|
| |
| |
| |
Het beleg der stad Leyden.
Treurspel.
Eerste bedryf.
Eerste tooneel.
alleen.
Myn Vader! waar vertoeft ge? Ach! wist gy hoe verlegen
Ik omzwerf door al 't huis, en uitzie allerwegen
Naar uwe wederkomst, terwyl uw wys beleid
't Belegerd Leyden schraagt! helaas! myn hart beschreit
Al 't leed der Stad, myn leed, het onheil myner maagen,
Maar meest uw ongeval, ô oorsprong myner dagen!
Ach! is 'er dan geen einde aan uwe elende en smart!
Wat leed uw jeugd niet reeds in 't ouderminnend hart,
Toen wreede zieldwang om 't geloof uw' vroomen Vader
Deed knielen voor het zwaard als ketter en verraader!
| |
| |
Wat ondervond gy niet toen Neêrland door 't geweld
Des wreeden Alvaas wierd in rep en roer gesteld;
Toen die ontmenschte u doemde om huis en haard te derven,
En met oom Nicolaas in ballingschap te zwerven!
Ach! vind gy meer geluks, nu gy, van zorg doorknaagd,
De Stad een burg verstrekt, den last van allen draagt,
En, zelfs, in wederwil van weiflende Amptgenooten,
't Hoogmoedig Spanje 't hoofd nog voor dees Vest doet stooten?
Hoe duur, helaas! zal u uw moed en yver staan,
Indien de bange Stad in 't eind moet overgaan!
Hoe zal van Zwieten, hoe van Noorden zegevieren,
Als zy de Spaansche vaan van onzen wal zien zwieren!
Zy stooken in 't geheim het vuur der muitery,
En Baarsdorps woeste drift versterkt die razerny.
Myn Vader! al uw trouw kan Leyden niet behoeden,
En Spanjes dwinglandy zal hier haast toomloos woeden.
| |
Tweede tooneel.
Elizabeth, Magdalena Moons.
Helaas! myn Hartvriendin! moest gy door uwe trouw
In Leydens deerlyk lot, in d' algemeenen rouw
Ook deelen nevens ons! ach! waart ge weg gebleven!
| |
| |
De zucht van 't bloed heeft my naar deeze vest gedreven.
Ik deelde, na 't ontzet, verheugd in uw geluk;
En deel, by 't nieuw beleg, vrywillig in uw' druk.
Het waar' my ligt geweest naar 's Graavenhaag te keeren,
Zo gy besloten had, op 't Vaderlyk begeeren,
Met my de ontroerde Stad te ontwyken in dat uur;
Doch niets bewoog uw ziel, dan de inspraak der natuur.
Zou ik, terwyl myn trouw myn' Vader meest kan baaten,
Myzelf beveiligen, hem in 't gevaar verlaaten;
Nu 't onverwacht beleg zyn nieuwe Gemalin,
Het waardig voorwerp van zyn trouwe huwlyksmin,
En myne Broedren, die als ik hunn' Vader eeren,
Belet van Rotterdam naar deeze Vest te keeren;
Nu hy, door deezen ramp beroofd van allen troost,
Zyn zwangre Gade mist, en, buiten my, zyn kroost?
Myn waarde Vader is het leven van myn leven.
Kan ik, om my te hoên, hem in dien staat begeeven?
Neen; schoon ik sterven moest als 't veege Leyden zwicht,
Nooit, nooit rouwt my een blyk van liefde en kinderpligt.
'k Misprys uw teêrheid niet: uw yver is rechtvaardig,
En de eedle Dochter van zo groot een' Vader waardig.
| |
| |
Ik bleef om u en hem vrywillig in deez' Wal,
Daar ik u beiden hoên, of met u sterven zal.
Ach! mogt, daar gy me om u en hem myzelf ziet waagen,
Hem myn verworpen raad in 't eind zo ver behaagen,
Dat ik 't verdrag bewerkte; en gy 't behoud der Stad,
By dat uws Vaders, aan myn zorg te danken had!
Neen, waarde Magdalene! ik prys uw loflyk poogen;
Doch 't redden van de Stad is buiten uw vermogen.
Men denke aan geen verdrag; te wel, helaas! geleerd,
Dat zich de Kastiljaan aan woord noch eeden keert.
