Verhandeling over de Nederduytsche tael- en letterkunde, opzigtelyk de Zuydelyke provintien der Nederlanden
(1819-1824)–J.F. Willems–
Auteursrechtvrij
[pagina 243]
| |||||||||||||
Tiende afdeeling.
| |||||||||||||
Veertiende eeuw.Hendrik Van Aken, van Brussel, word doór den schryver van der Leecken-spiegel, waervan wy hiervoren (deel 1 bl. 186) gewaegd hebben, vermeld als eenen zeer bekwaemen Dichter:
Dan Brensele / heine van Aken
Die wel dichte conste maken /
| |||||||||||||
[pagina 244]
| |||||||||||||
(God hebbe die ziele sine!)
Maerte deze twee veersekine:
‘Drient die werden lange ghesocht /
Selden vonden / saen verwrocht.’Ga naar voetnoot(1)
| |||||||||||||
Vyftiende eeuw.De heer Jacobus Koning, van Amsterdam, bezit een onbekend uytvoerig Dichtstuk, in het vlaemsch Dialekt opgesteld, en, zoo by vermeent, omstreéks het jaere 1480 te Audenaerde (waerschynlyk by Joannes De Keyzer, welke aldaer in dit jaer drukteGa naar voetnoot(2) in quarto formaet van de pers gekomen. Dit werk bevat en is getiteld de Historie van Saladin. Het is afgedeeld in 203½ coupletten, ieder van 8 regels, en te samen, met het begin en slot, 1628, regels inhoudende.
Het begin luyd aldus:
Dedele hertē ghy blijde gheesten /
Ghy cāsteghe minnaers vā ystorie
Ledt up de navolgenden scone leeste
Die ic zal bringhen ter memorie
| |||||||||||||
[pagina 245]
| |||||||||||||
Van auontuerē ende vā victoriē
Van minnen van edele ghelveerken
Het es een tijteurtinghe vul van glorien
Up voorlebene saken meerken.
en het slot:
Hyer hendt dystorie van Saladine
Int curte ghecopuleert van nijen
Lufte dede my bestaen de pine
Ende dedelheyt van den payen.
Om den leézer eenigzins nader met den dichttrans van den Auteur bekend te maeken, deel ik nog de navolgende regels mede:
Den strijt van Alifant / noch ronchenale
Noch alle de sayten van broijere
En daden noynt kerstinen so grote quale
Als dese bataylge sel dan dangyere
Tsandaens cracht was so meneghertiere
Jeghen der kerstinen ghewelt
Dat zy so snee smeldt van den viere
Haer menichte smelten beghan op 't velt.
De nacht verghinr / schijn van der manen
Bracht haer clareyt binnen palen
Een vorssche bataylge quam daer ter hanē
Die alle scoten venynde stralen.
Die edel bastaert met Gods vassalen
Was berinct in dit oughevouch
Duerschoten gewondt met groter qualen
Daer hem uter perssen zyn peert outdrouch
| |||||||||||||
[pagina 246]
| |||||||||||||
Dus dolende reet de Rudder vry
Bedauwende met zynen bloede deerde
Tot hi quam teender fonteyuen by
Ter doet ghewondt spranc van den peerde
Zeere berlaeghde die hoghe weerde
Der kerstinen tegenspoedeghen noot
Bat uterlic Gode of hyt begheerde
Om Hughen te sprekene voor zijne doot.
Den naem van den Schryver deézer Historie heb ik nergens vermeld gevonden. | |||||||||||||
Zestiende eeuw.Marcus Van Vaernewyck (zie deel I bl. 246). Behalven de doór ons opgenoemde dichtstukken van deézen schryver, bestaet 'er van hem nog een gedicht van veel schoone questien oft raetsels der minnen met vragen en antwoorden, de welcke een Jonckvrouwe vraecht ende een Ridder solveert, den minnaers oorbaer te weten, gedrukt agter het werkje de arte amandi ofte conste der minnen, Dortrecht, 1599, kl. 8o Joannes DavidGa naar voetnoot(1). Deézen in zyn tyd zeer vermaerden schryver, zag het eerste licht te Kortryk, in het jaer 1545. Hy was Rector by het Collegie van | |||||||||||||
[pagina 247]
| |||||||||||||
die stad ten jaere 1588 en stierf jesuiet te Antwerpen, den 9en augusty 1613. Men verhaelt van hem dat hy te Kortryk meermaelen 's nachts in zyne doodkist sliep. Paquot brengt onder den lyst zyner werken de navolgende nederduytsche stukken:
Met meer andere. | |||||||||||||
[pagina 248]
| |||||||||||||
N.o 3 en no 6 bezit ik, gelyk ook de beweeringhe van de eere ende mirakelen der hoogh-verheuen mueder Gods Maria tot Scherpen-heuvel. Antwerpen 1607. 4.o welk rymwerk in den lyst van Paquot niet opgegeven word. Joannes David was een warm liefhebber zyner moedertael, die hy in zyne schriften taemelyk zuyver behandelde. Tot eene proeve van zynen dichttrant laeten wy hier vier van zyne rymtjes, op nederduytsche spreékwoórden, volgen:
Die vier begheert, die soecket in d'asschen.
