Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[p. 317]

XIX. Gelderland.

De tongvallen die door het volk in Gelderland worden gesproken, behooren tot drie hoofdgroepen van nederduitsche dialecten, tot het zuiver frankisch, het zuiver saksisch en het friso-saksisch.

Overal ten platten lande in Gelderland is de volkstongval bij de bevolking in volle gebruik. De stedelingen, hoewel velen daar van, vooral in de kleine steden en zij die den geringen en arbeidersstand vormen, zich hun goed nederduitschen en niet onbevallig klinkenden tongval, zeer te recht, nog niet schamen, de stedelingen echter en de leden van de hoogere standen in Gelderland, beginnen hoe langer hoe meer modern-hollandsch te spreken. Vooral in de hoofdstad Arnhem is dit het geval.

In het eerste deel van Dr. A. de Jager's Taalkundig Magazijn komt een Opgave van eenige in Gelderland gebruikelijke woorden voor, van H.I. Swaving, en een Nalezing daarop in het tweede deel van dat tijdschrift, waarin tevens Opmerkingen omtrent den gelderschen tongval voorkomen.

De frankische tongvallen van Gelderland zijn over de landstreken de Lijmers, 't Rijk van Nijmegen, 't Land tusschen Maas en Waal, de Betuwe, de Tieler- en de Bommelerwaard en de Neder-Veluwe verspreid. Deze frankisch-geldersche tongvallen zijn veel minder zuiver dan de frankische tongvallen van Brabant en Limburg zijn. De invloed van de saksische en friso-saksische tongvallen van het overige Gelderland en van het hollandsch ook, is er duidelijk aan te bespeuren. Het zuiverste geldersch-frankisch is de tongval van het zoogenoemde van Nijmegen, de stad Nijmegen en de omstreken daarvan bezuiden de Waal bevattende en van het Land tusschen Maas en Waal of van de dorpen Wijchen, Druten, Wamel en 't stadje Batenburg en omstreken. Daar en in de Bommelerwaard helt de volkstongval sterk naar het brabantsch van 't Land van Kuik, van de Meierij van den Bosch en van 't Land van Heusden over, en staat tusschen die tongvallen en die van de Betuwe en de Tielerwaard in.

[p. 318]

Ofschoon ook te Nijmegen, vooral onder de aanzienlijke ingezetenen de hollandsche tongval meer en meer in gebruik komt, zoo spreekt toch de ouderwetsche burgerman en de geringe man aldaar nog goed geldersch-frankisch, en wordt er over 't geheel veel minder hollandsch gesproken dan te Arnhem 't geval is.