Algemeen Nederduitsch en Friesch Dialecticon. Deel 1

[7. Het dorp Meitzendorf]

Terwijl te Maagdenburg, de hoofdstad van de provincie Saksen, door de inwoners in 't geheel geen zuiver nederduitsch gesproken wordt, maar een mengelmoes van neder- en hoogduitsch, waarin het hoogduitsch van dag tot dag meer den boventoon krijgt, begint de volkstaal ten platten lande rondom Maagdenburg, hoewel ze nog nederduitsch is, reeds eenigszins naar de middenduitsche thüringsche tongvallen over te hellen en worden er ook van dag tot dag al meer en meer hoogduitsche woorden, vormen en uitdrukkingen in opgenomen. Zoo zeit men in vele dorpen rondom Maagdenburg: zwee in plaats van het zuiverder nederduitsche twee. Verder mik en dik voor de meer zuiver nederduitsche vormen mi en di, mij en dij of u, enz. zooals blijkt uit de twee volgende proeven van tongvallen, uit dorpen in den omtrek van Maagdenburg, op den linkeroever der Elve, in de zoogenoemde ‘Börder’ gelegen.

[p. 37]

7. De gelijkenis van den verlorenen zoon in den tongval van het dorp Meitzendorf.

Medegedeeld door den heer Dr. A. Schulz, Geheimer Regierungsrath te Maagdenburg. November 1870. (In hoogduitsche spelling.)

11. Et was en minsche de harre twee seine.

12. Un de klennste sprook tau em: voader! geft mik miin deil von alle jue gelt un gaud. Un hei deilde under eer siin alls.

13. Un 't duerte nich lange dun nam do klennste sone wat hei hadde un treckte doar mit wiit öbber lant. Doa verbrukte hei all siin gaud un legte sik op dat supen un fret' mit sine gauden frünn'.

14. Un als dat nu rein all was, wat hei had harre, dun kam düre tiid öber dat ganze lant un em fung an tau hungern.

15. Un hei gung tau 'n riken buren de doa waonte in dissen lann' un legte sik doar feste. Disse mann leet em aber op sinen acker goan un de swine heuen.

16. Do was hei heile fro, wenn hei sik kunne den buk full träbern sloagen; et gaf se em man keiner.

17. Dun slook hei in sik un sprook: miin voader har sau vele daglöners un alle hebben sei tau eten, man ik starbe vör hunger.

18. Ik will mik man allands op moaken un tau minen voader goan un were em seggen: voader! ik har sünde doan in 'n himmel un vör dik.

19. Ik bin 't nich meer wert dat ik jue kint heite; moake mik man tau 'n daglöner bi dik.

20. Un hei moakte sik op un kam tau sinen voader. Un as hei noch wiit af was, sach em siin voader un hei duerte em; dun leep hei, ful em üm den hals un gaf em 'n kuss.

21. Dun segge de sone to em: voader! ik har sündigt in 'n himmel un vör ji; ik bin 't nich meer wert jue kint tau heiten.

22. Dun sprook de voader tau sine knechte: hoalt mi dat beste

[p. 38]

kleed von 'n bodden un treckt em dat an un 'n ring daut an sinen finger un schaue an sine fäute.

23. Noastens bringt en fettet kalf, dat wi eten un lustig sin.

24. Den disse miin kint was dood un is nu lebendig; hei was verluren un ik hebbe em nu funnen. Un sei fungen an sik tau freien.

25. Derwile was de gröttste von de söne op 'n feld. As de noahe bi dat huus kam, dun hörfe hei de musike un dat gesinge.

26. Un hei reep einen von de knechte un froog em wat dat were.

27. De segge tau em: diin brauder is kommen un diin voader har 'n fettet kalf schlachtet darum dat hei em wedder hat un dat hei esund is.

28. Dun wurre hei wild un wulle nich rinner goan; dun kam siin voader herut un bat em.

29. Un hei anwörd'e em un segge tau 'n voader: kiike moal! sau vele joare hebbe ik bi dik deint un hebbe alls doan, wat dau mi heiten hast un dau hest mik kein moal ook man en bok daun geben, dat ik mik kunde lustich moaken mit mine frünn'.

