Verhandeling over de Nederduytsche tael- en letterkunde, opzigtelyk de Zuydelyke provintien der Nederlanden

[p. 1]

Vervolg
van het eerste hoofddeel.

Zevende afdeeling.
Tael- en Dichtkunde der Belgen in de zeventiende eeuw.

Na langen tyd vrugteloos gepoogd te hebben om deéze Nederlanden met kragt van wapenen tot gehoorzaemheyd te dwingen, begon het Hof van Spanje uyt beter oogen te zien, en over den stand der Belgische zaeken bezadigder overweégingen te maeken. Philips II, bespeurende dat het eynde van zyn leven aenspoedde, zonder dat hy eenig goed voóruytzigt op dat des oórlogs had, neygde eyndelyk de ooren tot vrede; sloót dien met Vrankryk, te Vervins, den 2 Mey 1598, en dagt de beroerten van herwaertsover te stillen met over deéze landen eenen Souvereyn te stellen, die onaf hanglyk van Spanje weézen zou. Zyn' keus viel daertoe op zynen Neéf Albert, dien hy de Infante Isabella ten huwelyk gaf. Doch deé-

[p. 2]

zen middel, die, eenige jaeren vroeger ter hand genomen, veél goeds zou hebben bewerkt, beterde nu niets, kwam nu te laet. De afgevallene Provintien hadden bereyds, sedert den jaere 1581, zich tot een afzonderlyk Gemeenebest opgeworpen en den Koning vervallen verklaerd van het recht der Souvereyniteyt aldaer. Zy smaekten de vrugten der onafhanglykheyd, en waeren in geenen deele te beweégen om van zoo duergekogte voórdeelen aftezien, en om deel te neémen in het lot der hoe langs hoe meer uytgeputte Belgische. Provintien. Een jaer na de dood van Philips (voórgevallen den 13 7^ber 1598 ) deéd het Vorstelyke Paer zyn' intrede te Brussel. Beyde Regenten waeren zeer volks- en vredelievend, en deéze goede eygenschappen wonnen hun de harten der Belgen, die, tot heden toe, de nagedagtenis van Albert en Isabel dankbaer vereeren en zegenen. Geduerende het Bestand van 1609-1621 wierd'er doór hen niet weynig gedaen om de oude welvaert, met de Kunsten en Weétenschappen, te doen herleéven; doch na hunne dood (13 July 1622 en 1 x^ber 1633), Albert geene afstammelingen nalaetende, kwamen deéze Provintien wederom onder de heerschappy van Spanje, en in de noodlottigste omstandigheden. Het Tractaet van Munster (1648), een eynde stellende aen de Nederlandsche beroerten, sloót de Schelde, en, met den Koophandel, alle welvaert uyt Braband en

[p. 3]

Vlaenderen. Holland was nu eene Mogendheyd, eenen ryken Staet geworden, die met veél gewigt op de schael van Europa, en, met eene verpletten de zwaerte, op onze Provintien drukte. En gelyk de geschiedenis van alle volken leert dat een welvaerend land gaerne doór de Zanggodinnen bezogt word, zoo kon het niet anders of het nieuwe Gemeenebest, waer alle bronnen van voórspoed en overvloed open stonden en in en uytstroomden, moest ook menigen Dichter en Kunstenaer voordbrengen en tot zich lokken. Hoe meer Holland toenam, hoe meer Braband agteruytging. De beste Nederlandsche Dichters Van Zevecote, Van Baerle, Daniël en Zacharias Heyns, en meer andere, verlieten deéze zuydelyke gewesten, waer armoede en neérslagtigheyd hun geene stof tot zingen gaven, waer de vryheyd van denken onderdrukt, de landtael verworpen, de drukpers aen inquisitoriale banden lag. Zy zetteden zich neêr in Holland, wierden daer beter onthaeld en van verscheydene Rethorykkamers uyt deéze gewesten opgevolgd. Al in den jaere 1585 vind men twee Brabandsche kamers, het Vygeboomken en de witte Lavenderbloem, te Amsterdam, en twee andere te Leyden en te Haerlem.⁽¹⁾ Zeer aen-

(1) W. Kops, Schets eener geschledenisse der Rederykeren, Deel II. der werken van de Maatschappy der Nederl. Letterk. te Leyden, bl. 277.

[p. 4]

zienlyk was ook het getal der Brabandsche Familien welke naer de noórdelyke Provintien, overstaken. Dit getal groeyde, tydens het twaelfjaerig bestand, nog zoo merkelyk aen, dat men omtrent het jaer 1616, alleen uyt de stad Antwerpen, meer dart 240 huysgezinnen zag vertrekken:⁽¹⁾ Al het welk ten gevolge had dat de Nederlandsche Letterkunde, die tot dan toe in Braband gebloeyd had, nu haeren troon en zitplaets in Holland vestigde. Daer kon zy, in eene verhelderde lugt, ruymer adem haelen, zonder te moeten zugten onder de verdrukkende Plakkaerten welke haer hier in het zuyden benaeuwden; want by Ordonnantien van hunne Hoogheden, gegeéven te Brussel den 25 Mey 1601, 31 Augusty 1608, 11 Maert 1616 en 29 October 1626, was voórgeschreéven: 1^o. dat elk in 't licht komend werk doór de geestelyke en wereldlyke overheden moest zyn goedgekeurd (waerdoór menigmael gebeurde dat het in de handen van die Heeren steéken bleéf, of'er niet ongeschonden uytkwam⁽²⁾); 2^o. dat el-

(1) Zulks blykt uyt eene schriftelyke verklaering van den Bisschop van Antwerpen, gedagteekend die quinta Martii 1616, berustende onder de Archiven der zelvé stad.

(2) Agter de Schatkiste der Philosophen ende Poëten, uytgegeéven doór de Mechelsche kamer de Peoen in het jaer 1621, vind men eene Waerschouwinghe, en daer in deéze woórden: ‘Beminde vrienden, alzoo wy (naer ouder gewoonten) allen de wercken hebben moeten laeten visiteren by onsen gewoonelycken Censor librorum, heeft hy geraeden gevonden aen sommighe der Auteuren (in margine geciteert) wt den druck te laeten, ende oock eenighe woorden in de binnewercken te veranderen.’ enz.

[p. 5]

ken Boekdrukker, Verkooper en Binder, met het intreden van zyn ambagt, by eede beloven zou geene verbode (dat is hollandsche) boeken intebrengen, te drukken, te verkoopen of te binden; en 3^o. dat'er geene kisten of pakken met boeken zoude mogen geopend worden, noch geene openbaere boekveylingen plaets hebben, zonder tusschenkomst der boekkeurders. Deéze gestrengheyd ging zoo verre dat de wereldlyke magt meer dan eens genoodzaekt was paelen te stellen aen de doemzugt der geestelyke Censores.⁽¹⁾ Wy kunnen het, echter, deézen laetsten niet kwalyk afneémen dat zy op hunne hoede waeren tegen een protestantismus. 't geén, grenzende aen deéze landen, nog altyd dreygde

(1) In het Codex Brabanticus van Verloo bl. 247 vind men daer over eene Depêche van Maria Theresia aen den Raed-procureur-generael van Braband, gedagteekend 5 9^ber 1761. De zelve verdient aengehaeld te worden: ‘Aiant eu raport de votre representation, nous vous faisons la présente pour vous dire, que nos Conseillers Fiscaux, devant par état veiller à l'ordre public, a la conservation de nos prérogatives et au maintien des maximes qui constituent le droit public du pays, ces devoirs ne seraient pas certainement remplis, si vous vous contentiez de viser les Catalogues des livres à vendre d'après l'approbation du Censeur Ecclésiastique, vu les principes que les gens d'église cherchent souvent à faire valoir au préjudice des droits des Souverains, des loix, de l'état, des libertés des peuples. Ainsi c'est notre intention,’ &c.

[p. 6]

daer in te storten, en voór en tegen het welk reeds zoo veél bloed vergoóten was. Doch de ondervinding van alle tyden heéft geleerd dat men doór dergelyke belemmeringen, eene doodelyke wonde toebrengt aen de Letterkunde. Een bewys daer van hebben wy voór onze oogen. Wat zyn die duytsche staeten, waer de drukpers aen banden ligt, in vergelyking der geéne waer'er vryheyd van denken en schryven bestaet? De zanggodinnen haeten en vlugten het land, waer men haer met mistrouwen onder de oogen ziet en schaemteloos onderzoekt. De bezwaeringen, op den boekhandel in deéze gewesten gesteld, waeren dus van dien aerd dat zy ons den moed benamen om iets te voórschyn te brengen, en dat wy, van Holland afgesloten, volstrekt niet meer weéten konden wat'er aldaer, tot opbouwing van de Nederduytsche tael, verrigt wierd. De Belgische geestelykheyd, die in alle hollandsche boeken, het vergif der kettery meende te ontwaeren, trok welhaest de, aen haer onderwys toevertrouwde, jeugd van het grondig beoefenen der moedertael af, en gaf den kinderen, van jongs af, latynsche of fransche schriften in handen, daerin

[p. 7]

geholpen wordende doór de onverschilligheyd onzer vreémde landsheeren, voór de volkstael. En zoo zonk dan het Nederduytsch, schoon voordduerend gebruykt in de handelingen van het openbaer gezag, van lieverlede den afgrond in van verbastering en verworpenheyd. Hadden de Brabanders minder gehecht geweést aen hunne oude Privilegien en Blyde Inkomsten, het lyd geen twyffel of het fransch zou van dan af de eenige tael van het openbaer gezag geworden zyn; maer (dit moet men tot hunnen lof zeggen) nooyt hebben zy het Palladium hunner vryheyd doór de willekeur hunner Vorsten laeten vernietigen.

Uyt het geéne wy komen te zeggen nopens het belang der wereldlyke en geestelyke Overheyd in het onderdrukken der tael, kan men de oorzaeken verklaeren waerom de latynsche taelkunde meer dan eene andere, waerom de Beéld- en Schilderkunst meer dan de letteren, in het begin der zeventiende eeuw, gebloeyd hebben in dit gedeelte der Nederlanden. Ten allen tyde heéft men gezien dat daer, waer deéze en geéne kunst het meest aengemoedigd worden, ook de treffelykste voordbrengsels in die kunsten worden aengetroffen. In de tien Belgische Provintien beurde nu de Roomsch-Catholyke Kerk, dagelyks al meer en meer, het hoofd luysterlyk op: groote rykdommen stroomden in Kerken en Kloosters. Schilders en Beéldhouwers wierden allerwegen opgeroepen, om

[p. 8]

de schaeden te herstellen welke de geloofstwisten hadden aengerigt: en daer men deéze Kunstenaeren rykelyk zag beloonen, begon menigeen naer dien naem te streéven die anders een goed Dichter of Redenaer zou kunnen geworden zyn. Van hier alle die mannen op wier bytel- en penseelwerk wy nog heden, met recht, roem draegen. Wie, die onze Kerken en Kunstzaelen bezigtigd heéft, kent niet de nemen van Rubens, Van Dyck, Jordaens, Teniers, vader en zoón; van de gebroeders Schut, van Frans Snyers, Gonzales Coques, Gaspar Crayer en van de twee Quesnoyen, allen Antwerpenaeren, allen leévende in het begin der 17^e eeuw? Trouwens, den roem van zulke Schilders en Beéldhouwers, kan byna het gemis eener geheele Litterateur vergoeden!

Was het tydperk, waer van ik spreék, vrugtbaer in voórtreffelyke Kunstenaeren, het was niet minder ryk in Dichters en geleerden, schryvende in de latynsche tael. En geen worder, dewyl die tael, byna uytsluytelyk doór de geestelyken beoefend, meerder en grooter vrydommen genoót dan de oude kettermaekende landsspraek. Aen het hoofd der nieuwere Latynen stond Justus Lipsius, die men voór een der herstelders van de goede studien houd, en die met Scaliger en Casaubonius het Triumviraet der toenmaelige Letterrepubliek uytmaekte. Nevens hem blonken, als sterren van den eersten luyster, Bochius van Brussel, bygenaemd

[p. 9]

den Virgilius der Nederlanden, Wallius van Kortryk, een' der beste lierzangdichters zyner eeuw, den Antwerpschen Gaspar Gevartius, en de gevoelvolle Idillendichters Becanus van Ipren en Sidronius Hosschius van Merkhem. Was het ook niet omtrent deézen tyd dat Janus Gruterus van Antwerpen en Nicolaus Clenardus van Diest zich in de geleerde wereld beroemd maekten, en dat den Anacreontischen Lernutius van Brugge aen de voeten van zyne Minnaeresse zugtte? Voórzeker, en de lauwers die zy op den Parnas behaeld hebben groenen nog heden, worden nog altyd by de liefhebbers der oude letterkunde, in waerde gehouden. Doch, ook deéze iverzugt voór de latynsche letterkunde stierf geheel uyt na het sluyten van den Munsterschen vrede; want van dit tydstip af dagteekent men den ondergang der letteren in deéze Provintien⁽¹⁾. Inderdaed, zoo Braband en Vlaenderen sedert nog eenigen Schryver van naem heéft voordgebragt, dan was het, of eenen Kloosterling wiens werken buyten zyn order weynig opgang maekten, of eenen op zichzelven staenden geleerden, die, zonder geholpen of aengemoedigd te zyn, den toon niet geéven kon aen de meerderheyd der natie.

(1) Zie Mémoires de l'Academie de Bruxelles, vol. 1. Discours préliminaire, p. VIII.

[p. 10]

Zeer verschillend van de ontmoedigende gesteltenis van Braband en Vlaenderen was den staet der vereenigde Nederlandsche-Provintien. In deéze heerschte eene byna onbegrensde vryheyd van denken en schryven die het waere en beste voedzel geéft tot den bloey der letteren. De Nederduytsche tael wierd'er, zoo wel by de grooten als by de minvermogenden, algemeen, en niet eenen samenwerkenden iver, beöefend en beschaefd. In Braband, daerentegen, was de zelve verwaerloosd, by Hof en Hovelingen in veragting, doór allerleye hinderpaelen belemmerd en als ten prooy gegeéven aen het verderf, terwyl de Rethorykkamers, dagelyks meer en meer vervielen en in handen raekten der laegste volksklasse. De Hollanders zagen de goede zaek triumpheéren voór welke zy zoo lang, in bloedige worsteling, gestreden hadden, en de staetsverandering, die daervan het gevolg was, bragt by hen dien edelen geestdrift voord, die zoo oneyndig veél vermag en de gemoederen als vanzelve stemt tot kunstarbeyd, tot Poezy. In tegendeel de Brabanders, nu erger dan ooyt onder het juk der Spaensche wapenen en het bestuer van vreémdelingen zugtende, moesten den moed laeten zinken, en zwygen. Holland opende de loopbaen aen mannen wier naemen de geschiedenis zop zorgvuldig bewaerd als die der beroemdste Grieken en Romeynen. Het is niet te verwonderen dat een land het welk een' De Ruyter, Piet Heyn, Tromp en

[p. 11]

Van Galen ter zee, een' Maurits, Frederik Henrik en Willem den III in het veld, een' Oldenbarneveldt, De Pauw en De Wit, aen het Staetsroer had, tevens het vaderland was van een' De Groot, Hooft, Vondel,⁽¹⁾ Huygens, Cats, Rembrand en van zoo veél andere voórtreffelyke Dichters, Schryvers en Schilders. Maer wat heéft Braband sedert de zestiende eeuw voór zynen roem kunnen of mogen doen? Welk zyn de naemen die het daertegen stellen kan? Buyten het vak der Schilderkunst, helaes! byna geene. Het geén eerzugt en nayver, die magtige dryfveêren van 's menschen handelingen, in het noórden van Nederland opbouwden, deéden moedeloosheyd en onverschilligheyd in het zuyden te gronde gaen.⁽²⁾

(1) My is niet onbekend dat Vondel te Keulen geboôren is, doch, gelyk Brandt van hem zegt: ‘Hy was wel buiten Hollandt gebooren, maar met hollandsch melk opgevoed, en door geduurige inwooninge een Hollander en Amsterdammer geworden.’ Leven van Vondel, bl. 5.

(2) Leézenswaerdig is, over het hierverhandelde, de Verhandeling over de oorzaken, waardoor ons Vaderland, in't begin der zeventiende eeuw, in't voordbrengen van voortreffelyke Schryvers, Dichters, Geleerden en Schilders, boven andere landen, zoo zeer heeft uytgemunt, door J. Van Manen, aen wien het Utrechts Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, daervoor, in het jaer 1808, den eerprys heéft toegewezen.

[p. 12]

By het vestigen van het Bataefsch gemeenebest in de laetste jaeren der zestiende eeuw, wierden aldaer ook de gronden gelegd van de Hollandsche Letterkunde, doór de kamer van de Eglantier gezeyd in liefde bloeyende, van welke Coornhert, Spieghel en Roemer Visscher de voórnaemste en werkzaemste leden waeren. Naderhand voegden zich daer by Hooft en Vondel die het werk der taelhervorming voltoeyden, en, als't waere, de scheppers wierden van den vorm en het karakter des tegenwoórdigen Nederduytschen Dicht- en Prozastyls. Van alle kanten wierd hunne pooging ondersteund, en niet alleen de burgets van Amsterdam, maer ook de aenzienlyksten van het land, werkten'er kragtdadig aen mede; ja Hooft, Constantyn Huygens, Cats, Reael, J. Six, waeren zelf, of staetsmannen of bestuerderen van een min of meer vermogend gezag. En zoo onstond dan die uytgebreyde en op echte meesterstukken steunende Hollandsche Litteratuer, die, ofschoon niet bereykende de ongenaekbaere volmaektheyd der oude grieksche en latynsche, ten minsten, in veélen deele, gelyk staet met die onzer nabueren de fransche, duytsche en engelsche. Van dit tydstip afgerekend vinden wy eenen scheydsmuer geplaetst tusschen de beöefenaers der Nederlandsche taelen dichtkunde van de noórdelyke en zuydelyke deelen des lands, en zien wy het zoogenaemde hollandsch zynen eygen weg gaen, terwyl,

[p. 13]

voortaen, de letterkundige voordbrengsels der Belgische Provintien in aerd en strekking van de Bataefsche geheel onderscheyden zyn.

