Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[31. Het eiland Wangeroog]

Niet minder belangrijk dan het Sagelterland is voor den taalkenner het kleine eiland Wangeroog of, zoo als het oorspronkelijk en ook nog heden in 't noordfriesch heet, Wrangeroog, het eerste in de keten van de friesche eilanden, die zich langs de kust van West- en Oost-Friesland onafgebroken uitstrekken en waarvan het nederlandsche eiland Texel den laatsten schalm uitmaakt. Wangeroog is het eenigste van deze eilanden dat tot Oldenburg behoort. Het eiland zelve neemt gedurig in grootte af door de wilde Noordzee die onophoudelijk het kleine landje beknaagt en dreigt het weldra geheel te verslinden, even als zoo menig ander van deze friesche eilanden reeds verdwenen of aanmerkelijk verkleind is. De bewoners van Wangeroog, weinig in aantal, zijn rechtstreeksche en zuivere afstammelingen van de oude Friezen, en hebben nog de taal van hun vrije voorouders bewaard en, nevens menig echt friesch gebruik en de oude friesche inborst en aard, in eere gehouden. Nog heden ten dage spreken de Wangeroogers onder elkander friesch, en wel zuiver friesch; niet minder zuiver dan deNoord-, Sagelter- en West-Friezen, ofschoon de nederduitsche taal, en in

[p. 169]

den laatsten tijd ook de hoogduitsche, hoe langer hoe meer haar invloed ook op den wangerooger frieschen tongval uitoefenen, en dezen hoe langer hoe meer verbasteren. Vele oude, echt friesche woorden en uitdrukkingen gaan er dagelijks verloren en worden er door nederduitsche en hoogduitsche vervangen, even als overal in het aloude Friesland, voor zoo verre men er nog friesch spreekt. Uiterst merkwaardig en bijzonder belangrijk is deze wangerooger tongval van de friesche taal. Menige eigenaardigheid, menig oorspronkelijke vorm komt er in voor, die rechtstreeks uit de oude friesche taal afkomstig of daaraan nog volkomen gelijk is, en in alle andere nog levende friesche tongvallen verloren gegaan is. Ofschoon natuurlijk vijf of zes eeuwen niet voorbij zijn gegaan zonder haar stempel ook op dezen wangerooger frieschen tongval te hebben gedrukt, en niet zijn verloopen zonder dat ook hier de tand des tijds zich deed gevoelen, zoo spreken toch de hedendaagsche Wangeroogers, in hoofdzaak, nog juist zoo als de oude Wranger-, Rustringer- en Ostringer-Friezen, als de oude vrije Friezen tusschen Wezer en Eems gesproken hebben.

Wat de reden wel is, dat juist op het eiland Wangeroog de friesche taal in stand gebleven is, terwijl ze, zoowel op de naaste eilanden Spikeroog en Langoog of Langeroog, als aan den vasten wal in Jeverland, Butjadingerland, Harlingerland, enz. reeds langen tijd uitgestorven is en verdrongen door het friso-saksisch, is met juistheid niet aan te geven. Ook op andere friesche eilanden vertoont zich het zelfde verschijnsel. Waarom b.v. spreekt men heden ten dage juist op het eiland Ameland een nederduitschen tongval, terwijl op de naastbij gelegene eilanden Schiermonnikoog en ter Schelling, zoowel als aan den naasten vasten wal (Westdongeradeel en Ferwerderadeel) onderscheidene friesche tongvallen heerschen? Overal toch op deze eilanden zijn de bewoners van zuiver frieschen stam! Om deze vraag te beantwoorden kan men wel gissingen maken, maar niets met zekerheid bepalen.

Natuurlijk komt het wangerooger friesch, ofschoon het als tongval geheel op zich zelven staat, toch het meest overeen met den reeds beschreven tongval van Sagelterland. Beide tongvallen toch zijn voortgekomen uit het oude friesch, zoo als dat nog in de middeleeuwen overal in Oost-Friesland, Friesland tusschen Eems, Wezer en Elve, gesproken werd en zoo als het ons nog bekend is uit oude oost-friesche wetten, enz. Op beiden was het juist de nedersaksische tongval van de nederduitsche taal die er zijn invloed op uitoefende. Beide tongvallen zijn na verwant. Ook met den frieschen tongval van Helgoland toont het wangerooger friesch verwantschap te bezitten,

[p. 170]

ofschoon dat dialect tot de noordfriesche tongvallegroep moet gerekend worden. Maar behalve dat het ook juist het nedersaksisch was dat op het helgolander friesch inwerkte, zoo vormt buitendien de friesche tongval van Helgoland den overgang van het noordfriesch tot het oude oostfriesch, evenals omgekeerd de friesche tongval van Wangeroog eenigermate den overgang uitmaakt van het oostfriesch tot het noordfriesch, en even als het schiermonnikooger friesch de verbinding uitmaakt van het uitgestorvene friesch dat oudtijds tusschen Eems en Lauwers (in Groningerland) werd gesproken en het hedendaagsche westfrieseh, en het schellinger friesch het hedendaagsche westfriesch met het uitgestorvene friesch van bewesten Flie (Noord-Holland) verbindt.

