Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[28. Jeverland]

De tongval van Jeverland onderscheidt zich slechts zeer weinig van het dialect van Butjadingerland. Jeverland is de noordwestelijke hoek van Oldenburg en bevat de stad Jever (gewoonlijk Jiver genoemd, oudfriesch Jeverden [Giverden]), en de omliggende plaatsen Wadde-warden, Minsen, Hooksyl, Wiarden, (Weiern zeggen de Nedersaksen) Heppens of Wilhelmshaven, Grootkerk of Hohenkirchen, Sengwarden of Sennewert, Feddewarden of Feddewert, Accum, (behoorende tot het oude Kniphuizen en Innhuizen), enz. Het is een zeer vruchtbare landstreek waarin veel bloeiende dorpen liggen, met veel rijke boeren, die van zuiver frieschen stam zijn en dit door hun tongslag, door hun voorkomen en door hun zeden ten duidelijkste bewijzen. Vooral blijkt de friesche oorsprong der Jeverlanders, afstammelingen der oude Wranger, Ostringer en Rustringer Friezen uit hun doop- en geslachtsnamen. Men leze over dit belangrijke onderwerp: Karl Strackerjan, Die Jeverländischen Personennamen mit Berücksichtigung der Ortsnamen, Jever 1864.

28. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van Jeverland.

Medegedeeld door den heer Dr. A. Lübben, letterkundige te Oldenburg. April 1871. (In hoogduitsche spelling.)

11. 'T weer mal ins een minsk, de harr twee söäns.

12. De jüngste van er de sä to siin vader: vader! gif mi miin arvdeel dat mi tokummt. Un de vader dee dat.

13. Un 't düürde nich lange na her as de junge söän siin goot

[p. 151]

kregen harr, do günk he in de wide welt un verdabeleerde siin geld un lev'e lüstich in den dach henin.

14. As he nu al siin geld verteerd har, do keem 'n grote hungersnoot un he fung an hunger un kummer to liden.

15. Do gün he hen un vorhüür' sik as knecht bi een van de groten buren van dat land un de schick'e hüm uut op 't feld, siin swiin' to waren.

16. Do kreech he lüst sinen huuk ful to slaan van den draf den de swiin' freten, aver nüms geef' üm den.

17. Do keem he wedder to sik un sä: wo veel arbeiders heft in miin vader siin huus broot genooch un ik kam hier üm van hunger.

18. Ik wil upstaan un to miin vader gaan un to üm seggen: vader! ik hef unrecht daan tegen den himmel un tegen di.

19. Ik sün nich wert dat ick diin söän heet; laat mi een van diin arbeiders wesen.

20. He stunt up un keem to siin vader. As de üm al van ferens seech, wurd he barmhartich to mode; he leep üm entegen un vul üm üm den hals un küsse üm.

21. De söäne sä! vader! ik hef unrecht daan tegen den himmel un tegen di: ik sün nich wert; dat ik din söän heet.

22. Do sä de vader to siin knechten: bringt up de stee her de beste kledasie un treckt üm de an un geft üm enen ring üm siin vinger un geft üm scho över siin fööt.

23. Un bringt 'n fet kalf her un slachtet dat; wi wilt van dage lüstich wesen.

24. Denn dissen söän weer doot un he is weer lebendich wurden; he weer verlaren un he is weer funden. Do fungen se an 'n grote maaltiit to hollen.

25. De ölste söän weer up den acker un as he keem un dicht bi 't huus weer, do höre he lüstich singen un larmen van de selschup.

26. Do reep he een van de knechten un froog üm wat dat to bedüden har.

27. De sä to üm: diin bröer is kamen un diin vader het 'n fet kalf slacht, darüm dat he üm gesund un lebendich weer kregen het.

28. Do wurd de ölste söän bös un wul nich henin gaan. Do keem siîn vader heruut un fung an üm to bidden.

[p. 152]

29. Do sä he to siin vader: sü! so vele jaar deen ik di un ik hef al daan, wattu wulst, un miin dage hestu mi nich een buk geven, dat ik mit miin gode frünn' lüstich wesen kün.

30. Man nu disse jung weer kamen is, de al siin good mit horen dörbrocht het, do hestu üm gliik een fet kalf slacht.

31. De vader sä do to siin söän: miin jung! du büst ümmer bi mi un al wat mi hört, hört di ook.

32. Aver 't gunk nich anders; ik mus wol bli wesen un 'n gasteree hollen as diin bröer weer keem, de doot weer un weer lebendich wurden is; de vorlaren weer un weer funden is.

Aanteekeningen.

De volkomene a klinkt als oa. De öä is umlaut van de zware nedersaksische oa; zie de aanteekeningen omtrent dezen klank op bl. 22 en bl. 118.

11. Ins, eens; zie vs. 11 bl. 149.

13. Verdabeleerde, van verdabeleeren, verkwisten, doorbrengen; dit is een echt volks-basterdwoord, zonder eigenlijken zin; overal in Neder-Duitschland en in Nederland gebruikt het volk gaarne zulke dwaze en leelijke basterdwoorden, die een fransch voorkomen hebben, maar dikwijls volkomen zinledig zijn of bijna onkenbaar geworden door sterke verbastering. Misschien is verdabeleeren oorspronkelijk wel uit verdobbelen ontstaan. Zie vs. 15 van de vertaling in den tongval van Zaamslag, vs. 32 in dien van Hoorn, enz.

17. Wedder en het saamgetrokkene weer wisselen elkander af.

22. Kledasie, kleeding, is een basterdwoord. Ook in de nederlandsche volkstaal en zelfs wel in de schrijftaal komt het barbaarsche kleedage, kleedaasje, kleedasie, voor. Zie hier boven vs. 13.

Scho över siin fööt, schoenen (over) aan zijne voeten; zie vs. 22 bl. 17 en vs. 22 bl. 80.

25. Larmen, leven, gedruisch, rumoer maken, is een hoogduitsch woord.

Selschup, spreek uit selskop, gezelschap, is nog uit de oude friesche taal overgebleven. In het hedendaagsche westerlauwersche friesch is gezelschap nog selskip, en in de volkstaal van het platte land van Noord-Holland is het selskap, dat soms nagenoeg als selskop, selskip wordt uitgesproken; ook in het oudhollandsche dialect komt selschap voor. Het deensch heeft selskib.

22. Wattu, saamgetrokken op friesche wijze van wat du, wat gij.

[p. 153]

Hestu, saamgetrokken uit hebst du, hebt gij.

30. Gliik, terstond, overeenkomende met het hoogduitsche gleich.

31. Ümmer, altijd, immer; zie vs. 31 bl. 86 en vs. 29 bl. 107.

32. Gasteree, (gasterij), gastmaal.

Ook van den heer H. Cassens, onderwijzer te Bohlenberge (Zetel) bij Varel, ontving ik een vertaling in den tongval van Jeverland.