Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[55. De stad Weert]

De tongvallen van het limburgsche Peelland, van Venrai, Horst, Meiel, enz. zijn het naast verwant aan die van het brabantsche Peelland, ofschoon ze hun limburgsch karakter behouden. Ze staan tusschen de tongvallen van Venlo en Helmond in. De tongval van de stad Weert vormt den overgang van de peellandsche dialecten tot die van het uitgestrekte Kempenland. Het weertsch onderscheidt zich van de zuiver kempensche tongvallen door de uitspraak der sch, die te Weert even als in Holland en Noord-Brabant klinkt, maar in de andere tongvallen van Kempenland op hoogduitsche wijze wordt uitgesproken. De volkomene a luidt in sommige woorden als zuivere a, in andere als oa, terwijl de h in 't eene woord wel, in 't andere niet wordt uitgesproken. De stedelingen te Weert spreken de woorden markt, kerk, warm, sterk, enz. uit als maartj, kaark, waarm, staark, in tegenoverstelling van de boeren van een paar gehuchten bij de stad, die niet slechts den klinker van deze woorden veranderen, maar ook, zonderling genoeg, den medeklinker verplaatsen en spreken van mrèètj, krèèk, wrèèm en strèèk, terwijl deze woorden in den gewonen tongval van het limburgsche Kempenland als mertj, kerk of kirk, werm en sterk luiden.

In den vijfden jaargang van F.J. Mone's Anzeiger für Kunde der teutschen Vorzeit (1836) komt ook een vertaling voor van de gelijkenis des verloornen zoons in den tongval van Weert. Deze vertaling is niet onvoorwaardelijk te vertrouwen en in een slechte spelling opgesteld.

55. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Weert.

Medegedeeld door den heer E. van Geleuken, theol. student, te Roermond. Maart 1873. (In nederlandsche spelling.)

11. Doa waas 'ne mins, dè haai twee zeun.

[p. 287]

12. De jongste zagt aan zi vader: vader! gè mosjt mich miin deil gèven van eur good; en hè schedde 't in de helft.

13. Get 'r noa deej hè alles bi ein en de jong ging wiit reizen noa anger lenj, doa hè alles gliik t'r door maakjden met gekheid en zoepe.

14. Wiej 't j'r door waas, kwaam um de brooatsnooat aan tj' liif.

15. Hè pakjde zich op en verheurdje zich vör kleine knecht; en d'n half'r steurdjen um met de verken oet.

16. Hè most zi liif vol krige met èrpleschelle wie de baggen èten.

17. Hè dacht in zich eiges: wie veul knechs hebben heim brooat zaat en doe zoost hej honger liën te börste?

18. Doe zulst tich oppakke en noa di vader toegoan en um zeggen: vader! ich heb zunj gedoan vör God en vör uch.

19. Ich verdeen neet det jè mich nog vör eur wecht kindj. Dootj met mich wiej met eine van eur knechs.

20. Hè ging huivers en wiej er nog wiit van ziin hoes af waas, zaag zi vader um en haai meeli met um; hè warp zich um zinen hals en kusjden um.

21. De jong zagt: vader! ich heb zunj gedoan vör den hemel en vör uch; ich verdeen neet det jè mich vör eur wecht kindj.

22. Doe zagt 'e vader aan ziin knechs: laupjt en haaljt voort 't schoonste kleid en doog 't um aan, auch einen rink aan ziin vinger en schoon aan ziin veut.

23. Kriigt dan e vet kaof en maakjt et dooat; wè zulle fiëst haoje.

24. Want mine zooan, dè ge zeetj, waas dooat en wè hebben um vrum gevonje. Doe ginge z'n aan 't fiësten.

25. Mer wie d'n aodste zooan oet 't veljd huivers kwaam en z'n hoes noaderdjen, heurdjen hè 't geschel van 't gespeul en 't danse.

26. Hè reep ein van de knechs en zagt: waat es doa?

27. Hè zagt um: eur broor es vrum gekome en eur vader heet e vet kaof doen slachte van bliidschap det hè gezondj es vrum gekome.