Wangeroog is slechts een klein eiland, en de Wangeroogers zijn slechts ongeveer driehonderd in getal. Vroeger kwam er zelden een vreemdeling op het eiland en leefden de Wangeroogers, vooral de vrouwen, in bijna volkomene afzondering. Zoo bleven de oude taal en de eenvoudige, oude zeden daar veel langer dan elders bewaard. Thans is dit alles veranderd. In den laatsten tijd is er van Wangeroog een zeebadplaats gemaakt, die vrij sterk in den badtijd door vreemdelingen wordt bezocht. Hierdoor komen de eilanders met allerlei vreemden in aanraking, en dit heeft reeds een grooten invloed op hun eigenaardigheden en op hun taal uitgeoefend. Veel oorspronkelijks van een en ander is er reeds verloren gegaan.

Deze weinige bekendheid van het kleine en geringe Wangeroog, is dan ook de reden dat de wangerooger tongval van de friesche taal, ofschoon zoo bijzonder belangrijk en hoogst merkwaardig, zoo weinig onder de aandacht van taalgeleerden kwam. De heer Frerichs, in 1837 als Consistorial-assessor en hofprediker te Oldenburg gestorven, die tot 1834 predikant was op het eiland Wangeroog, was eigenlijk de eerste die de taal der Wangeroogers bestudeerde en den uitslag van zijn onderzoek in handschrift naliet. Hij heeft op zonderlinge wijze er voor gezorgd dat de kennis van het wangerooger friesch tot den verren nakomeling zal doordringen. Want toen er in het jaar 1830 op Wangeroog een nieuwen vuurtoren gebouwd werd, liet hij een lijstje wangerooger woorden met een fraai bijschrift in het latijn, in den muur metselen. Dit bijschrift begint zoo: ‘Wangerogenses, Frisiorum, nobilissimi populi, progenies, in sermonibus familiaribus eadem adhuc lingua utuntur qua clari majores, quae quidem apud omnes fere vicinos jamdudum exolevit.’ Enz. ¹

1 Zie H.G. Ehrentraut, Friesisches Archiv, 1e deel, bl. 15.

[p. 171]

Maar het was vooral de geleerde taalkenner H.G. Ehrentraut, Grossherzogl. Oldenburg. Hofrath, die een opzettelijke studie van den wangerooger frieschen tongval maakte. Vier onderscheidene malen bracht hij weken aan een, op het eiland door en schreet uit den mond der eilanders hun schoone, oude taal op. Een even geleerde als onderhoudend geschrevene verhandeling over het wangerooger friesch, en veel hoogst belangrijke bijzonderheden aangaande de levenswijze en de zeden der Wangeroogers, uit den mond der eilanders opgeteekend en in hun eigenen tongval beschreven, vindt men, als den uitslag van zijn arbeid, in het eerste en tweede deel van het uitmuntende ‘Friesisches Archiv. Eine Zeitschrift für friesische Geschichte und Sprache. Onder redactie van den heer Ehrentraut bovengenoemd, is dit hoogst belangrijke werk in 1849 en '54 te Oldenburg uitgegeven. Daarheen verwijs ik allen die meer van dit merkwaardige eiland, van de bewoners en van hun belangrijken tongval mochten willen weten.

31. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het eiland Wangeroog.

Medegedeeld door N. N. April 1871. (In eigene friesche spelling.)

11. Der is ainmôl än sjê_rl wisîn, dan haid twein fenter.

12. Dan jungst fent fon da beith queid to sîn bab: bab! reik mi dait ärfdeil dait mi tokumt. Da fardeild dan ô_el mon sîn jil un gôd fonôrn unner da beith un ro_et ôn dan jungst sîn deil, sâ fel as him to kaum.

13. Un nich lâng den 'erna daid dan jungst fent sîn heil krô_em to hô_ep un fartôg wîd weg in 'n frammît laun un der brô_et hi al sîn jil un gôd 'erdör mit supen un swiren.

14. Da hi nu al sîn jil in än ruchlô_es levent erdör brô_et haid, kaumen der bitter djur tiden in dait laun un än grô_et hungersnôd, un hi must uk hunger lîth, ûmdet hi niks nain jil mo haid, um der brô_ed af wit ôrs far to kô_epen.

