Door arm Vlaanderen

Nog een dorp van een kasteelheer

Verder naar Oudenaarde, altijd op den linkeroever der Schelde, ligt Peteghem, nog een dorp van een kasteelheer. Wij gaan langs het schoone park van den baron Pycke.

De gezel van Berchem toont ons de stallingen en zegt: ‘O! zij zijn schooner dan de huizen der pachters, schooner vooral dan deze der wevers der gemeente.’

Op het veld, langs den anderen kant van den weg, trekken havelooze kinderen moeizaam eene pletrol voort.

De wevers van Peteghem werken gewoonlijk voor de fabrieken van Ronse. Zij weven vooral neusdoeken en lijnwaad van Vichy. Wanneer men het loon der spoelster afrekent, winnen zij zeven of acht franken per week. Van dit loon moeten dan nog de reiskosten naar Ronse betaald worden, en men moet rekenen dat hier nog meer dan elders, lange en verschrikkelijke tijdperken van werkgebrek de inkomsten sterk verminderen. In den zomer gaan de werklieden naar Frankrijk om den oogst binnen te halen, ‘zonder dat, zegde de vrouw die ons deze inlichtingen gat, zouden zij wel van honger sterven!’

De baezin eener herberg hebben wij lang doen spreken. Zij vertelde ons dat de baron Pycke, van

[p. 157]

Peteghem, het grootste deel van het jaar te Brussel doorbrengt. Dien dag was hij juist gekomen om zijn pachtgeld te ontvangen. Sedert den morgen hadden de dorpers zich naar het kasteel begeven, om te betalen hetgeen men vroeger den tienden penning noemde, maar nu verre het tiende deel der voortbrengselen, van den grond overtreft. Vele pachters zien dezen dag met angst aanbreken. Om te kunnen betalen verkoopen zij hunne beesten en hunne aardappelen; zij zouden alles verkoopen, want wee hem, die den dag der betaling niet naar het kasteel zal gegaan zijn!

De baron had juist het dorp verlaten toen wij aankwamen. Hij was met den trein naar Brussel vertrokken. Hij was vergezeld van een lakei, drager van een grooten zak die al het geld bevatte, door de laten in het zweet huns aanschijns verdiend om ginder in den kolk der groote stad verzwolgen te worden.

Ik vroeg aan de vrouw, die nog jong is:

- Gaat gij soms naar een bal?

- Er zijn hier nooit danspartijen noch feesten, van welken aard ook. De meisjes die willen dansen, gaan een- of tweemaal 's jaars, op de kermisdagen, langs de andere helling van den berg. Maar de moeders mogen het niet weten!

- En de pastoor?

- O! indien de pastoor het wist?

- En de mannen, waarmede houden zij zich den Zondag bezig?

- Zij gaan naar de mis en naar de vespers, daarna drinken zij jenever. Ze drinken zich 'ne keer zat!

Wij hebben verscheidene gemeenten van het

[p. 158]

omliggende bezocht. De socialist van Berchem - die wonderwel de streek kent - vertelde mij eene stichtende geschiedenis betreffende een dezer dorpen. Bij de lezing, zal de lezer begrijpen waarom het mij niet toegelaten is nader te bepalen.

De graaf de M..., - laat ons veronderstellen dat hij graaf is - bezit bijna al de gronden der gemeente, waar zijn kasteel gebouwd is. Hij bewoont een der schoonste hotels van den Leopoldswijk te Brussel, en komt slechts eenmaal 's jaars naar het dorp terug, juist den noodigen tijd om zijn pachtgeld te ontvangen en een luchtbad te nemen.

De graaf heeft verscheidene zonen. De jongste maakte aanhoudend het hof aan een der schoonste dorpsmeisjes, wier vader een der best beklante herbergen openhield. Er gebeurde wat moet gebeuren met een jong meisje, dat zonder verdediging aan de verliefde ondernemingen van een machtig kasteelheer bloot staat.

Wanneer de graaf de geschiedenis vernam, trad hij in eene hevige woede tegen... den vader van het meisje. Hij deed hem naar het kasteel komen, en liet hem verstaan dat hij het huis waar hij verbleef, verlaten moest. De man verhuisde, en opende wat verder eene herberg, in eene der zeldzame woningen die niet aan den kasteelheer behoorden. Maar de dorpelingen wendden zich met misprijzen af van een huis, dat het voorwerp was der gramschap van den graaf. De arme herbergier werd ten onder gebracht, omdat men zijne dochter verleidde. Hij zou waarschijnlijk hetzelfde lot ondergaan hebben, had het meisje zich vermeten te weerstaan.

Wij zijn de herberg gaan zien. Een jong, schoon,

[p. 159]

blond meisje van ongeveer achttien jaren kwam ons bedienen.

- Het is de zuster, zegde mij de gezel van Berchem.

Brok voor brok deed hij haar de geheele geschiedenis herhalen die hij ons onder den weg verteld had. Wanneer de vader van het meisje aan den zoon van den graaf gevraagd had ten zijnen voordeele tusschen te komen, had de jonge lafbek kalm geantwoord: ‘Ik kan er niets aan doen.’ Het schijnt dat de vader zich met dit wijsgeerig antwoord tevreden had gesteld. Hij had er zelfs niet aan gedacht de rekening te regelen van den jongen verleider, die nu zeer gerust en gelukkig, zijne vergulde luiheid door de groote steden van Europa omvoert.

- En is uwe zuster hier?

- Neen, antwoordde het jonge meisje blozende. Zij is vertrokken.

Mijn gezel drong niet aan. Zij is vertrokken! Waar? Naar de stad, naar het onbekende, en wie weet? misschien naar de ondeugd en de ellende!

Zulks is geene afgezaagde verleidingsgeschiedenis.

Feiten van dergelijken aard doen zich nog in vele andere dorpen voor. In Vlaanderen zal iedereen u zeggen dat de fabrikanten, de kasteelheeren, de begoede eigenaars of hunne zonen, zich alle vrijheden mogen veroorloven met de vrouwen, meisjes en meiden uit de herbergen. Zulks wordt aanvaard, en is van weerskanten aangenomen als eene der verplichtingen van het bedrijf. De jonge meisjes der groote steden bekommeren zich veel meer om hare waardigheid. Ook zijn het gewoonlijk de buıtenmeisjes die de huizen van ontucht bevolken. Onder

[p. 160]

dit opzicht, gelijk onder vele anderen, is de zedelijkheid der stad beter dan die der dorpen, waar de klerikalen als onbetwiste meesters heerschen.

Wij spraken hierover onder het terugkeeren naar Oudenaarde, en de landman van tegenwoordig vergelijkend aan dezen der middeleeuwen, zegden wij dat het verschil tusschen hen waarlijk niet zeer groot is. Nu, zoowel als vroeger, heft de kasteelheer belastingen onder den vorm van pachtgeld; nu zoowel als vroeger mag hij de dochters zijner pachters nemen voor bijzit, en de zonen doen dienen als soldaten; nu zoowel als vroeger mag de boer noch over zijn lichaam, noch over zijne ziel, noch over de ziel zijner kinderen beschikken. Alles behoort aan den kasteelheer!