Die vier begheert/ die soecket in d'asschen/
Want doer ghemeynlijk 't vier onder schunlt:
Deur eyghen wijsheydt hen velen verasschen/
En heden weyghert/ die naermaels muylt.
Ten is niet al wijsheydt/ of geldt/ dat pnylt.
Muyse-nesten in 't hooft.
Die heeft veel muyse-nesten in 't hooft/
Die hem niet al te veel hekommert/
Eu de phantasien te veel ghelooft/
En de weecke hersenen te luttel om-lommert.
Die gheckelijck spreekt/ seer wijfelijck mommert.
Het sotteken kyckt uyt de mauwe.
Het sotteken daer hit de mauhir kijckt/
Die hun on wijsheydt niet wel en helen.
| |||||||||||||
[pagina 249]
| |||||||||||||
Al schijnen sy met wijsheydt verrijckt/
Het malie herst erghens uytter kelen.
Die den molen te nae gart/ krijght van den melen.
Oude vossen zyn quaet om vangen.
Oude vossen zijn seer quaedt om vanghen
Want sy het al weten watter op loopt.
So zijn oude grijfaerts quaet om versiranghen/
Want wijfheydt light daer gheduynt en ghehoopt
De hervarene men niet licht eu verkoopt.Ga naar voetnoot(1)
Lovvys Porquin. Van deézen dichter, die in het midden der zestiende eeuw schynt geleéft te hebben, en dien ik nergens heb vermeld gevonden, kwam my onlangs ter hand een by Joachim Trognesius, in 1603, te Antwerpen gedrukt kwartant, voór titel voerende: den wtersten wille van Lovvys Porquin, zynde eene verzameling van voórschriften ter welleévendheyd tot onderwys ende stigtinge van syne kinderen opgesteld, bevattende dry à vier honderd coupletten, elk van 8 regels en elk met een spreékwoord eyndigende. Zie hier een couplet bl. 45.
Ghelijck een mensch die sijnen vriendt verliest, is hy;
Die sijn naesten vriendtschap heeftverloren:
En gelijck die eenen vogel van sijn handt laet vliegen vry,
En dien niet weder vanghen en can, sulcks zijt ghy,
| |||||||||||||
[pagina 250]
| |||||||||||||
Die verlaeten hebt uwen vriendt wtvercoren:
Ghy en sult hem niet meer conn en besporen,
Want hy is verre van v, dus en stelt daer nae geen wachte
Te recht verliest men, dat men te voren niet en achtte.
Uyt de goedkeuring achter dit boekje geplaetst, blykt het, dat het zelve nog vroeger, en wel voór het jaer 1588, is gedrukt geweést. By dit rymwerk is een ander ingebonden, van den zelfden aerd, en met de zelfde oude schriftletter gedrukt, te Antwerpen 1605. in 4o, waervan, blykens de approbatie, ook een eersten druk, omtrent het jaer 1575, was aen den dag gekomen. Het draegt voór titel den Spieghel der lonckheydt. Rhetoryckelyck ghemaeckt by H.A., en bevat veél belangryks omtrent de levenswyze van dien tyd Wat prys men toen op de kennis der fransche tael reeds stelde, moge uyt de volgende strophe, te vinden op bl. 17. blyken: Seer heerlijck is dese tale, ende gherieflyck,
Boven veel andere die men ghebruyckt nu ter tijdt:
Haer termen luyden voorwaer seer lieflyck,
Den cooplieden is sy tot groot profyt,
Daerom ghebruyckt men se oueral, breedt en wydt,
Sonder dese can men qualyck coopmansschap ghedoen,
Dus, ghy jonghers, leertse doch met vlijt,
Want sy u noodtlyck is, nae mijn bevroen,
Om by elckeen te moghen verkeeren coen:
Want men siet het daghelycks in dorp en stede,
Wie gheen franssois en can, en mach niet mede.
| |||||||||||||
[pagina 251]
| |||||||||||||
Zeventiende Eeuw.Onze nederduytsche tael vond, by den aenvang deézer eeuw, eenen iverigen en kundigen voórstander in Theodorick Van Liefvelt heere van Opdorp, wiens eerste weke der scheppinge der werelt serst geuonden, ende in francoische dicht ghestelt door den geestrycken ende Edelen W. De Salluste, heere van Bartas, te Brussel by Rutgeert Velpius van de pers kwam, in 1609, in 4.o Het oorspronkelyk werk moet destyds in zeer hooge agting geweést zyn, want behalven deéze vertaeling, vind ik, dat Wessel Van Boetselaer, Vryheer en Baron van Asperen, Zackarias Heyns, ja zelfs Vondel daeraen geärbeyd hebben. Het werk is opgedragen aen de Staeten van Braband, en aen des Schryvers geboórtestad Brussel. Opmerkelyk is, het geén hy van de landtael zegt in deéze opdragt. Ik heb my langhen tijdt bedroeft in mijn gemoedt
Om dat in 't Nederlandt (alwaer tot s' deugds vervromen
Alle konsten altijdt van oudts zijn opgevoedt)
Soo weynigh wordt gelet en toesicht wordt genomen
Op de behendigheydt, ende seer rijcken vloedt
Van haerder taele die van ouden stam is komen;
Soo dat niemandt en stelt zyn wetentheydt in 't klaer
Door een tael' onbevleckt, om die te volghen naer.