[p. 172]

15. Wut sul hi nu do? Dait arbeiden wêr hi gans aufwunnen. Man nu must hi wail aufkiô_es tusken arbeiden af fon hunger stärv hi kiô_esd dait êrst, gîng to snuren un weil wîls ûm än thiô_enst bi dan ain af dan ôr seik. Entelk kaum hi bi 'n bür un dar farhürd hi him bi. Dan bür sant him up sîn felt um da swin to warîn.

16. Da hi nu sa trôrig, sa nô_er un gans elend bi da swîn in 't felt wêr, kreig hi sa 'n hunger dat hi wail dêg jê_rn sîn lîf ful itte weil fon dait sjef dait da swîn frittert; man nimmens weil him dait do.

17. Da funk hi entelk an to ûrthanken un bithocht sa hu gôd hi 't all digge în sîn bab sîn hûs haivt haid un hu nô_er hi 't nu haid; hi queid: hu monnîch diloners hä mîn bab, da brô_ed in urflôd häbbet, mo as nauch, un ik stärv fon hunger.

18. Dait mi nich lânger sa bliv; dait mut un dait sil ôrs. Ik wul upstaun un 'nîn to mîn bab un mäm gung un îk wul man runs herdut to mîn bab quider: bab! îk häb sünnîcht jen dan hemmel un far di.

19. Un nu sin îk nich mo wart dat da liûd mi dîn sunu haitert. Nimme mi nu man in dîn thiô_enst! lait mi man as diloner bi di thio_en!

20. Un hi lît 't uk nich bi quider bliv'; hi gîng upstaun, queid dan bûr der hi bi thiô_end, goden di to un tôg wider na sîn bab sîn hûs. Man da hi noch fîr fon hûs weg wêr, haid sîn bab him al fon fîren kummen blauket. Dan ô_el sjê_rl wûrd der keim rêrd fon; dait kränket him in 't înnerst da hi sîn sunu sa no_er un gans elend, half forhungert un blôtfôtert kummen blauket; hi hûld, kaum him in de meit flechten, ful him um dan hals un tutiket him.

21. Un da queid dan fent: bab! ik häb sün dain jen dan hemmel un far di, un nu dôg îk nich mo derfar um dju nûmme fon dîn sunu to drigen.

22. Man dan o_el sjê_rl wêr sa bli dait hi der niks fon hêr weil. Hi rîp to sîn thiôensten: gau! halît jum mi ins kittîg da best klô_eder hô_ed un tjôt him da ôn; reiket him uk ân ring ôn sîn haun un ni skô_er ôn sîn fôt.

23. Brenget uk än fat kalf hô_ed un slachtert dait. Laist itte un drink un än frauelk frünmail hôl.

24. Umdet din fent fon mi sa gôd as dô_ed wêr far ûs un nu

[p. 173]

libet hi wider; hi wer farlirîn un nu häbbet wi him wider funen. Un da fungen ja an bli to wisîn un jam to frauen.

25. Unnertusken wêr dan mon sîn alst fent up 't felt wisîn to arbeiden. Hi haid der niks fon hêrd af blauket wut der in sîn bab sîn hûs gebörd wêr. Man da hi des aivens na hûs gîng un thicht bi kimîn wêr, da hêrd hi dait sjongen un dait donsen.

26. Hi wust nich wut hi der fon thank must, man hi rîp kittîg ain fon da knechter bi him un fraiget him wut dait to bidüden haid.

27. Un dan fent queid to him: Gods wûn un blôt! wetstu dait nich? Wêr bistu wisîn? Nu, îk wul 't di täl! Dîn jungst brô_er, dan sa lâng weg wisîn is, is wider kimîn un dîn fôr hä ut fraud dait hi sîn fent sa elt un sun wider krigîn hä, än fat kalf slacht lat't.

28. Man dait kränket dan alst fent; hi wûrd swêr dul un mal in 't haud; hi bleiv buten durn staun un weil gar nich 'nîn kumme. Da ripen ja sîn bab un dan gîng herdût un biddert him dait hi 'nîn kumme sul.

29. Nu onsd dan fent: kîk ins iven, bab! sa fêl jêr thiô_en îk di nu al un wut du mi hitîn häst um to dôn häb îk uk altîd up stithi dain un du häst mi sînlethîg nain litk buk ro_et dait îk un mîn frün ûs ainmôl frau kûnen.

30. Man nu din fent fon di kimîn is, dan al sîn jil un gôd mit supen un swiren un in unsucht mit horen un snoren erdör bro_et hä, nu hästu far him wail än fat kalf slacht lat't.