Hoe dier het staat met Spanje in vreêverdrag te treeden,
Getuigt het rookend bloed van de overheerde Steden;
Dat bloed, 't welk nog om wraak aan 's Hemels vierschaar schreit,
En Leyden toeroept: Beef; zie Spanjes trouwloosheid.
Men wyte aan Spanje niet 't geen Alvaas razernye
Bedreef, tot vestiging van 's Konings heerschappye.
Hy koos een' slinkschen weg; en gaf, door spoorloosheên,
Tot wederspannigheid, en zelfs tot afval reên.
De nieuwe Landvoogd zal eerlang, door zachter wetten,
De Steden veiligen, het krygsvolk paalen zetten.
Mogt Valdez de eerste zyn, by 't mindren van de klagt,
Die hem de sleutels van 't gehoorzaam Leyden bragt!
| |
| |
Wat zou 't zyne eedle ziel een zuivre blydschap baaren!
Hy zoekt, ik ken zyn' aart, der burgren bloed te spaaren;
En stelt zyn glori in 't behouden van een Vest,
Die hoopeloos verzinkt in hongersnood en pest.
Uw zucht voor Valdez doet u 't best van hem vermoeden.
Zyn gunst niet, maar de gunst des Hemels zal ons hoeden.
Hoe hoog gy hem verheft, wy steunen in 't verdriet
Op 's Lands gerechte zaak, maar op zyn goedheid niet.
Ik schat waarlijk Valdez hoog; myne achting is rechtvaardig,
En maakte hem den naam van mynen bruîgom waardig.
'k Was reeds aan hem verknocht, indien 't beleg der Stad
Ons huwlyk tot dit uur niet opgehouden had.
Maar schoon ik hem bemin, gy weet hoe diep myn harte
In 't heil van Neêrland deelt. Gy weet met welk een smarte
My Alvaas wreedheid trof; en hoe ik, naar myn magt,
In Leydens zwaar beleg myn pligten heb betracht.
Romero wilde lang de Vest door storm doen bukken:
Ik deed zyn oogmerk door myn' Held tot nog mislukken.
Zo Valdez voor zyn' pligt hierin gevaar voorzag,
Hy had reeds meer dan eens gestormd voor deezen dag.
Hy kent de hagchlykheid der wisslende oorlogskanssen.
Hy heeft de Stad omringd met twee-en-zestig schanssen.
| |
| |
Tienduizend krygsliên, die vast vlammen op den buit,
Zien naar 't bevel des storms met roofzieke oogen uit;
Des onweêrstaanbren storms, die Leyden zal vernielen.
De burgery smelt weg in 't uitzien naar de kielen,
Waardoor ze ontzet verwacht in 't alleruiterst wee:
Al 't Land is vruchteloos herschapen in een zee.
Het water wast niet aan; en hoe 't Boisot moog' deeren,
Hy zal, zelfs voor zyn oog, de Vest zien overheeren.
Gy maalt my vruchteloos de grootheid van 't verdriet.
'k Vrees dat myn Vader-zelf ons lot te klaar voorziet.
Hoe bleek is zyn gelaat door 't zorgen, vasten, waaken!
Hoe dikwerf vind ik hem met traanen op de kaaken!
En als ik hem omärm, en troost naar mynen pligt,
Kust hy me, al zuchtend', met de traanen in 't gezicht;
En toont me, in weêrwil van zyn harte, wat gedachten
Hy heimlyk voed van 't lot dat Leyden staat te wachten.
Myn waarde Elizabeth! wat baat vergeefsch beklag?
Indien ge uw' Vader mint, beweeg hem tot verdrag.
Ik eer zyn vryheidzucht; doch met iets toe te geeven
Behoud men hen, die thans door pest en honger sneeven.
Helaas! waar of hy toeft? De raad was nooit voorheen
| |
[pagina t.o. 20]
[p. t.o. 20] | |
| |
| |
| |
Derde tooneel.
Elizabeth, Magdalena, Jan van Hout.
tegen van Hout.
Ach! keert ge dus alleen?
Waar liet ge uw' trouwsten Vriend?
Ik dacht hem hier te aanschouwen;
Ik liet hem by 't Stadhuis; ligt word hy opgehouên.
De Vest is vol gewoels; en elk, die hem ontmoet,
Smeekt hem om troost of raad in zynen tegenspoed.
