
Zevende tooneel.
Zie daar de vruchten dan van Cortes laf beleid.
Zyn gunst wekt dit gebroed tot dees vermetelheid.
Verachtlyk schepsel, dat my dorst in toorne ontsteeken!
Ik zal, ik zweer het u, die stoutheid op u wreeken.
Weêrstreef myn gramschap niet, ô Cortes! al zyn bloed
Is naauwelyks genoeg tot blussing van dien gloed.
Einde van het eerste Bedryf.
|
|
Auteursrechtvrij