31. Da queid dan fôr: mîn liû_ef bê_rn! du bäst ja altîd bi mi un al wut dait mînîg is, is uk dait dînîg.

32. Du sult uk man bli un gôd to frider wise umdet din brô_er fon di sa gôd as dô_ed wêr un nu wider libet; umdet hi farlirîn wêr un nu wider funen is.

Aanteekeningen.

De a, e, i, o, ai, au, ei, als in het nederlandsch en hoogduitsch. De u en ü, en de ä als in het hoogduitsch. De letters die wat kleiner zijn en wat lager gedrukt staan, moeten slechts nauwelijks of sommigen ook in 't geheel niet worden uitgesproken. Zoo geeft b.v. de e in dô_ed, dood; thiô_enst, dienst; enz. te kennen dat na de zuivere en lange o-klank nog een nauwelijks hoorbare, toonlooze e-klank als naslag volgt, zoo als men dit in alle friesche tongvallen kan waar-

[p. 174]

nemen. Daarentegen moet de r in bê_rn, kind; sjê_rl, kerel, man; enz. in 't geheel niet worden uitgesproken. De r die oorspronkelijk in deze woorden voorkomt, wordt door de Wangeroogers volstrekt niet uitgesproken; ze spreken sjê_rl uit als sjêl (sjeel, schehl) en bê_rn als bên been, behn) even als men bewesten Lauwers bern uitspreekt als ben. De th wordt op tweederlei wijze uitgesproken, en wel juist zoo als in het engelsch met een zoogenoemden sharp sound en flat sound. Het is onmogelijk een regel op te geven in welke woorden de wangerooger th den sharp sound en in welke ze den flat sound hebben. De klinkers die lang (gedehnt) moeten worden uitgesproken, zijn met een Λ geteekend; b.v. ainmôl, spreek ainmool; wîsîn, spreek wisiin.

11. Sjê"^a_rl, spreek uit sjêl, beteekent eigenlijk kerel, maar wordt in de dagelijksche spreektaal der Wangeroogers gebruikt voor: gehuwd man, of man in 't algemeen. Het oud friesch heeft kerl, het westfriesch tsjierl, het sagelter friesch kerrel, het helgolander friesch karmen, enz. De overgang van k in tsj, sj en s is in alle friesche tongvallen zeer gewoon.

Wisîn, geweest, van het hulpwerkwoord wise, zijn.

Fent, is eigenlijk vent, maar heeft in de wangerooger volkstaal de beteekenis van ongehuwd man, jongman; zie vs. 13 bl. 162 en vs. 22 van de vertaling in den tongval van het Bildt.

12. Beith, (de th wordt met den engelschen flat sound uitgesproken) beide.

Queid (spreek uit kweid), sprak, van het werkwoord quider, queid, quithîn (th met flat sound), spreken. Quider is in den wangerooger tongval een zeer onregelmatig werkwoord; men vervoegt zoo: îk quider, du quost, hi qua, enz. ik spreek, gij spreekt, hij spreekt; het komt evereen met het sagelter friesche quêde; zie vs. 12 bl. 161 Behalve quider heeft men in den wangerooger tongval nog de volgende woorden van de zelfde beteekenis in hoofdzaak, maar die allen slechts in bijzonderen zin worden gebruikt. Zoo komen in dien tongval nog voor: sprikken, rêden, tälen, snakken en seggen.

Bab, vader, komt overeen met het sagelter friesche babe; zie vs. 12 bl. 161. Het eigenlijke wangerooger woord voor vader is fôr; bab is oorspronkelijk slechts de naam die kinderen aan hun vader geven.

Reik, geef, van reik, rô_et, rô_et, geven. Het wangerooger reik komt volkomen overeen met het sagelterlandsche räke, ook in het dagelijksche gebruik dat men van dit woord maakt. Tevens stemt volkomen met het sagelter friesche jê_ue, geven, overeen het wangerooger give, geiv, givîn, geven, dat ook slechts gebruikt wordt

[p. 175]

in tohô_ep give, trouwen (in activen zin), het hoogduitsche copuliren; fargive, vergeven en bigive, begeven. Zie vs. 12 bl. 161 op het woord räk.

Jil, geld; zie vs. 13 bl. 162 op het woord jêld.

Fonôrn, uit een, uit elkander, van elkander, westfriesch fen 'noar, ût 'noar. Zie vs. 23 bl. 166 op med'nern.

Sâ fel, spreek uit saf'l, zoo veel.

Tokaum, toekwam, van tokumme, kaum, kimîn, toekomen.

