Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[81. Het Oldambt]

Het zoogenoemde Oldambt, een gedeeltelijk zeer vruchtbare landstreek in de provincie Groningen, en die de bloeiende, welvarende plaatsen Winschoten, Beerta, Bellingwolde, (deze drie maken eigenlijk nog een deel uit van het oude, grootendeels in den Dollart verdronkene Reiderland) Scheemda, Zuidbroek, Hoogezand en Sappemeer, de Wildervank en Veendam, de oude en nieuwe Pekel-A, enz. bevat, heeft een friso-saksische bevolking, waarin het saksische bloed duidelijk de overhand boven het friesche heeft. De oldambtster tongval, ofschoon tot de friso-saksische groep behoorende, is dan ook minder dan de tongvallen van noordelijk en westelijk Groningerland met friesche bestanddeelen vermengd en nadert meer tot de zuiver nedersaksische tongvallen.

81. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het Oldambt.

Medegedeeld door den heer P. Penon, predikant te Westerlee. November 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. Er was is 'n voader dei twei zeuns ha.

[p. 405]

12. En dei de jonkste was, zee tegen ziin voader: voader! dout i mi wa' 'k veur miin porsie oet de boudel ken kriigen. En ij mouk dat elk bi ziin part kwam.

13. Doa 't 'n klain zettien leden was en de jonkste zeun 't al bi 'nander ha, is disse noa 'n heil wiid land tou raist en doar het he 'r heil breid van leeft en 't er al deur brocht.

14 En dou ij 't al 'r deur jagd ha, is 'r 'n biistern honger in 't land west en mos ij kreuk liiden.

15. Nou gong ij bi 'n boer an 't skooien en dei stuurde hom 'r op oet om op ziin zwiinen te passen.

16. En ij wol zoch geern zat eten mit de zwiinen oet de bak, moar neit ein dei 't wol liiden.

17. Dou het ij zoch bedocht en het zegd: mennig arbeider het bi miin voader eten bi de bult en ik zulfs mout starven van honger.

18. 'K wol op slach noar miin voader tou goan en 'k wol tegen hom zeggen: voader! 'k heb tegen onzen leiven Heer zundigd en tegen joe.

19. Nou bin 'k neit meer weerd, joen zeun te heiten; dout i mit mi krek as mit joen arbaiders.

20. En op slach gong ij noar ziin voader, tou. En dou ij nog wiid weg was, zag ziin voader hom al en dei kreeg deip mede-liiden mit hom. En in 'n run sloug ij ziin arm om hom tou, en smokte hom.

21. En de zeun zee tegen hom: voader! 'k heb tegen onzen leiven heer zundigd en tegen joe, en 'k bin neit meer weerd joen zeun te heiten.

22. Moar de voader zee tegen ziin knechten: goat i hen en trekt hom 't nije zundagspak an, en dout i hom 'n ring an'ziin vinger en skounen an de vouten.

23. En hoalt i 't vette kalf en slacht i 't, en loat ons moaltiid hollen en bliide wezen.

24. Want disse miin zeun was sturven en is weer levendig worren; hij was te zeuk en is weer te rechte. Dou wordden ze bliide mit 'nander.

25. En ziin oldste zeun was op 't land; en doa dei hen gong en sikkom bi hoes was, heurde ij 't speulen en dansen.

[p. 406]

26. En ij reip ein van de knechten en vroug hom, wat 'r doch wel te doun was.

27. Dei zee tegen hom: diin breuer is komen en diin voader het 't vette kalf slacht oet vergneugdhaid dat ij hom weer zond bi zoch hef.

28. Moar dou wordd' ij lelk en wol neit in hoes. Nou gong ziin voader noa boeten en neugde hom.

29. Moar ij wol er niks van heuren en zee tegen ziin voader: weit i wat? Zoo mennig joar heb ik joe al deind en gein einmoal bin 'k boeten miin skreve goan en in al dei tiid hei' mi neit ein zegebokje geven, da' 'k mi mit miin kammeroaten eis bliide kon moaken.

30. Moar nou disse joen zeun weer in hoes is, dei joen goud bi hourn deur brocht het, nou hebt i veur ziin p'lzeir 't vette kalf slachten loaten.

31. Dou zee de voader tegen hom: miin jong! doe bist dag en deur bi mi en al wat miint is, dat is diint.

32. Moar ken 't ans as dat m'n bliide en vlogge is? Want disse diin breuer was joa sturven en nou is ij weer levendig worren, hij was te zeuk en ij is weer te rechte.

Aanteekeningen.

De oa klinkt tusschen o en a in, maar helt gewoonlijk sterk naar de o over, zoodat men bijna even goed voder als voader, vader, kan schrijven.

