Door arm Vlaanderen

De werklieden van St-Nikolaas

Beerblock en ik, wij bevinden ons te Sint-Nikolaas, zeer belangrijk vlasdistrikt en groote markt der voortbrengselen van het Land van Waas. De werkersbevolking is er talrijk, en de meest verschillende nijverheden worden er uitgeoefend. In de vlas- en katoenspinnerijen worden talrijke werklieden, bereiders van stoffen, gebruikt. Daarenboven vindt men er kousen- en lintenfabrieken, sigarenmakerijen, laken- en kantweverijen, potten- en steenbakkerijen, ververijen, houtzagerijen en werkhuizen van klompenmakers.

De twee socialisten der stad, die ons vergezellen, leiden ons eerst de breisters te huis bezoeken. Deze werksters arbeiden op onderneming, Zij zegden ons gemiddeld tien tot elf franken per week te winnen, voor ongeveer 72 uren arbeid. In de fabriek bedraagt het loon slechts acht of negen franken.

Terwijl wij aldus van huis tot huis gingen, zegde ik tot de twee werklieden die ons begeleidden:

- De meesten der patroons, hier ter plaats, moeten katholieken zijn?

- Bijna allen, en dan nog dweepzuchtige katholieken. Bij M. Janssens, gewezen afgevaardigde der christen-democraten, zijn de werklieden verplicht te

[p. 57]

eene doodende nijverheid (blz. 46)

[p. 59]

bidden alvorens het werk te beginnen. In vele fabrieken komen de pastoors binnen, evenals in hun huis. Gedurende de kiesstrijden geven zij er voordrachten, terwijl wij er menigmaal zelfs niet in gelukken, eene zaal te vinden om onze vergaderingen te houden. Zij verplichten de werklieden de klerikale kringen en patroonschappen te bezoeken, op straf van wegzending. De socialistische, of van socialisme verdachte werklieden zouden ergeen werkkunnen vinden.

De zedeleer dezer lieden is waarlijk stichtend! Zij denken Christenen te zijn, en stellen de werklieden in de wreede wisselkeus, hun geweten te verraden of brood te ontberen! En deze zedeleer wordt over het algemeen door al de katholieken beoefend! Wanneer zullen de tijden komen, dat de vrijheid van geweten iets meer zal zijn dan alleen eene ijdele formuul, die in onze wetten geschreven staat? Wanneer zal de menschheid eindelijk uit haren barbaarschen toestand verlost worden?

Wij zijn aan de grenzen der stad gekomen. Wij houden stil voor een werkhuis van klompenmakers. Het is eene armoedige hut, gemaakt van slechte, grof genagelde planken. Zij ontvangt het licht door twee kleine vensters met gebroken ruiten, alsook door de reten der planken. De hut kan zeven tot acht vierkante meters oppervlakte hebben, en is met moeite twee meters hoog.

Wij treden binnen. In de hut bevinden zich vijf werklieden en een jonge gast van een tiental jaren. Er brandt geen vuur, alhoewel de thermometer buiten tien graden onder het vriespunt aanwijst. De kolen zijn duur, en daarbij, de lastige arbeid verwarmt het lichaam op voldoende wijze.

[p. 60]

- Uw bedrijf schijnt mij gezond, zegde ik tot den patroon.

- Ja, antwoordde hij mij, het zou aangenaam zijn zoo wij min uren werkten, en indien ons werk behoorlijk betaald werd.

En de man geeft ons gereedelijk al de inlichtingen die wij hem vragen. Gedurende den zomer begint het werk om 4 uren 's morgens, en eindigt 's avonds om 9 uren. Gedurende den winter begint men 's morgens gewoonlijk twee uren later. Het loon wordt bepaald, naar gelang de bewerking, per dertien paar klompen. De gladmaker heeft 81 centiemen voor dertien paar. De werkman die den klomp uithaalt, ontvangt één frank. Dit werk is zeer lastig; de werklieden zijn op veertigjarigen leeftijd versleten. Hij die het werk afmaakt ontvangt 54 centiemen, en het kind dat de klompen schrabt met een stuk glas om ze een regelmatigen vorm te geven, wint tien centiemen. De werkman der stad verdient gewoonlijk een twaalftal franken per week.

De patroon arbeidt samen met zijne werklieden, en is niet veel gelukkiger dan zij. Hij moet met gereed geld betalen; men geeft hem voor geen centiem krediet.

De kleine patroon, die vier werklieden gebruikt, heeft een kapitaal noodig van 1500 tot 2000 franken. Dikwerf heeft hij het bij woekeraars geleend. Hoe armerhij is, hoe meer hij uitgebuit wordt. De kansen die hij loopt zijn zeer groot. De boomen moeten gekocht worden alvorens zij geveld zijn. Zooveel te ongelukkiger voor den kooper, als hij na het vellen bestatigt dat verscheidene stammen rot zijn. Gedurende de laatste jaren zijn de klompen aanmerkelijk

[p. 61]

in prijs geklommen: maar het zijn de houthandelaars alleen, die uit de prijsvermeerdering voordeel trokken. De kleine bazen gaan ten gronde, en verdwijnen.

- Eet gij soms vleesch? vroeg Beerblock aan de werklieden.

De vijf mannen barstten in een grooten schaterlach uit. Mijnheer had wellicht lust met hen den draak te steken? Waarmede zouden zij vleesch koopen? Maakt eens de rekening: 2 franken tot fr. 2,25 huur per week, zooveel voor het brood, zooveel voor het smout, zooveel voor de aardappelen, de koffie, de suikerij. Wat blijft er over van het weekloon? Neen, nooit vleesch, nooit boter. De werklieden drinken geene tien glazen bier per jaar!

- En de baas?

- Ik evenmin als mijne werklieden. Degenen die hier vleesch eten, dat zijn al felle burgers!

Is dit gezegde niet episch? Dat zijn al felle burgers! Ik vroeg nog:

- Zijn de klompenmakers talrijk te St-Nikolaas?

- Drie à vier honderd te Sint-Nikolaas en in het omliggende. Men vindt er te Vracene, te Nieuwkerken, te Sint-Gillis (Waas), te Haesdonck, te Beveren, te Temsche.

Volgens de optelling der nijverheden en bedrijven in 1896, worden, in Oost-Vlaanderen alleen, 4745 werklieden en patroons aan het klompenmaken gebruikt.

- Mogen wij u vragen welk het politiek gedacht uwer werklieden is? zegde Beerblock.

- In de stad zijn de klompenmakers over het het algemeen socialistisch gezind, antwoordde de

[p. 62]

patroon. Door te huis te werken, genieten zij eene zekere vrijheid. Maar op den buiten zijn zij verplicht klerikaal te zijn, anders zouden zij geene hulp meer ontmoeten. Maar al de werklieden, zonder onderscheid, zijn voorstaanders van het Algemeen Stemrecht. Het meervoudig stemrecht verontwaardigt ze. Gedurende den laatsten kiesstrijd, hebben de socialisten hier dicht bij eene meeting gegeven. De boeren waren nog al talrijk opgekomen, maar dierven in de zaal niet gaan, en luisterden van op de straat naar hetgeen de sprekers zegden. Zij keurden alles goed dat door de socialistische redenaars werd verdedigd. Maar ziedaar, van dat alles blijft zeer weinig over. Van zoodra zij weder te huis zijn, worden zij opnieuw door den pastoor ingenomen, en de volzin die alle redetwisten besluit is de volgende: ‘De wereld is altijd alzoo geweest! Zij zal wel altijd alzoo blijven!’