Wie zou het gelooven? Een der evengenoemde grondleggers der Hollandsche letterkunde, Jacob Cats, aller Dichteren Bestevader, mag men ook als den grondlegger aenzien van het karakter der Belgische Dichtkunst deézer en der volgende eeuw. Den zoetvloeyenden loop zyner verzen, de gemakkelykheyd, eenvoudigheyd en natuerlykheyd zyner voórdragt, het onopgesierde en zedelyke van zyne denkbeélden, met een woórd, de volkmatigheyd der schryfwyze van Vader Cats, maekten hem, en maeken hem nu nog, den aengebeden Dichter der Belgen. In weynige huysgezinnen ontbreéken zyne werken. Zy worden'er met onbeschryflyk genoegen geleézen en van buyten geleerd. Ik ken 'er in Antwerpen, die meer dan vyf duyzend verzen van hem, voór de vuyst, opzeggen. Geheel anders is het met Vondel en Hooft. Deéze zyn weynig meer dan by naem bekend en hunne schriften slechts in de Boekvertrekken der ingewyden. Hunne deftige en kragtige tael, hun stout vernuft en de schitterende inkleeding hunner Poezy, zyn, als 't waere, boven het bereyk des Belgische bevatting. Zulks is niet te verwonderen. Daer onze ryken en meest vermogenden sedert lang niet anders meer dan fransch

[p. 14]

leeren en leézen, en de beöefening van het Nederduytsch aen de minstdenkende volksklasse word overgelaeten, zoo moet natuerlyk de gemakkelykheyd van Cats aen de leésbehoefte der laetste volle voldoening geéven. Waerschynelyk was dit ook reeds het geval in de zeventiende eeuw; immers die Schryvers, welke toen en naderhand zich niet benaerstigden om den styl van Cats, zelfs met de gebreken die'er aenkleéven, zich eygen te maeken, hebben onder ons weynig opgang gemaekt. Cats was het nec plus ultra van den Belgischen Parnas. Van daer dat den Aerdsbisschop van Mechelen, toen Vondel hem een zyner Dichtstukken opdroeg, deézen onvergelykelyken Dichter, grootelyks meende te pryzen, met hem te zeggen: zoo voordgaende zult gy Cats nog evenaeren!

Dat de Brabanders aen de Poezy van den Raed-pensionaris, boven alle andere den voórkeur gaven, laet zich dus uyt zeer natuerlyke oórzaeken verklaeren; en by het geén wy reeds daerover gezegd hebben kan nog gevoegd worden dat hy in den tongval van zyne geboórtestad, het Zeeuwsch, schryvende, daerdoór ons Vlaemsch meer nabykwam, dan hy niet eenig ander dialect der noórdelyke Provintien zou hebben kunnen doen. Moeyelyker zou het weézen de redens optegeéven waerom Cats, die niet onbekend was met de vorde-

[p. 15]

ringen der leden van de kamer in liefde bloeyende, ten opzigte der tael, een geheel op zichzelven staende stelsel aennam en volgde; en waerom in Holland sedert niemand meer is opgetreden die zyn voórbeéld, althans het goede van zynen inneémenden styl, zich hebbe ten nutte gemaekt?⁽¹⁾ Het is hier de plaets niet om dit laetste vraegpunt optelossen, doch op het eerste zou men misschien, onder meer, kunnen antwoórden dat Cats, in zyne jongheyd, doór een Brabander ter Dichtkunst onderwezen zynde, zoo als hy zelf getuygt, spreékende van zyne eerste studien binnen Zierkzee:

Een eerbaer Jongeling, uyt Braband daer gekomen, Had in een ander school de Dichtkunst aengenomen, Die heeft de gront geleyt van waer ik vorder quam En op Parnassus berg allengskens hooger klam.⁽²⁾

het niet onwaerschynelyk is dat den geest van dit Brabandsch onderwys hem naderhand bybleéf. Wat 'er van zy, het staet vast dat het grootste deel der Dichters, waervan wy nog te gewaegen hebben, hem alleen tot hun model namen, en dit zullen wy, zoo aenstonds, doór onwederlegbaere bewyzen, aentoonen.

(1) Te recht klaegt hier over den schranderen Van Effen, in zynen Hollandschen Spectator, 37^e vertoog, Deel 1. bl. 423-435. uytgave van 1756.

(2) J. Cats, twee-en-tachentigjarig leven, in het begin.

[p. 16]

Aleer wy, echter, tot de beschouwing van derzelver werken overgaen, dienen wy toch ook een woórd te zeggen van dry mannen, die, in het begin deézer eeuw, doór hunne Schriften in prosa, niet weynig eer hebben ingelegd. Ik heb hier het oog op Simon Stevyn, Emmanuel Van Meteren en Adriaen Van Meerbeeck. Den eersten, een geboóren Bruggenaer,⁽¹⁾ Leermeester van Prins Maurits, en Quartiermeester-generael van het Statenleger, was, in zynen tyd, als bedreéven wiskundigen, geheel Europa doór, met roem bekend; en schreéf over die weétenschap een uytvoerig Nederduytsch werk, ten jaere 1605 in het licht gekomen, waerin hy, opzettelyk, de geschiktheyd der Nederduytsche tael tot het uytdrukken van alle Mathematische bewoórdingen, niet alleen doór grondige bewyzen, maer doór zyn eygen voórbeéld, voldingend aentoonde. Van Meteren⁽²⁾ en Van Meerbeeck,⁽³⁾

(1) Foppens, II. p. 1102. Sweertius, p. 67. Pars, Naamrol, bl. 317. Siegenbeek, over den rykdom en voortreffelykheid der Nederd. taal. bl. 26.

(2) Geboren 1535 en gestorven te Londen 1612, zie Foppens, I. 17. Sweertius, p. 100. Paquot, XII. 140. Pars, bl. 262, en zyn Leven door S. Ruytinck agter de Histoire der Nederlandsche oorlogen, uytgaeve van 1614.

(3) Geb. 1563, gestorven ontrent 1630. Sweertius p. 100 Foppens I. 17. Paquot, XII. 140.

[p. 17]

beyde Antwerpenaeren, beöefenden de Vaderlandsche geschiedenis en beschreéven de gebeurtenissen van hunnen leéftyd. Aen de Historie der Nederlandsche oórlogen van den eerstgenoemden, word doór veélen, eene klassische waerde toegekend. Den styl, hoewel somwylen te los en te onbeschaefd, laet niet na zeer onderhoudend te weézen, eené eygenschap die men maer alleen by goede Historie-schryvers aentreft. Reeds in 1599 zag dit werk het licht, doch den Auteur heéft het sedert merkelyk vermeerderd en verbeterd, en het is aldus verscheydenmaelen herdrukt geworden, ja zelfs vertaeld in 't Latyn, Hoogduytsch en Fransch. De opdragt is aen Jacob Cools of Colius, van Antwerpen,⁽¹⁾ die by Sweertius en Foppens, mede voór een' goed' Nederduytsch Dichter te boek staet. De Chronycke van Van Meerbeeck, gedrukt te Antwerpen, 1620, geéft minder stof tot pryzen. Het komt my voór dat het den Schryver derzelve meer is te doen geweést om Van Meteren, die de hervorming aenkleéfde, te wederleggen, dan om aenspraek te maeken op den naem van goeden Historieschryver. Hy moest zeer godvrugtig zyn, want wy hebben van hem eenen Lusthof der Gebeden, gedrukt t'Antwerpen, 1602⁽²⁾.

(1) Sweertius, p. 359. Foppens, p. 510.

(2) Van hem worden nog meer andere Nederd. werken opgegeéven by Foppens, Sweertius en Paquot, doch geen van deézen maekt gewag van zynen Nedrelandschen Mercurius in dry deelen gedeylt, Brussel, 1625 in 4^o.

[p. 18]

Laeten wy nu zien hoe het in de zeventiende eeuw met de Belgische Dichtkunde gesteld was. Wy hebben gezegd dat veél van onze Dichters en Geleerden deéze zuydelyke gewesten verlieten, en een verblyf gingen zoeken in de vereenigde Provintien van Nederland. Jacob Van Zevecote of Zevecotius,⁽¹⁾ die zich niet min beroemd heéft gemaekt doór zyne Nederduytsche, dan doór zyne Latynsche Schriften, behoorde tot het getal dier uytwykelingen, en verdient hier in de eerste plaets te worden genoemd. Hy wierd geboren te Gent in of omtrent 1596. Den goeden aenleg, die hy van kindsbeen af voór de letteren toonde, plaetste hem al vroeg aen de hooge Schoól van Leuven, waer hy de zelve, nevens de wysbegeêrte, met het beste gevolg, beöefende. Men gelooft dat hy'er ook de Rechtsgeleerdheyd bestudeérde, en eenigen tyd de pleytzael bediende; maer welhaest een tegenzin van het Advokaetenleéven hebbende, begaf hy zich tot den geestelyken staet, in het Klooster der Augustynen. Toen hy 28 jaer oud was, ondernam hy, naer het voórbeéld van Hooft, en andere geleer-

(1) Foppens, I. 545. Sweertius, 378 Paquot, I. 230. en het artikel Jacobus Zevecotius in de Euterpe van Kantelaar en Siegenbeek, Amsterdam, 1810. 1^ste stuk bl. 69-97. Dit laetste is my van grooten dienst geweést.

[p. 19]

de Nederlanders, eene reys naer Italien,⁽¹⁾ en bezogt Parma, Plaisance, Bologne, geheel Toscanen en Rome, waer hy een schat van kundigheden opdeéd, en zynen smaek grootelyks verfynde. Men zegt dat zyne familie over deéze reys zeer misnoegd was, en dat zulks hem, op zyne terugkomst te Gent, bewoóg om naer Holland overtesteéken. Wat'er van zy, wy vinden hem te Leyden in de laetste dagen van 1625. Hier omheisde hy de leer der gereformeérden, gedwongen doór de uytwendige omstandigheden waerin hy zich be-

(1) De Schryvers der Euterpe meeuen dat Zevecotius nog maer 18 jaeren oud was toen hy derwaerts vertrok, zich beroepende op de volgende regels van des Dichters Oorlofdicht aen Gent:

Vaert wel, myn lieve stat,
Daer ik heb vreught gehat
Nu tweemael negen jaren.

doch zy hebben zich, naer my dunkt, misrekend, by deéze tweemael negen jaeren vergetende te voegen den tyd welke Zevecotius te Leuven en in het Klooter der Augustynen doórbragt. Vast loopt het tegen alle waerschynelykheyd aen dat hy voór zyn 18^e jaer reeds een geruymen tyd Advokaet en Augustyn zou hebben geweést. Deéze misstelling kon ik niet onaengeroerd voórby gaen, dewyl men Zevecotius daerdoór nog 10 jaeren vroeger aen de zuydelyke Provintien onttrekt, dan by Foppens en Paquot aengeteekend is. Op den titel der eerste uytgaeve zyner Poemata (1622) staet hy reeds bekend als lid der orde van den H. Augustinus.

[p. 20]

vond, en die zeer ongunstig waeren. Doór middel van deéze geloofsverzaeking en der aenbeveéling van Petrus Cunaeus wierd hy benoemd tot Hoogleeraer in de geschiedenis en welspreékendheyd te Harderwyk, in den herfst van 1626. en overleéd aldaer den 17 Maert 1642, gevolgentlyk in het 46^o jaer zyns ouderdoms. Zevecotius moeten wy hier als latynschen Dichter niet beschouwen, aengezien hy, als zoodanig, genoegzaem en met roem bekend is. Minder zyn dit de doór hem vervaerdigde Nederduytsche gedichten; ja het schynt zelfs dat de Heer De Vries, toen hy zyne Proeve eener geschiedenis der Nederduitsche Dichtkunde schreéf, van de zelve niets geweéten heéft. Wy hebben ons dus wat langer by Zevecotius ophouden dan by andere, en doen dit des te liever, om dat hy alleszins eene byzondere onderscheyding verdiend; want naer ons inzien is hy den Prins der Belgische Dichters. Weynige Nederlanders hebben de dichterlyke lier met meer kragt en genie bespeéld, dan hy. Zyne Poezy draegt overal het merk van waere oorspronglykheyd, ademt gevoel, schildert met zulke stoute en kragtige trekken, en heéft een zoo ryken voórraed van treffende vergelykingen en beéldspraeken, dat het waerlyk onbegrypelyk is waerom den naem van Zevecotius, by de lief hebbers onzer Vaderlandsche Poezy, niet meerder in waerde gehouden is. Dan, het word tyd dat wy onze gezegden doór proeven tragten te staeven.

[p. 21]

Een groot deel der gedichten van Zevecotius is doór hem in deéze zuydelyke Provintien vervaerdigd. Een ander deel zag, wel is waer, in de noórdelyke het licht, doch het was daedelyk by zyne komst te Leyden, zoo dat Holland zich deézen Dichter niet toeëygenen kan, te min, daer hy 'er zyne schryfwyze onveranderd bewaerd heéft. Zyne vertaeling van de verachting des doods, gedicht naer het latyn van Heinsius (van den jaere 1621) liet hy te Leyden drukken, het jaer van zyne komst aldaer, (1625) en kwam nog dit zelfde jaer van de pers. Eenige maenden daerna verscheén Jacobi Zevecotii beleg van Leyden, Treurspel, gedrukt by de Elzeviers, 1626 4^to. en eyndelyk verzamelde hy de van hem reeds elders gedrukte gedichten, tot eenen bundel, onder den titel van: Emblemata, ofte Sinnebeelden, met dichten versiert door Jacobus Zevecotius: item noch andere verscheyden dichten van den zelven: gedrukt in 1638, te Amsterdam, by Jan Janssen, 304 bladz, in lang 12^o. De tweede helft van dit bundeltje draegt tot opschrift: Nederduytsche dichten, meest over eenige jaren geschreven, en bevat 26 Elegien, waerin hy, onder den naern van Thaumantis, zekere Gentsche schoone bezingt; voords nog andere kleyne dichtstukken, vrugten van zyne vroege jeugd, gewassen op den Vlaemschen bodem.

[p. 22]

Onder de zelve vind men'er die hy op zyil zestiende jaer schreéf.

De vertaeling van de verachting des doods geen oorspronglyk werk zynde, gaen wy met stilzwygen voórby, zullende hier in de eerste plaets gewagen van het Beleg van Leyden. Dit stuk, meer een allegorisch of nationael gedicht, dan een Treurspel te heeten, bestaet uyt vyf bedryven, hier gheschiedenissen genoemd. De voórnaemste personnagien zyn: de vryheyd, den honger, de goddelicke Rechtveerdigheyt, Baldeus, Vander Does en Vander Werff; wordende elk der vier eerste bedryven doór een koorzang besloten, opgezongen door Reyen van gevlugte Vlamingen, Leydsche mannen, vrouwen en vrysters. Tael en styl zyn kragtig, beéldryk, en de versificatie doórgaens vloeyend. Op verscheydene plaetsen verheft den Dichter zich tot het waere verhevene; op andere, echter, is hy, misschien, doór zyne vergelykingen en sterk gekleurdè beélden, wat al te verschrikkelyk. Zoo straelt in de volgende beschryving van der Spaenjaerden inborst, den hevigsten haet tegen die natie uyt:

Wacht u van Spaignaerts, wacht: haer woorden fijn fenijn,
Haer sweeren is bedrog, haer lachen valschen schijn.
Gelijk als eenen wolf zijn snelheyt voelt vertragen
Door zwacken ouderdom, en niet en kan meer jagen,
Soeckt met beveynsde gunst de schapen te verraên,
Om op het onvoorsiens met haer sich te verfaên;

[p. 23]

 

Soo doet den Spaignaert oock: by dagen en by nachten

 

Voet hy met tyranny zijn schellemsche gedachten;

 

Het moorden is zijn vreucht; zyn duyvels wreet gemoet,

 

Wat dat hy segt of veynit, en haeckt niet dan naer bloet:

 

Daer wert hy mê gelaeft, daer gaet hy hem naer wennen,

 

Eer dat zijn kintsche tong den drank kan onderkennen;

 

Dit is zijn eerste melck; ick houde voor gewis,

 

Dat zelfs zijn moeders borst niet dan vol bloet en is.

en een weynig verder:

Die yet van Spaignen hout, ick achte voor gewis,
Tsy waer hy sy geteelt, dat hy een bastaert is...
Gelyck die eenen hont verradelyck wilt dooden,
Gaet tot een brocke broots d'onnoosel beeste nooden,
En in zyn ander hant hout hy bedeckt den stock,
Daer hy hem mê vermoort, terwyl hy eet de brock;
Soo doet ook den Maraen. Eyscht, wat ghy kont gedencken
Hy salt gewillichlick u sweeren ende schencken,
Jae meer dan ghy verlouckt. - Maer als gh'uw poort ontsluyt,
Dan is al sijn verbont met uwe vryheyt uyt.
Dan sult gy eerstmael fien, waer toe de Spaignaerts trachten,
Dan sult ghy tegen danck uw vrouwen sien verkrachten,
Uw dochters van haer eer berooven, en daer naer
Sien slepen lancx te stat met haer ontvlochten hair.
Dan zullen zy met bloet uw' nette straten vlecken, enz.