13. Daid, deed, van do, daid, dain, doen.

Sin heil krô_em, woordelijk: zijn geheele kraam, al zijn goed.

To hô_ep, te zamen, bijeen. Zie vs. 13 bl. 101.

Fartôg, trok weg, van fartjo, weg trekken. Zie vs. 13 bl. 162.

Brô_et, bracht, van breng, brô_et, brô_et, brengen. Het wangerooger brô_et komt in uitspraak overeen met het engelsche brought.

14. Ruchlô_es, liederlijk, is een germanisme.

Levent, leven; ook in de meeste nedersaksische tongvallen, zoowel nederlandsche als duitsche, is leven: levent, lävent.

Haid, had, van hab, haid, haivt, hebben.

Djûr, duur; zie vs. 14 bl. 162 op het woord djûr.

Lîth (de th heeft den engelschen flat sound), leith, lithîn, lijden.

Nain, geen, westfriesch nen, nin.

15. Sul, zoude, van sil, sul, sul, zullen.

Aufwunnen, afgewend, van aufwannî, aufwun, aufwunnen. afwennen.

Aufkiô_es, aufkiô_esd, aufkisîn, uitkiezen, kiezen.

Stärv, stûrv, stûven, sterven.

Gîng, ging, van gung, gîng, gîngen, gaan.

Snuren, van snûr, snûrd, snûrd, bedelen, is verwant aan snorren, dat in de hollandsche volksspreektaal de beteekenis heeft van bedelen, niet juist uit armoede.

Weil, wou, wilde, van wul, weil, weil, willen.

Wîls, ondertusschen, terwijl, komt in de zelfde beteekenis ook in het westfriesch voor.

Thiô_enst, dienst; zie de aanteekening op vs. 15 bl. 163, op het woord tjonst.

Seik, socht, socht, zoeken.

Entelk, eindelijk.

Farhürd, verhuurde, van farhür, farhürd, farhürd, verhuren.

Hi farhürd him, hij verhuurde zich; op echt friesche, tevens op oud nederduitsche en engelsche wijze wordt in het wangerooger friesch zoowel als in het oud friesch en ook in het tegenwoordige westfriesch

[p. 176]

het persoonlijk voornaamwoord in den vierden naamval, gebruikt als terugwerkend voornaamwoord, waarvoor men in het hoogduitsch en in het nieuwe nederlandsch sich en zich gebruikt. Ook het sagelter friesch is met dit zich of sich besmet, dat in dien tongval, even als in menig nedersaksischen tongval den vorm sik heeft aangenomen. Het laaglandsche sik staat tot het bovenlandsche sich, even als het laaglandsche ik tot het bovenlandsche ich. En even als het engelsche I (ik) staat tot het hoogduitsche ich, zoo staat ook het nederlandsche mij en het nedersaksische mi, het westfriesche dy (u) en het nedersaksische di tot het hoogduitsche mich en dich. Hier uit blijkt dat het hedendaagsche nederlandsche zich een vreemd woord is dat van de hoogduitsche bergen naar de nederduitsche zeekusten en riviermonden is gekomen. Ware het goed nederduitsch van oorsprong dan zou het sik, sij of sy (zik, zij, zi) in de onderscheidene laaglandsche tongvallen moeten zijn. Het oorspronkelijke en zuivere gebruik van het persoonlijk voornaamwoord in den vierden naamval als terugwerkend voornaamwoord begint bij het jongere geslacht der wangerooger Friezen ook reeds te wijken voor het ingcdrongene sik. Zie vs. 13 van de vertaling in den tongval van het Sauerland.

Sant, zond, van sain, sant, sant, zenden; zie vs. 15 bl. 163 op het woord sa_ente.

Swîn, zwijn, is in het meervoud en enkelvoud gelijk.

Warîn, van wari, waret, waret, hoeden; zie vs. 15 bl. 163 en vs. 15 van de vertaling in den tongval van Esens.

16. Kreig, kreeg, van krîg, kreig, krigîn, krijgen.

Dêg, ter dege, in het gewone westfriesch thige, in den tongval van Leeuwarden deeg.

Jê_rn, (spreek uit jên), gaarne; zie vs. 16 bl. 163 op 't woord je_rden.

Itte, eit, itîn, eten.

Sjef, eigenlijk kaf; zie vs. 16 bl. 163 op kleie.

Frittert, vreten, van fritte, freit, frittîn, vreten.

Do, geven, eigenlijk doen. Do wordt in dezen zin ook in het wangerfriesch gebruikt, ofschoon minder dan in de andere oost- en noordfriesche tongvallen. Zie vs. 12 bl. 161 op het woord räk.

