Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[79. Het dorp Zweelo]

De tongval van het dorp Zweelo kan als type dienen van den boven op bl. 385 reeds besprokenen tongval van zuidoostelijk Drenthe. Men spreekt deze tongval in de stad Koevorden, in de dorpen Dalen, Oosterhesselen, Zweelo, Sleen, Emmen, Odoorn, enz.

79. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Zweelo.

Medegedeeld door den heer A. L. Lesturgeon, predikant te Zweelo. November 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. Doar was ies 'n mææns en die hadde twie zeuns.

12. En 'e kleinste 'r van zee tegen ziin voader: voader! i mussen mij 't part doeën van 't goeëd dat mij heurt. En de voader gaf hum ziin part van 't goeëd.

13. En niet veul doagen d'rnoa, doe 'e kleinste zeun al ziin goeëd bij enkanner bracht hadde, doe is hi hen 'n vremd laand reisd en doar hef 'e al zin goeëd deur bracht en doar leefde hi oardig wreed van.

14. En doe hi als kantweg verteerd hadde, doe kwam doar in

[p. 392]

dat zölfde laand 'n groote hongersnood, zoo dat, 'e gebrek begun te liiden.

15. En doe gunk hi hen en diende zuk an bij ien van 'e lue van dat laand en die zund hum in 't veld om ziin zwiinen te huën.

16. En hi begêêrde zuk zat te eten an 't soepen dat ze de zwiinen veurzetten en doa was gien ien die 't hum gaf.

17. En doe kwam 'e tot zuk zölf en zee: hoeveul van miin voaders arbeiders kriigt zat eten en drinken en ik starf van honger!

18. Ik zal opstoan en hen miin voader goan en 'k zal tegen hum zeggen: voader! 'k hebbe zundigd tegen den hemel en veur dij!

19. En 'k zin niet wæærd meer, da' 'k dien zeun nuemd wor; moak mij moar as ien van diin arbeiders.

20. En doe stund i op en gungk hen ziin voader. En as hi nog wiid van hum of was, doe zag ziin voader hum en doe weur hi medeliidig in 'e hoed; hi gungk op 'm an, völ 'm um 'e hals en smokte hum.

21. En de zeun zee tegen hum: voader! 'k hebbe zundigd tegen den hemel en veur dij en 'k zin niet wæærd meer da' 'k diin zeun nuemd wor.

22. Moar ziin voader zee tegen 'e knechten: kriige mij handig 't beste goeëd ies oet 't kamnet en trek 't hum an, en geef 'm 'n rink an ziin vinger en schoeën an de voeten.

23. En brenk 't vette kalf hier hen en slacht 't en la' we eten en blide wezen.

24. Want miin zeun was dood en hi is weer levendig worden en hi was verleuren en is weervunnen. En zi begunnen blide te wezen.

25. En ziin oldste zeun was krek in 't veld en doe hi dicht bij hoes kwam, doe heurde hi dat ze zungen en daansten.

26. En doe ruep hi ien van 'e knechten en vrueg wat er te doeën was.

27. En de knecht zee tegen hum: diin breur is weerum kommen en diin voader hef 't vette kalf slacht, dat 'e goeëd in örder weerkommen is.

28. Moar hi weur hellig en hi wol niet in hoes kommen. Doe gungk ziin voader hen boeten en neugde hum mit gewald.

29. Moar hi gaf huw tot beschied; kiik! zoo veule joaren zin

[p. 393]

'k in diin dienst en 'k hebbe altiid diin wil doan en dou häs mij nog nooit 'n bokkien geven, da' 'k er met miin klanten ies pleizier van kun maken.

30. Moar nou disse zeun van dij kommen is, dee diin goeëd met slechte vroulue deur bracht hef, nou häste 't beste kalf oet 't hok slacht.

31. En ziin voader zee tegen hum: dou ziis joa altiid bij mij in hoes en al 't miinde is 't diinde.

32. Men mus doarum bliide en pleizierig wezen; want diin breur was dood en hi is weer levendig worden; hi was verleuren en hi is vunnen.

Aanteekeningen.

De æ klinkt tusschen a en e in, ongeveer als ä in 't hoogduitsch; de klank van oa ligt tusschen o en a; de ö (kort) en de ä klinken; als in 't hoogduitsch; de ê als in 't fransch.

11. Ies, samengetrokken uit iens, eens. Zie vs. 11 bl. 152.

12. Doeën, eigenlijk doen, maar hier in de beteekenis van geven, wordt uitgesproken doe-en, bijna met den frieschen tweeklank oe (uo); deze zelfde klank komt ook voor in goeëd, goed, schoeën, schoenen, enz. Zie vs. 12 bl. 80 op dou me, vs. 29 bl. 149, vs. 12 bl. 161 op räk.

13. Enkanner, verbasterde uitspraak van elkander.

Hen, heen, wordt in dezen en in enkele andere saksische tongvallen gebruikt voor naar, een beweging ergens naar toe te kennen gevende.

Laand, land, even als daansen, dansen, enz., zie vs. 13 bl. 390.

Reisd, gereisd, even als bracht, gebracht, zundigd, gezondigd, enz.