[p. 288]

28. De broor ergerdje zich en wooi neet ingoan. Mer de vader kwam eiges boete en neudjen um vör in te kome.

29. Hè antwoordje: ich heb uch nou zooaveul joar gedeendj en jè hebjt mich nog nooit 'nne bok gegève um ens met miin vrunj te fiëste.

30. Mer as eure zooan doa huivers kumptj, dè ziin geldj en good met slechte mèchtjes er door geholpe heet, dan dootj jè e vet kaof dooad.

31. Mine zooan! zagt de vader, umdet jè bi mich gebliëve zeetj, es al miin good vör dich!

32. Mer djè most fiëste en plezerig zeen, umdet eur broor dooad waas en nou truk lèvendjig es, umdet hè weg waas en nou vrum es gevonje.

Aanteekeningen.

De oa en ao klinken beiden tusschen o en a in, maar oa iets meer naar de o, de ao iets meer naar de a overhellende. De ooa is een volkomene, heldere o die door een korten naslag van onvolkomene a wordt gevolgd. De ö klinkt als in 't hoogduitsch, de è als in 't fransch.

11. Zeun, zonen, enkelvoud zooan; zie vs. 11 bl. 274.

12. Zagt, zeide; zie vs. 12 bl. 274.

Gèj gij, ook wel jè en djè, dit laatste in plaats van doe, du; de zoon spreekt den vader met gè aan, de vader den zoon met djè of doe. Vergelijk vs. 31 en 32 van deze vertaling; zie ook vs. 29 bl. 285 en vs. 12 bl. 275 op mich.

Mich, mij; zie vs. 12 bl. 275 op mich.

Eur, uw; zie vs. 12 bl. 275 op mich.

13. Get, een weinig (tijds); zie vs. 23 bl. 279.

Anger, ander; zie vs. 8 bl. 134.

Lenj, landen, meervoud van lanj; zie vs. 22 bl. 279 op enj.

Gliik, terstond; het hoogduitsche gleich; zie vs. 30 bl. 215.

14. Wiej, als, toen; zie vs. 19 bl. 276 op wie.

15. Half'r, boer, pachter, te Maastricht halfing, volgens Schuermans oorspronkelijk een pachter die de eene helft van zijn land voor zich en de andere helft voor zijn landheer bebouwt en daarmee de pacht betaalt. Kiliaan heeft halfwin en halffenaer = partiarius, colonus partiarius. De vrouw van den half'r noemt zich halferse of

[p. 289]

halfesse. Het woord half'r of halfe is ook over andere streken van Limburg verspreid.

16. Erpleschelle, aardappelschillen.

Baggen, varkens, is een echt limburgsch woord, dat men ook te Maastricht kent en dat niet met het friesche barg, wel met het nederlandsche big verwant is. De g van dit woord wordt op limburgsche wijze, zeer zacht, bijna als k uitgesproken; zie vs. 18 bl. 279. Te Maastricht luidt dit woord volkomen als bak, in den verkleinvorm bekske of liever bäkske; een speenvarken noemt men daar speebak.

17. In zich eiges, in zich zelven Eigen voor zelf is een nederfrankisch idiotisme. Zie vs. 15 bl. 198 op dat egenste land.

Heim, 't huis, het hoogduitsche daheim. Zie vs. 17 bl. 263 en vs. 17 bl. 233 op ter häime.

Hej, hier; zie vs. 17 bl. 276.

18. Uch, u; zie vs. 12 bl. 275 op mich.

19. Wecht, wicht, kind. In Holland heeft wicht de beteekenis van een klein kind, een zuigeling, onverschillig van welk geslacht; in Groningerland en Oost-Friesland is wicht een maagd, volwassen meisje, en de zelfde beteekenis heeft ook het sagelter friesche wucht. In Limburg en ook in andere streken van Zuid-Nederland is wicht eveneens voor volwassenen in gebruik, maar meest voor volwassen meisjes, ofschoon ook, zooals uit deze vertaling blijkt, op jongelingen flat woord wordt toegepast: ook in Gelderland is dit laatste het geval.

20. Huivers, naar huis, huiswaarts; zie vs. 25 bl. 279 en vs. 18 bl. 292.

23. Kaof, kalf; zie vs. 23 bl. 279 en vs. 23 bl. 276.

30. Mèchtjes, meisjes, van maagd, in Drenthe mæchies.