Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[18. Het eiland Sylt]

Het groote en in alle opzichten hoogst merkwaardige eiland Sylt (noordfriesch: Sel, Söl, Söld) heeft zijn eigenen tongval van het noord-friesch. Deze tongval verschilt nog al veel van de andere noordfriesche dialecten. Het sylter noordfriesch is een zeer zuiver friesch en heeft minder door den invloed van het neder- en hoogduitsch geleden dan de volksspraak op de andere eilanden en in de andere streken van Noord-Friesland.

Het sylter dialect wordt in de verschillende dorpen op Sylt, in Keitum, Archsum, Tinnum, Braderup, Wenningstedt, Kampen, Morsum, Osterende, Süderwall, Schellinghorn, Westerland of Nieuw Eidum en Rantum (in 't noordfriesch Kaitem, Argsem, Tinnem, Brârep, Wenningsted, Kampen, Muarsem, Asteriđe, Sötherwall, Skellinghearn, Westerlöđ en Raantem) overal gelijk gesproken. Slechts het kleine dorpje List aan de noordelijkste punt van Sylt gelegen, en dat tot Jutland behoort, terwijl Sylt overigens tot Sleeswijk wordt gerekend, maakt hierop een uitzondering. Te List spreekt men niet friesch, maar een deenschen tongval, die echter bij lange na geen zuiver deensch is. Zie bl. 64.

Hier en daar in noordfriesche boeken en in werken over Noord-friesland treft men eenige proeven van den sylter tongval aan. Ze zijn meestal, even als het tooneelspel Der Greizhals auf der Insel Silt, van de heeren J.P. Hansen en C.P. Hansen, twee sylter schoolmeesters en echte Friezen, geschreven. Ook in het tijdschrift De vrije Fries, deel 12 komt een sylterfriesch gedicht, De Bridfiarhoogher, voor, dat aldaar door mij in het westfriesch en in het nederlandsch is vertaald en van eenige aanteekeningen voorzien.

[p. 94]

18. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het eiland Sylt.

Medegedeeld door den heer C. P. Hansen, onderwijzer te Keitum op Sylt. Januari 1871. (In de eigene friesche spelling van C.P. Hansen.)

11. En man hed tau dräänger.

12. En de jungst fan jam seid tö de faađer: faađer! dö mi de diil fan dit gud, diar mi jert. En de faađer diilet jam dit gud.

13. En ek lung diar eeđer saamelt de jungst seen alles tö hop, en toog fiir wegh aur lönđ, en diar braagt hi sin gud tö 'n önt me fraanzin.

14. Diar hi nü al sin gud fortiared hed, kam er en jüür tid aur dit hiile lönd en hi bigent nuad tö liiđen.

15. En hi ging hen tö en borger fan det sallef lönđ, en förhüürt höm diar; en de stjüürt höm üp sin eeker om de swin tö jääten.

16. En hi begiart sin lif to fellen me droonk diar de swin iit, man nemmen dör et höm.

17. Da slogh hi ön höm en seid: hur fuul deiluaners heeđ faađer, diar aurflöödig bruad haa, en ik forgung fuar hunger.

18. Ik wel mi üp de biin maake en tö min faađer gung, en tö höm sii: faađer! ik haa senđight töögen de hemmel en töögen juu.

19. En ik sen nü ek muar wäärt, dat ik juu seen jit; maake mi tö jen fan juu deiluaners.

20. En hi maaket höm üp de biin en kam tö sin faađer. Man üs hi jit fiir wegh wiar, saag sin faađer höm, en hat dör höm liiđ om höm; hi löp höm öntöögen, fääl höm om hals en taatjed höm.

21. Man de drääng seid tö höm: faađer! ik haa sendight töögen de hemmel en töögen juu; ik sen nü ek muar wäart, dat ik juu seen jit.

22. Man de faađer seid tö siin kneghter: bring dit bääst kluađ

[p. 95]

jaart, en tii et höm ön en dö höm en fingerring ön sin hunđ, en skuur aur sin fet.

23. En bring en fat kualef jaart en slagti 't; let üüs iit en bliiđ wiis.

24. For desjirrem min drääng wiar duad en hi es weđđer lewendig uuđen; hi wiar forleesen en es weđđer fünđen uuđen. En ja bigent jam tö früggin.

25. Man de ialst dräang wir üp mark. En üs hi nei hi 't hüs kam, jert hî dit sjungen en daanzin.

26. En hi rööp jen fan de kneghter tö höm en fraaget wat dit tö bedüüdin hed.

27. Man de seid höm: din brođđer es kjemmen en din faađer heeđ; en fat kualef slaghtet, omdat hi höm sünđ weđđer heeđ.

28. Diar aur waađ hi arig en wilđ ek ingung. Da ging sin faađer üt en buad höm.

29. Man hi swaared en seid tö sin faađer: lukke jens! sa fuul jaaren tiine ik juu, en haa juu wel jit nimmer aurtrat en i haa mi jit nimmer en weđđer dön, dat ik me min frinjer mi jens frügge küđ.