Hoe schoon is die andere vergelyking, waerin hy de onverzaedelyke wreedheyd van Alba schetst!:

Gelyck een tigers dier sich niet en kan eer dwingen
Dan allt niet meer en vint, om om den hals te bringen,

[p. 24]

 

Jae zelfs, als al wat leeft moorddadich is geschent,

 

Op steenen en op hout fijn droeve wreedheyt went;

 

Op diergelycke voet heeft Alba, enz.

En nog meer voldeéd my de volgende:

Gelyck een loosen vos, naer dat hy heeft verbeten,
En eenig groot getal van hoenders opgeëten,
Ist dat hy d'ander siet vervremt en meer vervaert,
Deckt onder andren schijn sijn ingeboren aert:
Hy houdt den adem in, sijn ongeroerde beenen
Syn stijf en uytgestrekt: de hoenders, die dan meenen
Dat hy gestorven is, verblyt en gans verheugt,
Gaen springen om zyn lijf, bedryven groote vreugt.
Doch hy, verraderlick, lonckt toe met wacker oogen,
Tot dat hy heeft een deel, die naerder syn, bedrogen;
Die vat hy met den muyl, soo lange ligt hy stil,
Tot dat hy heeft de proy geheel tot zynen wil.
Soo is het Spaens gebruyck.

Deéze brokken alleen zouden voldoende weézen om aentetoonen dat Zevecotius geen Dichter van den gewoonen stempel is, maer dat hy, begaefd met een stout vernust, en met eene gloeyende Vaderlandsliefde bezield, zich boven alle andere Belgische Dichters heéft weéten te verheffen. Ondertusschen is hy nog grooter Lierzangdichter dan Treurspelmaeker te noemen. De Alexandrynen vloeyden hem niet zoo rollend, zoo gemaklyk, uyt de pen, dan andere kleynere versmaeten. Hiervan strekken tot bewys de navolgende uytmuntende plaetsen, uyt de Reyen van het zelfde Treurspel, welke doór de

[p. 25]

Schryvers der Euterpe, te recht, voór Meesterstukken erkend zyn. Dus heft de rey der Vlamingen, die de Spaensche tiranny in Leyden ontvlugt waeren, eenen roerenden klaegzang aen:

Wat stat, wat velt, wat vremde lant,

Wat bos, of onbekenden kant,

Sal ons een vaste wooning geven,

Daer wy verlost van moordery,

En van de Spaensche tyranny,

Met ruste sullen mogen leven?

Tsy daer de son het dorre velt

Van d'Africaensche rijcken quelt,

En voert haer paerden naest de landen,

Daer Pales noyt yet groens en vint,

Daer 't heete sant den koelen wint

Sijn sachte pennen doet verbranden.

Tsy daer den winter trager gaet,

Daer zelfs de zee geketent staet,

En eeuwichlick met ys gebonden,

In 't rycke van den droeven nacht,

Daer Ceres noyt noch Bachus lacht,

Daer geen genuchten sijn gevonden.

Daer geenen Tytir schapen weyt

En 't ongenadig hert beschreyt,

Van Galathea sijn vriendinne;

Daer noyt het dartel lam en springt,

Daer noyt den nachtegael en singt,

Beklagende zijn oude minne.

[p. 26]

 

'T is even eens, waer dat wy gaen

 

Als wy den bloedigen Maraen,

 

En al zijn tyranny ontloopen;

 

Als wy niet dag voor dag en fien

 

Soo veel onnoosel vrome lien

 

Verbranden of aen galgen knoopen.

 

 

 

Een deel, in 't machtich Brittenlant,

 

Sal, aen den groenen Teemschen kant,

 

Zijn soete Vaderstat vergeten:

 

Een deel sal, by den duytschen Rijn,

 

Geruft en ongequollen sijn,

 

En van Maranen niet meer weten.

 

 

 

Och Leytsche maegt, die nu benout

 

Den wreeden Spaenschen hoop aenschout

 

Sich ronsom uwe mueren wenden;

 

Wert gij verlost eens uyt den noot

 

In uwen allerliefsten schoot,

 

Sal ick mijn levenstijt volenden!

 

 

 

Ick sal de soete Vlaemsche locht,

 

Die my in't leven heeft gebrocht,

 

En al mijn volck gewillig derven;

 

Voor u sal sijn het leste bloet,

 

Dat my bewaert en leven doet,

 

Is 't dat ick mach uw borger sterven.

Is hier het tedere en aendoenlyke niet op eene voórtreffelyke wyze aen de Vaderlandsche verontwaerdiging verbonden? Nog roerender zyn de klagten der Leydsche Vrouwen:

[p. 27]

 

Men kan hier dag voor dag gefien,

 

Dat dragers van de lijcken,

 

Begeven van haer swacke kniên,

 

Daer onder doot beswijcken,

 

En met de geen

 

Daer sy mê treên,

 

Het zelfde graf verrijcken.

 

 

 

De Borgers dickwils op de wacht

 

Haer vrome siel uytgieten,

 

Of vinden t'huys haer vrou versmacht,

 

Die sy gesont daer lieten,

 

Of in den wint

 

Haer teere kint

 

Den lesten adem schieten.

 

 

 

Hoe menig moeder, die op straet

 

Haer 't leven voelt ontvlieden,

 

De kleyne schaepkens niet en laet,

 

Maer schijnt se noch te bieden

 

De drooge borst

 

Tot haeren dorst,

 

Of haer mocht troost geschieden.

 

 

 

Hoe menig afgestorven wicht

 

(Soo yeder kan getuygen,)

 

Noch aen zyn moeders borsten ligt

 

En schijnt die noch te suygen;

 

Zy, doot en styf,

 

Schynt noch haer lijf

 

Naer 't kint te willen buygen.

Treffend zyn ook de volgende Coupletten de derde rey:

[p. 28]

 

Geloost den wanckelbaren wint,

 

Gelooft een ongestadig kint,

 

Gelooft Neptuni baren,

 

Gelooft het ijs, gelooft de maen,

 

Maer wacht u op de lien te staen,

 

Die noyt getrou en waren.

 

 

 

Zy hebben uyt haer moeders borst,

 

Versadende den eersten dorst,

 

Meyneedigheyt gesogen:

 

Daer door is menig edel lant

 

Van volck berooft, verwoest, verbrant,

 

En onder 't jock gebogen.

 

 

 

De sneeu sal sonder kouwe zijn,

 

Den zomer sonder sonneschijn,

 

De wolcken sonder dryven;

 

De hooge duynen sonder sant,

 

De heete vlammen sonder brant

 

Eer Spaensche trouw zal blyven.

De Emblemata zyn van veél minder allooy, schoon sommige der zelve niet van geest ontbloot zyn. Leézen wy slechts het Byschrift op het 36^e Zinnebeéld, 't geén een der besten is:

Soo lang als yemant gaet daer Phoebi stralen schynen
De schadu die hem volgt en sal niet eens verdwynen;
'T is waer, zy mindert wat als 't licht op't hoogste staet,
Maer zy wert swarter ook hoe dat het klaerder gaet.
Die hem tot wetenschap en deugden wilt begeven
En kan noyt sonder haet en achterklappers leven.

[p. 29]

 

Niet een en klimt soo hooch die daer af wert bevryt:

 

De schadu van de deugt en wetenschap is Nyt.

Doch het is voórnaementlyk als Minnedichter dat Zevecotius heéft uytgemunt, en dat hy de meeste onderscheyding verdiend. Begaefd met een gevoelig hart en een jeugdig dichtvermogen, wydde hy al vroeg zyne Zangen aen de aendoeningen der liefde, reeds op zyn 17^o jaer verslingerd zynde op de aentrekkelykheden van een Gentsch Meysje. Met welke heerlyke kleuren teekent hy de bevalligheden deézer schoone! Haere wangen schildert hy

Witter als de versche snee,
Die noch niet en is betrêen,
En geen voetstap heéft gelêen;
Uytgenomen dat dit wit,
Door Cupidoos mont verhit,
Die daer menig soentjen haelt,
Is met purper afgemaeld.

Haere lippen:

- Sachter als het haer
Van Diones Wagenaer;
Lipkens, die nu overlank
My met soentjes maecken kranck;
Soentjes, soeter als het geen
Dat de kleyne bien bestêen,
Soeter als de duyve schreyt,
Soeter self dan soetigheyt.

[p. 30]

Hoe lief is ook het geén hy van Phyllis zegt in het volgende

Phyllis ginck lest buyten spelen
In het midden van de Mey,
Lancxt de kanten van de Ley,
Daer de vogels soeter quelen,
Daer de velden groender staen,
Met nieuw jeugdig gras gelaen.

Corydon die zag haer komen,
Corydon den fraysten quant
Van het heele Nederlant,
En heeft vast voor hem genomen
Haer te schencken zynen sin,
Haer te schencken al zyn min.

En heeft by de macht gesworen
Van den bog' en van den schicht
Van't blintsiende Venuswicht,
Dat hy Phyllis heeft verkoren,
Dat in blytschap en in pyn
Phyllis sou de liefste syn.

Waerom soud hy haer niet minnen?
Phyllis heeft et wel verdient
Thebben Corydon voor vrient:
Zy kan in volmaecktheyt winnen
Al der Nymphen soet aenschyn,
Die ontrent de Leye syn.

[p. 31]

 

Noyt en heeft de locht geschonken

 

Harderinne, meerder goen,

 

Als zy dese Phyllis doet:

 

Zy doet yders hert ontvoncken,

 

Zy is soeter als een lam

 

Dat eerst van zyn moeder quam.

 

 

 

Aengenaemer als den regen

 

Die beschut het groene velt

 

Van der sonne groot gewelt,

 

En de vogelkens die plegen

 

Met een liefelick getier

 

T' onderhouden Venus vier. enz.

Hoe teder, hoe natuerlyk en eenvoudig! Men ziet dat den Dichter doór eene vlytige beöefening der ouden, zich hunne jeugdige schildering wist eygen te maeken, en dat hy, zoo wel als Hooft, in Italien, eene Erotische bevalligheyd had opgedaen, die zyne leézers medesleépt. Geheel in den trant der Italiaensche Canzoni is het volgende stukje, getiteld: Die niet en mint, is sot of blint.

Wiens ooge kan gesien onaerdig, sonder minnen,
Het lodderlick gesicht van onze aertsgodinnen,
Is eenen plompen uyl, een borger van de nacht,
Een gans onnuttig deel van 't menschelick geslacht.
Wyckt, moedeloose, wyckt! my lust een ander leven,
De gunstige Natuer heeft my een hart gegeven

[p. 32]

 

Van sacht, beweeglick vleys; een hert dat voelt de min,

 

Soo haeft ick werd gewaer het minst van myn godin.

 

Ist dat ick maer en sie haer sneegelycke handen,

 

Ick voel myn geest, myn siel, en al myn zinnen branden;

 

Wat dunckt u dat my doen de lipkens als korael?

 

De wangen, wit en rood? de fuyckersoete tael?

 

Wat dunckt u dat vermag den strael van haer bruyn oogen,

 

Die my in haren dienst doen liefelick verdroogen?

 

Het blont gestruyvelt hair? den kleynen rooden mont?

 

Den alabasten hals?......

 

Waert dat ick moest met haer door onbekende hoecken

 

In 't midden van den nacht den rechten weg gaen soecken,

 

Ick sou hem vinden strackx: het vier van haer gesicht

 

Sou meer my dienstig syn als 't helder sonnelicht.

 

Wyckt, moedeloose, wyckt! soo lang als duert myn leven

 

En sal ick nimmermeer myn Koningin begeven;

 

Den dienst is veel te vry; de pyne veèl te soet

 

Die ons altyt in hoop en vreese leven doet.

Doch wy zouden het geheele boekske moeten overschryven, wilden wy'er alle de verdiensten van aentoonen. Ik kan echter niet op my verkrygen om het allerliefste versje, getiteld: Genuchte van't velt, met stilzwygen voórbytegaen. Hoe veél schoons bevat deéze beschryving der wederkeetende Lente!:

Men siet het gantsche lant

Met blommekens beplant,

Soo lustig hem vertoogen,

Dat Phoebus trager gaet,

En dickwils stille staet,

Om die wel te beoogen.

[p. 33]

 

De beecxkens, onbelet

 

Van 's winters droeve wet,

 

Van ijs en noordtsche boeijen,

 

Met slaperig gedruys,

 

En liefelick geruys,

 

Vol silver water vloeijen.

 

 

 

Den koelen sachten wint,

 

Die uyt het west begint,

 

Beademt al de kruijen,

 

Ontslaet het groene velt

 

Van Boreas gewelt,

 

Van bysen⁽¹⁾ en an buijen.

Hierop volgt eene beschryving van de Landhoeve die den Dichter zich wenscht, volkomen in den smaek van Tibullus. Na opgenoemd te hebben al 't geén hem daerin verlustigen zou, ontbreékt'er toch nog iets: zyn meysje:

Waer 't datter dan een ster

My gunstig waer soo ver,

Dat daer oock quam geresen

Myn son, mijn licht, myn lief,

Mijn hartjens soete dief,

Zy soude wilkom wesen.

(1) 'T zelfde als in 't fransch le vent de bise.

[p. 34]

 

Ick sou het waerdig hoofd

 

Van die myn vryheyd rooft

 

Met bloemekens vercieren,

 

Met bloemekens vol jeugt,

 

Vol reuck, vol glans, vol vreugt,

 

Myn Koninginne vieren.

 

 

 

Zy soude met my gaen,

 

Daer al myn vruchten staen,

 

Mijn appels en myn peren;

 

Het sou al voor haer sijn,

 

Ick soude voór het mijn,

 

Een soentjen maer begeren.

 

 

 

Een soentjen twee of dry,

 

Sou elck half ure my

 

By dach te vrede stellen;

 

Maer snachts soo soud' ick haer

 

Omhelsen teenegaer,

 

En soenen sonder tellen.

 

 

 

Terwylen sou den tijt,

 

Die onse jaeren slijt,

 

Allengskens ons ontvluchten;

 

En in den lesten nood

 

Sou d'ongevreesde dood

 

Ons vinden in genuchten.

Eyndigen wy deéze uyttreksels met de volgende dry Coupletten, uyt des Dichters afscheyde aen Apollo:

[p. 35]

 

Ick sweere by de borst,

 

Die mynen kintschen dorst

 

Met melck heeft konnen boeten;

 

Ick sweere by den dag,

 

Die eerst met eenen lach

 

My sag mijn vader groeten;

 

 

 

Ick sweere by den tijdt,

 

Van list en pracht bevrijdt

 

Myn eerst gespeende jaren,

 

Als lispte nog myn tong,

 

En wat sy sprak of song

 

Maer halve woorden waren;

 

 

 

Waer't dat mijn levens draet

 

Mocht gaen naer mynen raet,

 

En naer mijn welbehagen,

 

Ghy waert en anders geen,

 

Myn troost, mijn vreugt alleen,

 

Tot 't eynde van mijn dagen.

Zevecotius verdient, naer my dunkt, als Minnedichter, eene plaets, nevens Hooft, Joncktys en Bellamy.

Zevecotius had tot Bloedverwant Daniel Heinsius,⁽¹⁾ gelyk hy, geboren te Gent in 1580.

(1) Sweertius, p. 203. Foppens, 226. Saxe, IV. p. 126. De Vries, I. 131. Euterpe van Kantel. en Siegenb., I. 98.

[p. 36]

Niettegenstaende deézen het grootste deel van zyn leven in Holland doórgebragt en'er alle zyne gedichten opgesteld heéft, moet hy toch onder het getal der geénen gerekend worden, die Vlamingen van geboórte zynde, de Vlaemsche schryfwyze gevolgd hebben;⁽¹⁾ en als zoodanig, kunnen wy hem niet ongenoemd voórby. Hoe groot zynen roem als Latynschen, en Nederduytschen Dichter, by zyne land- en tydgenoóten was, blykt, onder andere, uyt de volgende verzen van Opitz, den Vader der Hoogduytsche Dichtkunst, waerin men ziet dat hy aen Heinsius alles heéft te danken gehad:

Ihr Heinsius, ihr Phónix unfrer Zeiten,
Ihr, sohn der ewigkeit, begunstet auszubreiten
Die flûgel der vernunft.......
Ich auch, weil ihr mir seid im schreiben vorgegangen,
Was ich fûr ehr und rhum durch hochdeutsch werd er langen,
Will meinem Vaterland eróffnen rund und frei,
Das eure Poësie der meinen mutter. sey.⁽²⁾

De Nederduytsche gedichten van Theocritus à Ganda of den Theocritus van Gent (zoo noem-

(1) Heinsius bragt zyne Jongelingsjaeren meest in Zeeland doór. Men weét hoe groot de overeenkomst der Zeeuwsche en Vlaemsche Dialecten is.

(2) Opitz, Poëtische Wâldren. B. I.

[p. 37]

de zich Heinsius,) eerst stuksgewyze in het licht verscheénen, zyn doór P. Scriverius, meest al byeen verzameld, en, onder den titel van: Dan. Heinsii Nederduytsche Poemata, uytgegeéven by W. Janssens, te Amsterdam, 1618, in 4^to. Zy zyn, zegt De Vries, zachtvloeijend, verstandig en vol van geestige en natuurlijke vergelijkingen. De volgende Pastorael is waerlyk Theocritisch en volmaekt in den toon van het bovenaengehaelde Bruyloftsdicht van Zevecotius:

Corydon die weyde schaepen
Vast aen 't water van den Rijn,
Daer de beste weyden sijn,
Als het vee denckt om te slaepen,
Als de duystre nacht komt aen,
En de droeve silvre maen.

