Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[10. De stad Stavenhagen]

[p. 50]

De volgende vertaling is geschreven in den tongval van het groot-hertogdom Mecklenburg-Schwerin, en wel bepaaldelijk in dien van het stadje Stavenhagen of Stemhagen, de geboorteplaats van Fritz Reuter, in het oostelijke gedeelte des lands. Het is het zelfde plattdütsch waarin Fritz Reuter zijn beroemde geschriften heeft geschreven.

10. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van de stad Stavenhagen.

Medegedeeld door den heer Fritz Reuter te Eisenach. November 1870. (In hoogduitsche spelling.)

11. Dor was mal en mann, dei harr twei sähns.

12. Un de jüngste von ehr sär tau den vare: Vare! giww mi dat deil von dat vermägen dat mi hürt. Un hei deilte unne sei dat vermägen.

13. Un 't wohrte nich lang', dunn sammelte de jüngste sähn allens tau samen un treckte wid äver 't land un dor bröchte hei sin vermägen üm mit wolllewen.

14. As hei nu all dat sinige dörchbröcht harr, würr 'ne sihr düre tid dörch dat sülwige ganze land un hei fung an hunge tau liren.

15. Un hei gung hen un hängte sick an einen börge von dat sülwige land; de schickte em up sinen acke, de swin tau häuren.

16. Un hei kreeg verlangen sinen buk tau füllen mit seih', den de swin freten un nümms gaww em desen.

17. Dunn slog hei in sik un sär: wo veel daglöners hett min vare, de brod in hüll un füll hewwen un ick verdarw in hunge.

18. Ick will mi upmaken un tau minen vare gahn un tau em seggen: vare! ick heww sündigt in den himmel un vör di.

19. Un ick bün von stunns an nich mihr wirth dat ick din sähn. heit; mak mi tau einen von dine daglöners.

20. Un hei makte sick up un kamm tau sinen vare. As hei

[p. 51]

äwer noch wid von em at was; sach sin vare em un datjammerte em un hei löp hen, föll em üm den hals un küste em.

21. De sähn äwer säd tau em: vare! ick heff sündigt in den himmel un vör di; ick bün von stunns an nich mihr wirth, dat ick din sähn heit.

22. De vare äwer sär tau sine knechts: bringt dat beste kleed heran un treckt em dat an uu gewt em einen fingering an sine hand un schauh' an sine fäut.

23. Un bringt en mastkalw' heran un slachtet dat. Lat't uns eten un fröhlich sin.

24. Denn dese min sähn was dod un is werre lewig worrn; hei was ve'luren un is funnen worrn. Un sei fungen an fröhlich tau sin.

25. De öllste sähn äwer was up den felln, un as hei näger an 't hus kamm, hürt hei dat singen un danzen.

26. Un hei röp einen von de knechts un tragte em wat dor los wier.

27. Un de sär em: din braure is kamen un din vare hett en mastkalw' slacht't, wil dat hei em gesund werre hett.

28. Dunn würr hei falsch un wull nich rin gahn. Dunn gung sin vare rut un beer em.

29. Hei antwurte äwer uu sär tau den vare: süh mal! so vele johre dein ick di un heww' din gebott min dag' nich äwertreden, un du best mi min dag' keinen buck gewen, dat ick mit mine frün'n fröhlich wier.

30. Nu dat äwer dese din sähn kamen is, de sin vermägen mit huren dörchbröcht hett, hest du em en mastkalw' slacht't.

31. Hei äwer sär tau em: min sähn! du büst tau jere stunn' bi mi un allns wat min is, dat is din.

32. Du süllst äwer fröhlich un gaud tau maur sinn; denn dese din braure was dod un hei is werre lewig worrn; hei was ve'luren un is werre funnen.

Aanteekeningen.

Zie over de uitspraak der opene a, vs. 12 bl. 10.

