Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[56. De Kempen, het dorp Stamproi]

De Kempen of het Kempenland is de naam van een zeer uitgestrekte, grootendeels onvruchtbare en uit onafzienbare heidevelden bestaande landstreek in Noord- en Zuid-Nederland. Het grootste deel van de Kempen behoort tot Zuid-Nederland en beslaat het geheele noordelijke deel van belgisch Limburg en het geheele oostelijke en middelste deel van de provincie Antwerpen. In Noord-Nederland strekt Kempenland zich uit over het zuidoostelijkste deel van Noord-Brabant, bezuiden Eindhoven en de oostelijkste punt van noordnederlandsch Limburg, de omstreken van Stamproi tot aan Weert.

De tongvallen van de Kempen vormen een zeer eigenaardige, zeer oorspronkelijke en hoogst merkwaardige groep van nederduitsche dialecten. Door de afgelegenheid van Kempenland zijn onder de eenvoudige bewoners van deze stille, maar eigenaardig schoone land-streek, die veel te weinig bekend is en gekend wordt, zeer veel

[p. 290]

goede, echt nederduitsche woorden, vormen en uitdrukkingen in zwang gebleven, die elders reeds verouderd of geheel uitgestorven zijn.

De kempensche tongvallen splitsen zich in twee groepen, de limburgsche en de brabantsche. De limburgsche tongvallegroep in de Kempen omvat alle tongvallen van de limburgsche Kempen, zoowel van het noord- als van het zuidnederlandsche of belgische gedeelte. De volgende vertaling in den tongval van het dorp Stamproi, of eigenlijk Stramproi, (Stramprode, Stramprade) dient als proeve van het limburgsche kempensch in Noord-Nederland.

56. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Stamproi.

Medegedeeld door den heer Ch. Creemers, rector der Munsterkerk te Roermond. Maart 1873. (In nederlandsche spelling.)

11. 'Nne mins ha twieë zeun.

12. De jongste t'r van zagt tege zi vajer: vajer! gèèft mich miin deil, waat mich toekumptj. En hè verdeiljden zi good onger ein.

13. Ei peusken t'rnoa vertrocht de jongste zoon, noa det er al zin spullen bi ein ha gepaktj, hieël wiit eweg, noa ein wiit aafgelège landj en maakjden ziin hieël dink op in euverdoad.

14. Doe-d-e t'r alles door ha, kwoam in det landj eine zwoaren hongersnooat, en hè begost gebrieëk te liën.

15. En hè gong her en verdong zich bi eine boor van det landj, en dé steurdjen um noa zinen hoof om verreken te heuën.

16. En hè zoo gèèr zine boek gevuldj hebben met 't voor det de verreken vroten, mer nème gaaf et hum.

17. Doe dinkt er bi ziin eigen en zeet: bi os es zeuvel deenstvouk det zich dik itj en ich vergoan hie van honger.

18. Ich goan heivers noa vajeren en ich zel um zeggen: vajer! ich heb zunj gedoan tegen den hemel en tegen uch.

19. Ich bin neet mieë wèèrt det gè mich eure zoon neumptj; loatj mich mer cure knecht werren.

[p. 291]

20. En hè stoon op en hè gong noa zi vajer. Mer wie er naog wiit van 't hoes waas, zaag zi vajer um en hè ha kompassi met um; hè leep um tegen en veel um om 'n hals en mukden um.

21. En de jong zagt tegen um: vajer! ich heb zunj gedoan tegen den hemel en tegen uch. Ich bin neet mieë wèèrt eur kindj te heiten.

22. Mer de vajer zagt tege zin knechs: lauptj mer gouw de beste kleier halen en dootj ze-n-um aan; dootj um einen rink in zin vinger en sjoon aan zin veut.

23. En haaljt het vet kaof en doot het dooat en loatj os kerremis hoaën!

24. Want de zoon dè ich mendjen det dooat was, es lèventjig, en dè vermistj was es wrom vonjen. En ze begosten fieëst te hoaën.

25. Zinen aodste zoon waas op 't veldj. Wie dè heivers kwaam en doonder bi 't hoes kwaam, heurdjen-t-'r det binnen 't speul ging.

26. Hè reep ein van de knechten en vroog, waat det doa waas?

27. Dè zagt um: eur broor es heivers komen en eur vajer heet 't vet kaof doen slachten, omdat er behaoën es treuk komen.

28. Mer hè woort kwoad en woä neet inkomen. Doe gong ze vajer ens boeten en neudjen um: hè zoo toch inkomen.

29. Mer hè antwoordjen en zagt tege zi vajer: noe kiikjt ens, ich deen uch al zeuvel joar en ich heb altiid gedoan waat er zagtj en nog nooät hebtj er mich ei bukske gegeven om ens met miin vrinj kerremis te haoën.