Daer sat hy met liefd' ontsteken
Van zyn Phyllis gans den nacht,
Phyllis die hem niet en acht,
Phyllis die hem 't hert doet breken.
Daer sat hy en sanck dit liedt
Op een versgesneden riet.

Het sal nu twee volle jaeren
Phylli worden alledaeg,
Dat ick myne liefde klaeg,
Dat ick die quam openbaeren.
Phylli 't tweede jaer ist nu
Dat ick eerstmael quam by u.

[p. 38]

 

Van dien tijdt af gae ick dwaelen

 

Met mijn schaepen door het gras,

 

Sonder dat ick op haer pas,

 

Sonder dat ick haer gae haelen

 

Als zy dolen als zy gaen

 

Daer geen rechte wegen staen....

 

 

 

Geenen slaep en kond' ick haelen

 

Altijt docht my dat ick sach

 

Phylli dijnen soeten lach,

 

En dijn oogen die my straelen

 

En dat liefelick gelaet

 

Dat noch in mijn herte staet.

 

 

 

Corydon schreef in de boomen

 

Waer hy eenen vandt bequaem

 

Phylli dijnen soeten naem,

 

Corydon sach in syn droomen

 

Phyllis altijdt voor hem gaen,

 

Phyllis altijdt voor hem staen, enz.

Niet min gemakkelyk en luchtig rolt het versje op het Sterfhuys van Cupido:

Gisteren des avonts laet,
Eer de son te bedde gaet,
Eer sy gaet, en ons berooft
Van haer schoon vèrgulden hooft,
Eer de swarte nacht begint
Is gestorven Venus kint:
Venus kint, dat soete dier,
Is gevallen in zijn vier, enz.

[p. 39]

Gaern haelde ik nog iets aen uyt het Ambacht van Cupido, de Emblemata van Minne, de Hymnus van Bacchus, of den Lofsanck op Jesus Christus; doch, daer Heinsius by de meesten myner Leézers bekend zal zyn, spoede ik my om te komen aen

Justus Harduyn, Hardwyn Of Harduinus⁽¹⁾ geboren te Gent den 11 April 1582, en gestorven omtrent 1630. Hy was mede een' Bloedverwant van Zevecotius, gelyk te zien is uyt twee Latynsche Elegien van den laetsen, waervan de eene aldus begint:

Harduine patriae non infima cura Minervae Accipe cognati tristia fata tui.

En de andere:

Harduine patriae cui dictant Carmina Musae Cui meritas cingit Daphnis honora Comas.⁽²⁾

Harduyn was ook den vriend van Justus Lipsius, die hem in eenen brief, geschreéven aen Maximilianus Vrientius Secretaris der stad Gent, in de maend July 1602, noemt: Harduinum nostrum.⁽³⁾ Wy hebben van hem: I. Weerlycke lief-

(1) Sweertius, 498. Foppens, 783. Paquot, XVIII. p. 386.

(2) Zevecotii Poemata, Amstelod. 1640. pag. 4 & 16. Lib. I. Eleg. 3 & 9.

(3) J. Lipsii Opera, Vesaliae 1675. tom. II. p. 349. Centur. 4. Epist. 16.

[p. 40]

den tot Rosemond. II Verzuchtingen der Bruyd tot haren Goddelicken Bruydegom, eene navolging van het Hooglied. III. Goddelicke Lofsanghen tot vermaekinghe van alle gheestighe liefhebbers. Gent 1620. opgedragen aen Jacob Boonen, Bisschop van Gent. IV. Den val en opstand van den Koning David, ibid. 1622. V. Eene uytbreyding van den 88^e Psalm: Misericordias Domini in aeternum cantabo. Gent 1620. VI Goddelycke wenschen verlicht met Sinnebeelden, Ghedichten, enz. Hantwerpen 1629. eene vrye navolging van het latyn van Herman Hugo, versierd met fraeye plaeten van Bolswert. De tael van deézen Dichter is kragtig, gespierd en zuyver van bastaerdwoórden. Zyne Poezy heéft een ryken voórraed van veélbeteekenende woórden. Men leéze, by voórbeéld, het volgend uyttreksel uyt den 103^en Psalm, in de Goddelicke Lofsanghen:

Als een schoon Pavilloen hebt ghy de locht gespannen,
Ende daer boven op de wateren gebannen,
Die teenemael gestelt in blinckende cristael
Dienen tot solder - bert van uwe Coninck - sael.

Op het onvast ghebindt der wolcken, die daer draeyen,
Uwen Coets - waghen rolt op zyn vergulde raeyen,
Daer hy lancx eenen wegh, ons ooghen onbekent,
Al - een door uwen wil wordt lichtelyck gement.

[p. 41]

 

Den rouw - snuyvenden windt die by u is ontbonden,

 

Die oock als't u belieft van u wordt los ghesonden,

 

Den donder vol geclack, den blixem fel en snel,

 

Sijn dienaers allegaer uw's goddelyck's bevel.

 

 

 

Op haeren eygen grond, en op haer zelfs gewichte,

 

Was't dat ghy, grooten God, de sas der aerde stichte:

 

Sonder dat s'oynt verscheen, ofschol - wys henen dreef

 

Uyt haer bepaelde plaets', of uyt haer ronde schreef.

 

 

 

Te voor hielt die de zee in heuren colck gedolven,

 

Becleedende de selv' met waterblauwe golven:

 

Die trots, en onversaeght door't stroomende gewelt,

 

Hebben op het geberght hun woon - plaetse gestelt.

 

 

 

Maer soo saen ghy begonst te donderen in't spreken,

 

En dat u gram gemoed in blixem wiert ontsteken;

 

De toppen, glat - bemost, blootten hun overal

 

En men sagh elken bergh omringhelt met syn dal.

 

 

 

Doen lagh eerstmael de zee gevlochten in haer tuynen,

 

End'om end'om besoomt met opgebulte duynen:

 

Sonder dat sy daer naer heur paelen overspronck,

 

Of t'eenemael met gloed g'heel aerde-ryck verdronck.

 

 

 

De zilver - beeckskens claer ververschen en bevryen

 

De bembden afgemaelt met groen tapitseryen:

 

Daer hun vrucht - baerig nat altyt door henen druyst,

 

Tot dat 't uyt eene clip al bobbelende ruyst.

 

 

 

Waer 's middaeghs in de sonn', met snackerigh verlangen,

 

Om te boeten den dorst waer me dat is bevanghen

 

Allederhande vee comt cudd' - wys aenghestout,

 

Zelf tot den ezel toe, woonachtigh in het wout.

[p. 42]

 

De voghelkens, gecleet in pluymige livreyen,

 

Siet men hier oock ontrent gaen nesten, en vermeyen:

 

End' elck naer zynen aerd, hier knotert, en daer fluyt,

 

Hier sierickt, daer kivit, daer tiereliert, en ruyt.

 

 

 

Om den verhitten schoot van d'aerde te besproeyen,

 

Doet ghy lancks het gheberght u regen-kruycke vloeyen;

 

En het verwallemt cruyt verpreult ghy met den dauw,

 

Met heunigh het gheblomt, verslenst, slap ende flauw, enz.

In zyne Goddelycke wenschen tragt hy meer den trant van Cats te volgen:

Siet ghy de menschen niet met menichte van hoopen
Door malligheydt ghestiert, ten alle kanten loopen?
Den eenen, onbekent, sijn baene niet en vindt,
Den anderen die talt, als oft hy waere blindt.
Den eenen gaet te seer, den anderen te traeghe,
Den eenen gaet hy nacht, den anderen by daeghe,
Den eenen klimt om hoogh', den anderen die daelt,
Den eenen die gaet wel, den anderen die faelt,
Den eenen sal altoos hem keeren ende wenden,
Den anderen op veel noyt sijnen wegh kan enden:
Want soo hy seker meynt hoe dat hy is voldaen,
Hy vindt hem op de pleck daer hy was inghegaen,
Jae met een vol ghedruys soo loopet volckxken dolen;
Wie houdt doch hier het padt dat aen hem is bevolen?⁽¹⁾

De volgende uytnoodiging tot de vermaeken van het veld is niet onaerdig. Zy toont dat Harduyn

(1) Goddel. wenschen, bl. 192.

[p. 43]

voór zulk soórt van gedichten zeer geschikt was, en dat hy, als het'er op aen kwam, een lossen gang en zwier, aen zyne verzen geéven kon.

Allerliefste! 't is te langh
Hier te woonen in bedwangh;
Ké⁽¹⁾ gaen wy met dit saysoen
Ons verquicken in het groen.

Off de steden schoon altijdt
Staen bemuert, en wel bevrijdt,
Off hun hoven sluyten vast;
Op den acker 't beter wast;
Want hy ons de vruchten gheeft
Daer den Borgher mede leeft.

Dheeren - huysen in de stadt
Staen gheghevelt schoon en prat,
En haer torens, fraey gevrocht,
Staen verheven in de locht:
Maer een hutjen van het landt
Staend' in fijnen kleemen wandt,
En met rieten wel beleydt,
Duysent mael my meer ghereydt.
Want de ruste, peys en vré
Houden daer in hunne sté.

(1) Deéze uytroeping, thans in onbruyk, bevalt my zeer in het naive en vertrouwelyke. Kil. vertaelt haer ah, interjectio varios affectus indicans. Misschien het fransche gai! gai!

[p. 44]

 

Allerliefste! 't is te langh

 

Hier te woonen in bedwangh;

 

Ké gaen wy met dit saysoen

 

Ons verquicken in het groen!

'K heb een goetjen, hier ontrent,
Schoonder is'er gheen bekent,
'T wordt omwatert, soo ick meyn,
Met den loop van een fonteyn:
Titaet omcinghelt met sijn hout
En met bembden, menigh - fout,
Die voor d'ooge 't allen ty
Schijnen een tapitsery.

Há, mijn hertjen, kost gheschien
Dat ick u daer mocht aensien,
'T waer al beter, zoo my docht,
Dan die vuyl verstopte locht.
Onder eene lommerschouw,
Als een duyfken, wel ghetrouw
Dagh en nacht ick by u saet
Om t'aenhooren uwen praet;
En wy souden daer gherust
Overbrenghen allen lust.

Niemandt en soud' achte slaen
Op het ghene wy begaen.
Och off desen dagh eens quaem
Hy waer my zoo aengenaem!
'T waere my den liefsten dagh
Dien ick in mijn leven sagh!

[p. 45]

 

Allerliefste! 't is te langh, enz.⁽¹⁾

Harduyn behoorde tot den geestelyken stand. Zyn Vader Francois Harduyn, gestorven in 1609, was, volgens Sanderus⁽²⁾ ook een' zeer verdienstelyken Dichter, in de Nederduytsche tael, waerin hy Anacreon vertaeld, en meer andere onuytgegeévene gedichten geschreéven heéft, digna profectò, zegt den zelven Sanderus, quae lucem videant, et ab omnibus legantur; quod fieri facilé possit, si amaenior hisce studiis et faventior, per hujus aevi deplorati fastidia, et imminentem barbariem, aura adspiraret.

Welk verschil, tusschen de gedichten van Harduyn en die van jonker Jacob Duym⁽³⁾! 'T is waer, deézen laetsten schreéf een groote twintig jaer vroeger. Hy wierd geboren te Leuven in of omtrent 1547. en begaf zich van jongs af in den krygsdienst. Als Kapiteyn van een vendel voet-knegten onder Willem I, Prins van Oranje, wierd hy, op den Couwensteynschen dyk, by Antwerpen, gevangen genomen, doór de Spanjaerden, en 22 maenden op het Kasteel van Namen in hechtenis gehouden. Daerna hield hy zich op te Ley-

(1) Goddel. wenschen, bl. 263.

(2) De Gandavens., 41. Zie ook Paquot, XVIII. p. 384.

(3) Zie over hem de Euterpe, I. bl. 207.

[p. 46]

den, en gaf daer uyt: Een Spiegelboek inhoudende ses spiegels, waerin veel deuchden claer aen te mercken zyn. Speelwys in dicht ghestelt door Jacob Duym, te Leyden by J. Bouwens 1600. In de opdragt aen de Staten der vereenigde Nederlanden, zegt hy, onder meer, dat hy dit werk gedicht had: om alle redenrycke gheesten eenen voet te wysen hoe dat sy haer behooren na de fransche maet (van verzen) te voegen, ende de oude maet te laten varen. Het boek zelve bevat zes Spiegels, elk onder eenen afzonderlyken titel, als: den spiegel der Eerbaerheyt - der liefden - der Rechtvoordering - der Getrouwicheyt - der Reynicheyt, en des Hoochmoets. Vervolgens kwam van hem in't licht: Een Ghedenckboeck het welck ons leert aen al het quaet en den grooten moetwil van de Spaingnaerden en haren aenhanck ons aenghedaen te ghedencken. Ende de groote liefde ende trouw van de Prinsen uyt den Huyse van Nassau aen ons betoont eeuwelick te onthouden, te Leyden by H. Lz. Van Haestens. 1606, met eene opdragt aen Prins Maurits. Dit Gedenkboek houd zes Tooneelstukken in: I. Eenen Nassauschen Perseus, verlosser van Andromeda, oft de Nederlandsche Maeght. II. Het moordadich stuck van Balthasar Gerards, begaen aen den doorluchtigen Prince van Oraingnen, 1584. III. Benoude belegheringe ende wonderbaerlyck ontset der stad Leyden. IV. Belegheringhe der stadt Antwerpen by den Prince van Parma. V.

[p. 47]

De cloeckmoedighe daet van het innemen des Casteels van Breda en verlossinghe der stadt. VI. Een bewys, dat beter is eenen goeden, dan eenen gheveynsden peys. Voór elk deézer stukken is een' afzonderlyken titel en opdragt. Zy bevatten veéle weétenswaerdige byzonderheden uyt de tyden der Spaensche beroertens, doch de styl en rymtrant zyn beneden de middelmaet. Hier onder hebt gy een staeltje uyt het tweede deel des Gedenkboeks, waerin voórkomen veel ghevluchte Brabanders, en onder hen een Coopman, die zegt:

O Brabant, Brabant schoon, wat waeyt u over 't hooft?
De Coopman word verjaeght, het plat land word berooft.
U neering zyt ghy quyt, den ryckdom is vertrocken,
U goed' voorstaenders zyn nu wyd en breed verstroyt.
Die waert eertyden soet so liefliek en so machtich,
Ghy zyt nu schier verwoest, jae heel arm en beroyt.

O soet Antwerpen ryck, ô overschoone stat,
In u was overvloed, en des lands meesten schat,
Van al de neering goed, waert ghy d'oprechte voester,
Ghy waert in Brabant als de kerne in de snoester.
Van allen volck waert ghy de toevlucht en bystand,
Seer ryck'lyck cond' elckeen in u den cost ghewinnen,
Wie tot u quam van breed of wyd, bood gy de hand,
Men sach u voorwaer al des werelts const beminnen.
Och wat salt van u zyn, ghy sult eerlang vergaen,
O schoone stat om u ist doch nu al ghedaen,
Te krencken soeckt men u, enz.

[p. 48]

Oneyndig beter zyn de Dichtwerker van Willem Vander Elst,⁽¹⁾ een' Vlaming, Pastoor van Bouchaut en Waterdyck. Ik bezit van hem: Geestelycke dichten verscheyden persoonen ende staeten van menschen toegheschreven, door H. WILheM VanDer eLst, prIester, pasteUr, t'Antwerpen, by H. Verdussen, 1622 in 4^to. Dit boek behelst 72 gedichten van zedelyken inhoud, gerigt aen alle de standen der Maetschappy. De tael is zeer beschaefd en den rymtrant in de manier van Cats en Heinsius, wier schriften doór deézen Dichter met vrugt bestudeérd zyn. Wy leézen, daer het boek open valt, bladz. 75. een ghedicht tot ghehoude mannen:

Soo Christus onsen Heer met liefde, groot gepresen,
Heeft sijne Kerck bemint, en alle deught bewesen,
Met woorden en met daet tot op den lesten dagh,
En meer voor haer gedaen als mens doorgronden mach:
Geleden met gedult veel plaghen ende wonden:
Genomen op syn hals de straff' van onse sonden:
Gewasschen onse siel in sijn vergoten bloet:
En aen den grammen Godt betaelt de leste boet:
De mans oock moeten soo, met liefde, soet van binnen,
Hun' vrouwen min of meer als 't eyghen lichaem mannen.
En die sijn weerde vrouw, sijn hulp, en sijn gerief,
Wt goeden gront bemint, wien heeft hy anders lief
Als eygen vlees en bloet?.....

(1) Foppens, I. p. 398

[p. 49]

 

Dus ist de meeste schand', en teghen alle rechten,

 

Dat vrouwen ende mans gaen kijven ofte vechten.

 

Die sich snijdt in de neus, eu wonden daerin prent,

 

Betooght voor alle man dat hy syn lichaem schent.

 

Wanneer den man de vrouw wilt stooten ende smijten,

 

Haer' fouten, haer gebreck in't openbaer verwijten,

 

Wat doet hy dan veel min, als die sich selven bijt,

 

En in sijn eygen vlees een' groote wonde snijt?

Van dergelyke vergelykingen is dit boek vol. Zy ondersteunen de menigvuldige, schoone zedelessen des Dichters, en zetten haer kragt en nadruk by. Zoo spreékt hy van de luyaerden:

'T is wel een droeve saeck, dat menschen, sterck van leden'
Vervremt van alle werck, de straeten luy betreden:
Of, als het teere kindt, in doeken, vast gevest,
Tot midden van den dagh noch liggen in den nest.
Alleens gelijck de deur haer keert in haere herre,
En draeyt nu hier nu daer, nu by, en dan weer verre,
Soo keert den luyaert hem in't bedde, moe en laf,
Tot dat hy, liggens moe, daer komt gekropen af.