Behaluen een kleyn deel, die haren kloecken geest
Als door een duyster wolck eens hebben laeten kijcken:
| |||||||||||||
[pagina 252]
| |||||||||||||
Want het durigh gewoel (ouerlangh zoo gevreest)
Van soo veel vremde mans in ons belgische wijcken
Gedurende den krijgh, heeft heysselyck ontleest
Ontschaepen en mismaeckt (soot daeglyks noch mach blijcken.
De taele van ons landt, die lauter was en fris.
Dat van dry woorden d'een geen oprecht duyts en is.
Ja dit klaeglyck misbruyck is by langkheydt van tijdt
Gelijck een heete sught, oft een melaetsche quaele,
Gewortelt en verbreydt wel soo diep en soo wijdt
Dat dees gemengde spraeck, dees barbarische taele
Hoslijcker wordt geacht, en minlijcker gevrijdt
Dan d'aude, die oynt was suyver en klaer te maele,
Tot een eeuwigh bederf van d'aude lauter konst,
Ende tot achterdeel der dicht, by my begonst.
Dese bedroeftheydt dan heeft in myn hert gesticht
Door een treurigh aendacht, het oprecht mededooghen
D'welck (voor soo veel ick ben aen't vaderland verplicht)
My kloecklijck heeft verstaut om met een vlijtigh poogen
Te brengen aen den dagh een nederlandtsche dicht
Die aengenaem mocht zijn aen mijns mebroeders oogen;
Niet om mijn eyghen baet te soecken, groot en grof,
Maer mvnder moedertaele alleenlijck tot een lof.
Doch als de nestelingh der valcken, licht in snel,
Dwelk stoppelvedrigh gaet tot vliegen hem verkloecken,
Eerst springht van tack op tack, met een vervaert opstel,
Oft swermt langs 't groene veldt, om zyn macht t' onderso ecken,
Eer dat hy in de locht, den reygers tot gequel,
Gaet stieren syn gedraey in alle shemels hoecken,
Oft dat hy langs den vloedt, geport door hongersnoodt
D'entvogel onbedacht te brengen soeckt ter doodt.
Alzoo ik ook, noch swack, enz.
| |||||||||||||
[pagina 253]
| |||||||||||||
Antonis Smyters van Antwerpen. Deézen staet elders bekend als schryver van een woórdenboek van Epitheten, doch nergens, zoo veél ik weét, word van hem een dichtwerk opgegeéven. Intusschen bezit ik van hem Esopvs Fabelen in rijm gestelt door Anthoni Smyters. Waer by ghevoeght zijn zommige stichtelijcke veerskens, van heer Guy du Faur, heere van Pybrac, Raedtsheere des Konincx van Vrancrijc. Rotterdam, by Jan Van Waesberghe 1612. 4.o. Zyne tael is vry zuyver, als blykt uyt het volgende stuk. | |||||||||||||
De groote hebben de kleyne van doen.
| |||||||||||||
[pagina 254]
| |||||||||||||
De kleyne menichmael wel in bequame tijden,
De groote dienstlyc zijn, wanneer syzijn in lijden:
Betaelen de weldaet wel dobbel ende meer.
Zeer veél goeds vinde ik ook in de gedichten van zynen tyd- en stadgenoót Joannes David Heemsen, van wien een sonnet geplaetst is voór de goddelicke lofzangen van Justus De Harduyn, welk sonnet ook gevonden word in een' bundel gedichten, gedrukt by Guilliam Verdussen, te Antwerpen, ten jaere 1619. Men mag dus veronderstellen dat hy den schryver dier gedichten is, te meer daer de voórletters van zynen naem in den titel ook vermeld staen, die aldus luyd: I.D.H. Nederduytsche Poëmata, ghedeylt in twee deelen, gheestelycke ende wereldlycke. Dezelve loopen over veélerley onderwerpen en schynen meest vertaelingen of navolgingen te zyn van het latyn, fransch, en italiaensch (van Petrarca.) Wy meenen uyt onderscheydene stukken deézer verzameling te mogen opmaeken dat den auteur, volgens de gewoonte van dien tyd, en eveneens als Hooft, eene reys doôr het zuyden van Europa gedaen heéft, van waer hyden lust tot het schryven zyner Sonnetten zal hebben t'huys gebragt. Sommige stukken van dien aerd, in het tweede deel geplaetst, zyn niet onaerdig. Wy slaen het boek open op bladz. 77. en leézen daer: | |||||||||||||
[pagina 255]
| |||||||||||||
Och veel te groote macht
Heeft liefde dien tyran,
Want het en baet gheen wycken, noch gheen vlieden,
Voor die syn sterke cracht
Niet wederstaen en can.
Noch hert, noch sin en heeft hem weyr te bieden.
Als ick somtyds bed enk',
En door 't bemerk my crenck',
Hoe dat hy steeckt, en brandt; in droeuer tale
Seggh' ick; o hert onvroedt,
Vertoeft niet, wat ghy doet.
Vliet hem dat hy u noyt en achterhale!
Maer 'k en weet met wat vondt
Den vleyer my terstondt
Ontrent is, dat ick seggh'; o hert ontbonden,
Waerom is 't, dat ghy syt
Ghevloden alsoo wydt?
Grypt hem, dat hy ontvlie tot gheender stonden!
