Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[63. De Tielerwaard]

Het voornaamste onderscheid tusschen de tongvallen van de Overen Neder-Betuwe bestaat in de uitspraak van de nederlandsche ui en ij klanken, die in den tongval van de Neder-Betuwe, en vooral in dien van de Tielerwaard even zoo als in 't geijkte nederlandsch, en wat de ij betreft, zelfs zoo als in vele brabantsche tongvallen als è, luiden. Ook spreekt men de ou klank in de Neder-Betuwe als au en zelfs als aau uit; in de Over-Betuwe als ou. Over het algemeen kan men zeggen dat beide betuwsche tongvallen goed frankisch zijn, maar dat het overbetuwsch tot de frankische tongvallen van Neder-Rijnland behoort en eenigszins naar het saksisch overhelt, terwijl het nederbetuwsch bij de frankische dialecten van Brabant moet gerekend worden en tevens naar de hollandsche uitspraak overhelt. Het nederbetuwsch is over de geheele Neder-Betuwe met de Tielerwaard, dus over de steden Tiel, Buren, Culemborg of Kuilenburg en omstreken verspreid, ofschoon het in de steden reeds sterk voor het nederlandsch

[p. 322]

en voor den hollandschen tongval moet wijken. Aan de zuidhollandsche grenzen gaat deze tongval langzamerhand over in den tongval van Gorinchem en omstreken en van de Alblasserwaard. De tongval van de stad Bommel of Zalt-Bommel en van de Bommelerwaard kan ook tot het nederbetuwsch gerekend worden, maar helt meer naar den tongval van 't Land tusschen Maas en Waal en van 't Land van Heusden over.

Een uitmuntende proeve van den tongval der stad Tiel komt, onder den titel Winkelpraatje, voor in den Gelderschen Volksalmanak van 1841, een andere in dien van 1855 onder den titel van November-Slagtmaand, en ook een in dien van 1862, getiteld: Over namen door S. In den tongval van de Tielerwaard is geschreven het Arbeidersliedje van Dr. R.C.H. Römer, dat in den Gelderschen Volksalmanak van 1858 voorkomt.

63. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de Tielerwaard.

Medegedeeld door den heer Dr. R.C.H. Römer, predikant te Deil. Januari 1871. (In nederlandsche spelling.)

11. 'N mins ha twee zoons.

12. En de jongste van hullie zee tegen z'n voader: voader! gee me 't dèel van 't gèen me toekomt. En i dèelde hullie 't goed.

13. En niet veul doag later is de jongste zoon toe i alles bij mekoar had, vortgerèisd wijd eweg en het z'n goed d'r deurgebrocht deur in overdoad te leven.

14. En toe i alles verteerd ha kwam 'r 'n groote hongersnood in 't land, doar i was.

15. En i gonk en verhuurde z'n èige bij 'nen burger van da' lāand en die stuurden 'm op zijn lāand om de verkes te huje.

16. En i wou z'nen buik vulle med d'n drank die de verkes vrate en niemānd gaf 'm die.

17. En toe 't i 'r over docht zee i: hoe veul arrebeiers van voaders hebbe broad zad en ik vergoai van den honger.

[p. 323]

18. 'K zal opstoan en noa m'n voader goan en zegge: voader! 'k hè kwoad gedoan tegen den hemel en tegen ou.

19. En 'k zij nie meer werd oew zoon te bieten; neem me moar as oewen arrebeier.

20. En i stond op en gonk noar z'n voader. En toe i noch wijd af was, zag z'n voader 'm en die had meelije met 'm. Hij liep na 'm toe en i greep 'm om d'n hals en i kuusten 'm.

21. En de zoon zee tegen 'm: voader! 'k hè kwoad gedoan tegen den hemel en tegen ou en 'k zij nie meer werd oew zoon te hieten.

22. Moar de voader zee tegen z'n knechte: brengde gullie 't beste klèed en trekt 't 'm oan en geeft 'm 'nen ring oan de hānd en schoen oan de voete.

23. En brengt 't vette kalf en slacht 't en levve ète en vroolijk weze.

24. Want deuz' m'n zoon was dood en i is weer levendig geworde; i was verlore en i is gevonde. En ze begonne vroolijk te weze.

25. En z'n oudste zoon was in 't veld en toe i 't huis kwam, hörden i 't singen en 't muziik.

26. En toe riep i èen van de knechs en vroeg wat 't was.

27. En die zee tegen 'm: oew bruer is gekomme en oew voader het 't vette kalf geslacht, omdat i gezond weerom gekommen is.

28. Mer i wier kwoad en i wou nie binnen goan. Toe gonk z'n voader noa buiten en nöden 'm.

29. Mer i gaf z'n voader ten antwoord: ziede! ik dien ou nou zoo veul joar en 'k hè nooit geen kwoad gedoan en ge het me nooit 'n bokske gegeve, da 'k me m'n vrinde kon vroolijk weze.

30. Mer toe den deuze gekomme is, die oew goed met hoere deurgebrocht het, hedde 'm 't vette kalf geslacht.

31. En de voader zee tegen 'm: kijnd! gij zijt altijd bij mij en 't mijn is 't ouw.

32. Men behörde vroolijk en blij te weze: want deuz' oew broer was dood en i is weer levendig geworde; i was verlore en i is gevonde.

[p. 324]

Aanteekeningen.

De oa heeft een klank die tusschen a en o in gelegen is. De èe klinkt als een eigenaardige, scherpe e die door een toonlooze e wordt gevolgd; dèel b.v. klinkt dus bijna tweelettergrepig als dèè-el. De èi klinkt als een scherpe e die een flauwen naslag van den gewonen ei-klank heeft. De ā; van lānd en hānd wordt eenigszins gerekt uitgesproken, bijna alsof men laand en haand zei. De oa van broad klinkt als een scherpe o, die door een onvolkomene a wordt gevolgd. De è klinkt als in 't fransch, de ö als in 't hoogduitsch.

12. Hullie, hen; zie vs. 12 bl. 304 op ullie.

13. Eweg, weg, heen; zie vs. 15 bl. 275 op eweeg.

15. Huje, hoeden; zie vs. 15 bl. 313.

16. Med, met.

19. 'K zij, ik ben; zie vs. 19 bl. 307.

22. Gullie, gij, samengetrokken uit gijlieden, overeenkomende met het hollandsche jullie en het zeeuwsche julder. Zie vs. 12 hier boven.

23. Levve, lè-we, samengetrokken uit: laten wij.

28. Nöden 'm, noodde hem, noodigde hem. Zie vs. 28 bl. 305.

29. Ziede, ziet gij; zie vs. 22 bl. 315 op goade gij.

30. Hedde, hebt gij; zie vs. 22 bl. 315 op goade gij en vs. 30 bl. 308.

31. Kijnd, kind, meervoud kijer, elders ook kijere, kijeren. Zie vs. 31 bl. 321 op kiind en vs. 12 bl. 312 op wijnd.

De tongval van de Lijmers of van het stadje Zevenaar en omstreken, is niet zuiver frankisch meer, maar helt reeds eenigszins tot het saksisch van den gelderschen Achterhoek over. Overigens komt deze lijmersche tongval het meest met dien van Emmerik overeen. Proeven van het lijmersch vindt men in den Gelderschen Volksalmanak voor 1835, '36, '38 enz. onder de titels: Hoe baos Vink van meister Maorten Baordman fluiten leerde, Hoe meister Maorten Baordman baos Joosten en schat dee vinden, Een zamenspraok van meister Maorten Baordman aover den slegten tied, enz.