30. Man nü diar desjirrem juu seen kjemmen es, diar sin gud une huuren forslingt heeđ, ha i höm en fat kualet slaghtet.

31. Man hi seid tö höm: min drääng! dü best altid bi mi, en alles wat min es, dit es din.

32. Du skudt man bliiđ en gud tö mud wiis, for desjirrem din brođđer wiar duad en hi es weđđer lewendig uuđen; hi wiar for-leeshen en es weđđer fünđen.

Aanteekeningen.

De opene, lange a (hier op deensche wijze aa geschreven) klinkt als oa. De u en de ü hebben den zelfden klank als in 't hoogduitsch; zoo ook de ä en de ö. De i is altijd lang en zuiver (volkomen), ook in geslotene lettergrepen; b.v. sin, lif, altid, enz. klinken als siin, liif, altiid. De gh heeft de zelfde waarde als ch in 't nederlandsch. Over de uitspraak van de letter đ zie men de aanteekening op bl. 80.

11. Dräänger, meervoud van drääng, jongen, knaap; zie vs. 26 bl. 80.

12. Dö mi, geef mij, eigenlijk: doe mij; zie vs. 12 bl. 80.

[p. 96]

Jert, hoort, behoort, toebehoort; de spelling hjert is beter. Het westfriesch heeft heärth spreek uit hjert, jert.

13. Ek, niet; zie vs. 13 bl. 80.

Tö 'n önt, komt overeen met het westfriesch to 'n ein, het nederlandsche: ten einde.

15. Jääten, hoeden; de spelling hjääten is beter; zie vs. 15 bl. 92 en 83.

16. Droonk diar de swin iit, of swiniit.

Dör, gaf, eigenlijk: deed; zie vs. 12 bl 80 en vs. 12 bl. 51.

18. Juu, u; de Sylters spreken, even als de Amrummers en Föhringers hun ouders niet met dü aan, maar met i, juu, enz.

19. Jit, heet: de spelling hjit is beter; het westfriesch heeft hiet, spreek uit hjiit, hjit, jit.

20. Jit, nog, is zuiver friesch; het westfriesch heeft yette, yet (spreek uit jitte, jit) en het engelsch yet.

Hat dör höm liiđ om höm, het deed hem leed om hem.

Taatjed höm, zoende hem; zie vs. 20 van de vertaling in den tongval van Leeuwarden.

22. Jaart, hier; beter spelling is hjaart of hjart; aan den vasten wal in Noord-Friesland zeit men hjurt, hjurte, en op het eiland Helgoland hjuart (spreek uit juart, joeart); zie vs. 22 van de vertaling in den tongval van Helgoland. Het westfriesch heeft hjir.

Tii et höm ön, trek het hem aan; zie vs. 22 bl. 61.

Skuur aur sin fet, schoenen aan zijne voeten; zie vs. 22 bl. 80.

24. For, want; men zeit op Sylt in dezen zin ook wel omdat. For komt overeen, met het deensche for, want; omdat met het oude friesche umbe thet, het westfriesche umdet (spreek uit om det of omdat), het nederlandsche: omdat.

Ja, zij; beter spelling is hja, hia; westfriesch hia, hja, spreek uit hja, ja. Zoo ook hiam, hjam voor jam

25. Jert, hoort; zie hier boven vs. 12; hooren en behooren zijn beide in 't friesch, heäre, hjerre; maar voor hooren (met de ooren) heeft men in 't westfriesch buitendien nog het woord harkje.

28. Arig, boos; komt overeen met het nederlandsche: erg. Zie vs. 20 bl. 92

29. Lukke jens, zie eens. Lukke zien, komt overeen met het oudfriesche loka, loke, het engelsche to look, zien, ofliever: kijken. De uitdrukkingen look out, look here, look there! liggen menig Engelschman als in den mond bestorven. Dit echt friesche woord is in West-Friesland tegenwoordig uitgestorven; in de 17de eeuw echter was het er nog in gebruik. Zoo schrijft Gysbert Japicx in zijn Nyzgierige Jolle in Haytse-yem:

[p. 97]

 

Rinn', rinne uwt, ey wezz' naet logh,

 

Kijcke, kijcke, lôke, sjogh.

Door de, in de friesche taal zoo gewone verwisseling van de letters k en tsj of tz bestaat er in het westfriesch nevens lôkje ook nog de bijvorm loaitsje, even als er oudtijds naast kîkje (kyckje) ook de bijvorm kîtsje bestond. Loaitsje wordt tegenwoordig in de schrijftaal in West-Friesland nog wel gebruikt. Ook in het hoogduitsch komt dit woord, onder den vorm lugen nog voor; zoo heet een wachttoren aan den ouden keizersburcht te Neurenberg de Luginsland, Lug' in 's land, Kijk in 't land.

Wel, wil; men gebruikt op Sylt ook wel geboot; 't is echter een germanisme.

Jit, nog; zie vs. 20 bl. 96.

Weđđer, bok; zie vs. 29 bl. 81.

Dön gegeven, eigenlijk gedaan; zie vs. 12 bl. 80.