De Stad erkent in hem haar' allertrouwsten Raader;
De burgers eeren hem als hunn' geliefden Vader;
Als hy zyn' mond ontsluit hoort elk een hemelstem;
't Smeekt all' om zyn behoud, en alles oogt op hem.
Stel des uw hart gerust; hy zal terstond hier weezen.
Hoe staat het in de Stad?
Wy hebben 't ergst' te vreezen.
| |
| |
De Raad vergaêrde by het ryzend morgenlicht,
Om tot het uiterst' zich te kwyten van zyn' pligt,
Wanneer van Noorden straks elks deernis zocht te wekken
Door al 's Volks rampen op 't beweeglykst ons te ontdekken.
Hy maalde hoe de pest in wyk by wyk regeert;
Hoe 't volk, dien ramp ontgaan, door honger word verteerd.
Wy hebben, voer hy voort, in spyt van ons verlangen,
Geen' bode van Oranje of van de vloot ontfangen;
Ten zy de Hemel 't keere, is 't met de Stad gedaan.
Terwyl hy ons de elend' der burgren deed verstaan,
Wierd ons geboodschapt, dat een bende muitelingen,
Oproerig saamgerot, dreigde in de zaal te dringen.
Men stuitte hen een wyl, en pleegde inmiddels raad,
Wat best te doen stond in dien zorgelyken staat.
Doch eer men onderling tot een besluit kon komen,
Kwam 't volk, gelyk een vloed, ter raadzaal' binnen stroomen.
Een troostelooze hoop, verzwakt en uitgeteerd.
De wanhoop had hun hart en zinnen overheerd.
Een van hen voerde 't woord, en wekte elks medelyden
Door 't maalen van 't gebrek, waarmeê men had te stryden,
En eischte vrede of spys, tot mindring van den nood.
Fluks rees een groot geschreeuw, van vrede, vrede, of brood!
Maar 't geen de welgezinde een billyk omzien baarde
Was dat een deel des Raads zich voor hunn' eisch verklaarde.
| |
| |
Dit is de vrucht, helaas! van Baarsdorps woeste reên.
Hy houd de Spaansche zy'.
Hield hy die slechts alleen,
En had de Vesting niets dan zyne drift te schroomen.
Maar ach! van Zwieten zelfs is eindlyk uitgekomen.
Hy sterkte 't muitziek volk, met loosbelegde taal;
En zwoer, met dieren eed, dat hy, die menigmaal
Naar vrede had gewenscht, 't verdrag had aangeprezen,
Geen heillooze oorzaak van der burgren moord zou weezen;
En dat, indien men hem gehoor gaf, deezen dag
Getuige weezen zou van 't sluiten van 't verdrag.
Maar 't kleenste en beste deel van Leydens achtbre Raaden,
Bewust dat ons de vreê min baaten zou dan schaaden,
Vertoonde 't volk den ramp die hen te wachten stond
Zo Spanje hier zyn woord, als korts in Haarlem, schond.
Dan waar' 't beklag te laat en 't onheil niet te ontwyken:
Romero had zyn roof- en moordzucht steeds doen blyken;
Maar boven allen toonde uw Vader 't volk hunn' pligt,
Beklaagde hunne elend met traanen in 't gezicht;
Verhief hunn' moed, en zwoer, dat zy die hen vertzaagden,
Veel minder dan hyzelf hun deerlyk lot beklaagden;
Dat hy het volk beminde, en, tot bewys van trouw,
| |
| |
De Stad beveiligen, of met haar vallen zou.
Hy stelde toen al 't schoon der vryheid hen voor oogen.
Het naadren van de vloot; de magt van 't Alvermogen;
En won in 't eind zo veel, door zyn welspreekendheid,
Dat deeze storm bedaarde, en hy, door zyn beleid,
De burgery bewoog zich met veréénde krachten
Te kwyten van haar' pligt en op 't ontzet te wachten.
Terwyl door Raad en Volk hem eerbied wierd betuigd,
Vertrokken we in triomf, van allen toegejuicht.
Ligt heeft het muitend Volk iets ergers voorgenomen.
Helaas! hy toeft te lang. Zyn afzyn doet my schroomen.
Schep moed; daar is hyzelf.
| |
Vierde tooneel.