17. Funk an, begon, van anfang, fung, fungen, beginnen.

Urthanken, van urthank, tocht, tocht, overdenken; het westfriesch heeft oerthinke.

Digge, dagen, meervoud van di, dag. Zie vs. 13 bl. 162.

Mo as nauch, meer dan genoeg; zie vs 17 bl. 164 op de woorden mîr as nôg.

[p. 177]

18. Mi, mag, van mi, mucht, mucht, mogen; het gewone westfriesch heeft meie, mucht, meien.

Bliv, bleiv, blivîn, blijven; het gewone westfriesch heeft bliue, bleau, bleaun.

Mut, moet, van mut, must, must, moeten; het gewone westfriesch heeft moäte, moäst, moäten.

Wul, wil, van wul, weil, weil, willen; het gewone westfriesch heeft wolle, woe, wollen.

Upstaun, stûn, stûnen, opstaan; het gewone westfriesch heeft stean, stoe of stie, stien.

Nîn gung, eigenlijk: er in gaan, heeft op Wangeroog de bepaalde beteekenis van: naar huis gaan

Mâm, (Maam), tegenwoordig bij het jongere geslacht op Wangeroog meestal mäm (mem), moeder. Zie vs. 18 bl. 164 op het woord memme.

Man runs herdut, maar rond uit, zonder omwegen.

19. Da liûd (ook wel minder zuiver liûden), de lieden, luiden, menschen. Zie vs. 21 bl. 165 op het woord liüde en vs. 15 van de vertaling in den tongval van Schiermonnikoog.

Sunu, zoon, meervoud sunus; dit woord is in de dagelijksche wangerooger spreektaal weinig in gebruik; gewoonlijk bezigt men 't woord fent. Het oudfriesch had ook sunu. Zie vs. 13 bl. 162.

Haitert, heeten, van hait, hît, hitîn, heeten, genoemd worden; het gewone westfriesch heeft hiëte, hiet (beter hiit) hiëten.

Nimme, neem, van nimme, naum, nimîm, nemen; het gewone westfriesch heeft nimme, naem, nimmen of numd (nomd).

Lait, laat, van lait, laît, lat't, laten, het gewone westfriesch heeft litte, liet, litten.

20. Tôg, toog, trok, van tjo, tôg, tinen, trekken, tijgen; het gewone westfriesch heeft tsieän (tsjen, tjen of beter tsjän [hoogduitsche ä] uitgesproken) teach, tein, trekken; zie vs. 13 bl 162.

Hûs, huis, meervoud husu; deze merkwaardige meervoudsvorm op u is slechts aan Wangeroog eigen en komt in geen der andere nieuwfriesche tongvallen voor. Zoo is het meervoud van krûs, kroes, kruzu; van bräd, bord, brüddu; van gläs, glas, glüsu; van skip, schip, sküpu; blok, blok, blüku; van gräft, graf, grüvu, enz. Merkwaardigerwijze veranderd bij al deze woorden die in 't meervoud op u uitgaan, de oorspronkelijke klinker van het enkelvoudige woord, in een ü, behalve hûs en krûs, die beide, in husu en krusu hun oorspronkelijken u-klank behouden. Er komen in den wangerooger frieschen tongval niet minder dan acht verschillende meervoudsvormen voor.

[p. 178]

Blauket, gezien, geldt tegenwoordig als verleden deelwoord van sjo, zien. Men vervoegt dit werkwoord op Wangeroog aldus: tegenwoordige tijd, îk sjo, du sjuchst, hi sjocht, wi sjôt; onvolmaakt verleden tijd: îk blauket, wi blauketen; verleden deelwoord blauket. Het wangerfriesche blauket komt van een oud en in dien tongval reeds uitgestorven werkwoord bilauke, van lauke, dat nevens sjo ook zien beteekent, maar in een eenigszins anderen zin. Die vs. 20 bl. 165 op het woord blôked en vs. 29 bl. 96.

O_el, oud; ô_el, aller, alst; oud, ouder, oudst.

Wûrd, werd, van wêr, wûrd, wûrden, worden; het gewone westfriesch heeft wirde, waerd, wirden (spreek uit wudde, waa_rd, wudden).

Keim, eigenlijk het bijvoegelijke naamwoord keim, kemmer, kemst, schoon, rein, zuiver, maar dat ook als bijwoord gebruikt wordt, even als men ook wel in nederlandsch-nederduitsche tongvallen het woordje zuiver als bijwoord gebruikt; zoo zeit men te Leeuwarden: hij wu_rde (wudde) d'r suver broe_rd (beroerd) fan, in den zelfden zin als op Wangeroog: hi wûrd der keim rêrd fon.

