Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[155. De stad Leuven]

De tongvallen die in het overige nederduitsche gedeelte van Zuid-Brabant gesproken worden, behooren allen tot de brabantsche tongvallegroep. Het brabantsch wordt in deze landstreek het zuiverste gesproken en is het meeste eigenaardig; de kenmerkende eigenschappen van het brabantsch treden er het meeste in op den voorgrond.

De brabantsche tongvallen in het algemeen, maar vooral die van Zuid-Brabant zijn bijzonder zwaar en grof: ja, de brabantsche klanken worden in deze landstreek nog zwaarder, grover en breeder uitgesproken dan de klanken van de meeste saksische en friso-saksische tongvallen in Noord-Duitschland en noordoostelijk Nederland. Zoo klinkt de volkomene a niet slechts als oa, tusschen o en a in, maar in vele gevallen als zuivere o, en zelfs als doffe o, die hier en daar, onder anderen te Leuven, zóo dof wordt, dat men een oe, of beter een hoogduitsche u meent te hooren. De ui klinkt niet slechts als oi, maar hier en daar zelfs als een scherpe o of oa, eenigszins met den franschen oiklank overeenkomende. De ij klinkt gewoonlijk als een heldere, onvolkomene e of ook als ai en als onvolkomene a, en de ei als ai of als volkomene of onvolkomene a. Ten gevolge hier van zouden de brabantsche tongvallen dan ook werkelijk nog harder en onaangenamer klinken dan de meeste saksische en friso-saksische, dan b.v. de groningsche dialecten, ware het niet dat de uitspraak der medeklinkers en ook de zinbouw en woordvoeging in het brabantsch juist door welluidendheid, zoetvloeiendheid, zachtheid en door bevalligheid en ongekunsteldheid uitmuntten. Ook is de tongslag (accent) van het volk in die streken van Brabant, waar de tongval echt brabantsch is, zeer bevallig en aangenaam om te hooren, en geeft aan de geheele spreektaal iets zoetelijks en ongekunstelds, iets kinderlijks en eenvoudigs. In geen enkele noordnederlandsche volksspreektaal komt zoo iets voor. Ieder vreemdeling vindt er behagen in om een echten Brabander uit Leuven of Brussel te hooren spreken. Daarentegen doen de vele fransche basterdwoorden die in de brabantsche tongvallen in gebruik zijn, groote afbreuk aan de zuiverheid er van. Zie ook bl. 294 I.

[p. 261]

De tongval van de stad Leuven of Loven klinkt van alle brabantsche dialecten het zwaarste. De volkomene a wordt in dezen tongval zoo zwaar uitgesproken dat ze niet slechts als volkomene o, ja als doffe o luidt, maar in het platste leuvensch bepaald als oe, of liever als hoogduitsche u klinkt. De h is in het leuvensch, even als in alle zuiver brabantsche tongvallen van Zuid-Nederland, volkomen stom, wordt nooit uitgesproken.

In J.F. Mone's Anzeiger für Kunde der teutschen Vorzeit, 5^de jaargang, 1836, komt een vertaling voor, in den tongval van Leuven, van de gelijkenis des verlorenen zoons, opgesteld door Dr. E. Huygens te Leuven, en in het 1^ste deel, 1837, van Willems's Belgisch Museum vindt men eveneens een leuvensche vertaling van die gelijkenis, van Professor David te Leuven. Beide deze vertalingen zijn in een zeer ongeschikte spelling opgesteld.

155. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Leuven.

Medegedeeld door den heer Hendrik Bronckaerts, student-ingenieur te Leuven. Augustus 1873. (In nederlandsche spelling.)

11. Do_a was 'ne man die twee zoons a.

12. En de joenkste za on ze vo_ar: vo_ader! gef me me po_at van 't goet da me toekomt. En de vo_ar verdeelden-in dan 't goet.

13. En eenige do_agen terno_a, as de joenkste van alles geld gemokt a, vertrok em no_a e vrimt lant en oa_i dee er alles oep med in overdo_ad te leve.

14. En no_a dat-em alles oep gedon a, kwamp er 'ne grooten oengersnoot in da lant en oa_i begost erremoei te loa_i.

15. Oa_i gink dan on en verieden-em boa_i 'nen börger van da lant, en doa_inen zont-em no_a ze pachtof, oem er de verrekes t'ave.

16. Oa_i za zoo geere z'nen boa_ik gevilt emme met 't voeier dat de verrekes o_aten, mo_a niemant wa 't em geven.

[p. 262]

17. Oa_i kwamp dan to ze zelve en paasden in zen oa_ige: oe veel knechte zen der in me vo_ars oa_is niet, die broot in overvloet emme, en ik vergon ie van oenger!

18. 'K zal liever oepston en on me vo_ar gon vergiffenis vro_agen en zê'e: vo_ader! 'k em gemist! 'K em zoo veel ko_ad gedon tege den emel en tegen a,

19. da 'k ne mie wêet en bin van oeö zoon genoemt te wedde; mo_a doe me moa_i gelak med eene van oe knechte.

