Door arm Vlaanderen

De uitwijkende werklieden

De statie van Kortrijk is nog met duisternis omhuld. Op de halfronde plaats, vóór het gebouw, slapen twee werklieden op eene bank. Drie anderen, op het gaanpad gezeten, spreken met elkander. Een hunner, een groote sterke kerel, gekleed met bruin fluweelen vest en broek, de pet in den nek, verhaalt aan zijne gezellen dat hij in de koolmijnen van Lens werken gaat. Wat te doen? Hier is geen werk te vinden. Men wordt wel verplicht uit te wijken. Kan men blijven voortleven met weekloonen van fr. 3,50, zooals er nu te Kortrijk, ten gevolge van het werkgebrek, betaald worden? In Frankrijk wint men ten minste behoorlijke loonen.

De dag breekt traag aan. Het is nog geen vier uur. Uit de verschillende straten die op de plaats

[p. 161]

geven, komen werklieden. Zij dragen een eetzak en eene blikken kruik gevuld met zwarte koffie.

Ik had mij voorgenomen, dien dag de Vlaamsche werklieden te vergezellen, die in de fabrieken van het Noorden van Frankrijk werken. Den vorigen avond - een Zondag - had ik er twee ontmoet in het Volkshuis te Kortrijk. Zij zouden mij vergezellen.

- Dezen nacht heb ik niet veel geslapen, zegt een hunner bij zijne aankomst. Gisteren ben ik nog al lang in het lokaal blijven zitten. De groep der socialistische vrouwen had een bezoek gebracht aan het Volkshuis van Brussel, dat ik nog niet gezien heb. Ik heb ze hooren spreken over de drinkzaal, over de feestzaal, over het magazijn van ellegoederen en over de menigte die zich overal bevindt. Wij worden toch sterk, niet waar gezel?

Wij bevinden ons op de kade der statie. In de verte komt de spoortrein aan die iederen morgen de werklieden te Harelbeke gaat halen. Wanneer hij in de statie stilhoudt, haasten de werklieden zich een hoekje der rijtuigen te bemachtigen, waar zij hun onderbroken slaap kunnen voortzetten. Met moeite gezeten, zijn de meesten reeds aan het dutten.

- Met hoeveel vertrekt gij aldus iederen morgen uit Kortrijk?

- Met 150 ongeveer. Vijftien dagen geleden heeft M. Tack dezelfde vraag gesteld aan den statieoverste. Hij heeft ook inlichtingen genomen over het vertrekuur van onzen trein - 's morgens om 4,02 uren - en zijn terugkeer - 's avonds om 9,15 uren. Wanneer hij vernam dat er ons iederen nacht geene vijf uren overbleven om te slapen, heeft hij zich verge-

[p. 162]

noegd te zeggen: ‘Zij hebben niet veel tijd om te rusten!’

- Hoe, ziedaar een man die afgevaardigde is van uw arrondissement, sedert eene halve eeuw uw lasthebber is, en zich eerst nu over uwen toestand bekommert!

- Hij zou het waarschijnlijk nog niet gedaan hebben, hadden wij geene kiezers geweest. Ten andere, heeft zijne tusschenkomst zich enkel daarbij bepaald. Over eenigen tijd hebben wij een smeekschrift aan de Kamer gezonden, met meer dan honderd handteekens voorzien, om te verkrijgen dat de trein uit Kortrijk om 4 ½ uren zou vertrekken, en er 's avonds rond 8 ¼ uren zou terugkeeren. Wij zouden aldus anderhalf uur winnen. Het is veel voor ons, een uur langer te mogen slapen. Nu moeten wij 's avonds aan de grens geduıende veertig minuten den trein afwachten, die ons naar huis terugbrengt. Ons smeekschrift is zonder antwoord gebleven!

In iedere statie, waar de trein stilhoudt, komen nieuwe reizigers op. Te Lauwe treden een twaalftal meisjes van 14 tot 20 jaren in onze afdeeling. Zij gaan werken in de spinnerijen van Tourcoing en van Roubaix. Enkelen hunner wonen anderhalf uur van de statie. Rekent nu hoeveel tijd aan deze ongelukkigen overblijft om te slapen.