Rêrd, geroerd, aangedaan, bewogen, beroerd, van rêr, rêrd, rêrd, roeren. Zie vs. 20 bl. 165 op het woord rörd.

Kränket, krenkte, van kränk, kränket, kränket, krenken.

Blôtfôtert, barrevoets; blôtfaitelng beteekent daarentegen: de voeten met kousen, maar niet met schoenen bekleed, het zelfde dat men te Leeuwarden noemt op hoosfutelingen.

Hûld, huilde, weende, van hûl, hûld, hûld, weenen, schreien, huilen. Zie vs. 20 bl. 165 op het woord hûlde.

In de meit flechten, te gemoet komen. Het wangerooger flechten is verwant aan het nederlandsche vluchten, maar de beteekenis is niet volkomen gelijk. In het gewone westfriesch is vlucht ook flecht, maar vluchten is fluchtsje; fluchtsje is hoogst waarschijnlijk een hollandisme en voor een uitgestorven flechtsje in de plaats gekomen.

In de meit, in 't nederlandsch te gemoet, westfriesch to miëtte; in de friso-saksische tongvallen van Groningerland te muit, van Oost-Friesland to möte, in de möte, enz; sagelterfriesch mete, ontmoeten. Ook het engelsche to meet en meeting en het deensche möde, zijn de zelfde woorden. In 't gothisch is ontmoeten motian, in 't oudsaksisch môtian, in 't oudfriesch meta, in 't angelsaksisch metan, maeten, enz.

Voor kaum him in de meit flechten kan men ook zeggen lîp him to meit of lîp him entjen.

[p. 179]

Ful, viel, van fal, ful, fullen of fillen, vallen; het gewone westfriesch heeft falle, foel, fallen.

Tutiket, zoende, van tutîk, tutiket, tutiket, zoenen, kussen. Men kan ook zeggen: hi ro_et him än tutîk, hij gaf hem een kus. Tutîk, kus, en tutîk, kussen, komen beide van tût, het wangerooger woord voor mond, en zijn verwant met het westfriesche woord tût, tüütsje, het sylterfriesche taatje, het oostfriesche düütje, het vlaamsche totje, tootje, enz. Zie vs. 20 bl. 96, vs. 20 bl. 189, en vs. 20 van de vertalingen in de tongvallen van Leer, den Ham, Leeuwarden, enz.

21. Dôg, deug, van dôg, dacht, dacht, deugen; nedersaksisch dögen; gewoon westfriesch doge, doogd, doogd. Zie vs. 19 bl. 17.

Nûmme, naam, meerv. nummes; gewoon westfriesch namme.

Drigen, dragen, van drige, draug, drîn, dragen; gewoon westfriesch drage, droech, dragen.

22. Thiô_ensten, dienstknechten; zie vs. 22 bl. 166.

Halît, haalt, van halî, halet, halet, halen, het gewone westfriesch heeft helje (beter hälie, häl-i-e) helle, helle.

Jum, gijlieden, gewoon westfriesch jimme, oudfriesch jima, gima.

Ins, eens. Zie vs. 11 bl. 149 en vs. 11 bl. 152.

Kittîg, snel, gauw, gezwind.

Klo_eder, kleederen; een enkel kleedingstuk, een kleed, is in 't wangerooger friesch klêt. Zie vs. 22 bl. 166 en vs. 22 bl. 101.

Hô_ed, hier, in den zin van het nedersaksische en hoogduitsche her. Het nederlandsche hier in de beteekenis van het hoogduitsche hier, hie, is op Wangeroog hîr. Het hoogduitsche hieher is in het wangerfriesch hiˆrhô_ed. Zie vs. 22 bl. 101.

Tjôt, trekt, van tjo, tôg, tinen, trekken, aantrekken (van kleederen); zie hier boven vs. 20 op 't woord tôg.

Haun, hand, meervoud haun; evenals laun voor land, saun voor zand, enz.

Skô_er, schoen, meervoud skô_er.

Fôt, voeten; enkel- en meervoud is gelijk.

23. Laist, samengetrokken uit lait ûs, laat ons, laten wij.

Frauelk, vroolijk. Zie vs. 24 bl. 167 op sik frauen.

Frünmail, vriendenmaaltijd.

Hôl, hîl, hilen, houden; het gewone westfriesch heeft hâlde, hâlde, hâlden, spreek uit hoa͡de, hoa͡de, hoa͡den.

24. Din, is het aanwijzende voornaamwoord deze.

Libet, leeft, van lib, libet, libet, leven; het gewone westfriesch heeft libje, libbe, libbe, leven.