Ook de volgende Ode, op bladzyde 97. van het tweede deel voórkomende, verdient onderscheyding: De coel siluer claere beeck
Haeren streeck
Nemend' aen de gast-baer eruen,
Is behaeghlyck aen de ghen',
Die van leên
Moe en mat, den dorst doet steruen;
Die door liefde is ongherust,
En syn lust
| |||||||||||||
[pagina 256]
| |||||||||||||
Vindt in altydt haer te spreken.
Soo dan, myn liedt, liefde meldt,
In dit veldt,
Onder des windts coele treken.
Dit schoon water ouerhoop,
Synen loop
Doende met een vlick'righ schynen,
Sal doen eenigh onderstandt
Aen den brandt
Die my gheheel doet verdwynen.
Jupiter, der Goden va'er
Houdt te ga'er
D'hemels onder syne machte,
Neptun is der zee behoe'r,
En syn broe'r
Die toont in de hell' syn crachte:
Maer den Godt der liefde reyn,
Hoe wel cleyn,
Onder hem, als d'ondervaerde,
Dwinght met een winnersse handt,
Onvermant,
Hemel, water, hell', en aerde.
Jacques YmmelootGa naar voetnoot(1) heer van Steenbrugge, uyt een adelyk stamhuys, dat met de voornaemste van Vlaenderen verwanschapt was, woonde t'Ypre, zyne geboórteplaets, toen hy in 1626 by Jan Bellet, aldaer, zyne Gedichten uytgaf, formaet oblong. Dezelve zyn in het latyn fransch en vlaemsch opgesteld en afgedeeld als volgt: 1o La France et la | |||||||||||||
[pagina 257]
| |||||||||||||
Flandre reformeés, ou traité enseignant la vraye méthode d'une nouvelle poésie françoise et thyoise harmonieuse et délectable. 2o Triple meslange poetique, latine, françoise et thioyse; en 3o Kort ghedingh, tusschen d'oorloghe ende vrede, onder de namen van Bellona ende Asirea, vertooght aen Albert, eertshertoghe van Oostenryck, enz. Jonker Ymmeloot was, voór zyn tyd, een verdienstelyk dichter, die eene zuyvere en kragtige tael schreéf. Men oordeele! | |||||||||||||
Nieuw gedicht op den nieuw-tyd.
| |||||||||||||
[pagina 258]
| |||||||||||||
In de wilde zee: den wind
Waer me 't schipken van ons leven
Word nu hier, nu daer ghedreven,
Is de liefde, liefde blind.
Blinckend' ooghen zyn de sterren
Die de sinnen ons verwerren;
Ons verstand is 't roer van 't schip,
'T welcke dick-maels, door 't belusten
Van des werelds quade lusten,
Stiert ons aen een harde klip.
Ymmeloot stond in vriendschappelyke betrekking met de beste dichters van zynen tyd Heinsius, Harduinus, Vanden Nieuwlandt en andere.
Claudius De Clerck. Behalven het geéne wy hiervoóren bl. 92 van deézen dichter (wiens onuytgegeéven werken thans onder den heer Lambin te Ypre berusten, dien wy voór de gunstige mededeeling daervan hier openlyk dankzeggen) hebben aengevoerd, vetdiend ook nog vermeld te worden zyn grafschrift, thans nog te zien op het gewezen kerkhof van sint Merten te Ypre, en doór Lambert Vossius opgesteld. Staet lezer! waertoe sulcken drift?
Ey, leest hier eens dit opgeschrift.
Hoort Glaude byghenaemt De Clerck,
Die spreekt u aen uyt desen serck.
Hy die u op het schouw-tooneel
Met liedjens, klinckdicht en rondeel
| |||||||||||||
[pagina 259]
| |||||||||||||
En redenrycke klugtvermaeck
Zoo dickmaels heeft geweirt den vaeck,
Die ligt hier! maer de ziel van hem
Roept nog misschien om requiem.
Bidt ghy doch, dat den goeden man,
Nu hy dit zelfs niet doen en kan,
Die alles wat hy heeft verbeelt,
Voor u zoo wel heeft uytghespeelt,
Voor Godt, oock in den jonghsten dagh.
Zyn eyghen rol wel spelen magh.
Eenen anderen Iepernaer, met naeme Jan Bellet, boekdrukker van beroep, schreéf en drukte in het jaer 1625: De welvoeghinghe ofte beleeftheydt in den ghemeynen handel onder de menschen, met den lof der stede Belle, ende haerder casselrye, in 8o Zie hier een staeltje van zynen dichttrant.
Den godlycken dienst.
Soo haest de maen de duystere wolcken
Verwisselt met de soute kolcken,
En dat de daegh-rade, als een bruydt,
De oostsche karren weer ontsluyt,
Waer uyt de son met koets en peerden
Vergulden komt den kloot der eerden,
Elck diertjen in rivier, en zee
Op bergh, op dal, in wout, in wee,Ga naar voetnoot(1)
| |||||||||||||
[pagina 260]
| |||||||||||||
En koele locht ont-slaept syn ooghen;
Elck gaet syn wackren gheest stracx pooghen
Tot danckbaerheyt, met lof, met eer,
Aen synen milden voesterheer enz.