30. Wu nu disse diin sone kommen is, de siin deil verdoan hat mit huren, haste em 'n fett't kalf slachtet.

31. Un de voader sprook tau em: miin kint! dau bist alle tiid bi mik un allt wat miin is, is ook diin.

32. Bis man vergneugt un gauden mauts, denn disse diin brauder was dood un hei is nu wedder lebendig; hei was verluren un wi hebben em wer funnen.

Aanteekeningen.

De oa klinkt tusschen o en a in.

11. Et was, letterlijk vertaald: het was en overeenkomende met het hoogduitsche es war, is niet een vorm die uit het hoogduitsch is overgenomen, maar zeer goed nederduitsch, al kent de officieele nederlandsche taal en ook de hollandsche tongval deze spreekwijze, in dezen zin, niet ineer. Et was ('t was, het was) is nog in zeer vele nederduitsche tongvallen van Duitschland de gewone wijze om een verhaal te beginnen, even als es war bij de Hoogduitschers en er was of daar was bij de Hollanders. Maar het was werd in de middeleeuwen en nog lang

[p. 39]

daarna ook in Nederland gezeid en geschreven, even als mén nog in 't nederlandsch schrijft en in alle nederlandsch-nederduitsche tongvallen spreekt: het regent, het bevalt mij, enz. Zoo zongen de oude Nederlanders:

Het was een jager, een weyman goet,

En al op 's heeren straten, enz.

Of: Het soud' een suyverlijcke

Des avonds gaen om wijn, enz.

Ook: Het quamen drie ruters gelopen,

So verre in duutsce land, enz.

Het ginghen drie gespeelkens goet,

Spaceren in dat wout, enz.

Het viel een hemels dauwe

Voor mijn liefs vensterkijn, enz.

En: Het waren twee conincs kinderen,

Sij hadden malkander soo lief, enz.

Twee; te Meitzendorf nog in goed nederduitsch twee; elders in den omtrek van Maagdenburg is het halfslachtige zwee in gebruik.

12. Mik, mij, in plaats van het zuiver nedersaksische mi.

Jue, uw; de vormen jue en diin wisselen elkander af in deze vertaling. De ue van jue is niet een hoogduitsche ü of ue, maar een zuivere hoogduitsche u, met een korte, toonlooze e als naslag.

13. Duerte, duurde; ook hier is ue een zuivere hoogduitsche u, met een korte, toonlooze e als naslag.

14. Rein all, komt overeen met het hollandsche schoon op, oudtijds ook rein uit.

16. Heile fro, zeer blijde; ook wel in Holland, heel blij.

Träbern, draf, is hoogduitsch.

18. Dik, u; in plaats van het zuiver nedersaksische di. Zie vs. 12 hierboven.

21. Ji, u; even als jue en diin, uw, zoo wisselen in den Meitzendorfer tongval ook ji en dik; vergelijk de zelfde woorden in vs. 18.

22. Bodden, zolder, vliering; ook in het hoogduitsch boden. Het

[p. 40]

hoogduitsche boden en het nederduitsche bodden is zoo wel zolder als bodem of vloer. Evenzoo is vloer (bevloering) en vliering oorspronkelijk het zelfde woord; vloer is in het friesch flier. Ook aan boord in de kajuit of in de kerk, noemt men zoo wel den bodem of den vloer als de zoldering: dek. En te recht, want zoo wel het een als het ander is een dek; van daar ook den naam tusschendeks (niet tusschendek) voor een ruimte aan boord tusschen het bovenste en het onderste of het tweede dek.

27. Esund, gezond; ook in vele nederlandsche dialecten, b. v. in dat van Marken (ezound), van den Zaankant (esond) enz.

28. Rinner, in, er in; zie vs. 28 bl. 17, 27 en 36.

29. Daun geben, (doen geven, geven doen) gegeven; zie vs. 15 bl. 17.

32. Bis, zij of wees, de gebiedende wijs enkelvoud van 't werkwoord wezen of zijn, is zuiver nederduitsch. Het engelsch heeft be hiervoor en in menig nederlandschen tongval zeit men: ben of bin, b.v. bin jij maar wat geduldig! bin jij maar niet zoo brutaal! ben maar tevreden!