Farlirîn, verloren, van farliû_es, farlôr of farlôs, farlirîn, ver-

[p. 180]

liezen. Gewoon westfriesch forliese, forlear, forlern. Zie vs. 24 bl. 167.

Funen, gevonden, van fîn, fûn, funen, vinden; het gewone westfriesch heeft fînde, fuûnd, fûn (spreek uit fine, foen, foen, zonder tweeklank oe). Zie vs. 24 bl. 167.

Jam, in dezen zin voor: zich. Zie vs. 15 bl. 175 op de woorden hi farhürd him.

Frauen, verheugen, van frau, fraud, fraud: dit wangerooger frau is waarschijnlijk het hoogduitsche freuen en uit die taal overgenomen. Zie vs. 24 bl. 167 op de woorden sik frauen.

25. Des aivens, 's avonds; avond is in 't wangerooger friesch aiven, meerv. aivens. Zie vs. 25 bl. 167 op het woord 'sê_unds.

Sjongen un donsen, zingen en dansen; gewoon westfriesch siungen end dûnsjen (spreek uit sjongen in doensjen); zie vs. 25 bl. 167 op de woorden siungen en dônsjen.

26. Fraiget, vroeg, van fraig, fraiget, fraiget, vragen; gewoon westfriesch freegje, frege, frege.

Bidüden, beduiden, van bidüd, bidüd, bidüt, beduiden; zie vs. 26 bl. 167 op 't woord bitjüden.

27. God's wûn un bôt, woordelijk: Gods wonden en bloed, wordt op Wangeroog als een uitroep van verwondering gebruikt. Deze uitdrukking, met eenige andere als wûn un wûn! wûn un blôt! blôt un ment! blôt un sakkerment! enz. die in allen in de wangerooger volkstaal gebruikt worden, stammen nog af uit den tijd vóor de hervorming. De Wangeroogers zijn thans, even als alle Friezen behalve de Sagelterlanders, protestanten. Zie vs. 27 bl. 167 op de woorden God 's krüs.

Wetstu, samengetrokken uit wetst du, weet gij.

Bistu, samengetrokken uit bist du, zijt gij.

Täl, zeggen, vertellen; zie vs. 31 bl. 168 op 't woord telle.

Fôr, vader; zie vs. 12 bl. 174 op 't woord bab.

Fraud, vreugde; zie vs. 24 hier boven.

Elt, krachtig, gezond; elt un sûn, frisch en gezond, is een alliteratie die in de wangerooger volkstaal veelvuldig voorkomt.

28. Swêr, eigenlijk zwaar, maar hier als bijwoord gebruikt in den zin van zeer.

Haud, hoofd; oudfriesch haved, gewoon westfriesch haed (ook hulle), sagelter friesch höft, helgolander friesch hoad, noordfriesch haud nedersaksisch hövd, in de nederlandsche provincie Zeeland hood, (ood), te Maastricht huit; deensch hoved; zweedsch hufvud; engelsch head; angelsaksisch heafd, heved; ijslandsch hoefud, enz.

Durn, deur, in 't meervoud durns, het oudfriesch heeft dore;

[p. 181]

het gewone westfriesch doar; het schiermonnikooger friesch daar; het sagelter friesch dore; het helgolander en noordfriesch dör, enz.

Ja, zij; oudfriesch en gewoon westfriesch hia (hja, ja); zie vs. 24 bl. 167 op 't woord jo.

29. Onsd, antwoordde, van ons, onsd, onsd, antwoorden. Voor antwoorden is ook antwôrt, antwôrtert, antwôrtert in gebruik; gewoon westfriesch anderje.

Kîk ins iven, kijk eens even, zie eens.

Up stithi (th met den flat sound), terstond, oogenblikkelijk, woordelijk het hoogduitsche zur stelle; stithi is stede, stee, plaats, stelle, ort, stätte

Sînlethîg (th met den flat sound), overeenkomende met, en saamgetrokken uit het nedersaksische sîn lêfdag, siin läfdag, sîn levent, siin lävent, enz. Zie vs. 29 bl. 168 de woorden sînlärrige en mîn lärdâge.

Litk, klein; zie vs. 29 bl. 168.

30. Unsucht, ontucht.

Horen un snoren, hoeren en snoeren, een zeer gewone alliteratie in de meeste nederduitsche en friesche tongvallen, vooral van Nederland en noordwestelijk Duitschland. Zie de aanteekening op vs. 30 van de vertaling in den tongval van het eiland Nordernei.

Hästu, saamgetrokken uit häst du, hebt gij.

31. Be_rn (spreekt uit bên, been, behn) kind; zie vs. 31 bl. 168.