Dat deézen schryver zyne moederspraek eerbiedigde en haerer schoonheden niet onbewust was, blykt uyt de navolgende regels, op bladz. 37. voórkomende. En redent in gheen vremde talen
Van Britten, Iberschen, Gahalen,
Latynen en veel andre meer
U onbewust, oft sonder leer....
Uw moederlycke tael ghebruyckt,
Want ons Neer-duytsche spraeck beluyckt
Soo overvloedlyck in haer schatten
Al wat de reden kan bevatten
In de nature, ja soo ruym
Dat sy niet hoeft ontleende schuym.
Zacharias Heyns.Ga naar voetnoot(1) By den lyst der werken van deêzen verdienstelyken dichter behoort alnog vermeld te worden zyne Emblemata, volsinnighe uytbeelsels by Gabrielum Rollenhagium uyt andere versamelt, en vermeerdert met syn eygene sinrycke vindingen. Arnhem, 1615 en 1617, 2 deelen in 4o in oude duitsche schriftletter.
Geeraert Vanden Brande, een' Antwerpenaer, en lid der kamer van den olyftak, leéfde in | |||||||||||||
[pagina 261]
| |||||||||||||
de eerste helft der zeventiende eeuw. Ik bezit van deézen dichter, wiens kenspreuk was: Brandt in liefde I. Het leven van den deught-zamen, ende seer godtvruchtighen Joannes Vanden Bosch (Prince van den olyftak) en II. Poemata oft ghedichten van Geeraerdt Vanden Brande vervattende sommighe liedekens refereynen ende sonnetten. Beyde gedrukt te Antwerpen by G. Van Wolschaten, 1631, formaet oblong. De minnedichten van G. Van de Brande zyn, myns oordeels, onder de beste van dien tyd te rekenen. Zie er hier een paer. Niev liedeken.
Moedighe Nimphe van vele vercoren!
Sijdy tot mijne elende gheboren,
Dat ick moet lijden dit swaer verdriet,
Dat ghy ghestadigh voor my vliet?
Mijn jeught, helaes, moet gaen verloren,
Soo ghy my weygert uw gheniet.
Trodtst ghy Diana in suyvere leden,
Daerom en hebdy in 't minste gheen reden
Dat ghy u thoonet soo straf en soo stuer.
Sijt ghy een vrouwe van natuer,
Soo thoont aen my oock vrouwe seden,
En maeckt my 't minnen niet soo suer.
Sien ick uw lieffelyk mondeken blosen
Schoonder dan verssche ontluyckende roosen,
En veel soetdauwender als den dagh
Met een seer vrindelyck ghelach,
Dan denck ick: 't geen ick heb verkosen
Is weert dees weenen en gheklach.
| |||||||||||||
[pagina 263]
| |||||||||||||
Sien ick uw vlammende lichterkens branden
Druck ick u sachte snieu-wittighe handen....
Dan denck ick mocht ick dees schoonheyt genieten
Lijden noch moeyte en sou my verdrieten!
Pastorel liedeken.
O wt-muntende godin
Als Ciprina weert verheven;
Schoon, volmaekte herderin
Die myn ziele troost cont geven,
U gesicht ‘dat verlicht’ ende sticht,
Myn jeughdich leven.
Laet u schaepkens by de myn
Haer in 't groene wout verlusten;
Laet my, lief, tot medecyn,
In uw ronde armtiens rusten.
Laet u vee ‘tot myn wee’ van ons twee
Doch niet verwusten.
Jont my uwen roode mont
Eens te kussen uyt medooghen,
Want ghy hebt myn hert doorwont
Met uw blixem stralend' ooghen.
Maghet, och! ‘wilt my doch’ gheen bedroch
Voor liefde tooghen!
Ick en acht op gelt noch goet,
Edeldom noch hooghe staten,
Thoont my maer een trou ghemoet,
Ick en sal u noyt verlaten,
Maer tot spyt ‘diet benydt’ syn altydt,
Tot uwer baten.
| |||||||||||||
[pagina 264]
| |||||||||||||
Denckt doch niet dat ick met leet
U sou laten, lief, in treuren,
Als my een van ryckdom breet
Mocht naer mynen wensch ghebeuren;
'T schaepken teer ‘sou veel eer’ met verseer
Het lam verscheuren.
Jan De Valckgrave, doctor in de medicynen, leéfde te Kortryk in 1634, en schreéf voór de rederykkamer aldaer Mariamne Treur-spel verthoont door de rederyckamer Gulde der Fonteyne. Corteryck, 1635 in 4o 133 bladzyden. Den inhoud zal niet wel by de Mariamne van Voltaire kunnen vergeleken worden. Het stuk begint met eene alleenspraek van Herodes: Ick ben ten eynden dan op Dauids throon gheseten,
Ten eynden is ghestraft Antigonus vermeten,
Die hem van't joodtsche Ryck, had' met der Parthen handt,
Den scepter in de vuyst, de croon op'thooft gheplant enz
Lodewyk MakeblydeGa naar voetnoot(1). Van deézen Jesuiet, geboren te Poperinghen in Vlaenderen 1564 en overleden te Delft 1630 kennen wy een rymwerkje den Berch der gheestelicker vreuchden, gedrukt te Antwerpen by H. Verdussen, 1617, 16o herdrukt 1618, enz. By Paquot vind men nog elf andere vlaemsche werken van hem vermeld, die alle van zeer stichtelyken inhoud zyn. | |||||||||||||
[pagina 265]
| |||||||||||||
Jonker F.C. De Conincq, is maeker van eene Commedie op den reghel Bedwonghen liefde baert veel onrust', leet en pyn
Maer vry verkoren trouw is heyl en' mediceyn.