Elizabeth, Magdalena, van Hout, Pieter Adriaansz van der Werf, Cornelis Claasz van Zwieten, Cornelis van Noorden, Jan Jansz van Baarsdorp.
Myn Vader! welk een vreugd!
Hoe dus beschreid myn Kind! Bedwing uw ongeneugt.
| |
| |
Gy ziet, door 's Hemels gunst, my weder in uwe armen.
Ligt zal zy over ons en Leyden zich erbarmen.
Men steune op haar-alléén, en kwyt' zich van zyn' pligt.
Tegen van Hout.
Na 't scheiden van den Raad ontfingen wy 't bericht,
Dat niets Romeroos drift tot stormen kan bepaalen,
En Valdez zich in 't eind' door hem liet overhaalen.
Wy hebben deeze maar' den Hopliên meêgedeeld;
Doch ze is voor 't weerloos volk, zo veel men kon, geheeld.
De burgers zyn getroost den aanval af te wachten.
Wat weêrstand wacht gy toch van hun verzwakte krachten?
Vergeef myn ronde taal; 'k doe ze u uit nood verstaan.
Een enkle storm doet ons, doet al de Stad vergaan.
Ik durf myn woord, myn hoofd, voor Valdez deugd verpanden:
Sluit een verdrag met hem. Vertrouw u in zyn handen.
Beschouw wat deerlyk lot de Stad te wachten staat
Indien ze in 't stormen aan den Spanjaard overgaat.
Geef toch den gantschen Raad, uzelf, de burgerye,
Niet over tot een prooie aan 's vyands razernye.
't Is reeds te lang gemard en hier geen toevens tyd.
Zorg voor het heil der Vest, waarvoor uw trouw zich kwyt.
Myn Bruidegom zal meer, dan hy reeds aanbood, schenken.
Wy kennen Spanje. 'k Wil Valdez roem niet krenken;
| |
| |
Maar als de vogelaar het zachtst en lieflykst fluit,
Is hy, het belge u niet, meest op bedriegen uit.
Dacht Spanje als gy, de vreê zou onze rampen keeren;
Nu moet men met de Stad vergaan, of triomfeeren.
Dit is 't besluit des Raads. Al 't Nederlandsch gewest
Verwacht zyn vryheid met de vryheid deezer Vest;
En, worden we onder 't puin van haaren wal begraaven,
Dan staaven we onzen eed, en leeven niet als slaaven.
't Is inderdaad niet vreemd, dat de eigenzinnigheid
En vrede en slaaverny zo weinig onderscheid.
Maar acht gy Neêrlands volk, veel eeuwen lang rechtvaardig
Door Graaf op Graaf bestierd, den naam van slaaven waardig?
Geenszins, zo lang de Graaf, getrouw aan pligt en eed,
De wetten handhaafde en 's Lands rechten niet bestreed;
En grooter glori vond, hoe hoog in magt gerezen,
In de éérste eens vryen volks dan in tyran te weezen:
Maar sints ons Phlips verdrukt door wreede dwinglandy,
Verschilt de vreê met hem niet meer van slaaverny.
Men kan hem door 't verdrag aan nieuwe banden binden.
Zo u zyn dienst gevalt, gaa hem in Spanje vinden.
| |
| |
Maar zo men Leyden door den vrede kon behoên...
Geef toch geen verdren voet aan 't opgevat vermoên.
Men zorgt niet zonder reên voor echtgenoote en telgen.
Hoe wrang de teug ook vall', men moet die saam verzwelgen.
't Is beter dat hen 't zwaard des hongers nederslaa,
Dan dat ze een prooi zyn van des krygsvolks ongenaê.
Gy kent de banden niet die 't hart zo naauw verbinden.
'k Lyd mooglyk dubbel in al 't lyden myner vrinden.
Doch wie 't verdrag ook raade, ik vloek de slaaverny;
Ik zwoer der vryheid hulde, en leeve of sterve vry.
'k Ben nevens u getroost voor Godsdienst, Recht en Wetten,
Schoon ik myn huis beschrei, het leven op te zetten.
tegen van der Werf.
Ik heb voldaan aan 't geen my wierd verzocht, Mynheer!
Doch 't zy by ons geheim.
