Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[69. Het vlek Winterswijk]

De tongval van het vlek Winterswijk is een van de zuiverste saksische dialecten van Gelderland. Terwijl in de naburige stadjes Groenlo en Bredevoort de tongval, ofschoon oorspronkelijk aan dien van Winterswijk gelijk, door den invloed van het hollandsche dialect (beide stadjes, als voormalige grensvestingen, hadden steeds bezetting) geleden heeft, hebben de bewoners van Winterswijk hun tongval zuiverder bewaard. Buitendien, wijl Winterswijk een grensplaats is, die nog al verkeer heeft met 't naburige Munsterland, zijn in den winterswijker tongval sommige goed saksische woorden, die ook in de hoogduitsche taal voorkomen, maar die in andere plaatsen van saksisch Nederland door den invloed van 't hollandsch reeds verloren zijn gegaan, nog in wezen; b. v. schoer, bui, het hoogduitsche schauer, het engelsche shower; schoppe, een houten loods of afdak, het hoogduitsche schoppen, schuppen; goorden, tuin, het hoogduitsche garten, het engelsche garden, het oud dietsche gaerde; stork, ooievaar, het hoogduitsche storch, het engelsche stork; luening, musch, ook in Westfalen lüning; göre, mol, enz. De inwoners van Groenlo, Bredevoort en andere buren geven den Winterswjjkers na dat ze zoo scherp en hard spreken; natuurlijk! de Winterswijkers spreken rond en frisch nedersaksisch; zij schamen zich niet voor hun moedertaal en draaien den tong niet naar 't hollandsch.

69. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het vlek Winterswijk.

Medegedeeld door den heer T. Knuivers, hoofdonderwijzer te Enkhuizen. Mei 1871. (In nederlandsche spelling.)

11. Doar was ens 'ne man, die twie zöns hadde.

[p. 343]

12. Den jönksten van die twie, doar nog al wild hoar in zat, zæ, doe 'e groot was, tægen ziin vader: vader! ik wol wal miin kinsdeel hebben; ik bun nou, duch mij, old en wiis genoch, um miin eigen meister te wæzen. Den olden man stond die vroage gans niet best an; moar wat zol 'e doen? Hij most wal en gink doarumme tot de dielinge aover.

13. Korten tiid doarnoa pakte den jönksten zönne ziin ganse spil bij mekare en vertrök toe noa 'n vrömd land, wiid, wiid doar van danne. Doar lapte hij ziin goed in korten tiid 'r deur met zoepen en zwieren.

14. Doe 'e nou alles 'r deur ebracht hadde, kwam 'r in dat vrömde land 'ne zwoaren honger en hij begon an alles gebrek te liën.

15. Dee gonk 'e van doar eweg noa 'n andre plaasse um 'r wark te zueken, en noa lange zwarven en vroagen kreeg 'e denst bij iem'nd, die 'm noa ziin land stuurde um de varkens te huën.

16. Nou zol 'e wal geerne zinen boek vol egæten hebben met varkensvoer, as he dat moar hadde können krigen, moar nummes wol 'm dat gæven.

17. Doe kwam 'e tot noadenken en inkeer en zæ bij ziin eige[...] het denstvolk van miin vader hef brood in aovervloed en ik m[...] ummekommen van honger.

18. Ik wil noa miin vader goan en 'k zal tægen 'm zeggen, vader! ik hebbe mij bezundigd tægen onzen lieven Heer en tægen ou.

19. Ik bun niet meer weerd dat ij mij ouwen zönne nuemt; ik bid ou, nemt mij moar an as ouwen knecht!

20. Ziin besloet was enommen; hij stond voort op um noa ziin land te goan. Doe 'e nog 'n end van hoes was, zag ziin vader, die boeten was, 'm al in de veerte ankommen. Den olden man werde doe meuielik en krach groot mædeliden met ziin zönne; hij liep hard noa 'm toe, greep 'm um den hals en kuste 'm.

21. Vader! vader! zæ toe de zönne, ik hebbe mij zwoar bezundigd tægen onzen lieven Heer en tægen ou; ik bun niet meer weerd ouwen zönne enuemd te worden.

22. Moar de vader liet 'm niet oetspræken en zæ tot ziin denstvolk: hij mot voort dat olde verslætene tuug oettrekken! hoalt 'n

[p. 344]

nij pak kleere en trekket 'm dat an; doet 'm 'ne golden rink an den vinger en schoene an de vuete.