- Om welk uur moet gij in de fabriek zijn? vraag ik aan mijn gezel.

- Om zes uren en half. Wij verlaten de fabriek 's avonds om zeven uren.

- Waar gaat gij noenmalen?

- Ik noenmaal in een logement. Ik blijf de geheele week weg. Degenen die alle avonden terug-

[p. 163]

keeren, eten in een kroeg of ook wel op straat. Zij zetten zich op het voetpad of in den inhoek eener deur, wanneer het slecht weder is. Zij pakken hun eetzak uit, en drinken bij teugen hun koude koffie. Dan dwalen zij door de straten der stad tot wanneer het uur in de fabriek terug te keeren, geslagen heeft.

- Hoeveel bedraagt hun loon?

- 3 fr. 50 tot 4 franken per dag. De onkosten afgerekend kunnen zij wekelijks 18 tot 20 franken naar huis dragen, wel te verstaan, wanneer zij alle dagen gewerkt hebben. Tegenwoordig is het niet zoo. De crisis woedt ook in de spinnerijen. Veertien dagen geleden heeft eene fabriek van Roubaix hare poorten gesloten, aldus 400 arbeiders zonder werk stellende.

- En zij die slechts den Zaterdag terugkeeren, wat geven zij uit voor hun voedsel en logement?

- Zij moeten brood en margarine koopen voor hun ontbijt en voor hun avondmaal. Voor hun logement betalen zij 85 centiemen per dag. Ziehier de lijst der uitgaven: 5 centiemen voor de morgenkoffıe, 60 centiemen voor het noenmaal, 10 centiemen voor het avondmaal en 10 centiemen voor het slapen;

Bij het opsommen van dit mager budjet, kon ik eene hevige aandoening niet onderdrukken. Ik had den moed niet te vragen hoe de kotten waren, waar men voor 10 centiemen per week slapen kan!

- Te Roubaix noemt men ons de ‘Boterpotten’, omdat wij met ons de margarine voor eene geheele week medebrengen. De Fransche werklieden zijn min of meer vijandig aan de Vlaamsche werklieden, niet omdat zij vreemdelingen zijn, maar omdat de ellende veel onzer medeburgers verplicht heeft onder het loon te werken!

[p. 164]

- Wij moeten ons wel aan dit leven onderwerpen, zegde mijn tweede gezel. Te Kortrijk is de ellende grievend. Mijn broeder is wever. Op zes weken heeft hij 32 franken gewonnen, en hij heeft eene vrouw en zeven kinderen!

Tranen biggelen langs de wangen van den armen jongen, die op dit oogenblik een stuk brood eet, daar de tijd hem ontbroken had te huis te ontbijten voor zijn vertrek.

Wij zwegen alle drie. Rondom ons bleven de werklieden slapen.

Moescroen! De trein houdt stil. Wij stappen af. Op eene andere spoorbaan wacht de trein die van Avelgem komt. Hij is opgepropt met werklieden. Men zegt ons dat er meer dan zes honderd zijn die komen van de omstreken van Ronse en Oudenaarde, van Avelgem, van Bossuyt, van Spiere, van Sint Denijs, van Dottignies. Om welk uur hebben dezen het bed moeten verlaten? En het is nog niet alles: met den trein van zes uren komen er werklieden uit geheel de Leivallei, tot bij Deynze. In sommige groote gemeenten van 8 tot 9000 inwoners, zou men gedurende den dag geene honderd weerbare mannen vinden.

Uit Moescroen en uit de andere grensplaatsen van West-Vlaanderen, begeven duizenden werklieden zich te voet naar Roubaix en naar Tourcoing.

Wij klimmen in den trein van Avelgem, die ons naar Herseaux zal voeren. Mannen slapen in al de hoeken. Ik zet mij over een oude werkman, die niet ophoudt te gapen.

- Gij hebt nog vaak, vriend!

- Wij mogen aan geen slapen denken. Dezen

[p. 165]

morgen ben ik met den trein van 3,36 uren uit Melden vertrokken.