Leézenswaerdig is ook het geéne Vander Elst nopens het bestaen van God, tot den goddeloozen, zegt:

Het schepsel van de son, van sterren, en van maen
En wat wy boven sien, ons wysen dat ook aen.
De vogelen des lochts, de beesten van der eerden,
Het schepsel van den mens, seer schoon, en groot van weerden.

[p. 50]

 

De groote woeste zee, versien van alle vis,

 

Ons roepen met een stem dat Godt hun schepper is.

 

Al 't gene dat wy sien, en mercken met ons oogen,

 

Komt ons den grooten Godt met groote macht vertoogen.

 

Het spreect al sonder tongh, en 't roept luyd, sonder stem,

 

Dat alle creatuer geschapen is van hem.

 

Wy moeten uyt de konst ons tot den maeker keeren,

 

En, uyt soo prijsbaer werck, sijn macht verstaen, en leeren:

 

Bekennen dat sulcks niet en is des menschen werck:

 

Alwaer ook eenalleen all' d'ander menschen sterck.

 

'T is buyten ons begryp het scheppen van een mierken:

 

En boven onse kracht oock aen het minste dierken

 

Veranderingh te doen. Het is toch al volmaect,

 

Dat desen grooten Godt des Hemels heeft geraect!

 

En, staen wy soo verstelt, niet wetend wat te seggen,

 

Als wy syn minste werck eens ryplijck overleggen,

 

Doordien het selve springht hoogh boven onsen geest,

 

Wat souden wy toch doen of segghen van het meest?

 

Voorwaer met allen niet. Dus hooghelijck laet prijsen,

 

Die grooten prys is weerdt; en hem de eer bewijsen,

 

Die meester is van al: die met volmaecte macht

 

Volbrenght soo grooten werck met woorden of gedacht.

 

Die met een enckel woordt de aerde kan vervoeren:

 

Op eenen oogenblick den Hemel heel beroeren:

 

Die aen de son gebiet, en sy niet op en staet:

 

Die op de woeste zee en op haer' baeren gaet:

 

Die met een snel gesicht neemt acht op al de sterren,

 

Dat sy in haeren loop niet onderlingh verwerren,

 

Die 't altemael regeert, versiet, en geeft bevel,

 

En al sijn dinghen doet volmaect, en even wel.

[p. 51]

Men ziet, 'er is cadans en schikking in de verzen van Vander Elst. Zy zyn byna geheel vry van stop- en bastaerdwoórden. Zie hier een uyttreksel uyt het gedicht tot den toubacdrinckers, 't geén my niet onaerdig voórkomt:

K'en mach hier niet voorby: maer moet gaen ondersoecken
Wat dat den touback is: en uyt wat vremde hoecken
Hy ons is komen by. Het gaet toch ront en vast,
Dat desen nieuwen vondt niet mindert, maer meer wast.
Men siet toch dagh op dagh, het volck met groote noopen,
Met pijpen in de handt, met touback-bussen loopen,
En wat daer meer toe hoeft. En sitter eenen neer,
Sy sitten allegaer met touback in de weer.
Het licht dat werdt geëyst: de keersse werdt ontsteken,
Of lonten, of pappier. Men kout, men gaeter spreken
Wie dat den besten heeft: of waer aen dat men kent
Sijn deught, sijn kracht, sijn werc. Maer eer de reden endt,
Men suyght noch eens de pijp, men trect met volle monden,
En andermael, rontom, 't werdt brandende gesonden
Met soeten reuck en smaeck. 'T is qualijck uyt de handt
En werdt terstont noch eens gesteken tusschen tandt.
Doch tusschen elcken kèer dat sy met volle teugen,
Den touback suygen in, met wonder groot verheugen,
Tot meèrder leckernij, en d'alder-beste cier,
Gaet met den touback am een teugh van't beste bier.
Nu, merckt des toubacks kracht! Elc een terstont aen 't fluvmen
En aen het spouwen, aen het sieveren en schuymen
Tot groote walgingh toe. Elck heeft voor hem een plas
Van alle vuyligheyt, gelijck een hoogen tas,

[p. 52]

 

De kamer is vol stancks, van boven tot beneden:

 

Men kan gedueren niet van al' de vuyligheden.

 

Den roock vlieght op seer hoogh tot boven in het dack,

 

Het speecksel vult den vloer, en maeckt hem nat en swack...

 

 

 

Waer is hy die eerst heeft dees aengekochte panden,

 

Dees onbekende waer, gebrocht in dese landen?

 

Hy heeft toch, met goet recht, verdient voor sijnen loon

 

Te dragen op syn hooft een schoone fielenkroon....

 

Het is toch sotten raes, 't zyn leugens goet om tasten,

 

'T zyn steenen, en geen broot, voor die met hongher vasten,

 

Te seggen dat hy drooght, veel vuyligheden quijt:

 

De herssenen verlicht: de watersucht verbijt:

 

En meer gelijcken klap. Al ofter ander saken

 

Om dese deught te doen, ter werelt nu gebraken.

 

Al of de wetenschap van't helpen in den noot,

 

Waer, met de Medecyns, begraven ende doot, enz.

Wy zegden zoo even dat Vander Elst de schriften van Cats en Heinsius met vrugt geleézen had. Zulks blykt uyt het geén hy, in de volgende regels, zynen lezer, berigt:

Ziet bier mijn eerst begin, ghy leser en beminder
Der Vlaemsche Poësy: maer doet aen 't dicht geen hinder
Al wijcket sijwaerts af. Let dieper op de jonst
Als op het grof bedryf van d'onvolmaeckte konst.
'T is waer, 'k heb my gepooght te doen na mijn vermogen:
Te volgen mijnen geest, soo hij wiert opgetogen
Tot veelderley gedicht; maer siet, den krancken mens,
Hoe seer hy hem vermoeyt, loopt achter sijnen wens.

[p. 53]

 

Den onvolmaecten mensch en kan in sijne saken,

 

Oock doende wel sijn best, volkomen dinghen maken.

 

Daer hapert altijt wat, te kort, of veel te lanck:

 

Die kreupel is van joncks, blijft slim in sijnen ganck.

 

Hier heb ick my verstout, dees ongeschaefde dichten,

 

Noch rou, noch plomp, noch grof, noch minder van gewichten

 

Als d'edel konst vereyst, te brenghen voor den dagh.

 

Hy doet toch wonder veel, die doet dat hy vermach.

 

Maer die de rechte wet van dichten soeckt te leeren,

 

Tot Heinsium en Cats profytlyck hem sal keeren.

 

Dees twee, nu lang vermaert voor mannen van verstant,

 

Doen daer van schoon vertoogh aen heel het Nederlant.

Den Dichter vergeét ook zyne Vlaemsche en Brabandsche Dichtvrienden niet:

Leest Harduinum ook, die, naer een groot verlanghen,
Gegeven heeft in druck veel dichten en schoon' sanghen:
En onse Vlaemsche tael, met opgetogen geest,
Naer dieper ondersoeck, verbetert aldermeest....
Doch laet vergeten niet, maer liever setten boven,
Dat Jonckheer Immeloot ons weerdigh maect te loven:
Een werck dat open doet wat in syn meester steect,
En ons, met kloecken dicht, tot eygen spraeck verwect...
Daerby sal voegen oock, dat Nieuwlandt heeft beschreven
En, binnen onsen tijt, lofweerdigh afgeweven
Met tael, met konst, met dicht.......
Dees Schryvers, wel bekent, en andre wel gepresen,
Nu onlancks opgestaen, als vander doodt verresen,
Seer konstigh leggen uyt hoe ymant dichten moet,
Of hoe't geschuymde Vlaems den Vlaminck schande doet.

[p. 54]

 

'Ten is toch geenen noot iet van den Wael t'ontleenen

 

Of van den latynist: wy seggen toch, en meenen,

 

Dat Nederduytsche spraeck, als vruchtbaer ende rijck,

 

Aen ander niet en gelt: maer ruym die is gelijck.

Wie die Jonkheer Immeloot geweést zy, heb ik nergens aengeteekend gevonden; doch van Willem van den Nieuwlandt,⁽¹⁾ geboren te Antwerpen in 1584, en gestorven in 1635, ken en bezit ik: I. zes Treurspelen, naementlyk Saul, Claudius, Domitius Nero, Livia, de Egyptica of Cleopatra, Sophonisba en Salomon, allen vertoond op den Olystak of Violier, te Antwerpen, en aldaer gedrukt by Willem Van Tongheren en Henrick Aertssens, in de jaeren 1617, 1618, 1624, 1626 en 1628. II. Een Poema van den mensch inhoudende d'ydelheyt des werelts, d'ellende des levens en de ruste des doods, gedrukt by den zelven Van Tongheren, 1621, in 4^to. Deézen Dichter was tevens een' beroemd Schilder van zynen tyd, die, tot volmaeking zyner kunst, eene reyze doór Italien deéd. Gillis Fabri, Greffier der stad Antwerpen, en Prins der Violier, schynt hem tot Mecenas verstrekt te hebben, want meest alle die Treurspelen zyn hem opgedraegen. Het Dichtstuk van den mensch is op het aendrin-

(1) Sweertius, p. 315. Foppens, 417. Descamps, Vies des Peintres Francois & Hollandois, tom. I. pag. 363.

[p. 55]

gend verzoek en met een latynsch Lofdicht van Sweertius in druk gegeéven.

'Er is veél goeds en tooneelkundige schikking in de Treurspelen van Van den Nieuwelandt. De karakters der spelende persoonen zyn voórtreffelyk afgeteekend, de samenspraeken doórgaens belangwekkend, en vol leven; met een woórd zy zyn recht dramatisch. Nero bevalt my boven al. Dit stuk wierd met grooten toeloop van volk, ten Stadhuyze van Antwerpen, en op kosten van het Magistraet dier stad, vertoond in den jaere 1618.⁽¹⁾ Tot een staeltje van het zelve strekken de volgende regels. Nero spreékt:

Brittanicus den Prins, wordt veerthien jaeren out,
En voor den staet van't ryck in't spreken al te stout:
Hy vreest hem niet voor my, al spelende, te singhen,
Dat ick hem 't ryck ontroof, en dat ick hem wil dwingen:

(1) In Stads Requestboek van 1618. bl. 220. vinde ik het volgende vertoog aen het Magistraet van Antwerpen; ‘Verthoonen Prince, Dekens, Oudermans ende andere Supposten van de Gilde van den H. Geest die men noempt den Olyftack binnen dese stadt hoe dat sylieden tot eer ende recreatie van U.E. op dynsdag naer den Ommeganck, naer noen ten dry ueren, geerne souden representeren sekere Tragedie van Nero, waertoe sylieden geerne souden employeren U.E. groote camere ofie Staten camere op den stadtshuyse alhier, gelyck sy tanderen tyde met conserte van U.E. die hebben gebruyckt - bidden daeromme Ugelteven by apostille op de marge deser den Heeren Thresoriers, Rentmeesters te ordonneren ten eynde sylieden op vrydag naest acht dagen tot deser stadts coste in de voors, camere te doen stellen een tooneel ofte stellagie en daervan draghen den coste van't behangen, van laeken, tapyten, enz’ Geaccordeerd, 22. Aug^ti, 1618. Andere tyden, andere zeden. Zoo iets zou men nu niet meer verkrygen.

[p. 56]

Dees woorden, met het gheen dat myne moeder tracht,
Sou lichtelycken doen verliefen myne macht,
T' en waer dat syne doodt haer dé haer hope derven.
Gaet henen, gy, terstond, en doet den jonghen sterven!
De ruste van het ryck vereyst het, daerom gaet!

Anicetus

Den Keyserlycken wil geschiede met der daedt.

Nero

De Hemel die en kan maer eenen Phoebus draghen;
Dat bleeck als Phaeton wou sitten op den waghen:
Hoe sou dan 't Roomsche ryck, dat niet en is soo groot,
Verdraghen dat daer meer son wesen als een hoot?
Neen, ick moet zyn alleen; alleen moet ick ghebieden,
En dat ick wil dat sal naer mynen wensch gheschieden.
Den Al sal eer vergaen, met al het aertsche cruyt,
Eer ick veranderen wil, van 't geen ick eens besluyt.
Euphrates sal veeleer de berghen teghenloopen,
En Janus weder sien de jaeren, langhverloopen,
Eer ick om imants wil herroepen sal den last
Die Anicetus is, voorsichtelyck, belast.
De rust sal ick in't ryck, door myn ghewelt, versorghen,
Al sou ick't halve ryck doen dooden en verworghen!

[p. 57]

Sommige samenspraeken zyn geheel in de manier van Vondel. B.V. deéze, in het Treurspel Salomon:

Benaja.

'T is dwaesheyt dat men vreest, waeraen syn welvaert hanght.

Abisag.

'T is dwaesheyt dat men doet waerdoor men leedt ontfangt.

Benaja.

Fortuyn en heeft gheen wet, sy heeft verscheyden weghen.

Abisag.

Nochtans wort sy door deught het sekerste verkreghen.

Benaja.

Al dat de Princen doen acht yder wel ghedaen.

Abisag.

Nochtans moet haere siel oock voor het oordeel staen.

Benaja.

De misdaet van den vorst moet syn ghemeynt betaelen.

Abisag.

Den herder die verdwaelt doet oock syn schapen dwaelen.

Benaja.

Het willen van den vorst is meerder als syn wet.

Abisag.

Den wil is yder mensch volkomen vry gheset.

Benaja.

Doch meerder in de gheen, die doór haer macht ghebieden.

[p. 58]

Abisag.

Men siet, door macht van wil, meer quaet als goet geschieden.

Benaja.

De vorsten willen meest wat haer gheraden wort.

Abisag.

'T is goet, als haeren wil aen niemandt doet te kort.

Doch, het heerlykste voordbrengsel der Muse van Van den Nieuwlandt, is het gedicht van den Mensch. Trouwens, het zelve verdiende, met eenige verbeteringen in de tael en versificatie, herdrukt te worden. Laet ons dit met eenige proeven bewyzen:

Maer die de wereldt siet met al haer sot ghelaet,
En hoe al haeren lust en ydelheydt vergaet,
Die sal al haeren schyn vol ydel wesen mercken,
En dat haer beste vrucht zijn goddeloose wercken.
Het ongtoomde peerdt loopt sonder onderscheydt,
En wordt door zyn natuer onredelyck gheleydt:
Soo doen de menschen oock, die aen de wereldt hanghen,
En haer gheleende siel van lusten laeten vanghen.
De dulle giericheydt haer edel siel benout,
Haer wenschen is altydt naer het onrustich goudt.
Haer onversadicheydt vervoert soo haer gedachten,
Dat sy haer salicheydt in haeren ryekdom achten.
Midas is lange doodt, maer sijnen dwafen wensch
Leeft onversadelyck begheerigh, by den mensch.
De coude Thetis laet nu haeren rugh doorvaeren
Tot aen des wereldts eyndt en Hercules pilaeren,

[p. 59]

 

'T peryckel en d'onrust en acht men nu gansch niet.

 

De rust schynt in het goet, maer 't is vermomdt verdriet...

 

 

 

Die soeckt een groot ghebiet, schynt groot met grooten schyn,

 

En van sijn cleyn gemoet can hy gheen heere zijn.

 

Veel loopen op de jacht, en jaghen all' haer daghen,

 

En connen nochtans niet haer eyghen quaedt verjaghen.

 

Die geeft hem selv den lust soo gansch tot haeren wensch

 

Dat hy van hem vervreemt den redelycken mensch.

 

Veel soecken strydt en moort en zyn tot bloedt gheneghen;

 

Veel doen verradery, daer d'andre vreesen teghen;

 

Veel soecken door ghewelt, moordadelyck en quaedt,

 

De doodt van hunnen vorst door aengheboren haet;

 

Veel ander soecken 't recht door giften te doen buygen;

 

En d'ander wint het recht met valscheydt van getuygen;

 

Die valt syn ouders straf; die doet den valschen eedt;

 

Die valt de waerheydt swaer en leughen heel ghereedt.

 

Hy die geen gelt en heeft laet alle deughden vaeren

 

En trouwt zich met de zond' om schatten te vergaeren,

 

En als hy wint het klyn dat d'hoop hem maeckte groot,

 

Soo windt hy, voor zyn siel, naer tydt verlies, de doodt.

 

Den nutten Corydon gaet oock den ploegh verachten,

 

En wenscht hem op de zee, die veel geluckich achten;

 

Den schipper wenscht te zyn een koopman, en hy heer:

 

Den heere Prins of Vorst of Koninck of nog meer.

Van de wereld word, een weynig verder, gezegt:

Haer cracht verslindt veel meer dan een verhonghert dier,
Sy snydt gelyck een sweerdt en brandt ghelyck een vier;
Sy vlieght gelyck den windt, en waer sy set haer voeten
Maeckt alle reden plaets, en druck comt haer ontmoeten.

[p. 60]

 

De prickelingh des vleesch, gelyck haer trouw vriendinn,

 

Plaeght oock de lieve jeught als eene vyandinn',

 

Die, als sy ons laet sien de schoone blonde vlechten,

 

Doet sy ons jonck gemoet in haere stricken hechten:

 

Ons sielen sy berooft, door't lieffelyck ghelaet

 

En weckt den geest tot vreught gelyck den daghenraet.