verthoont den 18 october van den jare 1635 op de camer der Violieren. 't Antwerpen by J. Huyssens. 4o. Dit stuk, opgesteld in den smaek der Comedien van Brederode, is een der beste van die soórt. Don Garcia een' spaensch edelman, de hoofdpersonagie van het stuk, begint het zelve met de volgende alleenspraek: Is liefde niet met al / hoe can sy nemant binden?
Is sy doch yemmers wat/ wat mach sy dan doch zijn?
Is sy recht ende goet / hoe gheeft sy smert en mijn?
Is sy niet goet/ hoe dan is vreucht by haer te binden?
Ick swebe als het riet dat van de coele minden
Om leegh ghegeeselt mort / en strack verheven meer
Ick vlott' ghelijc het schip / dat schielijck op en neer
Staet aen de ty ten dienst / en niet sijn ree can vinden.
Ick meet niet wat ick wil/ ick wil niet wat ick meet /
Des somers is't my cout/ en's winters is't my heet/enz.
Guilielmus BologninoGa naar voetnoot(1) Licenciaet in de godsgeleerdheyd en kanonik van de cathedrale kerk te Antwerpen, gaf ten jaere 1645. by de wed.e Cnobbaert aldaer, in het licht: den geestelycken Leeuwercker vol godtvruchtige liedekens ende leysse- | |||||||||||||
[pagina 266]
| |||||||||||||
nen bedeylt in dry deelen, 528 bl. kl. 8o met muziek. Geheel in den trant van dien tyd. Men oordeele! Maria tot haer kindt (bl. 88).
Hoe vremt zyn u ghenaden,
Hoe wonder syn u daden,
O mensch gheworden heer,
Wat doet ghy m'al aenschouwen
My boven alle vrouwen
Gheluckich nu zoo seer.
Ick sien (wie sal't vervelen?)
Een kindtjens roll'u spelen,
'T tooneel is mynen schoot.
Ick sien daer seer verwonderd,
Dat ghy, die boven dondert,
Hier schreyt en suyght van noodt enz.
Bernardus Severinus KempenaerGa naar voetnoot(1) staet vermeld als schryver van een stuk, getiteld: Harrewar over den oprechten edeldom, tusschen Juno ende Pallas, gedrukt te Brugge in 1646. Joannes Van Sambeeck. Van deézen Jesuiet bezit ik het geestelyck Ivbileé Antw. 1662. 12e met plaetjes. Voór de aerdigheyd willen wy hier een gedeelte van zyn liedje, bl. 26, overschryven. O mensch, hout op van slapen
U weckt de na na na na na na na na nachtegael,
Alleen na Godt geschapen,
Met dese lie lie lie lie lie lie lie lie lieve tael.
| |||||||||||||
[pagina 267]
| |||||||||||||
Oock boven alle dingen,
Looft desen milden Heer,
En hoort het dier nu singen:
O sondaer tuc tuc tuc tuc tuc tuc tuc tuc tuck niet meer.
De swaluwe neer gevlogen
Oock u verwyt wyt wyt wyt wyt wyt wyt wyt wyt wyt het quaedt
De mugh u vliegt in d'oogen
Staet op, eer t'is is is is is is is is is is te laet.
De wachtel hoort bevelen
De wach wach wach wach wach wacht
De doot, als die wilt stelen,
Komt in de midde midde midde midde middernacht.
Hoort eens hoe de exter schetert
En u begeck gec gec gec gec gec gec gec geckt onwys,
Die noch u niet en betert,
Singt met de cys cys cys cys, cys, enz.
Gaspar Scholten, Priester, berymde den oprechten wegh-wyser naer het eeuwigh leven, gerukt te Antwerpen by M. Cnobbaert, 1664. 8o die ik opensla bl. 27 wuer ik vinde: | |||||||||||||
Lof-sanck.Philothea bethoont dat den H. Antonius wel met Godt heeft ghenegotieert ende yeel ghewonnen op interest. Om te winnen doen de sinnen
Van de menschen groot ghewelt;
Waerom slaeven ende graeven
Soo de boeren op het velt?
| |||||||||||||
[pagina 268]
| |||||||||||||
Waerom schryven ende wryven
Soo de Coop-lien dagh en nacht?
Waerom vechten d'orlooghsknechten
Soo met meer als maane-kragt?
Om de saecken te ghenaeken
Daer profyt af comen kan,
Daerom wercken, 't is te merken,
Alle menschen, vrouw en man.
Jordanus Vanden BempdeGa naar voetnoot(1) Predikheer, geboóren te Doornik in of omtrent 1634 en overleden te Brugge den 11 maert 1671, doet zich als een verdienstelyk zededichter kennen in den bloedigen Goeden vrydagh verdeeldt in XII ween-dichten. Loven 1670. kl. 8o. Het III ween-dicht.
