Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[52. De stad Sittard]

De tongval van de stad Sittard en omstreken wijkt slechts weinig af van dien van Maastricht, maar heeft toch zijn eigenaardigheden.

[p. 277]

De bijzondere uitspraak van de d in dit dialect, als deze letter een woord sluit, als dj, is merkwaardig; men zeit landj (bijna laindj), land; feldj (bijna feildj), veld, enz. Ook wordt de h als beginletter in sommige woorden niet uitgesproken, terwijl deze letter te Maastricht overal waar ze voorkomt, goed geaspireerd wordt.

52. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Sittard.

Medegedeeld door N. N. Juni 1870. (In nederlandsche spelling.)

11. 'Ne minsj hèèt twee zeun.

12. En de joengste van dèè zag tèègen zi vader: vader! gèèf mich 't theil van 't gout wat mich toukump. En hè verdeelden onger heun 't gout.

13. En nèèt vuil daag d'rnoa is de joengste zoon, dèè alles bi een gesjrapt hau, d'r door gegange noa 'n landj, doa wiid van doan, en dè hèèt er alles opgemaak, in gjemèène streke.

14. En wie er hau alles opgemaak, koom 'nne groote oengersnood in dat landj, en doe begoos er elendj te lië.

15. Doe goeng er noa èème van de lu van dat landj, en dèè sjiikden 'm noa 't feldj om de verkes te euje.

16. En hè wol geer zine boek fulle mit 't ète wat de verkes ote; mar nèème goof 't eum.

17. Doe koom er bi zi verstandj en zag: wie vuil knechs en mèèg van mi vader hubbe te veul brood en ich vergoan van oenger.

18. Ich zal opstoan en noa mi vader goan en ich zal eum zekge: vader! ich hub gezoenigj tèègen den emel en veur uch.

19. En ich binne nèèt mèè wert eure zoon genuimp te werre; maak mich mer zoo wie een van eur knechs.

20. En doe stoeng er op en goeng noa zi vader. Wie er nog wiid woar, doe zoog zi vader eum alle en hau mitlië mit eum; hè loopde noa eum tou, vool 'm om den als en peunden eum.

[p. 278]

21. En de zoon dèè zag tèègen eum: vader! ich hub gezoenigj tèègen den emel en veur uch, en ich binne nèèt mèè wert eure zoon genuimp te werre.

22. Mer de vader zag tèège zi knechs: bring noe recht toe zi gou kleer en doog ze 'm oan en gèèf eum 'nne rink oan ziin enj en sjoen oan de veut.

23. En bring 't vit kauf en slach 't; loat ver ète en get de gek afgève.

24. Went mine zoon woar dood en hè is weer lèvetich gewoorde; hè woar verlore en ze hubben 'm weer gefoenje. En doe begoste ze ins veur goud de gek af te gève.

25. En den aautste zoon dè woar in 't feldj, en wie er evesj koom, doe heurden hè 't zingen en 't dansen.

26. En doe roopde hè een van hun knechs en vroog wat dat woar.

27. Dèè zag tèègen eum: di brour is gekome en di vader hèèt 't vit kauf geslach, omdat er weer gezoend truk gekomen is.

28. Doe woor er kooad en er wol nèèt evesj goan. Doe goeng zi vader oet en bèèdden eum.

29. Mer hè zag tèègen zi vader: zèèt, ich deen uch noe zoo vuil joar en ich hub ze lève nèèt gedoan wat ich nèèt moos doen en geer hub mich noch neit 'nne bok gegève, omdat ich mit miin freunj ooch ins de gek koos afgève.

30. Mer noe dèè zoon van uch gekomen is, dèè zi gout mit hoore hèèt deurgebrach, noe hubde 'r 't vit kauf veur eum goan slachte.

31. En hè zag tèègen eum: kindj! doe bis altiid bi mich en al wat ich hub, dat hubs doe ooch.

32. Mer veer mooste al moenter en bli ziin, went dèèze brour van dich woar dood, en hè is weer lèvetich gewoorde; hè woar verloren en is weer gefoenje.