 

 

 

Al schynt sy facht van schyn, en lieflyck omt aenschouwen

 

Haer hert is vreet en quaet, wel weerdigh om te grouwen,

 

Soo is de wereldt oock die niet dan schyn en heeft,

 

En, voor ghewenste vreught niet dan verdriet en gheeft:

 

Die niet dan rust en thoont daer haer die is benomen;

 

Die siel en lichaem rooft van die tot haer wilt comen.

 

Sy is't geschildert graf, van buyten schoon verclert,

 

En binnen vuylen stanck, vol wormen en ghediert,

 

Een ryckelyck geschenck, begheert met groot verlanghen,

 

Maer binnen vol venyn van padden en van slanghen:

 

Een recht vervalscht ghelas, waer in ghy meynt te sien

 

De volheyt van de vreught die sy doet van u vlien.

 

Die rust van haer begheert, gheeft sy veel moeyt en sorgen.

 

Die eer van haer begheert, daer blyft sy voor verborgen.

 

Die haer om ryckdom dient, sendt sy veel ongeluck.

 

Die vreught van haer versoeckt benaut sy door den druck.

 

Die om haer hulpe roept, die weyghert sy haer handen.

 

Die van haer 't leven wenscht, die doodt sy met veel schanden.

 

Dient haer! en volght haer naer! bemint haer! hebt haer lief!

 

Koopt haer, op pant van eer! soeckt haer, tot u gerief,

 

Loopt, daer fortuna woont, stoot haeren winkel open!

 

Zoo vindt ghy daer bedrogh, vol schandelyck wanhopen;

 

Ten eynde, dat ghy soeckt, dat vindt ghy voor gewis,

 

Want ghy recht werreld soeckt daer rechte werreld is.

[p. 61]

Zie daer eene levetidige en welingekleede tael, leerzaem en verstaenbaer doór voórbeélden en vergelykingen! 'Er zyn schikkingen, wendingen en opklimmingen in deézen styl, die eene goede werking doen; met een woórd, Van den Nieuwliandt, heéft, voór den tyd die hy beleéfde, alleruytstekendste verdiensten.

Deézen tyd schynt zeer vrugtbaer geweést te zyn in Belgisch-nederduytsche Dichters. Behalven een twintigtal, die Lofdichten schreéven op en voór de werken van Van den Nieuwlandt en Van der Elst, en behalven die geéne, van wier schriften wy, zoo aenstonds, handelen zullen, vind ik 'er nog verscheydene opgenoemd, waervan my nooyt iets is ter hand gekomen. Deéze zyn: Everard Siceram, van Brussel⁽¹⁾, Joannes Schepperus, van Gent⁽²⁾, Willem Van Spoelbergh, van Brussel⁽³⁾, Wen-

(1) In den Catal. der boeken van wylen den Heer G.J. Gerard, te Brussel, staet aengeteekend: ‘Il divino Ariosto oft hoogeste voorbelt van oprecht Ridderschap, oock claren Spiegel van beleeftheyt voor alle vrouwen, door Everart Siceram van Bussel. Antw. 1615, in 12. Ouvrage très rare d'un Conseiller de Bruxelles, qui a été inconnu aux Bibliographes Belges.’

(2) Gestorven 1620. Foppens, II. p. 724.

(3) Geb. 1569, gestorven 1633. vertaelde Den Psalter der H. Maghet Maria, ghedight deur den H. Bonaventuram, Antw. 1618. en schreéf verscheydene godvrugtige boeken in de Nederd. tael. Zie Paquot, VIII. p. 37.

[p. 62]

ceslaus Coberger, van Antwerpen⁽¹⁾, David Vander Linden, van Gent⁽²⁾, Jacob De Clerck, van Ipren⁽³⁾, en Christoffel Van der Donck, van Antwerpen⁽⁴⁾.

Olivier De Wree of Vredius⁽⁵⁾, meer bekend in de geleerde wereld om zyne Sigilla, Genealogia & Historia Comitum Flandriae, dan om zyne Nederduytsche schriften, verdiend ook als Belgischen Dichter eene byzondere onderscheyding. Hy wierd geboren te Brugge in 1597, uyt adelyke Ouders, was een beroemd Rechtsgeleerden, en stierf in zyne geboórtestad, ten

(1) Geb. 1560. Men gelooft dat hy den Dichter is van de Apologia ofte beschermredenen teghen de Hekelen van de onredelyke vyanden en tegenraeders van de berghen van Bermherucheyt. In vermaeckelycke dicht gestelt door Amator Pietatis. Mechelen, 1621. Paquot, VI. p. 305.

(2) Geb. 1570. gest. omtrent 1640. Foppens, p. 230, Paquot, VII. p. 187.

(3) Gestorven 1650. Paquot (XIV. p. 365) noemt van hem: Het eerlyck tydtverdryf, vertoont in Lucifers-val, Bacchus-beeldt, Megoeras heerschappye, Zoilus-winekel, ende eenige vermakelycke kluchsen. Brussel, 1652.

(4) Gestorven 1665. is Schryver van een gedicht, getiteld Den Rechter des herten, Antw. 1654. Paquot, X. p. 154.

(5) Foppens, II. 933.

[p. 63]

jaere 1652. In zyne Oorspronck ende voortganck der Carmeliten, gedrukt te Gent, 1624. 12^o. en Vermaerde oorlogstucken van den Grave van Bucquoy, Mengeldichten, Fyghesnoeper, Bacchus Kronyck en Venus- ban, uytgegeéven te Brugge, 1625. in 8^o, geéft hy menigvuldige blyken van eenen goeden dichterlyken aenleg, belezenheyd en taelkennis. Zie hier, uyt de Mengeldichten, een vers aen den beroemden latynschen Dichter Jan Lernout, (meer bekend onder den naem van Janus Lernutius⁽¹⁾:

Al wat de son beschynt, al wat haer gulde stralen
Verlichten en bespien, het moeter toch al dalen
En buygen voor de doot: den scherpgetanden tyt
Brenght alle dingh om hals, en schelt noyt iemant quijt.
Waer Troyen heeft gestaen daer siet men coren bloeijen,
In't Hof van Priamus de wilde cruyden groeijen:
Van d'oude stercke stadt, van't Neerlants Teruwaen,
Siet men nauw hier en daer een boeren hutte staen.
Ja daer is eenen dagh. een fellen dagh op handen,
Wanneer dit constich al tot affchen sal verbranden;
Wanneer dat alle dingh, dat was geworden iet,
Eens wederkeeren sal tot synen eersten niet.
De Deught alleen, de deught can lichtelyck ontwycken
Het syssen van den tyt........

(1) Zie boven, bladz. 9.

[p. 64]

 

Den ryckdom, eer en goet, dat blinct wel schoon in d'ooghe,

 

Maer als een bobbel staet, fraey opgejaeght, ten tooge,

 

Door d'ingedroncken wint, al glimpt sij als een glas,

 

Den minste buytewint toont haest wat dat sy was.

 

Her prachtich purper cleedt wort neergelegt met't leven,

 

En als den Coningh valt, de croon valt daer beneven:

 

Geen Coningh staf soo sterck, soo wel doorvrocht van goudt,

 

Die van den lesten val syn meester oyt behoudt....

Zyn dit geene welgekozene beélden, en vergelykingen?

.......... Maer ghy waert wel beraden,
Lernuti, wysen heldt, doen ghy dit ginght versmaden
Van uwe somerjeught; wanneer ghy hebt veracht
Gestooten met den voet dien eereloosen pracht:
Doen ghy u hiervan hebt gespent naer u vermeugen,
En liever hebt gesmaect die vrye water-teugen
Van Pegasus fonteyn; zyt liever ingegaen
Den welgerusten wegh van Phoebus effen baen.....

Laet andre roemen op hun edele geslachten;
'T geen van hun ouders comt en is voor't hun niet t'achten:
Maer desen heeft het wit van edeldom geraect,
Die om syn eyghen deught wordt edelman gemaect.

[p. 65]

Zacharias Heyns,⁽¹⁾ geboren te Antwerpen, omtrent 1560. en gestorven op het laetst der eerste helft van de zeventiende eeuw, was den Zoón van Peeter, dien wy, hiervoren, onder de Belgische Dichters der zestiende eeuuw hebben ontmoet. Den Zoón overtrof den Vader verre, en was ook als Plaetsnyder beroemd. Na de dood van Peeter Heyns, verliet Zacharias, met veéle andere Kunstgenoóten, deéze zuydelyke Provintien, vestigde zich eenigen tyd te Amsterdam, en daerna te Zwolle, alwaer hy den stiel van Boekdrukker uytoefende. De Vries geeft hem veél lof, en zegt dat zyne verzen zinryk, zuyver, vloeyend en welluydend zyn. Wy hebben van hem I. Den Nederlandschen Landspiegel, Amst 1599. II. Het Dracht-tooneel van de gansche wereld, met houte plaeten, Amst. 1610. III. De Weke van den edelen gheestrijcken Willem van Saluste heere van Bartas, vertaelt, Zwol, 1616. herdrukt met een vervolg, te Rotterdam, 1628. IV. Emblemata, of Sinnebeelden tot Christelijke bedenkinghen, Rotterd. 1625. V. Sinnespel van de dry Hoofddeuchden, ibid. 1625. VI. Emblemata, molaria, ibid. 1625. VII. Deuchden-schole ofte Spieghel der jonghe Dochteren, ibid. 1625. VIII. Weg-wyzer ter Salicheyt, Zwolle, 1629. en IX. Voorbeeldzels der oude Wyzen, Amst. 1634,

(1) Paquot, XII. p. 367. De Vries, I. bl. 55.

[p. 66]

allen met plaeten. Daer de heer De Vries deézen Heyns, als Dichter van Zinnebeélden, met lof heéft doen kennen, zullen wy de Emblemata voórbystappen, en hier slechts eene proeve geéven nyt het Bruylofts Tafel-spel, geplaetst agter de Deuchden-schole. De spelende persoonen zyn vreucht en druck.

Vrede en geluk u sy in dese feeste!

Rou en druck altijdt hier d'ongereeste.

Weest te samen,

Met onsen Bruydegom en Bruyd,

Naer betamen

Verheught en bly van geeste!

Waer ick het huys vervul, de minste met de meeste
Van herten is gerust, geen quelling men daer siet,
Men weet van geen onmin, men kent daer geen verdriet,
Doch selden ben alleen, maer wel kome altijdt nader
Daer ic miin voester vind en miin verheuchden vader,
Dats Liber en Ceres, die trouwe doen behouwen,
Want waer die niet en sijn de liefde is in't verkouwen.
Pecunia ons oom my altijt voore gaet,
Die brenght my overal in eenen goeden staet,
Met dit geleydt ick my doen overal beminnen,
Want ydel borsse maect niet als beroyde sinnen.
Maer wie komt doch alhier soo seer mismaect gegaen?

Wat ben ic hier verdwaelt? ic moet een weynich staen;
My dunct hier is het niet dat men my heeft ontboden.

[p. 67]

Vreucht.

 

Dat dunct my zeker ooc, van waer komt ghy gevloden?

 

Wie soect ghy? Wie siit ghy? Hoe siit ghy dus ontstelt?

Quelling heb ic genoech, ic leve sonder gelt,
'T kout water en't droog broot my meestde tiit doorvoedet,
Bid God ghy menschen al dat hy u daer voor hoedet,
Wellust heeft my gebaerdt en overdaet my bracht
Soo wiit, dat ic alsnu word overal veracht,
De gansche wereld door geen menschen my begeeren.

U, grysaert, men alhier ooc lichtliic kan ontbeeren,
Al waer men vreucht bejaegt geen druc en is op't spoor

Waer vreucht is binnens huys is druc wel voor de door.

Na dat vreugd en druk, aldus, eenigen tyd hebben geredentwist over elkanders presentie-recht, eyndigen zy elk met eene redevoering, waerin de eene de zaligheden, en de andere de rampen des menschelyken leévens afschetst, betoogende elk dat zy de huwlyksliefde ondersteunen. Deéze beschryving van den mensch is niet zonder verdienste:

Alsoo dat ooc den geest van eenen mensch alleen
Veel beter is dan al der dieren in 't gemeen.
Hoe veel in schoonheyt ooc hy d'andre gaet te boven
Men niet wtspreken kan, men kan die niet volloven.

[p. 68]

 

Siet hoe hy vol verstants het hooft om hooge recht,

 

En d'oogen, wel gepaert, daer in soo net gehecht,

 

Als spiegels van den geest, die, door haer schoone stralen,

 

De vierige begeert der liefde in't hert doen dalen.

 

Neus, ooren ende mond, de tong ooc, die vermach

 

Dat geen gediert en can gebrengen aen den dach,

 

Die tot den hemel klinct, soo groot en sterc van machten

 

Dat sy de gramschap Gods can stillen en versachten! enz.

Voór de werken van deézen Dichter schreéf den grooten Vondel een lofdicht. Ook staen'er Sonnetten voór, van Anthonis Smyters van Antwerpen, Schryver van eenen Nederduytschen Gradus ad parnassum, getiteld: Epitheta, dat zyn bynamen of toenamen, enz. Rotterdam, 1620. in 12^o die in de oude bydragen nog al gepreézen worden.⁽¹⁾ Men vind, in die Epitheta, een gedicht op den zandtlooper ofte nachtglas, beginnende met de volgende regels:

Ghelyck de Pulvers kleyn gestadichlijcken dalen

'Teen voor en't ander naer door't gaetken van't ghelas,

Zoo oock de daghen van des menschen leven, ras

Malkandren volgen na, en nimmermeer en dwalen.

Godt wilde aen elcken mensch te leven tydt bepalen,

Van d'eerster uren aen dat hy gheboren was.

Die mach hy niet voorby: maer, als een bloem in't gras,

Komt onversiens den doot hem van het aertrijc halen, enz.

(1) Tael- en Dichtk. Bydragen, Leyden, 1771. 1^e deel bl. 150.

[p. 69]

Antwerpen leverde, toen ter tyd, veél Nederduytsche Dichters op. Zekeren Richard Verstegen, inboórling van die stad,⁽¹⁾ gaf in 1617 in't licht, Nederduytsche Epigrammen op verscheyden saecken, soo wel om te stichten als den geest te vermaecken, met genuchelijke Epitaphien, enz. Mechelen, by H. Jaey. waervan, by Jan Van Meerbeeck, te Brussel, in 1624, nog een vervolg, onder den zelfden titel, gedrukt is. Het laetste bezit ik. Verders vind ik van hem vermeld: I. Theatrum crudelitatum haereticorum nostri temporis. Antv. 1592. II. Antiquitates Britannicae, ibid. 1606. III. Antiquitates Belgicae, 1613.⁽²⁾ en IV. De Gazette van Nieuw-maren van de gheheele wereldt. Hier by is oock ghevoegt eene wederlegginge van eenighe onbequaeme Nederlandsche spreuck-woorden. Antw. 1618. Zynen Dichttrant is gebrekkig, doch het ontbreékt den Epigrammen en Epitaphien niet aen geestigheyd. Zie hier van elk een paer voórbeélden:

N^o 10. Toen een persoon een rinck verloor van weerden,

Dede hy door eenen roeper die oirconden:

(1) Foppens, II. 1072. Dewez, Hist. générale de la Belg. tom. 7. p xxxv.

(2) Deéze Nederlandsche en Brittanische oudheden zouden, volgens Foppens, in het Nederduytsch zyn opgesteld. Verstegen beweert daerin dat de Britten van de Nederlanders afkomstig zyn.

[p. 70]

 

Dat hy met eenen drinck-penninck begeerde

 

Hem te beloonen, die hem hadde ghevonden.

 

Maer soo den vinder quam daer mee niet voort,

 

Hy'n wist niet wat de oorsaeck wesen mocht;

 

En daer door wesende al wat verstoort,

 

Vraeghde hy eenen, wat hy daer van docht?

 

Dat hy (sey desen) dat niet weer en gheeft,

 

Is een teecken dat hy geen dorst en heeft.

Francois soo hy onlanckx wt Vranckryck quam,
Het scheen hy en wou geen Nederlander wesen.
Alsmen hem duyts aen sprac, dan was hy gram;
Niet als francois hy spreken wou noch lesen.
Al opse frans, hy droeg een franschen hoet,
Mantel en wambas, broeck en cousebanden,
Met eenen franschen schoen aen elcken voet,
Een frans handtschoen oock, aen bey de handen,
En, om heel frans te wesen, sonder jocken,
Hy was versien oock van de fransche pocken.

Hier leet een liefhebber van de kan,
Die 's voornoens was een syne man,
Maer 's achternoens verloor hy dese lof,
Want als hy droncken was, soo was hy grof.

Hier resideert Meester Hans Vander Hagen,
Oft iemant quam na hem te vragen.

Dit is, gelyk men ziet, nog den rymtrant der oude Rethorykers.

[p. 71]

Franciscus Sweertius,⁽¹⁾ dien wy zoo dikmaels hebben aengehaeld, was ook Antwerpenaer en Nederduytschen Dichter. De Vlaemsche Epitaphien, geplaetst in zyne Joco-seria (Coloniae 1645.) hebben echter niet veél om't lyf. Dat op bladz. 308, is verre uyt het beste:

Van hem die hier begrauen leet
Can ick niet gheuen groot bescheet,
Dan dat hy leefde langen tyt,
Eer dat hem wert de werelt quyt,
En dat hy zich heeft wel gequeten
Met wel te drincken en wel t' eten.

Daer wy hier van Antwerpsche Dichters spreéken, zou het een onvergeéflyken misslag zyn den grootsten van allen te vergeéten: Kasper Van Baerle (Barlaeus) geboren 12 February 1582, en gestorven den 14 January 1648.⁽²⁾ een man die, in de geleerde wereld, doór zyn Latynsche Schriften, den grootsten lof verworven heéft. Ook als verdienstelyken Nederduytschen Dichter heéft de heer De Vries hem doen kennen; doch gemerkt hy, doór en by de Hollanders gevormd is, zouden wy hem hier, als zoodanig, niet mogen in aenmerking brengen, ten waere wy, daerdoór

(1) Foppens, I. 313. Paquot, IV. 282. en zyn eygen Athen Belg. p. 256.