12. Vare, vader. Even als in de meeste nedersaksische tongvallen wordt ook in het mecklenburger nederduitsch de d zeer zacht uitgesproken; in vele woorden ook in 't geheel niet. Maar terwijl men elders

[p. 52]

gewoonlijk die d eenvoudig weglaat, en zoo als b.v. in vele streken van Nederland, van vader vaar en van moeder moer, van weder weer en van leder leer maakt, zetten de Mecklenburgers voor die zachte d in vele woorden een zachte r in de plaats. Dit geschiedt ook elders in Neder-Duitschland en zoo is van sede (zeide) ser geworden, van hadde (had) har, van wedder (weder) werrer, enz. Deze verwisseling van zachte d in zachte r, waarop in dit werk reeds meermalen is gewezen (zie bl. 24), is vooral een eigenaardigheid van den mecklenburger tongval. Zoo zeit men te Stavenhagen in plaats van liden, lijden, liren; in plaats van höden, häuden, hoeden, häuren, en ook varer, of beter voarer voor vader. En, omdat het een andere eigenaardigheid van vele duitsche tongvallen is, ook van de mecklenburgsche, om de r aan 't einde van een woord niet uit te spreken (zie hier beneden de aanmerking op 't woord unne), zoo is van het reeds verbasterde varer, voarer, geworden: vare, voare.

Vermägen, is een verkeerde uitspraak van: vermögen.

Unne, unner, en dit, door uitslijting der zachte d, voor under, onder. Reeds eerder (vs. 12 bl. 23 en vs. 24 bl. 24) is in dit werk met een paar woorden gewezen op de eigenaardigheid van de meeste duitsche tongvallen om de r aan 't einde van een woord zoo zacht uit te spreken, dat men die letter in 't geheel niet hoort, maar daarentegen een a of ä meent te vernemen. Werkelijk is deze eigenaardigheid in sommige duitsche tongvallen zoo sterk, dat men duidelijk en met vollen nadruk mutta voor mutter, aba voor aber, winta voor winter zeit. Zoowel in de hoogduitsche dialecten van Zuid-Duitschland, als in die van Midden-Duitschland en in de nederduitsche tongvallen van Noord-Duitschland is dit leelijk idiotisme zeer algemeen verspreid. In Beieren en Oostenrijk zeit men muata voor mutter, tochta voor tochter, oda voor oder, koasa voor kaiser, weana voor wiener, een inwoner van Weenen, enz. Ook in de hoogste kringen der maatschappij, zoowel als in de lagere standen, in de steden zoowel als in de dorpen heerscht dit spraakgebruik. Nauwelijks is men over de duitsche grenzen of men heeft overvloedig gelegenheid deze zonderlinge uitspraak op te merken, en hoort al spoedig in den spoortrein deze of gene dame, die uitstappen wil, roepen: ‘Conductöa! conductöa! machen's d'thüa offen!’ In de noordelijke streken van Duitschland is dit weglaten der slot-r niet minder algemeen in gebruik, maar men zet er geen a daarvoor in de plaats; hoogstens laat men zeer flauw een ä hooren of spreekt het woord uit alsof dit in 't geheel niet op een r eindigde. Zoo doet men ook in Mecklenburg en daarom is dan ook in deze vertaling unne, hunge, börge, acke, vare, werre, ve'luren, braure,

[p. 53]

geschreven, voor unner, under, hunger, börger, acker, vader, enz.

14. Hunge, hunger; zie vs. 12 bl. 52.

15. Liren, liden; zie vs. 12 bl. 51.

Börge, börger; zie vs. 12 bl. 52.

Acke, acker; zie vs. 12 bl. 52.

Häuren, häuden, höden; zie vs. 12 bl. 51.

16. Seih', draf; zie vs. 16 bl. 23.

Nümms, niemand; ook in Holland zeit men wel: niemes.

19. Von stunns an, komt overeen met het nederlandsche van stonden aan, dat echter slechts in deftigen stijl gezeid wordt.

24 Werre, werrer, wedder, weder; zie vs. 12 bl. 52.

Beer, beed, beet, bad; zie vs. 12 bl. 52.

31. Jere van jeder; zie vs. 12 bl. 52.

32. Maur van maud, mood, mud, moed; zie vs. 12 bl. 52.

Braure, brauder, broder, broeder; zie vs. 12 bl. 52.