Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[p. 306]

[60. Het dorp Rijsbergen]

De tongval van de Baronnij van Breda, van het land rondom en vooral bezuiden Breda is eveneens zuiver brabantsch en vormt den overgang van het noordbrabantsche taaleigen in het brabantsch van de provincie Antwerpen.

60. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Rijsbergen.

Medegedeeld door den heer P.H. de Vlam, hoofdonderwijzer te Rijsbergen. December 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. 'Ne zekere meens haaj twee zeunen.

12. En d'n jongsten zeun zee tege z'n voader: voader! gee me m'n part; en de voader goaf oan allebaai wat 'r toekwam.

13. En n'n tijd loater, tun de jongste zeun alles bij bekoare haaj, gong i henne noar n' vremd land en doar vermörtelden i al wat i haaj.

14. En tun i heel de boel op haaj, kwam 'r 'ne zwoare hongersnood in da land en tun begos i ærmoei te lije.

15. Tun gong i henne en verhuurde z'n aaige bij n'n boer en doar mos i de værkes huje.

16. Hy zou gære mee de værkes meegete hebbe, moar geen meens wou 't em geve.

17. Tun kwam i toe inkeer en hij zee: ons volk thuis krijgt zooveul t' eten as 't moar lust en ik vergaaj hier van honger.

18. Nou za 'k opstoan en noar voaders toegoan en dan za 'k 'm zegge: voader! 'k heb misdoan tege den hemel en tege jou.

19. En ik zij nie meer wæærd da 'k oewe zeun zij; la me moar as knecht bij oe diene.

20. En tun gong i noar z'n voader; en tun i 'r nog 'n heel end van doan was, tun zoag 'm z'n voader en i kreeg meelijen mee 'm en tun liep i 'r noar toe en vloog 'm om z'nen hals en kuste 'm.

21. Moar d'n zeun zee tegen 'm: voader! ik heb misdoan tege den hemel en tege jou; ik zij nie meer wæærd oewen zeun te heete.

22. Moar d'n voader zee tege z'n volk: hoal de beste kleer en

[p. 307]

schiet ze 'm oan en doet 'm 'ne ring oan z'ne vinger en schoen oan z'n voete.

23. En breng 't mestkalf en slacht 't; loat ons ete en deeg houe!

24. Want deze zeun was dood en i is weer lèvendig gewörre; hij was kwijt en is weer gevonne. En ze hegosse veul deeg te moake.

25. Den oudsten zeun woar in 't veld en tun i op de werf kwam, hoorden i dat 'r gespuld en gedanst wier.

26. En tun i een van de knechs geroepen haaj, vroeg i wat 'r goande was.

27. En de knecht zee tegen 'm: juilliën bruur is t'huis gekomme en juilliën voader heeg 't mestkalf geslacht, omdat i 'm weer lèvendig trug hee meuge zien.

28. Moar i wier kaad en wou nie in huis komme. Tun gong z'n voader noa buiten en zee 'm dat i in huis mos komme.

29. Moar i zee tege z'n voader: kek is, hoe veul joare ik al veur oe werk en 'k heb alti goed oewe zin gedoan en ge het me nooit nog g'n bokske gegeve om mee me kameroade deeg te moake.

30. En nou den diejen 't huis gekommen is, dee alles mee slechte vruilie heet deurgebrocht, doar hedde 't mestkalf veur geslacht.

31. Tun zee de voader tegen 'm: jonge! gij zijt alti bij me en al wat ik heb is 't jou.

32. Moar nou motte moar deeg moake; want oew bruur woar dood en i is weer lèvendig gewörre; hij woar kwijt en i is weer gevonne.

Aanteekeningen.

De é luidt als de tweede e in 't fransche Genêve; de æ heeft een blatenden klank tusschen a en e in; de oa klinkt tusschen o en a in; de ö als in het hoogduitsch.

13. Bekoare, verkeerde uitspraak van mekoare, mekaar, malkander. Zie vs. 22 bl. 285 op bedein.

Vermörtelden, verzwierde, bracht door. Vermurtelen is in 't west-vlaamsch verbrijzelen, vermorzelen.

15. Z'n aaige, zich, zich zelven; zie vs. 17 bl. 289.

19. Ik zij, ik ben, wordt in sommige vlaamsche en brabantsche

[p. 308]

tongvallen, vooral in die van Zuid-Brabant veel gebruikt en is taalkundig even juist als ik ben. Hier en daar hoort men van sommigen in de zuidelijke Nederlanden echter ook wel zeggen: ik zijn (ik zain, ik zan); dit is verkeerd. Zie vs. 19 bl. 233, vs. 19 bl. 193, vs. 19 bl. 188, vs. 19 bl. 128, vs.19 bl. 94, vs. 19 bl. 90 en vs. 19 bl. 10.

23. Deeg houe, pret maken, vroolijk zijn.

27. Juilliën, uw, verbasterde uitspraak van jelieder of jeluider. ulieder. Zie vs. 12 bl. 304 op ullie.

29. Kek is, kijk eens, zie eens. De ij van dit woordje wordt op zuid-brabantsche manier zóo uitgesproken dat ze geheel al een onvol-komene e klinkt.

Alti, altijd, volgens de oude uitspraak der ij en door afslijting der d. De uitspraak van de ij in dit woord en in het voorgaande kek levert een groot verschil op.

30. Vruilie, vrouwlieden, vrouwen. Zie vs. 30 bl. 293. Hedde, hebt gij. Zie vs. 30 bl. 305 en vs. 22 bl. 315.

De tongval van de stad Breda verschilt oorspronkelijk weinig of niet van dien van het omliggende land, maar heeft tegenwoordig even als dit met den tongval van 's Hertogenbosch ook het geval is, veel van zijn zuiverheid en eigenaardigheid en veel van zijn oorspronkelijk brabantsch karakter verloren, door den invloed van de nederlandsche schrijftaal en van den hollandschen tongval. Een bijzondere eigenaardigheid van den bredaschen tongval is het niet uitspreken der h als beginletter van de woorden en het laten hooren van die letter daar waar ze niet behoort, even als dit o. a. te Zwolle en op Flieland geschiedt. Zoo luidt vs. 19 van de gelijkenis des verloornen zoons in den tongval van Breda:

‘En ik en ben nie meer werdig oew zeun te ieten; moak me hals een van oew herbeiers.’

Deze zonderlinge uitspraak is vooral in den geringen stand te Breda nog veel in gebruik. Van den heer A. Stolk, hoofdonderwijzer te Breda, ontving ik een vertaling van de gelijkenis des verloornen zoons in den tongval van Breda. Wegens de groote overeenkomst echter welke die vertaling met de voorgaande uit Rijsbergen oplevert, (natuurlijk behalve de verwisseling der h) heb ik gemeend die vertaling hier gevoegelijk achterwege te kunnen laten. Een zeer belangrijk werk niet slechts voor de kennis van den tongval van Breda, maar tevens voor die van het geheele westelijke deel van Noord-Brabant is Mr. J.H. Hoeufft's Proeve van bredaasch taal-eigen Breda, 1836.