(2) Foppens, I. 165. Saxe, Onomast. IV. 724. De Vries, I. 135. Bayle, Moreri, enz.

[p. 72]

doen de vorderingen wilden opmerken, welke de Hollanders, ten zynen tyde, in Tael- en Dichtkunde, maekten. Hoe verre deéze de Brabanders, toen al, voóruyt waeren, kan blyken uyt Van Baerle's Lof-gedicht op het eeuwighstroomende beekjen van den heer Baeck.

Beekjen, daer het duyn haer droppen

'T saem vergadert in een bron,

Als sij met haer witte toppen

Glinstert in de morgen - son.

Beekjen, opent al uw ad'ren,

Die verhoolen gaen door 't sandt.

Wilt op mijne komst vergad'ren

Al de stroomtjens van het landt.

Streelt mijn opgetooge sinnen

Met uw heldre waterval,

Soo sal ick uw lof beginnen

In het haselare dal......

Beekjen, als men u siet vloeijen,

Als men hoort uw soet geruys,

Voelt men al sijn geesjens gloeijen,

En verhuijsen druck en kruijs.

Hier is't beekje der Poëeten,

Niet in't liegend' Grieckenlandt:

Hier heeft Perseus paert gesmeten

'T Hippocreentjen uijt het sandt.

Hier heeft Hooft gescherpt sijn veder,

Als hij wrocht sijn krachtigh dicht;

Hier sat Vondlen dickwijls neder,

Als hij, van der aerd gelicht,

[p. 73]

 

Drongh om hoogh door al de wolcken,

 

Boven bergen, boven locht,

 

En verliet de aerdsche kolcken,

 

Van dit Beeckjen nat bevocht.-

 

Lachjens, kusjens, lieve woordjens,

 

Lusjens sonder argh of list,

 

Groeijen aen dees waterboordjens,

 

Haet en nijdt wordt hier gemist.

 

Beeckjen vol van minlijckheden,

 

Beeckjen vol van alle lust,

 

Vloeijt in alle eeuwigheden,

 

Nooijt verdroogh uw vochte kust.

Geduerende het twaelfjaerig bestand, deéden sommige der Brabandsche Dichters eene laetste pooging om de Rethorykkamers tot hun voórig aenzien weêrtebrengen, en beschreéven een landjuweel op de Peöene van Mechelen, tegen Mey 1620. Van de stukken, welke aldaer naer den prys dongen, ziet eene verzameling, in folio, het licht, gedrukt by H. Jaye, te Mechelen, 1621, onder den titel van Schadt-kiste der Philosophen en Poëten. Jan Thieullier, Zilversmid te Mechelen, en Deken der zelve kamer, was een der voórnaemste aenleggers van dien kampstryd, en dichtte by die gelegendheyd eene Pastorale of, zoo als hy die noemde, Treurspel van Porphyre en Cyprine. Dit stuk is geen van de slegtsten, maer de versificatie is'er stroef van. Het begint met een lange alleenspraek van Porphyre:

[p. 74]

 

Hoe wast dus vroeg gedaecht? ick had my schier verslaepen,

 

'T was hooch tijt dat ick dreef ter weyden in myn schaepen,

 

Want Phoebus climt naer't sop en bringt ons't volle licht;

 

Aurora heeft alree betraent de velden dicht.

 

Zephyrus wil ons. heên, met sijnen blas vercoelen,

 

Immers als wy den brant meest van den songodt voelen

 

Noyt lieffelijcker tijt, elck vrucht om't schoonste staet,

 

Wat sal ick best gaen doen, enz.

Op dit stuk volgt een Esbattement van Henrik Faydherbe, Facteur der Peôen, waerin de volgende personnagien voórkomen: Droncken Claes, Felle Griet, Heyn den duyvel, en Meester Steven. wie lust hebbe slage het na in gemelde Schat-kist, waer men ook nog Resereynen en Gedichten ontmoet van de Brabandsche Facteurs: F. Van Heensel, Niclaes Perclaes, P.L. Van Hoogstraten, Alex. Van Fornenberch, Adriaen Wils, (van Antwerpen) B. Hooftman, M. Lemmens, Merten Van Wichelen, Anthoon Huaert, Claude Fonteyne en H. Goossens.

Spoeden wy ons om te komen aen Dichters van beteren stempel.

Die eerst aen de beurt ligt, is Joannes Ysermans, van wien een Triumphus Cupidinis gedrukt is te Antwerpen, 1628. 12^o. Hy dichtte een tamelyk goed liedeken: zoo als het volgende, op de Mey:

[p. 75]

 

Hoe veel vreucht ist overal?

 

'T velt geschildert staet coleurich,

 

Schoon ghebloeyt is bergh en dal,

 

En met bloemekens seer soet geurich,

 

Is't geciert,

 

Daer't ghediert

 

Springht en swiert;

 

Niet is hier treurich.

 

Phoebus lieffelycken strael,

 

Doet de cruydekens weer spruyten.

 

Lustich singht den Nachteghael

 

Daer de vogheltghens soet sluyten.

 

Elck dier baert

 

Sijnen aert,

 

Kipt, oft paert,

 

Door 's Meys viertuyten.

 

Maeghden dan, waerom ghetoeft?

 

Wilt u jeucht met lust ghebruycken,

 

Eer ghy u te laet bedroeft,

 

Want den tijt sal u ontduycken.

 

Laet de min

 

Soo langh, in

 

Uwen sin

 

Niet ligghen muycken.

 

Minnaers oock verheucht verblijt,

 

Om dat nu alom gheschiedet;

 

Pryft den nieuwen soeten tijt;

 

Valsche nijdertonghen vliedet!

 

Uwen lust

 

Nu vry blust,

 

Streelt en cust,

 

Den tijt ghebiedet!

[p. 76]

In het Sedigh leven, dagelijcks broodt, berymd doór Honorius Van Den Born, Leuven, 1639. in 12^o, treft men ook menig stukje aen, dat, om zynen verstandigen inhoud, waerd is aengehaeld te worden, B.V.:

Arm beghinsel: bloot in noodt,
Als ghy vielt uyt moeders schoot:
Weenen was den eersten sanck,
Droefheydt duert u leven lanck.

Hooge wallen schiet men neer,
Diepe grachten vult men weer:
Deught en eendracht zy u macht,
Recht en reden wal en gracht.

Het goedt ghy aen een ander doet,
Laet rusten in u stil ghemoedt:
Verhest het ghen' u wordt ghedaen,
Met danckbaerheydt blyft vriendscap staen.

Deézen Dichter onderscheyd zich, gelyk men ziet, doór eene goede versificatie. Byna het zelfde kunnen wy zeggen van G. Theodosius Walhorn genaemd Deckher, Advocaet, te Brussel,⁽¹⁾ wiens Nederduytsche Poëmata aldaer in't

(1) Denkelyk den zoon van Joannes Deckher, vermeld by Foppens, Bibl. Belg. II. p. 625.

[p. 77]

licht verscheénen, 1641. Wy slaen dit boek open en leézen, waer Eliphas aen Job egt:

Den zotten mensch die vast op zyn gelucken staet,
Die siet men hoe hy daeghs in zijn geluck vergaet.
Sulck volck heb ic ghesien, vervrempt van tegenspoeden
Die roemden op hun gout, en op hun aertsche goeden....
Want noyt en is de aerd van ongelucken vry,
De werelt is vol rouw, en vol van droeff gheschry.
Ghelijc de vogels zijn om door de locht te sweven
Soo is ooc aen den mensch de groene aerd ghegeven
Om dat hy allen ancxt en pyn souw onderstaen,
Want noyt geen duerbaer vreucht en blyft in 's wereltsbaen.
Alwaer ic in't verlies van hondert duysent rycken,
Daerom en souw ic niet van mijnen heere wycken.
En dat met recht en reen, want hy veel dingen doet,
Die noyt aen eenen mensch en vallen in't ghemoet.
Hy, is den grooten Godt van onbekentbaer weghen,
Die ons de aerd besproeyt met synen soeten regen,
De ghen' die't water laet beloopen al het lant,
De ghen' die d'aerde dwinght door zyn onkentbaer hant.

De orde van den tyd volgende, komen wy nu by Willem Vander Borcht (of à Castro), mede een Brusselaer, wiens doórvrogte Dichtwerken boven de meeste van deézen tyd uytsteéken. Hy schreéf: I. Den Brusselschen Bloemhof van Cupido, Brussel, 1641. 12. II Den Spieghel der eyghen-kennisse, bestaende in te saem-ghebonde Mal- en Treur-dichten, met plaeten, Brussel, 1643. 4^o. Dit laetste werk is versierd met het portret des

[p. 78]

Dichters, waerby de woórden: oetatis xxi, en met een Distichon van Erycoeus Puteanus. Nergens vinde ik den naem van Vander Borcht vermeld, en weéte niet of 'er van hem nog meer andere werken bestaen. Maer dit weéte ik, dat hy als een onzer beste Dichters algemeen verdiend bekend te zyn. Toonen wy aen dat deéze verzekering geene grootspraek is, en neémen wy daertoe den Spieghel der eyghen-kennisse ter hand. Dit boek, zoo 't schynt vervaerdigd voór of in het eenentwintigste jaer des Dichters, bevat een schat van zedelyke waerheden en dichterlyke denkbeélden, gekleed in den vorm van dichtverhaelen, Elegien en Satyren, op de wyze van Boëtius de consolatione Philosophioe, en eveneens als dit, in afwisselend rym en prose. Iemand, by toeval, eenen spiegel bekomen hebbende, waerin elk zyne gebreken vind afgebeéld, reyst met dit kunststuk de wereld doór, bezoekt alle standen der Maetschappy, dringt tot in de geheymste vertrekken, en steékt elk zyn wonderglas voór de oogen. Den Dichter opent zyn werk met eenen droom:

'T zy dat een teghenheydt van't wanckelbaer versieren,
Oft van't veranderen in arghere manieren
My warde in den kop en maelde door het hooft,
'T zy dat ick oock met lust ('t welck beter waer gelooft)
Gheprickelt tot wat nieuws, verslechte mijn bedaren.
(Het Vaderlandtsch verderf soeckt weynigh doch te sparen)

[p. 79]

 

'T zy datter studie-sorgh my knaegde in het breyn,

 

Oft eenen soeten smaeck van Castalis fonteyn

 

Bedompte 't herssendeel, door-kittelde mijn longhen,

 

En weckte mijn verstandt tot viese kromme spronghen;

 

Om door een schimpigh dicht my, en mijn Vaderlant

 

Te thoonen 't etter-vuyl van sulcken mis - verstandt:

 

Dat wy soo veerdigh zijn in stadigh naer te toetsen

 

Het grilligh kleed - geswier, en all' de narre boetsen

 

Oock van ons' vyanden; waer door ons' kloeckigheyt

 

(Gedurigh meer vervrout) schier heel verwonnen leyt.

 

Meer kommer geeft ons doch de kraghen wel te setten,

 

Het kleed te snippen af met brocken en met sletten,

 

Dan onsen mannen - aerdt te oeffenen in deught,

 

Te wackren tot bescherm der Nederlantsche jeught.

 

Ons sterven rondt om af de naer - gheleghe buren,

 

De steden zijn verstroeyt, de huysen en de schuren

 

Tot puyn end' assch' verbrandt, de ackeren zijn leegh,

 

De sloten sonder volck, de roovers in de weegh,

 

Den hongher komt ons aen, en springht op zijne krucken,

 

Om't weynigh overschot des volcken te doen hucken

 

Naer d'allerlaetste woon, en midden van dien noodt,

 

En midden in't verschiet der schroomelijcke doodt,

 

Soo blyven wy vernart, en onse deftigheden

 

Verwiss'len smadelijck in afgerigte seden:

 

Wy argheren 't verstandt, verhoeren onsen aerdt,

 

En wencken selver toe het vuyl dat hem vergaerdt

 

Tot smeuringhe der ziel, te midden van ons' steden,

 

En niet en dunckt ons schoon dan dat met vuyligheden

 

Van de verdorventheydt is smadelijck bedeckt,

 

Dan dat hy sulcken vuyl het aldernaerfte treckt:

 

Wy zyn ons- selfs met meer, ja schijnen onse landen

 

De vyanden van- selfs te gheven in de handen.

[p. 80]

 

Sulcks iet dan scheen my vast ghewortelt in't gedacht,

 

Als ick lest, sluymerigh, in't holste van den nacht,

 

Tot waken half gheterght, gheterght half tot het slapen,

 

Het eynd' van mijn ghepeys noch dachte naer te gapen,

 

Herwesent in een droom.

Deézen laetsten trek is van een meester in de kunst. Niet minder fraey is de beschryving van het verblyf des slaeps.

My docht mijn - selven dan ontrent een bergh te vinden,
Daer eene lieve soelt' van ruyselende winden,
Door sijne dalen soogh, alwaer de klare sonn'
Het diepste van het hol noyt eens bestralen kon,
Den ingangh scheen wat bangh, met nevelighe dompen
Ten dichtsten toeghestopt, die op de leeghe glompen;
Dees dienden voor een deur': op datter gheen gekrak
Sou hinderen den slaep, oft stooren het ghemack.
Geen ambachts-man vesmoght hier met den hamer wereken,
Geen koopman op sijn sorgh oft sijnen handel mercken:
Met stille eenigheydt scheen alles overkleedt,
Behalven dat een beeck de kleyne keytjens sleet,
En met een soet gheruysch gheboodt, dat alle ooghen
Tot sachte sluymery de schelen souden booghen.
Daer quam gheen haghel - buy, met bulderigh gherack,
Die op een harde rots' haer felle slaghen brack,
Gheen donder en vermoght sijn roncken laten hooren,
En op dat gheen ghetier de slapers soude stooren,
Soo was den waker - haen ghebannen uvt dat landt.
Voordts wasser gheenen hondt die, los, oft in den bant,
Sijn nijdigh bassen moght aen't Manelicht gheboeten;
Gheen quekerighe gans was ievers te ontmoeten.

[p. 81]

 

Den ingangh van het dal stondt open naer het suyden

 

Die om end' om gheplant met velen was, en kruyden

 

Die raden tot den slaep......

Pallas of de wysheyd treéd binnen:

Korts sagh ick eenigh licht my, schemerigh, toe dalen',
Het docht my eerst ghelijck aen Lunas bleecke stralen,
Maer met het naerder quam, sagh ick een heldre maeght,
Die op haer wijse kruyn een helm, bevedert, draeght,
En als een krijgsman doet soo voert sy in haer handen
Een welgevrochte lans; voorts hongh met stercke banden
Een schilt aen haeren arm, waer van sy had gheheel
(Om niemandt leet te doen) ghestopt het opperdeel.
Nu kond' ick door de klaert' besien de ledikanten,
Besien het luye volck, en all' de lyf- trawanten
De welcke altemael den slaep ten dienste zijn,
Nu kond' ick, door de kracht van desen klaren schijn
Doorkycken het geheym van soo een seltsaem wooningh,
Wie dat daer slaven zijn, wie, en wat voor een Koningh
Hier wel ghebieden kan soo wonder vreemt gebroet,
Dat soo by nachten spoockt, en viese grillen doet.

Hier straelt weêr eenige Catsiaenscheyd doór.

Toen't licht, hier ongewoon, wat naerder nu quam flickren,
En Pallas haren glans liet op den slaep uytflickren,
Soo wende hy sijn leên, en sleypte door het bedd'
Sijn logge dyen op, en heeft hem recht gheset:
Hy vreef noch seven-mael sijn slaperighe ooghen,
Eer dat hy kon den schijn van't blicker-licht gedooghen,
En naer een wat ghegeeuw soo sprack hy, half ghestoort:
Wat Lucifer derft hier in onsen swerten oort,
Sijn stralen laeten sien? enz.

[p. 82]

Is dit geene waerlyk dichterlyke beschryving, gepaerd aen dichterlyke verbeélding? Slaen wy het boek verder open, wy vinden de Satyren niet min goed behandeld.

Die soeckt deughdelijck te leven

Met een ziele, sonder vleck,

Magh te hoof hem niet begeven

Tusschen al dat smeurigh peck!

'T is daer konstelijcker wandlen

Sonder sonde, sonder schand',

Dan het klampigh peck te handlen

Met een onbevleckte handt.

Oey! hoe swaddert dien dat laken

Op sijn soo benouwde leên!

'K wedd' ick moght dry kleeden maken,

Waer diên mantel recht versneên.

Waer hy met een tent omhanghen,

'T goedt en moght niet ruymer dijn',

Kijckt! hy schijnt daer in ghevanghen,

En een grondelingh te zijn:

Maer, ô Heer! wat vreemden winckel

Heeft die snuf-vrouw om haer lijf?

Is't den arm, of is't den schinckel,

'T een is los, en 't ander stijf,

'T een ten uyterste benepen,

'T ander al te vry en ruym,

Dit besoent, en dat benepen,

Voorts het gansche kraem parsuym.

Waertoe 't boven - deel ghebonden.

En het onderft' wijdt en ruym?

[p. 83]

 

Wil ick dat't bediedt doór-gronden;

 

Wil ick't suyghen uyt den duym?

 

Is't niet om dat soo, tot schanden,

 

Iemandt u aenvatten woud',

 

Dat ghy dan met uwe handen

 

Hem niet teghenstaen en soud'?

 

Wel waer zijn uw schouders henen?