Oardig wreed, hier in de beteekenis van zeer overdadig; zie vs. 14 van de vertaling in den tongval van Axel, op freet.

14. Kantweg of ook gladweg, volkomen, geheel en al, komt ook in andere nederlandsche tongvallen voor.

15. Zuk, zich; zie vs. 15 bl.339.

Huën, hoeden. Zie vs. 15 bl. 355.

16. Soepen, beteekent, even als het oud hollandsche suypen, een gemengden drank die men voor menschen of dieren bereidt. Dit drenthsche soepen, het oud hollandsche suypen, dat te Breda thans nog zekeren gemengden drank beteekent en in West-Vlaanderen als zupen nog in volle gebruik is voor een soort van kandeel, het friesche soepe en 't leeuwarder suup voor karnemelk, het gewone soep in de algemeen nederlandsche beteekenis, even als sap (vruchtensap) en sop

[p. 394]

dat in het friesch 't nederlandsche soep, en te Leeuwarden behalve citroen-sop, beiesop (bessennat) seepsop (zeepwater), ook nog drop (succus liquiritiœ;) beteekent, zijn allen oorspronkelijk de zelfde woorden.

Doa, daar, het hoogduitsche da.

17. Kriigt, krijgen. Zie vs. 17 bl. 339 op de knechs hebt.

19. 'K zin, ik ben, is goed oorspronkelijk nederduitsch en moet niet verward worden met het barbaarsche ik zijn, dat men ook wel eens van hollandsche stedelingen uit den laagsten, geheel onontwikkelden stand hoort, als deze lieden eens deftig willen spreken. Het komt overeen met het vlaamsche en brabantsche ik zij, met het oost-pruissische öck si, met het noordfriesche ik san, het deistersche eek sin, enz. Zie vs. 19 bl. 10, vs. 19 bl. 90, vs. 19 bl. 128 en vs. 32 bl. 316.

20. Hoed, huid; hij weur medeliidig in 'e hoed, wil eenvoudig zeggen: hij kreeg medelijden. Zoo zeit de drenthsche boer ook: 'k zin rozig in 'e hoed, ik heb de koorts, ik ben huiverig, koortsig.

Smokte, zoende; zie vs. 20 bl. 390.

22. Kam'net, verknoeid van kabinet, dat in de noordelijke provincien van Nederland een groote, soms fraai besnedene eikenhouten linnenkast, met laden en halve deuren, beteekent.

25. Krek, verknoeid basterdwoord van 't fransche correct, dat, ook onder den vorm van krekt in de volkstaal, vooral van de noordelijke provinciën van Nederland, zeer algemeen in gebruik is.

27. Örder, verknoeid basterdwoord van 't fransche ordre, dat in dezen zin in de noordelijke provincien van Nederland algemeen in gebruik is. Zoo antwoordt men te Leeuwarden op de vraag: hoe faar je? Best in o_rder.

28. Hellig, zeer kwaad, boos, nijdig, een woord dat van hel afgeleid is en in Groningen, Drenthe en Overijssel, maar niet in Friesland in gebruik is.

Neugde, noodigde. Zie vs. 28 bl. 324

29. Beschied of beschiid, hoe moet het zijn? De drenthsche en ook friesche vorm met ie (of met lange zuivere i?) is een uitzondering op den regel. In de friesche taal tusschen Flie en Lauwers is onderscheid ook underskied; te Leeuwarden is het echter onder-skeid. De oorzaak van deze vreemde onregelmatigheid weet ik niet aan te geven.

31. Dou ziis, gij zijt, is even goed en zuiver nederduitsch als 't gewone dou of du bist. Dou ziis komt overeen met den vorm ik zin (zie hier boven vs. 19), en is slechts in zeer weinig saksische tongvallen in gebruik. Zie vs. 32 bl. 45.

[p. 395]

Joa, heeft gewoonlijk de beteekenis van immers en komt overeen met het hoogduitsche ja. Zie vs. 31 bl. 150, vs. 31 bl. 211 en vs. 31 van de vertaling in den tongval van Groningen.

De tongval van het oostelijkste deel van Drenthe, van 't land beoosten Koevorden of de dorpen Schoonebeek en Roswinkel, komt met de aangrenzende tongvallen van de neder-graafschap van Ben-them en van Westerwolde overeen.

Van een eigenen tongval van de drenthsche hoofdstad Assen kan geen sprake zijn, omdat deze plaats, die eerst in het begin dezer eeuw tot stad werd verheven, vóor dien tijd een gering dorp was, waar de algemeene drenthsche tongval van 't omliggende land werd gesproken. Sedert de verheffing van Assen tot hoofdstad van Drenthe, hebben vele vreemdelingen uit andere streken van Drenthe en uit andere provincien des lands, vele ambtenaren, enz. zich daar gevestigd, zoodat de bevolking van Assen zeer gemengd is en geen eigenen stedelijken tongval spreekt. De echte Drenthen uit den geringen stand te Assen, de afstammelingen van de oude Assers, spreken den gewonen drenthschen tongval van het omliggende land, maar hun tongval heeft door den invloed van het nederlandsch en van het hollandsch der vreemdelingen reeds veel van zijn oorspronkelijke zuiverheid verloren.