Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[49. De stad Bonn]

49. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Bonn.

Medegedeeld door den heer Professor A. Dederich te Emmerik. November 1870. (In hoogduitsche spelling.)

11. 'Ne mann hatt zwei sönn.

12. On dä jünkste säht zom vatter; vatter! gäff mier dä deel vom vemöge, dä mier zoküet. On ä däht dat vemöge unge se deele.

13. E paar daag deno nohm dä jünkste alles zesamme, gink fott en e fäen land, on maht doh sing vemöge dropp dorch e liddelich lävve.

14. Ävver alz e alles verzäet hatt, entstond ene gruhse hungerschnuth em land, on ä fink aan mangel ze ligge.

15. Jetz gink e hin, on vermeeth sich aan ene börger em land. Däer scheckt en op ene burenhoff, de säu zo höde.

16. On ä wönsch singe buch mett krabbe zo fölle; ävver keener goof se im.

17. Do gink e enn sich on säht: wi vill daaglühners em huhs von mingem vatter hann üvvefloss aan bruud; ävver ich stärve hee von hunger.

18. Ich well mich opmaachen on zo mingem vatter gohn, on zo em sage: vatter! ich hamm mich vesündig gäge de himmel on gäge dich.

19. Ich benn net mie wäet, dinge sonn zo heesche; halt mich bei der we enen daaglühner.

[p. 259]

20. On ä maht sich op on gink zo singem vatter; ävver alz e noch wiit do von wohr, soog sing vatter en, on wuhd von metleed gerüht, fill em öm de halz en küsst en.

21. De son ävver säht zo em: vatter! ich hann gesündig gäge de himmel on gäge dich; ich benn net mie wäet dinge sonn zo heesche.

22. Do säht de vatter zo singe knächde: geschwind! brängt em 't beste kleed eruhs, doht et em aan on stecht ene rink aan sing hand on schoon aan sing föhs.

23. Brängt och 't gemäste kalf häer on schlaachd' et; su welle me ässe on fru sen.

24. Denn dise minge sonn wohr duht on es widde läbändig wohde; ä wohr velohre on es widde gefunge wohde. On se fingen aan en freudemohlzick ze halen.

25. Et wohr ävver singe ällste sonn op den fäld. Alz dä nu koom on dem huhs no wohr, hüht e de musik on den danz.

26. Do reef e eene von de knächde on froog en, wat dat wär.

27. On dä säht zo em: dinge broder es gekomme on ding vatter hätt dat gemässte kalf schlaachde loosse, well er en gesond widde gekricht hätt.

28. Do wuht e ärgerlich on woll net erenn goon. Drömm gink si vatter eruhs, on fink aan en zo bitte.

29. Är ävver antwoht' on säht zo singem vatter: sich! ich deene dier esu vill johr, on ich hann noch keenmohl ding gebott üvvertrodde; ävver noch keenmohl häss du mier ene bock gegovve, dat ich mett minge frönnd ene freudemohlzick gehaale hätt.

30. Jetz ävver es dinge sonn, dä sing vemöge mett huren dropp gemaht hätt, gekomme, un du löhs em et gemässte kalf schlaachde.

31. Do säht är ävver zo im: minge leeve sonn! du bess immer bei mier on alles wat ich hann, es ding!

32. Ene freudemohlzick ävver moos gehaale wäde, well ding broder duht wohr on widde läbändig gewohde es; well e velohre wohr on widde gefunge wohde es.

Aanteekeningen.

11. 'Ne, een; zie vs. 11 bl. 255 en vs. 11 bl. 251.

12. Vemöge, door uitslijting der r van vermöge, vermögen, ver-

[p. 260]

mogen. De r wordt door de inwoners van Bonn nog meer verwaarloosd dan door de Keulenaars, Düsseldorpers en andere Neder-Rijnlanders. Voorbeelden hiervan zijn in vs. 12 unge voor unger, under, onder; in vs. 13 fott voor fort, voort; fäen voor fäer, fär, fer, ver; liddelich voor lidderlich; in vs. 14 vezäet voor verzärt; in vs. 15 vemeeth voor vermeeth; in vs. 17 üvvefloss voor üvverfloss; in vs. 18 vesündig voor versündig; in vs. 20 wuhd voor wurd; gerüht voor gerührt; in vs. 21 wäet voor wärt; in vs. 24 wohde voor wohrde, widde voor widder, velohre voor verlohren; in vs. 25 hüht voor hührt; in vs. 29 antwoht' voor antwört'; in vs. 32 wäde voor wärde, werde, enz.

Zoküet, toekomt, zie vs. 12 bl. 256 op zokütt.

Ä däht deele, woordelijk: hij deed deelen, voor: hij deelde. Deze eigenaardige spreekwijze behoort vooral in de nedersaksische tongvallen van het nederduitsch thuis; maar komt toch ook in andere nederfrankische tongvallen voor. Zie vs. 15 bl. 17, vs. 19 bl. 26, vs. 19 bl. 87, enz. en vs. 22 van de vertaling in den tongval van St. Truiden.

Unge, door verwisseling der zachte d met zachte g en door afslijting van de sluit-r van het oorspronkelijke under, onder. Zie vs. 12 bl. 256 op unger, 8 bl. 134 en vs. 12 bl. 52 op unne.

13. Fott, door uitslijting der r van fort, voort; zie hier boven vs. 12 op 't woord vemöge vs. 13 bl. 256 en vs. 13 bl. 252.

Fäen, ver, komt ook in den keulschen tongval voor. Zie vs. 20 bl. 256.

Maht voor machte, maakte; zie vs. 13 bl. 252.

14. Vezäet, verteerd; uit dit woord zijn twee letters r gesleten; oorspronkelijk is het verzärt, verzehrt.

Gruhse, groot; ook het maastrichtsch heeft groet. Zie vs. 24 bl. 257.

15. Säu, varkens, eigenlijk zeugen; zie vs. 16 bl. 256.

17. Bruud, brood.

Hee, hier; zie vs. 17 bl. 256 op heh.

18. Vesündig van versündigt, verzondigd; ook in de meeste limburgsche tongvallen slijt de slot-d of t gaarne achter de woorden weg. Zie vs. 31 bl. 249.

19. Mie, meer; zie vs, 19 bl. 256 en vs. 19 bl. 252.

Wäet, door uitslijting der r van wärt, waard.

20. Gerüht, door uitslijting der r van gerührt, geroerd. Zie vs. 20 bl. 257.

23. Fru, vroolijk, het hoogduitsche froh; zie vs. 32 bl. 246.

24. Duht, dood; zie vs. 24 bl. 257.

Freudenmohlzick, feestmaal, woordelijk: vreugdemaaltijd, is een

[p. 261]

hoogduitsch woord dat te Bonn als een basterdwoord behandeld en dus in de uitspraak verknoeid wordt.

Halen, houden, halten.

25. Et wohr, woordelijk: het was; zie vs. 11 bl. 38.

Hüht, door uitslijting der r van hürt', hürte, hoorde; ook in de meeste zuidnederlandsche tongvallen is het huurde, huerde, (hürde).

29. Sich, zie; zie vs. 21 bl. 257 en vs. 29 bl. 253.

Esu, zoo; zie vs. 29. bl. 257 op 't woord esu.

31. Bess van bist, zijt; zie vs. 31 bl. 257.