20. En oa_i stont oep en gink oep e nief no_a zen oa_is. En as-em va' vêes on kwamp, zag ze vo_ar em, en oa_i a kompasse med em; oa_i liep em tegen, vloog on z'nen als en kisten em.

21. En de zoon za dan: vo_ader! 'k em veel ko_ad gedon tege den emel en tegen a; 'k bin ne mie wêet van oeë zoon genoemd te wedde!

22. Mo_a de vo_ader za on zen knechte: oa_ilt seffes 't beste kleet en doet et em on; stekt 'nen ring on z'nen vinger en doet em schoenen on.

23. Bringd ook 't vet kalf en slo_agd et; lot ons moa_iltoa_id ave en vroëlijk zoa_in!

24. Want m'ne zoon was dood en oa_i es verreze; oa_i was verlore en oa_i es gevonne. En ze begoste dan moa_iltoa_id t' aven.

25. Jo_a-mo_a, den oudste zoon was terwoa_ilend oep 't velt, en as doa_ine wee kwamp en bekoa_inst on oa_is was, ooden-em va boa_ite da ze do_a bezig wo_are mee zingen en danse.

26. Oa_i riep een van de knechte en vroeg em wat dat da was.

27. En oa_i za em: wel! oe brie es wee gekome en oe vo_ader eed et vet kalf geslo_age, oemdat-em em gezont wee ziet.

28. Na wit-em ko_ad en oa_i wa nie binne gon. Ze vo_ar kwamp dan boa_ite, ver em schoon wouden te geven.

29. Mo_a oa_i antwoudde seffes: zie, vo_ader! 'k dien oe na al zoo veel jo_aren, zonder oe gebot t' overtreë, en g'et me nog noent gee' geikke gegeve, oem men vrienden ins te trakteeren.

30. En as den doa_ine, die alle ze goet mee slecht vravolk oep gedon eet, t' oa_is komt, slo_agde 't vet kalf!

31. En de vo_ar za em dan: mo_a kint! goa_i zoa_id altoa_id boa_i moa_i, en al da 'k em, es van a.

[p. 263]

32. Mo_a me mochte wel ins moa_iltoa_id ave en bloa_i zoa_in; want oe brie was doot en oa_i es verreze; oa_i was verlore en na es em gevonne.

Aanteekeningen.

De o_a is een enkelklank en klinkt nagenoeg als volkomene, doffe o, ten naaste bij als eau in 't fransch, en naar hoogduische u min of meer sterk overhellende. De oa_i klinkt ongeveer als de klank van 't engelsche boy, maar de iklank wordt slechts onduidelijk gesproken. De ê klinkt als in 't fransch, de ö als in 't hoogduitsch. De oe van oem, oep, oenger, joenkste, enz. is niet de tweeklank oe, maar de zuivere, hoogduitsche u.

12. Vo_ar, vo_ader, vaar, vader; zie vs. 12 bl. 258 II op voader. Po_at, po_art, poart, part, deel; zie vs. 12 bl. 255 II op poat.

13. Vrimt, vreemd; zie vs. 13 bl. 251 II op vrumd.

15. Verieden-em, verierden-em, verhierden hem, verhuurde hem, verhuurde zich; zie vs. 14 bl. 124 II en vs. 15 bl. 175 I op hi farhürd.

Doa_inen, dijnen, dienen, dien, die.

Ave, have, houwe, houden. Het woord hoeden is onbekend in den leuvenschen tongval. Zie vs. 23 bl. 259 II op ôve.

16. Geere, gaarne; zie vs. 16 bl. 258 II op gēre.

17. Paasden, dacht; zie vs. 17 bl. 259 II op.euverpaasde.

Ie, hie, hier; zie vs. 17 bl. 237 II op hê.

18. Zê'e, zeggen; zie vs. 18 bl. 257 II en vs. 17 bl. 206 II op zeien.

'K em (ik heb) gemist; zie vs. 18 bl. 257 II en vs. 18 bl. 297 I op 'k heb 'r nêve gedoan.

Ko_ad, kaad, kwaad; zie vs. 28 bl. 238 II.

19. Ne mie, niet meer.

Gelak, gelijk, zoo als.

20. Oep e nief, op een nieuw, op nieuw.

Kompasse, medelijden; zie vs. 20 bl. 198 II.

22. Seffes, terstond; zie vs. 22 bl. 238 II op seffes.

25. Bekoa_inst, bijkans. Zie vs. 14 bl. 297 I.

Ooden-em, oorden-em, hoorden hem, hoorde hij. Zie vs. 25 bl. 259 II.

27. Brie, broeder; zie vs. 27 bl. 252 II op bru.

28. Na wit-em, nu werd hij.

Ver, voor, om; zie vs. 15 bl. 241 II op ver.

Wouden, woorden, even als in vs.

29. Antwoudde, antwoordde.