30. Mer noe deze eure zoon treuk komen es, dè ziin dink met slechte vrauljen t'r door heet gemaaktj, hebtj er veur hum 't vet kaof geslachtj.

Mer de vajer zagt um: jong! doe best altiid bi mich en 't miin es allemoal 't tiin.

32. Mer èème most toch fieëst haoën en bli zeen. Di broor ommes waas dooat en hè lèèftj naog; hè waas verloren en es wrom vonjen.

[p. 292]

Aanteekeningen.

De ieë klinkt als duidelijk hoorbare tweeklank ie met toonlooze e als naslag; de ê klinkt als in 't fransch; de oa en de ao als op bl. 288. is medegedeeld; zoo ook de ooa.

12. Zagt, zeide; zie vs. 12 bl. 274 op zag.

Vajer, vader, zie vs. 12 bl. 274 Vroeger zei men te Stamproi ook taai voor vader. Dit taai is thans nagenoeg volkomen uitgestorven. In de aangrenzende streken van Kempenland in belgisch Limburg is het, onder eenigszins andere vormen nog in gebruik. Dit taai, elders in de limburgsche Kempen ook tee, heetee, tij, ti, enz. is oorspronkelijk het zelfde woord als het tete en atj der Noord-Friezen, het taat der Friezen bewesten Flie, het ate der Hindeloopers, het heit der Friezen tusschen Flie en Lauwers, en het heite, häte, dat in den midden-duitschen tongval van Neder-Hessen, aan de Fulda en de Schwalm, voor vader in gebruik is. Hier en daar in Limburg zeit men ook wel ba of boa voor vader, even als te Groes en misschien ook elders in Zeeland. Dit ba komt overeen met het sagelter friesche en wan-gerooger friesche bab, babe. Te St-Truiden in belgisch Limburg is vader en moeder tij en mem; dit laatste is volkomen het zelfde woord als het in alle friesche tongvallen voorkomende mem voor moeder. Deze, overeenkomst van de benamingen voor vader en moeder in het limburgsch en in het friesch is hoogst merkwaardig. Zie vs. 12 bl. 80, vs. 12 bl. 91, vs. 12 bl. 161 op babe, vs. 12 bl. 174 op bab, vs. 18 bl. 164 op memme, vs.-12 van de vertaling in den tongval van Wester-Schelling, enz.

Mich, mij; zie vs. 12 bl. 275 op mich.

Onger, onder; zie vs. 12 bl. 279.

13. Peusken, poosje.

Eweg, weg: zie vs. 15 bl. 275 op eweeg.

15. Verdong, verhuurde, van verdingen.

16. Gèèr, gaarne; zie vs. 16 bl. 285 en vs. 16 bl. 276.

Nèème, niemand, even als èème, iemand, in vs. 32. Zie vs. 16 bl. 279.

17. Os, ons; zie vs. 23 bl. 285.

Deenstvouk, dienstvolk; vouk door uitslijting der l; zie vs. 23 bl. 276 op kaaf.

18. Heivers, naar huis; zie vs. 20 bl. 289 en vs. 25 bl. 279.

Noa vajeren, naar vader; vajer is hier op oude wijze verbogen.

Uch, u; zie vs. 12 bl. 275 op mich.

[p. 293]

19. Eure, uwe; zie vs. 12 bl. 275 op mich.

20. Kompassi, medelijden; dit basterdwoord wordt overal in de zuidelijke Nederlanden en tevens in Zeeland veelvuldig gebruikt. Het woord medelijden is er in de volkstaal eigenlijk even onbekend als kompassi in de volkstaal van de noordelijke Nederlanden is.

Mukden, zoende; van mukken; verwant aan het groninger smokken = zoenen?

23. Koaf, kalf; zie vs. 23 bl. 276 op kaaf.

Kerremis, feest. Kermis heeft overal in Zuid-Nederland een ruimere beteekenis dan in 't Noorden; men verstaat er elk feest onder.

25. Doonder, dichter, nader, van doon; zie vs. 25 bl. 276 en vs. 25 bl. 120.

30. Vrauljen, vraulien, vrouwlieden.

32. Eème, iemand; zie hier boven vs. 16 op nèème.

Over het roodwaalsch (teutsch, bargoensch of kramerlatijn) dat ook te Stamproi wordt gesproken, zie men het laatste hoofdstuk van dit werk, het Aanhangsel.