Tegen de Vrouwen, die op zyn' wenk vertrekken.
| |
| |
| |
Vyfde tooneel.
van der Werf, van Zwieten, van Noorden, van Baarsdorp, van Hout.
Men heeft den voorraad in de Vesting opgenomen.
De nood is hoog, en reeds op 't uiterste gekomen.
Ik vond geen brood, hoe naauw ik alles heb doorzocht.
De tweebak en het meel zyn gantschlyk uitverkocht.
Men zal op deezen dag de laatste paarden slagten.
De schraale moutkoek kan den honger schaarsch verzachten;
En echter strekt zy slechts drie dagen, verder niet.
Ziet daar, helaas! ziet daar wat Leyden overschiet.
Een kranke troost voor zo veel hongerige monden.
Och! of myn raad voorheen meer ingang had gevonden,
Toen Spanje uit nood de Vest van 't eerst beleg ontsloeg!
Men heeft voor spys gezorgd.
Ten nutte van 't gemeen, maar slechts voor huisgenooten.
| |
| |
Dit blykt aan 't meel, dat, loos, in kussens wierd besloten.
Een lastrend volksgerucht is naauwlyks antwoord waard'.
De zwynen op de stal, tot eigen nut gespaard,
Die zich, van tyd tot tyd, ontdekken door hun knorren,
Verschaffen 't hongrig volk, met reden, stof tot morren.
Oranje draagt u gunst: die Schutsheer maakt u stout.
Maar zeg wiens gunst zoekt hy, die al de gerst vermout,
En 't bier verzuuren laat, opdat der Burgerye
Noch 't voedsel noch de drank tot onderstand gedye,
En dus door hongersnood de Stad mooge overgaan?
Hoe! wyt ge aan my den ramp, die my zo duur zal staan?
In 's Hemels naam, laat ons geen tweedragt voeden.
Met twisten is de Vest voor 't onheil niet te hoeden.
Had elk zich-zelv' verzorgd op 't naadren van 't gevaar!
Die last betrof de Stad, en was voor 't volk te zwaar.
| |
| |
Wat word 'er niet vereischt voor veertien duizend zielen!
Schoon reeds drie duizend door 't vernielend pestvuur vielen;
Schoon schutgevaarte en stryd twee duizend wreed verslond;
En 't aakelig gebrek ons nog op duizend stond;
Ons is, sints 't nieuw beleg, in agttien bange weeken,
Hoe zwaar de schaarschheid drukt, helaas! te klaar gebleken.
Men vleide zich met grond, toen Valdez, op 't ontbiên
Des Landvoogds, ons verliet, hem nimmer weêr te zien.
En waar' Graaf Lodewyk niet op de hei geslagen,
Men had alom den glans der vryheid op zien daagen.
| |
Zesde tooneel.
van der Werf, van Zwieten, van Noorden, van Baarsdorp, van Hout, Jongkheer Jan van der Does.
Verschoon 't zo ik u stoor.
Een boô van Valdez eischt by Leydens Raad gehoor.
| |
| |
Indien men dorst vertrouwen
Wie durft, wie kan op 't woord van Spanje bouwen?
Een andre vyand vond geloof; doch 't is bekend
Hoe ligt de Castiljaan de heiligste eeden schend.
Kon Valdez van 't verdrag alleen nog meester weezen,
Men had ligt minder voor meineedigheid te vreezen.
Hy gaf geen doorslaand blyk van wreedheid tot deez' dag:
Doch daar Romero met hem deelt in 't krygsgezag,
Daar de uitslag van 't Beleg betrouwd is aan hen beiden,
Sterve eer de laatste man, verzinke eer 't hooploos Leyden,
Eer ons zyn vleitaal door beloften dwaas verblind',
En hy hier nieuwe prooi voor woede en ontucht vind'!
tegen van der Does.
Maar zo hy zich bereid om Leydens zwakke wallen,
Gelyk-men ons bericht, met stormen aan te vallen,
Durft ge ons verzeekren dat de Stad hem af zal slaan?
Voor d'uitslag van den storm den Raaden in te staan,
Waare onbedachtzaamheid; maar 'k durf vrymoedig zweeren
Tot aan myn' jongsten snik hem van den muur te weeren.