11. Dei, die. De meeste schrijvers die iets in den oldambtster of in een anderen tongval van Groningerland opstellen, gebruiken de ij in vele woorden die in het nederlandsch ie of ee hebben. Ze schrijven b.v. nijt, niet, dij, die, dijnen, dienen, hijl, heel, lijf, lief, enz. Dit is, naar 't mij voorkomt, verkeerd, naardien de Groningers in deze woorden duidelijk den eiklank en niet dien der ij laten hooren. Ik weet wel dat de meeste Nederlanders tegenwoordig, in dwaze navolging der Hollanders, de nederlandsche ij als ei uitspreken; maar dit is geheel verkeerd. Ik schrijf dus de woorden neit, dei, deinen, heil, leif enz. met ei, en merk daar bij op dat men deze klank in deze woorden als zuivere ei, maar niet op de wijze van vele Holanders en Hoogduitschers eenigszins naar de ai zweemende, moet uitspreken. Waar evenwel de ei klank oorspronkelijk in het nederlandsch voorkomt, zoo als in ei (ovum), meid, leiden, enz, daar

[p. 407]

wordt hij in de groningerlandsche tongvallen steeds min of meer duidelijk naar de ai overhellende, uitgesproken. In sommige plaatsen en door sommige menschen is deze uitspraak zoo duidelijk en sterk, dat men de uitspraak met ai moet afbeelden. Zie b.v. in deze vertaling vs. 13, de woorden klain en raist.

12. Dout i mi, geef gij mij; zie vs. 12 bl. 393.

Porsie, deel; zie vs. 12. bl. 352 op porsie.

Mouk, maakte, van moaken, dat in de groninger tongvallen, even als in de zeeuwsche en in sommige nedersaksische en nederfrankische tongvallen onregelmatig verbogen wordt. Zie vs. 24 bl. 246 op mieken, vs. 20 bl. 193 en vs. 13 bl. 235.

Part, deel; zie vs. 12 bl. 355 op paert.

13. Klain, klein; zie hier boven vs. 11.

Zettien, zetje; zie vs. 13 bl. 197 op 'n setji.

14. Biister, in dezen zin zeer groot, geeft ook in 't algemeen een versterking van de eene of andere eigenschap te kennen. Ook in dezen zin was het vroeger in Holland veel in gebruik, even als in de andere nederlandsche landstreken. Zoo werd de Veluwe in de middeleeuwen een ‘wilt byster lant’ genoemd. Zie vs. 18 bl. 403 op 't spoor biister.

Kreuk, gebrek; zie vs. 14 bl. 214.

15. Skooien, schooien, bedelen, is overal in Nederland in de volkstaal in gebruik. Zie bl. 357, schooie.

16. Zoch, zich; zie vs. 17 bl. 403 op zuk.

17. Bult, hoop, groote hoeveelheid; zie vs. 23 bl. 403.

18. Op slach, terstond, dadelijk. Zie vs. 18 bl. 403 op stond en vs. 13 bl. 313, op op slag.

20. In 'n run, terwijl hij op hem toe liep, in den loop; deze uitdrukking is ook elders in de noordelijke provincien in gebruik en komt van 't werkwoord rennen, friesch rinne, loopen, hard loopen.

Smokte, zoende; zie vs. 20 bl. 403 op smokde.

23. Hollen, door uitslijting der d van holden, houden.

25. Sikkom bi, dicht bij, na bij; de oorsprong van dit oldambtster woord sikkom heb ik niet kunnen opsporen.

27. Verneugdhaid, vergenoegdheid, komt nader bij het hoogduitsche vergnügen, zie vs. 23 bl. 203.

Zond, gezond; zie vs. 27 bl. 404.

28. Lelk, eigenlijk leelijk, maar hier in de beteekenis van kwaad, boos; dit woord is in Friesland in den vorm lilk eveneens in de zelfde beteekenis in gebruik. Zie vs. 28 bl. 332.

29. Boeten miin skreve, wil het zelfde zeggen als het hollandsche ‘buite de perke’.

[p. 408]

Zegebokje, bokje, geitebokje; zie vs. 28 bl. 49 op zegenbuck.

31. Dag en deur, oldambtster uitdrukking voor altijd, of dag en nacht.

32. Vlogge, eigenlijk vlug, maar hier in de beteekenis van vroolijk, even als flügge in Oost-Friesland voor vroolijk m gebruik is,

Ook in het tijdschrift de Navorscher komt in den 21sten jaargang een vertaling van de gelijkenis des verloornen zoons voor in den oldambtster tongval.