Onderweg vertelt mijn gezel dat 400 werklieden en werksters 's nachts in de katoenspinnerijen arbeiden. Gedurende den dag slapen zij.

Wij zijn aan de grens gekomen. De trein zet zijne reizigers af.

- Het is hier, zegt mijn gezel mij de kleine statie van Herseaux aanduidende, het is hier dat wij 's avonds 35 en 40 minuten het vertrek van den trein moeten afwachten. De mannen slapen op de kade, overal waar zij plaats vinden. Gedurende de groote koude van dezen winter hadt gij ons moeten zien, hoe wij ons tegen elkander drongen om een weinig warmte te behouden. Het was verschrikkelijk! Op een avond liet een brutale gendarm den kolf van zijn geweer op de voeten der slapers vallen, zeggende: ‘Het is verboden hier te slapen!’ Ik antwoordde hem: ‘Indien gij gedurende twaalf uren in de fabriek gezwoegd hadt, zoudt ge ook kunnen slapen!’

Nu trekken de reizigers langs de wegen. Zij die te Tourcoing werken, nemen rechts. Anderen gaan in eindelooze rijen door het veld, naar Roubaix. Ik volg deze laatsten. Voor ons verrijst de eerste Fransche gemeente, Wattrelos, met hare dorpskerk, hare huizen in zwart-roode baksteenen, en de hooge schouwen harer fabrieken.

De huizen der Fransche en Belgische gemeenten zijn niet van elkander gescheiden. Niets verwittigt u dat gij een vreemd land betreedt. Ziehier nochtans een klein, smerig beekje, dat de zwarte wateren der fabrieken wegvoert, en dat met een stap kan overschreden worden. Het is al hetgeen de natuur gaf,

[p. 166]

om twee volkeren van elkander te scheiden! Het is te weinig om aan de internationale kapitalisten te beletten in België werkers aan goedkoopen prijs te zoeken; het zal ook te weinig zijn om de werkers-internationale te verhinderen!

Wij gaan door de straten van Wattrelos. Op den hoek eener steeg verschijnt een douanier, met zijn blauwe tuniek en zijne vuile, klaproode broek. Met een verveelde en achterdochtige blik ziet hij ons voorbijtrekken. Hij houdt eene werkster stil en doet haar het pak openen dat zij draagt.

- Over eenige dagen heeft hij mij een Vooruit willen ontnemen, zegde mijn gezel, en zulks onder voorwendsel dat ons dagblad in Frankrijk verboden is!

- Zijn de werklieden die in Frankrijk arbeiden socialistisch gezind?

- Het meerendeel zijn socialisten. Zij zijn het die de geheele beweging in het zuiden van West-Vlaanderen leiden.

Wat zien de huizen der straten op onzen weg er eentoonig, somber en treurig uit in deze morgenrust!

Rond 5 3/4 uren bevinden wij ons voor de statie van Roubaix. Wij hebben vijf kwart uurs noodig gehad om van Herseaux tot hier te komen. Ik vergezel mijne twee makkers tot aan de poort hunner fabriek. Eindelijk neem ik afscheid.

Ik wil Roubaix niet verlaten zonder een bezoek te brengen aan gezel Henri Carrette, oud socialistisch burgemeester der stad. Ik vind hem te huis, bezig zijne vogels te verzorgen. Wij spreken over partijzaken.

- Hoeveel Belgen maken deel van de bevolking van Roubaix? vraag ik hem.

[p. 167]

- Ziehier, antwoordde hij, na een officieel bewijsstuk gehaald te hebben: Roubaix heeft 124,600 inwoners, waaronder 48,873 Belgen! Er zijn voorzeker meer dan 100,000 Belgen in het Noorden van Frankrijk.

Treurig hernam ik den weg naar België, terwijl ik dacht aan de onafgebroken uitwijking der Vlaamsche werklieden, die hun ellendig land verlaten en de Vlaamsche velden vluchten die door het nijdig werken van hen en van hunne voorvaderen zoo schoon en zoo vruchtbaar gemaakt werden. Nu zijn zij van alle bezit ontnomen. Welk is dan het vaderland dezer arme lieden? Is het Frankrijk waar zij werk vinden, of België waar zij van honger sterven?