Ey, hoe suffen de verstanden,
Die maer achten voor torment
Dat men tast met bey syn handen
En met bey syn oogen kent!
'T slechte volck en acht geen pynen
Als die rysen uyt de vlam,
Oft die in een lyff verschynen,
Dat in beulen handen quam,
Dat met kracht wort uyt-gespannen,
Oft gebroken op een rat,
Oft gebraden wort in pannen,
Oft geplonst in siedend' nat,
Oft gemorselt wort met stocken;
| |||||||||||||
[pagina 269]
| |||||||||||||
Oft met steenen word verplet,
Oft in stucken wort getrocken,
En de Raven voor geset.
Dees, en diergelycke vonden,
Worden van de lien geseyt,
(Die de saken niet doorgronden)
'T slot van alle bitterheyt.
'T is gemist. De swaerste plagen
Daer oyt eenigh mensch in viel,
Zyn de prickels te verdragen
Van een ongeruste ziel, enz.
Mathias Fourmenois, Priester, berymde den Gheestelyken Valhoet, Antw. 1670 en Breda 1677 2 deelen kl. 8o, waeruyt wy tot een staeltje aenhaelen het gedicht op den ouderdom, deel II. bl. 55. Siet, o mensch, hoe dat de menschen
Haest verdroogen, haest verslenschen
Als de blommen, als het stroy
En gelyck het dorre hoy.
Hoe sy voet voor voet nu stellen,
Hoe sy alle steenen tellen
Die hun pynen met veel smert,
Schieten, steken door haer hert;
Hoe sy worden neergeslagen
Die daer gongen eerst uyt jagen:
Hoe de dienaers van Diaen
Op dry voeten kreupel gaen.
Die de beiren eerst versmachten
Die de leeuwen overcrachtten,
Boven maten cloeck en vrom
Sitten kreupel, sitten crom, enz.
| |||||||||||||
[pagina 270]
| |||||||||||||
Adriaen De Buck, van Veurne, in Vlaenderen, word als een' Nederduytsch dichter der zeventiende eeuw, met lof vermeld by PaquotGa naar voetnoot(1), die van hem opgeéft: 1o Consolatio Philosophiae ofte troost-medecyne bouck der sedighe wysheyt in 't latyne voormaels ghemaeckt door A. Torquatus Boëtius, enz. IIo Den Geestelicken Maeghdesanck der christelicke ziele. Franciscus LyftochtGa naar voetnoot(2), geboren te Diest in 1640 en gestorven 1683. Ik bezit van deézen dichter den VoorWInCkeL Van patIentIe In Den DroeVen tegenspoe Dt. Met poëtsChe LeerInge sententIen, enz. Emmerick en Keulen (Utrecht) 1679 en 1681. 2 deelen, kl. 8o. Er komen eenige niet onaerdige zinnebeélden in dit werkje voór. Zie, onder andere, deel II. bl. 172. op het 10c zinnebeéld: Tegenspoedt wordt gevonden by alle Menschen: Niemandt 'tleven wordt gegeven
Niemandt adem heest ontfaen,
Oft met suchten moet hy vluchten,
En met tegenspoedt vergaen.
Siet d'ambachten hier met klachten
Sterck beswaert met kruycen staen,
Droef van herten, vol van smerten,
Ieder isser me belaen.
Backers, Brouwers, Metsers, Bouwers,
Schoene-maeckers naer den voet,
| |||||||||||||
[pagina 271]
| |||||||||||||
Wevers, Saegers, Sacken-dragers,
Wercken al met tegenspoedt......
Predikanten noemtmen santen
Breedt van leest, en engh van schoen;
Als sy preken, van gebreken,
En de fouten selver doen.
Magistraeten salmen haeten,
Borgemeesters wenscht men 't radt;
Als sy soecken 't alle hoeken
Het profydt van hunne stadt.
Officieren noemtmen gieren
Die voor koninckx wetten staen,
Die ten vollen tot de tollen
Oft licenten 't volck doen gaen.
Alle daegen zyn vol plaegen,
Kindertraenen, droef geschrey,
Dit oock tuygen die nog suygen,
Niemandt is van smerten vry.
Oude jaeren oock verklaeren
Hoe ons alle pyn komt aen,
Hoe wy 't lesten moeten mesten
D'aerde daer wy over gaen.
Daerom groeten oude voeten
Haer, wanneer sy vallen neer:
'T schynt sy spreken hun gebreken,
Seggend: neemt o aerde onsweer!
Hoort ons kloppen, gryse koppen
Met den derden houten voet;
Doet ons open! want wy hopen
Naer dit leven beter goedt.