Aanteekeningen.

De è klinkt als in het fransch. De èè is een zeer duidelijk scherp lange e. De klank van de oa ligt juist in het midden tusschen o en a in. De oe is de hoogduitsche u, en moet vooral niet als de nederlandsche tweeklank oe uitgesproken worden.

[p. 279]

12. Zag, zei; zie vs. 12 bl. 274.

Mich, mij; zie vs. 12 bl.275.

Onger, onder, door verwisseling der zachte d met zachte g; zie vs. 12 bl. 260 op unge.

13. Gjemèène, gemeene. De Limburgers, en vooral de inwoners van Sittard en omstreken, spreken de g gewoonlijk zoo zacht uit dat deze letter als gj, soms zelfs als, j klinkt. Buitendien hangen ze gaarne achter de d als deze een woord sluit een j, en ook tusschen de st, de sl, de sn, enz. laten ze gaarne een j hooren, vooral als ze met nadruk spreken; deze letters worden dan juist zoo uitgesproken als de hoogduitsche scht, schl, schn, enz.

14. Wie, als, hoe; zie vs. 19 bl. 276 op wie.

Oengersnood, hongersnood.

Begoos, begon; zie vs. 14 bl. 249.

15. Sjiikden, zond, komt overeen met het hoogduitsche schickte.

Verkes, zwijnen; zie vs. 15 bl. 256 op verke.

Euje, heuje, heuë, heude, heuden, hoeden. Zie vs. 15 bl. 263.

16. Geer, gaarne; zie vs. 16 bl. 276.

Nèème, niemand, even als èème, iemand, in vs. 15.

17. Mèèg, meervoud van moag, maagd, dienstmaagd; zie vs. 30 bl. 289.

18. Zekge, door de zeer zachte uitspraak der g.

Gezoenigj, gezondigd.

Emel, hemel.

19. Mèè, meer; zie vs. 18 bl. 276 op 't woord mie.

20. Peunden, zoende; zie vs. 20 bl. 276.

22. Gou kleer, goede kleederen.

Doog, doet, overeenkomende met het friesche duch (doch), doet.

Enj, beter änj, meervoud van anj, andj, hand.

23. Kauf, kalf; zie vs. 23 bl. 276 op 't woord kaaf.

Get de gek afgève, beteekent: pret maken, vroolijk zijn. Get is een echt en eigenaardig limburgsch woord; het wordt gebruikt in de plaats van wat, iets, ietwat. Get komt in de zelfde beteekenis ook in de nederrijnsche tongvallen voor; althans in dien van Keulen. Is get het zelfde als het, hwet, wet, wat? Het, hette, zoowel als hwet en wat komen in het friesch voor. Zie vs. 13 bl. 288.

24. Lèvetich, levend; zie vs. 24 bl. 276.

25. Evesj, (met den klemtoon op de eerste e) is de eigenaaardig sittardsche uitspraak van heemwaarts, heimwärts, naar huis. Heemwaarts, heewaarts, heewaars, hewers, ewers, eves, evesj. Dit woord is ook elders in Limburg en tevens in sommige andere tongvallen van Zuid-Nederland in gebruik, hier en daar ook minder verbasterd

[p. 280]

dan te Sittard. Zie vs. 20 van de vertaling in den tongval van Weert.

28. Kooad, kwaad, boos; zie vs. 28 bl. 257 en vs. 28 bl. 274.

29. Ze lève, zijn leven, zijn leven niet, nooit; zie vs. 29 bl. 246.

Neit, nooit.

Koos, konde; zie vs. 13 hier boven, op 't woord begoos.

32. Moenter, vroolijk, opgeruimd, monter; het hoogduitsche munter.

De zeer bijzondere taal (bargoensch of kramerlatijn), die in de dorpjes Nieuwenhagen en Groenstraat, in de omstreken van Sittard, gesproken wordt, zal in 't laatste hoofdstuk van dit werk, in het Aanhangsel worden behandeld.