23. Hoalt ook in 'n ummezien 't meste kalf oet den stal en slachtet 't! Loawe æten en vreulik wæzen.

24. Van dage mot de zorge moar ens an de kant ezet worden, umdat 'k minen zönne wer ekrægen hebbe. Gien half uur doarnoa was het æten en drinken, zingen en springen, en dat læven en gedruus werde wiid in 't rond eheurd.

25. Den oldsten zönne kwam tægen den oavond van 't land en heurde, doe 'e nog wiid van hoes was, al dat gezank en gespuel.

26. Doe riep 'e 'n knecht en vroeg 'm wat doch al dat spiktakel doar in hoes te beduën hadde.

27. Moar toe de knecht 'm zæ dat ziin breur wer ekommen was en dat ziin vader 't meste kalf hadde loaten slachten,

28. worden i zoo nidig dat 'e van köppigheid niet in hoes wol kommen. Den olden man gink toe noa boeten, moar er was niks an te doen.

29. Ik diene ou al zoo völle joar, zæ 'e tægen ziin vader, en 'k hebbe ouw gebod nog nooit oavertræën en mij hei nog nooit en buksken egæven um miin vrende te trakteeren.

30. Moar noe ouwen zönne, die ouw goed met hoerren en snoerren hef deur ebracht en gien tuug meer an 't liif het, wer ekommen is, noe loat ij 't vette kalf slachten.

31. Wat was den olden man nou bedruefd aover de köppigheid van zinen zönne! Hij zæ tægen 'm: och, miin kind! doe buste toch altiid bij mij! Al 't mine is 't dine!

32. Wij mosten 'r doarumme vreulik en blij aover wæzen dat diin breur er wer is en wij hoppen möggen dat 'e ien wizer en bæter mense eworden is.

Aanteekeningen.

De oa, ao, ö, ie, æ klinken als op bl. 339 en 341 is vermeld. De ou in ou, ouw, dou en nou klinkt zeer dof. De oe van de woorden boek, zoepen, besloet, hoes, oet, boeten, moet vooral niet als de tweeklank oe worden uitgesproken, maar als de zuivere hoogduitsche u.

12. Doe 'e groot was, toen hij volwassen was; deze 'e die in de

[p. 345]

plaats van hij staat, moet zoo zacht mogelijk, bijna onhoorbaar worden uitgesproken. Zie vs. 13 bl. 342 en vs. 14 bl 339.

Duch mij, dacht mij.

Genoch, genoeg; zie vs. 14 bl. 313 op genogt.

15. Eweg, weg; zie vs. 13 bl. 324 en vs. 15 bl. 275 op eweeg.

17. Bij ziin eigen, bij zich zelven; zie vs. 17 bl. 342.

20. Meuielik, oorspronkelijk moeielijk, maar hier in de beteekenis van treurig, bedroefd; deze beteekenis heeft 't woord moeielijk ook in andere nederduitsche tongvallen, o. a. in dien van de steden van Friesland tusschen Flie en Lauwers.

Krach, kreeg.

22. Tuug, tuig, kleeding; zie vs. 22 bl. 320.

23. Loawe, door samentrekking van loaten wij. Zie vs. 23 bl. 324.

26. Spiktakel, een basterdwoord, dat in vele nederduitsche tongvallen de beteekenis van groot gedruisch en drukte heeft, en van 't fransche spectacle komt.

29. Trakteeren, onthalen, basterdwoord van 't fransche traiter en in alle nederlandsche tongvallen in gebruik.

30. Hoerren en snoerren (de uitspraak van 't volk, ook elders, o. a. in Friesland, eischt deze afwijkende spelling); zie vs. 13 bl. 197.

Een vertaling van de gelijkenis des verloornen zoons in den tongval van het stadje Borculo is mij medegedeeld door den heer J.C. Kobus, emeritus-predikant te Borculo. Ofschoon men over het algemeen kan zeggen dat de tongvallen van de stadjes Lochem en Borculo, even als ook die van Doesburg en Doetichem gelijk zijn aan die van het omliggende land, zoo heeft toch de nederlandsche schrijftaal en de hollandsche tongval meer invloed op den tongval van de burgerij dier stadjes uitgeoefend dan zulks in de dorpen 't geval is. Toch levert de vertaling in den tongval van Borculo te weinig verschil op met de reeds in dit werk medegedeelde achterhoeksch-geldersche dialecten, om haar hier te doen afdrukken.

In de jaargangen 1860 en '65 van den Gelderschen Volksalmanak komen eenige stukjes voor in den tongval van Borculo en omstreken geschreven; namelijk een van J.C.K., getiteld: Toen of nu in den tongval van Borculo en twee van F.D.H. Postel, getiteld: Een brief uit den omtrek van Lochem en En Peardeleaven, beiden in den tongval van 't dorp Laren.