Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[82. Her dorp Woltersum]

Het noordoostelijke gedeelte van de provincie Groningen, Appin-gadam en Delfzijl met de omstreken bevattende, draagt den naam van Fivelingo, en is oorspronkelijk een zuiver friesche landstreek. Het friesche bestanddeel is dan ook sterker in het volk van Fivelingo dan het saksische, zooals uit den tongval van Fivelingo blijkt. Men treft er namelijk meer sporen in aan van de friesche taal dan in den oldambtster tongval.

82. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Woltersum.

Medegedeeld door den heer P. Adriani Hoen, predikant te Woltersum. December 1871. (In nederlandsche spelling.)

11. D'r was eis 'n mensk, dij har twij zeuns.

12. In de jonkste van heur zee tegen ziin voaër: voaër! geeft mi 't deil van 't goud dat mi toukomt. In hei deilde heur 't goud.

13. In neit lank d'rnoa het de jonkste zeun alles bi enkand'r brocht en is wegraisd noar 'n land dat veer weg was, in doar het 'e ziin goud d'r deurlapt, want hei laidde 'n gemein leven.

14. In dou 'e alles verteerd har, kwam d'r 'n groote hongers-nood iin dat land en hei bigun gebrek te liiden.

15. Dou gong hei hen in huil an bi ein van de börgers van dat land in dij stuurde hom noar ziin land om zwiinen te waiden.

16. In hei wol geern ziin liif vol eten van 't zwiinevreten, dat de zwiinen vratten; moar gein ein gaf 't om.

[p. 409]

17. In dou kwam 'e tot zuk zuls in zee: wat het miin voaër 'n arbaiders iin daghuur dij overvloud van brood hebben in ik kom om van honger.

18. Ik zel opstoan in noar miin voaër goan in ik zel tegen hom zeggen: voaër! ik heb zundigd tegen de hemel in veur joe.

19. Ik bin neit meer weerd da' 'k joen zeun heit; moakt miin as ein van joen arbaiders dij i iin daghuur hebben.

20. In hei ston op in gong noar ziin voaër. In dou 'e nog veer weg was, zag ziin voaër hom in dij wör d'r anders van iin hoed; hij luip hen, vol hom om de hals in smokte hom.

21. In de zeun zee tegen hom: voaër! ik heb zundigd tegen de hemel in veur joe, in ik bin neit meer weerd da' 'k joen zeun heit.

22. Moar ziin voaër zee tegen ziin knechten: bringt gauw 't beste kleid in dout 't hom an; in geeft 'n ring an ziin hand in schounen om 'e vouten.

23. In bringt 't vet kalf in slacht 't; loat ons eten in bliid wezen.

24. Want dizze zeun van mi was dood in hei is weer leventig worren; hij was verloren en is vonnen. In ze bigunnen bliid te worden.

25. In ziin olste zeun was iin 't land in dou 'e dicht bi hoes kwam, heurd' 'e muziik in dansen.

26. In hei reip ein van de jongs bi zuk in vruig hom wat dat was.

27. In dij zee tegen hom: joen bruir is kommen, in joen voaër het 't vet kalf slacht, omdat 'e hom zond weer kregen het.

28. Moar hei wör kwoad in wol neit iin hoes kommen. Doarom gong ziin voaër noa boeten in beedde hom.

29. Moar hei antwoordde in zee tegen ziin voaër: zeit! ik dein joe zoo veul joar in ik heb nooit joen gebod overtreden in i hebben mi nog nooit 'n luk bokje geven da' 'k mit miin vrunden bliid wezen kón.

30. Moar nou dizze zeun van joe kommen is, dij joen goud mit houren in snouren deurlapt het, nou heb i hom 't vet kalf slacht.

31. In hei zee tegen hom: kiind! doe bizze altijd bi mi in al wat miint is, is diint.

[p. 410]

32. Wi mossen bliid in opgeroemd wezen; want dizze bruier van di was dood in 'e is weer leventig worren; hei was verloren in is vonnen.

Aanteekeningen.

De oa klinkt tusschen o en a in, maar zweemt in sommige woorden zoo als in voaër, vader, dat bijna als voër klinkt, sterk naar de o. De ö heeft de zelfde waarde als in 't hoogduitsch.

11. Eis van eins, eens; zie vs 11 bl. 402. De tweeklank ei helt sterk, volgens de hoogduitsche uitspraak, naar ai over; in enkele woorden is deze uitspraak zoo duidelijk, dat men niet anders dan raizen, laiden, arbaiders, enz. kan schrijven. Zie vs. 11. bl. 406.

Dij, die; de klank waarmede men in Fivelingo dit woord uitspreekt; is de gewone nederlandsche ij (niet volgens de hollandsche uitspraak als ei), zelfs iets naar ee zweemende. Dit is ook het geval met twij, twee; enz. Zie vs. 11 bl. 406.

14. Iin, in, even als in 't friesch în, met den langen, zuiveren iklank.

Bigun, begon; dit voorvoegsel bi, in plaats van 't nederlandsche be, is echt friesch en ongetwijfeld een overblijfsel, even als 't bovenstaande iin, van de friesche taal, de oude landtaal van Fivelingo. Ook in eenige friso-saksische tongvallen van Oost-Friesland is dit bi voor be bewaard gebleven. Zie vs. 16. bl. 191.

15. Huil, hield.

Land; de klinker in dit woord, even als in hand, zand, enz. wordt eenigszins lang aangehouden; echter niet zoo lang dat men met recht laand kan schrijven. Zie vs. 13 bl. 393 op laand.

16. Vratten, vraten; zie vs. 16 van de vertaling in den tongval van Leeuwarden.

Zuk, zich; zie vs. 16 bl. 407 en vs. 15 bl. 393.

17. Zuls, zelve, even als in Oost-Friesland en elders in noordelijk Duitschland.

18. Ik zel, ik zal, komt nader bij het friesche ik scil (sil); in de friesche steden is het ook thans nog in gebruik, maar begint er reeds te verouderen. In veel hollandsche tongvallen komt het ook nog voor, maar in de vorige eeuw was het in de hollandsche volkstaal zeer algemeen in gebruik. Zie vs. 18 bl. 281 en vs. 18 bl. 310.

20. Dij wör d'r anders van iin hoed, woordelijk: die werd er anders van in de huid, een uitdrukking die zeggen wil: hij werd bewogen. Zie vs 20 bl. 394 op hoed.

[p. 411]

Smokte, zoende; sie vs. 20 bl. 390 op smokte 'm.

22. Klijd, kleed; zie vs. 11 op 't woord dij, hier boven.

Schounen om 'e vouten, woordelijk schoenen om, in plaats van aan de voeten. Deze min gewone spreekwijze is ook elders in Groningerland, even als hier en daar in Oost-Friesland in gebruik. Zie vs 22 bl. 17, vs. 22 bl. 196, vs. 22 bl. 215 en vs. 22 bl. 152.

24. Leventig, levendig. Te Maastricht zeit men levetig; zie vs. 24 bl. 276.

27. Zond, gezond; zie vs. 27 bl. 404

29. Luk, door samentrekking van luttik, lutk, lutke, klein; zie vs. 12 bl. 402.

30. Houren en snouren; zie vs. 13 bl. 197 op hoar'n un snoar'n.

31. Kiind, kind; zie vs. 31 bl. 391.

32. Opgeroemd, opgeruimd, is uit het nederlandsch overgenomen.