De Hopliên zyn den dood getroost. Dan hoe 't zich wend',
| |
| |
Men kan de razerny des vyands in het end',
Schoon hy zich meester zag, door wanhoop nog bedwingen,
En met de veege Stad hem in de lucht doen springen.
ô Goede Hemel! keer dien schrikkelyken slag!
Ik volg u in den stryd; 't is Leydens jongste dag.
tegen van Hout.
Denk aan uw zusters telg.
Ons is geen hoop gebleven.
Ik acht een' braaven dood meer dan een eerloos leven.
tegen van der Werf.
In 's Hemels naam, spreek 's vyands boô, Mynheer!
Men hield tot aan dit uur, en 't strekt de Stad tot eer,
In spyt van Valdez bede en uitgestrekt verlangen,
Zyn boden uit de Stad; en zal men die ontfangen
Nu alles hooploos is, en toonen hem hoe 't staat?
Zal hy de Burgren, door gebrek en pest, op straat,
Van levenskracht beroofd, bezwymd zien nedervallen;
Hen wagglend kruipen zien naar de afgestreden wallen,
Daar degen en musket hen siddren in de hand?
| |
| |
Dan was zyn wit bereikt; dan wist hy in wat stand
De Vesting zich bevind, en kon die ligt verwinnen.
Men biede aan Spanje 't hoofd, en laat' geen vleijers binnen.
Ik heb met aandacht op 't gewigt der zaak gelet,
En voed, hoe flaauw, nog hoop op 't langgewenschte ontzet.
Schoon 't wassend water door Romero word bedwongen,
De vloot is echter tot den Kerkweg doorgedrongen.
't Is waar dat 's vyands magt volstrekt haar keeren kan.
Al zyn beschanssingen zyn daar getuigen van;
Te Zwieten, Zoeterwoude en de omgelegen streken;
Vooräl te Lammen, daar Boisot dient dóór te breeken.
Doch 't springty nadert reeds; en God, die wondren doet,
En Leydens traanen ziet, beheerscht den watervloed.
De westewind steekt op; wie weet wat heil kan daagen,
Indien wy ons bederf slechts eenen dag vertraagen?
'k Heb jaar op jaar myn trouw aan Nederland betoond,
En, daar 't zyn nut betrof, myn leven nooit verschoond:
'k Ben nog gereed myn bloed tot Leydens heil te geeven.
Doch word de Stad gered als we op haar muuren sneeven?
Ik weet, men kan zich van den felsten oorlogsnood
In 't eind bevryden door een' eerelyken dood;
Maar word dit naar ontwerp uit wanhoop niet geboren?
Hoe veel onnoozlen doen we in 't laauwe bloed niet smooren!
| |
| |
Een Christen, hoe vol moeds, voed altoos deerenis,
En geeft geen wanhoop plaats eer alles hooploos is.
Ach! kunnen wy de drift des vyands paalen zetten?
Wy moeten, 't gaa zo 't will', het stormen hem beletten.
De ramp, hoe spaê hy koom', komt altoos veel te vroeg;
En, moet de Stad vergaan, 't is morgen tyds genoeg.
Men hoor' den bode; en doe geblind hem herwaart voeren.
Geen vyand moet den staat van Leyden loos beloeren.
Men houd', kan 't zyn, hem op, als zocht men handeling.
Al wint men niets dan tyd, die winst is niet gering.
Ziet daar myn' raad; en weet ge in onzen nood iets nader
Tot redding, spreek vry uit.
tegen van der Werf.
Uw raad heeft my behaagd.
Ik stem in alles 't geen den val der Stad vertraagt.
tegen van der Werf.
Maar waar' 't niet best, om 't volk niet in de zaak te mengen,
Den bode, langs den wal, in uw verblyf te brengen?
| |
| |
De Vroedschap heeft zich op het Raadhuis naauw' vergaêrd,
Of al het hooploos volk is daar omheen geschaard;
En ging 't als flus, dan waar' 't den vyand klaar gebleken
Hoe sterk de tweedragt 't hoofd hier somtyds op durft steeken.
De Raad zy stil verzocht in deeze omstandigheên,
En koom', van tyd tot tyd, in 't heimlyk hier byéén.
Weläan, ik zal u hier verbeiden.
En ik terstond den boô doen in de Stad geleiden.
Einde van het eerste Bedryf.
|
|
Auteursrechtvrij
