Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 2

[117. Het dorp Laren]

Het overige gedeelte van Noord-Holland bezuiden het IJ bestaat uit een klein gedeelte van Rijnland met Amstelland en 't Gooiland. De tongval van Amstelland komt nagenoeg met dien van Rijnland overeen en deze zal onder de tongvallen van Zuid-Holland nader worden besproken. De gemeente Haarlemmermeer heeft geen eigenen tongval, omdat het geslacht dat daar geboren is, nog in 't opgroeien is en de ouderen die er thans wonen, uit allerlei streken van Nederland afkomstig zijn en nog hun eigenen aangeborenen tongval of modern hollandsch spreken.

De tongvallen van de gooische stadjes Weesp, Muiden en Naarden wijken, wat de spreektaal der aanzienlijken en meer beschaafden aangaat, weinig van de gewone hollandsche uitspraak af en komen wat de spreektaal der geringe volksklasse betreft, nagenoeg met den tongval van het gooische platteland overeen. Het moderne hollandsch komt ook in deze stadjes hoe langer hoe meer in gebruik.

De tongval van de dorpelingen in 't Gooiland is nog al bijzonder en wijkt nog al aanmerkelijk van de andere hollandsche dialecten af. Het gooisch is na verwant aan den tongval van Eemland in 't noordoosten der provincie Utrecht en vormt daarmede den overgang van het hollandsch tot het frankisch-geldersch. Het echte gooisch spreekt men in de dorpen Laren, Bussem, Blarikum en Hilversum; maar in de laatstgenoemde plaats reeds sterk naar het modern hollandsch overhellende. Nog moet opgemerkt worden dat de bewoners van het dorp Laren dikwijls de h als beginletter niet uitspreken, en dat sommigen in dat dorp, die niet of kwalijk lezen kunnen, ook wel de h verkeerd plaatsen, vóor woorden die met een klinker beginnen.

[p. 98]

Deze eigenaardige larensche uitspraak wordt in de andere gooische dorpen weinig of niet gehoord.

117. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Laren.

Medegedeeld door den heer Joh. van Wulfen, hoofdonderwijzer te Laren. November 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. 'N zeker mins adde twee zeuns.

12. En de jongste onger un zaai teugen z'n vader: vader! geef mijn 't deel van 't good dat mijn tokomt. En ij deelde hun 't good.

13. En nijt veul dagen later, is de jongste zeun, to hij alles hij mekaar egaard adde, heen egææn næ 'n vreemd langd en dæær het ij al z'n good deur ebrocht; ij leefde in overdææd.

14. En to ij alles verteerd adde, to kwam 'r 'n groote ongersnood in dat langd en ij begon gebrek te lijen.

15. To gong ij een en voogde 'm bij een van de burgers van dat langd en die stuurde 'm op z'n langd om de varkes te heuën.

16. En ij verlangde 'r næ om z'n beuik te vullen met 't voer dat de varkes vratten en gin een gaf um dat.

17. En to ij bij z'n zelven ekeumen was, zaai ij: oeveul uurlingen van m'n vader ebben overvloed van brood en ik vergæ hier van onger.

18. Ik zel opstææn en næ m'n vader gææn en ik zel teugen um zegge: vader! ik eb ezundigd teugen de hemel en teugen jou.

19. Ik bin nijt meer wæærd jou zeun eneumd te wurren: maak me mar as een van je daghuurders.

[p. 99]

20. En ij stond op en gong næ z'n vader; en to ij nog veer van um of was, zag z'n vader um al en die wurdde met barmhartighaaid beweugen; hij leup næ 'm to, vul um om z'n als en kuste 'm.

21. En de zeun zaai to: vader! ik eb ezundigd teugen de hemel en teugen jou en ik bin nijt meer wæærd om je zeun eneumd te wurren.

22. Mar de vader zaai teugen z'n knechs: breng gou 't beste kleed ier en do 't um an en geef um 'n ring an z'n angd en schoonen an z'n beenen.

23. En breng 't vette kalf ier en slacht 't; lææt ongs ete en vroolik weze!

24. Want die zeun van me was dood en ij is weer levendig ewurren; ij was verleuren en is evongden. En to begonnen ze vroolik te wezen.

25. Z'n ouste zeun was op 't veld en to ij kwam en kort bij euis kwam, oorde hij gezing en gedangs.

26. En ij reup een van de knechs bij 'm en vreug um wat of dat wel weze zou.

27. En die zaai teugen um: je breur is ekeumen en je vader et 't vette kalf eslacht, omdat ij hum gezongd weer ekregen et.

28. Mar ij wurdde knurrig en ij wou nijt binne gææn. To gong z'n vader næ beuite en vreug 't um vrindelik.

29. Mar to zaaid-i teugen z'n vader: ik dien je nou al zoo veul jaren en ik eb noot je gebod overtreë en jij hè me noot 'n bokki egeuven om met m'n vrinden is vroolik te wezen.

30. Mar nou dee zeun 't euis ekeumen is, dee je good met oeren deur ebrocht et, nou hei je veur um 't vette kalf eslacht.

31. To zaai de vader: kijnd! jij bin altijd bij me en al mijn good is 't jouë.

32. We mosse nou vroolik en blij weze, want dee breur van je was dood en ij is weer levendig ewurren; ij was verleuren en ij is evongden.

[p. 100]

Aanteekeningen.

De klank aai, die in plaats van ei staat (zei, zaai, enz.) moet vooral niet te gerekt worden uitgesproken; hij klinkt kort, maar is toch niet ai. De æ heeft den blatenden klank tusschen a en e in. De eui klinkt doffer dan de gewone hollandsche ui en komt het naaste overeen met de laatste eu van 't fransche heureuse; ook te 's Gravenhage is deze uitspraak in gebruik, even als in het kattenburgsche amsterdamsch en in sommige andere hollandsche tongvallen.

11. Adde voor hadde, enz.; het plaatsen der h waar ze niet behoort komt te Laren slechts weinig voor, maar het niet uitspreken er van is er tamelijk algemeen.

12. Onger, onder, door uitslijting der d en door uitspraak der n als ng. Deze uitspraak der n is in 't Gooiland en in Eemland zeer verspreid; zie vs. 12 bl. 352 I op ming. Zoo zeit men in 't Gooi ook langd voor land, angd voor hand, ongs voor ons, evongden voor gevonden, dangse voor dansen, gezongd voor gezond, enz. Zie vs. 13 bl. 32 II op langd.

13. Nijt, niet; dit gooische nijt staat in de hollandsche tongvallen geheel op zich zelven; 't klinkt veel doffer dan het groningsche neit, niet.

15. Heuën, hoeden, is echt frankisch. Zie 8 bl. 358 I.

17. Ekeumen, gekomen, even als op Urk.

19. Eneumd, genoemd, even als op Urk.

20. Wurdde, werd, is ook (wu_rdde) te Leeuwarden in gebruik. De onvolkomene o vóor r gaat soms in onvolkomene u over; b.v. in Gooiland ewurren, te Leeuwarden wu_rdden, geworden; in 't Gooi en te Leeuwarden knurrig voor knorrig; borst, te Leeuwarden bu_rst, enz. Zie ook het medegedeelde omtrent den tongval van Antwerpen.

Vul, viel, even als op Urk.

22. Schoonen an z'n beenen, zie vs. 22 bl. 28 II. Vooten, voeten, is te Laren weinig in gebruik.

23. Lææt ongs, laat ons; læte we, is meer in gebruik.

31. Kijnd, kind; zie vs. 31 bl. 60 II.

32. Mosse, moesten, van motte, moeten, is in Holland bijna overal in gebruik.