Michiel Bettens, van Brussel, staet bekend als schryver van een, op den 13 october 1697. aldaer | |||||||||||||
[pagina 272]
| |||||||||||||
gespeélde Treurspel De Martelie der seven Machabeen, 48 bl. in 4.o Zyn stadgenoót, Anthonis Flas, gaf omtrent den zelfden tyd vier Treurspelen in het licht, waervan ik my vergenoeg de titels aen te haelen. I. Den broederlycken haet teghen den onnooselen Joseph uyt-ghevrocht. II. Gheluckighen op-gangh, voor-spoedighen voort-gangh ende ramp-salighen onder-gangh van den vermeten, trotsen, ende vraeck-suchtighen Holofernes. III. De verduldighe armoede gheloont in den eeuwighen, ende gheluck-salighen schoot van den H. vader Abraham, en IV. Nydighe ende bloedighe vervolginghe van den goddeloosen keyser Decius, alle gedrukt te Brussel, by Z. Bettens, in 4.o M. De Swaen, leéfde te Duynkerke, op het eynde der zeventiende en in den aenvang der achttiende eeuw. Hy is oubetwistbaer een' der voórtreffelykste Nederduytsche Dichters van zynen tyd, zelfs wanneer men de Hollandsche daeronder rekent. Zyne Zedelyke Rym-werken en christelycke Gedagten zyn gedrukt te Duynkerke in het jaer 1722; en vroeger was waerschynlyk reeds doór hem opgesteld en uytgegeéven een treurspel Andronicus, waervan Bilderdyk gewag maektGa naar voetnoot(1). Doch zyn hoofdwerk het leven en de dood van onsen saligmaker Jesus Christus, Rymkonstig beschreven door M. De Swaen, in zyn leven Prince der Rederyke Gilde | |||||||||||||
[pagina 273]
| |||||||||||||
tot Duynkerke, geschreéven 1694, is eerst lang na zyne dood in het licht gekomen, en in twee deelen in 8o gedrukt te Brugge, ten jaere 1767. Hetzelve is in gezangen verdeeld, op alexandrynsche versmaet, elk gezang door een toesang van kortere regels op-gevolgd zynde. De aenhef is, als volgt: Ick, die voor desen placht myn penne te doen quelen
Met droef of bly geklang in treur of herderspelen,
Die naer de dwaese lust van myne dichtenssucht
Myn weerden tyd versleet in boerterye en klucht;
Ick, die vol wind en roock myn ader op deed swellen
Om op een trotsen voet myn moedertael te stellen,
Speel nu op myne lier, met eenen stillen thoon,
Het leven en de dood van 's Allerhoogsten Soon.
Ick singe nu den held, die sonder oorlogsknechten,
Alleen en wapenloos quam heel dit Al bevechten;
Alleen en wapenloos den duyvel dwingen kon;
De dood in boeyen wierp, de wereld overwon, enz.
Wy zyn waerlyk verlegen om eene keus te doen uyt zoo veéle voórtreffelyk bewerkte part yen, als ons dit gedicht oplevert. Kracht en zuyverheyd van tael, dichterlyke geestdrift en godsdienstige zielsverrukking doen zich overal in ruyme maete voór, en treffen den leézer op de gevoeligste wyze. Doch wy moeten onzen lust bekorten, daer onze uyttreksels van een groot aental Belgische Dichters, reeds meer plaets hebben ingenomen, dan wy voórnemens waeren daer aen te geéven. Welaen dan! sluyten wy de lange galerey van die Dichters, met het aenvoeren van een | |||||||||||||
[pagina 274]
| |||||||||||||
stukje dat zeker onder alle diegenen, welke wy hebben doen kennen, eene eervolle plaets verdient, zod het al niet de kroon spant. Achter het 26en gezang van het tweede deel, Jesus Kruysdraginge ten ouderwerp hebbende, vind men het volgende juweeltje. 'K ging voor sonnen opgang uyt
Om myn bruydegom te vinden;
'K socht hem, met een vast besluyt,
Tusschen cederboomen, linden,
Lauwerier en myrte-kruyd,
Tusschen roos en lely-blommen,
Waer hy eertyds placht te kommen,
'K had hem menigmael ontmoet
By twee kleyne waterbeken,
Waer hy dikwils van syn gloed
Van myn koelheyt placht te spreken;
'K ging er weder, wel gemoet:
Maer myn hoop verging in klachten,
Siende myn vergeefsch betrachten.
Sions dochters, die weleer
My myn bruygom hebt gewesen;
Wyst my hem nog eenen keer!
'K bid u, segt, waer mag hy wesen?
Laes! myn hert verlangt soo seer;
'K ben door liefde schier besweken;
Och! waer heeft hy sig versteken?
Ick besweer u, Sions jeugd,
Door de trouwheyt van syn sinnen,
Door de lieffelyke vreugd,
| |||||||||||||
[pagina 275]
| |||||||||||||
Die sy smaken, die hem minnen,
Eyndigt dog myn ongeneugd!
Hebt gy ergens hem vernomen,
Segt, waer sal ick by hem komen?
Ziel, gy soekt hier vruchteloos,
Naer uw lief en welbeminden.
Tusschen lely, tusschen roos
Is hy heden niet te vinden.
Kiest dien voetweg, die den bloos
Van syn bloed u sal ontdecken:
'K sag langs daer hem henen trekken;
Syn gelaet, dat u soo soet,
En soo minsaem quam belonken,
Is geheel geverft met bloed
En in tranen gants verdronken.
Van het hoofd tot aen den voet
Is, door duysend vreede wonden,
Syn geheyligt lyf geschonden.
Lieven bruygom van myn hert!
Soek ik u dan tusschen blommen,
Daer gy zyt een weg vol smert
Pyn en arbeyd opgeklommen?
Hoe! terwyl gy zyt verwert
Tusschen braemen, tusschen dooren,
Sullen roosen my bekooren?
Neen, ik laet de roosen staen;
'K volge u langs de doorne baen!
|
|