 

Heel verloren in den kraegh,

 

Onder al 't ballijn verdwenen,

 

Oft ghesloten in de laegh,

 

Van den afgesaeghden bouwen,

 

Boven uwen ellenboogh,

 

Waer door 't noodigh hoocksel- vouwen

 

Het ghemeyn ghebruyck ontvloogh?...

 

Maer den mensch is immers wyser,

 

Als Hy, die uyt slechte aerd'

 

(Heer, vergheeft het uw mis-pryser!)

 

Eerst ons leden heeft vergaerdt,

 

En de sijnsghelijcke zielen

 

In sijn maecksels heeft ghestort.

 

Maer, Godts wercken te vernielen

 

Nu den mensch schier eyghen wordt.

 

Want sy soecken weer 't herschapen

 

En hunn' wil is Goddelijck;

 

Was weer Adam aen het slapen

 

Elck waer' haeft een ribb' ghelijck.

 

Want hun armen door't benouwen

 

Raken aen de leden vast,

 

En die t'samen wilt aenschouwen

 

Vindt een' ongevrochten last:

 

Soeckt ghy't scheyden van de beenen?

 

Eenen rock het roeren stopt:

[p. 84]

 

Soeckt ghy 't klieven van de teenen?

 

Elck leydt in den schoen ghestropt.

 

Soeckt ghy't roeren van de armen?

 

Beyde zijn sy in den bandt:

 

Wilt ghy vingheren sien swermen?

 

Eerst - mael booghen moet de want.

 

Soeckt ghy dat de kniën vouwen?

 

Immers soo veel rocken-goedt

 

Drygt het booghen te benouwen, enz.

Zoo is myn Truyken niet, zegt den boer, want

....het waeyt haer om de schenen

Dat men beyd' haer braëms siet,

Soo gaet sy staegh dapper henen

Al waer haer het werck ghebiedt,

Soo, soo laet sy in haer mercken

Dat sy wat uytrechten kan,

Dat sy oock soo wel tot wercken

Is gheboren, als den man.

Niet om heel de morghen-tijden

Te verquisten, sonder baet,

In't versnipperen en snijden

Van de lintjens, tot ciraet,

In te krollen, in te cieren,

In te blasen met de assch',

In te verven, in te vieren,

In te gheven, dat noyt was,

In een roode wangh te bleecken,

En een bleeck te maken roodt;

In haer lenden schier te breken,

En te maken kleyn en groot

Naer de maet van hunne bouwens,

Naer den borst-lap, naer den kraegh,

[p. 85]

 

Naer den kours, de koof, de mouwens,

 

Naer soo menigh leden - plaegh,

 

Als men linten, als men stricken,

 

Als men koorden, als men goedt

 

Aen het hooft oft bosfte schicken,

 

Oft aen't heele maecksel moet.

 

Sy heeft anders wat te stieren,

 

Nu de boter, dan den kaes,

 

Dan te melcken, dan de dieren

 

Te versien, elck van sijn aes.

 

En, eer noch de sonne - waghen

 

Weder op het vallen (staet,

 

Om syn schoonen glans te draghen

 

Daer hy 's avondts slapen gaet,

 

Vind' ick spijsen in de koken,

 

Naer vermoghen wel bereydt,

 

Spijsen die de lusten stoken,

 

Niet tot duere leckerheydt,

 

Maer om maghen te versaden, enz.

Wat verder spreékt Werelts gawoel Satyrischewyse aldus eene juffer aen:

O wat gaet u, jufvrouw, over,

Dat ghy soo gheweldigh sucht?

Waer af wilt ghy u beklagen,

Och wat maeckt u soo benoudt?

Wie sendt uyt dees wreede plaghen,

Dat ghy schielijck soo verslout?

Gaet, verdrijft dees sware droomen

Door de wereldsche ghenucht',

'T leet- zyn sal te stade komen

Als uw ziele neemt de vlucht.

[p. 86]

 

Gort u liever met de roosjens,

 

Kroont u met de myrtheblaên:

 

Souden soo de lieve bloosjens

 

Van uw' jonghe jeught vergaen?

 

Neen, versmoort de kommer- vlaghen

 

In de dompen van den wijn,

 

Liever dan dat ghy uw daghen

 

Soudt verslijten in dees pijn.

 

Laet de grijse koppen stenen,

 

Laet die suchten voor verdriet,

 

Laet hun klaghen, laet hun weenen:

 

Jufvrouw, sulcks en voeght u niet.

 

Beter laeght ghy in de armen

 

Van de kommerloose jeught,

 

Dan door al dit droevigh karmen

 

Te verslensen uwe vreught;

 

Ey! verjaeght, verjaeght den kommer

 

Met een renschen teugh oft twee,

 

Dicht ontdoken in den lommer

 

Buyten al het smertigh wee.

 

Soete streelingh van ghesanghen,

 

En't bekoren van het spel

 

Konnen jaghen al het bange

 

Van een ancxstelijck ghequel:

 

Tusschen krieligheydt en kusjens,

 

Tusschen jock en soete vreught,

 

Tusschen duysendt fachte lusjens,

 

Tusschen 't lieftte van de jeught,

 

Kan gheen sware quellingh huysen

 

Kan gheen droéf heydt blijven staen.

[p. 87]

Voór dit boek zyn tamelyk goede Nederduytsche Lofdichten van I. Van Caverson, Leo Van Heil, G. Scheybels en Claude De Grieck. Dat van den laetsten onderscheyd zich doór bevalligheyd en gemakkelykheyd:

Doe Prometheûs had ghegheven

'T jeughdigh leven

Aen 't onvormigh aerts ghevright,

Door het vier, dat hy gingh halen

Van de stralen,

Uyt het helder hemel - licht,

Hadd' het nieuwelingh' ghebroedtsel

Noch gheen voedtsel

Om te leven naer verstandt,

Maer het gingh sich - selven schuylen

In de kuylen,

Los van redens vroeden bandt.

Tot dat Orpheûs, door sijn spelen

Ende quelen

Van sijn wel - ghestelde herp,

Hunne onghesiste sinnen

Nu van binnen

Door de reden maeckte scherp.

Zie daer eene goede versificatie. Claude De Grieck⁽¹⁾ was een Brusselaer. Hy schreéf verscheyde Gedichten en Treurspelen, als: Den godtvruchtighen Pellegrim, den boom des levens,

(1) Huydecoper noemt hem tweemael. Zie Proeve, III. bl. 286. en 411.

[p. 88]

Sampson, Heraclius, Bellisarius en Don Japhet van Armenien. Ik heb de zelve nergens kunnen aentreffen, maer deéze titels vermeld gevonden, gedeeltelyk by Huydecoper, gedeeltelyk in de voórrede of opdragt van De heerelijcke ende vrolijcke daeden van Keyser Carel den V. gemaekt en gedrukt doór zyn broeder Jan De Grieck, Brussel, 1675. in 12^o. Deézen was ook Dichter, als blykt uyt de dichtstukjes in laetstgemeld werkje voórkomende, en onder andere uyt het volgende Grafschrift op Karel V.:

Hier leydt den glans van Oostenryck:
Den waeren schrick van Vranckeryck:
Die Hesch en Sax heeft overwonnen,
Doch weder vryheydt quam te jonnen.
Hier rust dat moedigh Prinsenhert,
Der Turcken gheessel ende smert,
Die, naer hy ander braght uyt lyden,
Ten lesten voor sich self gingh stryden.
Daerom verliet hy 's wereldts troon,
Op hoop van meerder ryck, en kroon.

Omtrent deézen tyd leéfde Hubert Neefs van Antwerpen, eenen Dichter, die in den tyd van tweemael vier en twintig ueren de honderde latynsche verzen, in Nederduytsche dichtmaet overbragt, welke staen in de Triumphael incompst van Cardinael Ferdinandus, Infant van Hisp. binnen Antwerpen, aldaer gedrukt 1635. in 4^o Hy maekte een tamelyk goed vers, B.V.

[p. 89]

 

Het Oostenrycx geslacht aen welck door Hymens banden

 

Gevallen sijn ten lot bey d'indiaensche landen;

 

Wiens groote heerschappy de son altijt bestraelt,

 

'T sy dat sy smorgens ryst, tsy savondts nederdaelt,

 

Heeft door saechtmoedicheyt, en vriendelycke wetten,

 

De werelt naer sijn hant nu weten lanck te setten.

 

Godt, laet het in dees eer, de nijdicheyt tot spijt,

 

Den vyand tot ontsach, toch blyven staen altijt!

 

En in Philippi stam, tsy kinderen, tsy neven,

 

Soo lanck sal staen den Al, geduerelyck herleven!

De Dochter van Willem Van den Nieuwelandt, genaemd Constantia, was, destyds, ook beroemd doór haer Nederduytsche Gedichten, gelyk Sweertius getuygd.⁽¹⁾ Op haer zestiende jaer, zegt deézen Schryver, wedieverde zy reeds met haeren Vader. Het schynt dat van haer zoo min ooyt iets in 't licht verscheénen is, als van den Antwerpschen Schilder Sebastiaen Vranckx, doór wien verscheydene Tooneelstukken gemaekt zyn voór de Rethorykkamer de Violier, en die van de zelfde kamer Deken was in 1612.⁽²⁾

Meer bekend is het Dichtwerk van Peeter Gheschier⁽³⁾ Pastoor van het Beggynhof te Brugge, voór titel hebbende: Des wereldts Proef-

(1) Athen. Belg. p. 315.

(2) Zie Geschiedkundige aenteekeningen aengaende de St. Lucas Gilde, enz. doôr den Baron Van Ertborn, bl. 31.

(3) Zie het Register van Huydecopers Proeve van Tael - en Dichtk.

[p. 90]

steen, met plaeten, Antwerpen, 1643. 4^o. zynde eene vrye navolginge van het latyn van Ant à Burgundia, opgedragen aen den Bisschop van Ipre. De verzen van het zelve rollen gemaklyk en zyn geschreéven in eene gekuyschte, goed Nederduytsche tael, zoo dat Huydecoper de zelve dikwils aenhaelt. De inleyding, geene vertaeling zynde, strekke hier van ten bewyze:

Och! hoe dolen hier de menschen
Soo in wercken, als in wenschen,

Raden, daden, en bedryf!

Och! hoe worden - se bedroghen
Door den schijn, en valsche loghen,

Van een lommer sonder lijf!

Ydelheydt compt aenghestreken
Met een winckel vol ghebreken,

Toegerust door enckel schijn,

En wy loopen recht als dwasen
Tot de slimme vise - vasen,

Die met hoopen by haer zijn.

Wy en kennen noch haer spreken
Noch haer vleyen, noch haer treken,

En wy prijsen niet - te - min

Haer bedrieghelijcke tooghen
Die ons glinsteren in d'ooghen

En verdraeyen onsen sin, enz.

Het geheel is in den trant van Cats, en laet, (hoewel zonder eenige dichterlyke verheffing,) zich met welgevallen leézen. Het zelfde kunnen

[p. 91]

wy zeggen van de Eclogae ofte Herders-sanghen van J. Van Mye, Antwerpen, 1647. 12^o. De eerste deézer Eclogen luyd als volgt:

Als ick in dit duyster wout,
Door het groen gebladert hout,
Met myn schaepjens op en neer
Dwaligh wandel gins en en weer,
Ach! hoe menigh' diepe sucht
Uyt dit vlammigh borstje vlucht!
Jesu, oorsaeck van dit vier,
Dat myn sieltje, dat my hier
Soo ontvonckt her ingewandt,
Dat ick leef in desen brandt,
Als den salamander doet,
Die door 't vlammen wordt ghevoet.
Jesu, oorsaeck van dees min,
Jesu, tot u hert en sin,
Jesu, tot u nacht en dagh,
Schiet ick suchtjens, stuer ick klagh.
Oock myn tong is soo ghewent,
Dat sy niet als Jesum kent,
Ja, de boschjens allegaer,
Jesu, Jesu roepen naer.
En dat kleyn, dat lichte goet,
Dat hier springht, hier singht soo soet,
Op dees tackjens hoogh en neer
Pypen Jesu soeten heer.
Soeter is dit soete kindt,
Als het soetste dat men vindt,

[p. 92]

 

Soeter als de versche wey,

 

Soeter als den malvesey,

 

Soeter als het manna was,

 

Soeter als den hypocras,

 

Soeter als de vygen zijn,

 

Soeter als den spaenschen wijn.

En nog een twintigtal andere zoetertjes.

Te Iperen stierf destyds Claudius De Clerck, een man, die doór Sanderus, in zyn Verheerlykt Vlaenderen, als een zeer bekwaem Dichter vermeld word. Hy wierd geboóren in 1587. en leéfde negenenvyftig jaer. Behalven een Lofdicht, op, en geplaetst voór de Gedichten van Nieuwlandt, weét ik niet dat van hem iets gedrukt zy, doch in handschrift schynt hy te hebben nagelaeten dry Treurspelen: het Oordeel van Salomon, Theophilus en Chrisaorius, voords Klugtspelen, Lof-, Lier- en Bruyloftsdichten, Liederen, Rouwklagten, enz. allen nog berustende ter kamer, gezegd de Koornbloem, binnen Iperen, welke kamer hem van in den jaere 1623. eene jaerwedde van zestig gulden had toegestaen? onder voórwaerde van jaerlyks een Treur- en Blyspel te vervaerdigen. Zie hier een staeltje vaa zynen rymtrant:

Des levens lichten gheest blies Godt in d'eerste mensch
Als hy geschapen was volcomen naer zijn wensch;
Om dat dien lichten geest, de menschen inghegeven;
Soud' hun genegentheydt en luiten al doen leven.

[p. 93]

 

Den gheest stiert hun en maeckt hun wetenschappen sterck

 

Tot een gheleertheydts ampt of tot een constich werck.

Eenen anderen Vlaming Albertus Ignatius D'Hanins,⁽¹⁾ geboóren in het land van Waes, legde zich toe op het Minnedicht, en gaf te Brussel in 't licht: Het bevel van Cupido, bestaende in dry deelen: Minne-lietjens, Herders-gedichten en Kluchten. 1653. in zeer kleyn formaet. Deézen Dichter geéft, in dit werkje, veéle doórslaende blyken van eene beschaefde tael en bevalligen rymtrant. Leézen wy van hem het volgend

Och! wat moet hy lijden
Die zich wilt verblijden

En weerminn' ontfaen!

Och hoe moet hy klaghen,
En sijn lief naer - jaghen

In des liefdens baen!

Maer, gheluckigh' hertjens,
Die naer korte smertjens,

Krijghen wedermin.

Moght ick die verwerven,
Gheerne sou ick sterven,

Nisa, mijn' vriendin!

Maer, wat wil ick duchten,
En met droeve suchten

Slijten mijne jeught?

(1) Paquot, VII. p. 241.

[p. 94]

 

Ick wil blyven leven,

 

Nisa sal my gheven

 

Alle troost en vreught,

 

 

 

Sy sal beyd' haer ooghen,

 

Vol van soet med'-dooghen

 

Op my nederslaen;

 

Sij sal wederminnen,

 

Met haer hert' en sinnen:

 

Ick sal troost ontfaen!

In dit bundeltje vind men een paer gedichtjes, gedrukt met eene andere letter en onderteekend J.W. Het zyn vertaelingen van een paer kusjes van Janus Secundus, en welke ik wedergevonden heb in de werken van J. Westerbaen. Deéze, omstandigheyd doet my vermoeden dat 'er tusschen de twee Dichters eene vriendschappelyke betrekking moet hebben bestaen, en dat 'er gevolgentlyk, in dien tyd, nog Vlaemingen gevonden wierden, welke met de Hollandsche Dichters niet onbekend waeren. Paquot noemt van D'Hanins slechts vier latynsche gelegenheydsverzen, gedrukt 1684, 1689, 1695 en 1697, waeronder twee met eene Vlaemsche, en een met eene berymde fransche vertaeling.

Ik geloof niet dat 'er na Cats eenen Nederduytschen Dichter bestaet, welke in Braband meer geleézen word dan Adriaen Poirters,⁽¹⁾ ge-

(1) Foppens, I. p. 18.

[p. 95]

boóren te Oosterwyk, by Herenthals, in den jaere 1606, en gestorven te Mechelen den 4 Julij 1675. Immers zyn Masker van de wereldt, eerst uytgegeéven te Antwerpen by de Wed. Cnobbaert in 1646, is sedert dien tyd meer dan vyfentwintigmael herdrukt. Hy was een Priester van de Societeyt Jesu, en heéft zyne studien te Mechelen begonst, te Maestricht voortgezet en te Leuven voltooyd. ‘Hy was (zeggen zyne levensbeschryvers) gevoegzaem en vrolyk van aert, met eenen vlytigen geest, bekwaem om alle wetenschappen zelf te vatten en andere te leeren, gelyk het gebleken heeft, zoo in de leege als hooge Schoolen, buyten en binnen ons Gezelschap: waerin hy zich aen idereen liefgetal maekte, door zynen niet min stichtig als vermaekelyken handel. Maer boven alle naturelyke gaven, scheen in hem uyt een zeldzaeme lichtigheyd, om alles wat'er voorviel op rym te stellen, als eenen rechtgeboren Poët in onze moederlyke tale, klaer en zoet-vloeyig, met zeer eygene woorden, ongedwongen en onverbasterd in sprake: gelyk zyne menigvuldige rym-dichten, en rymlooze Zedenlessen, door hem in het licht gebragt, genoeg bewyzen.’⁽¹⁾ Behalven het Masker van de wereldt, bezit ik van hem Den allerheyligsten naem I.H.S.

(1) Zie de voorrede van het heylig hof van Theodosius, door A. Poirters.

[p. 96]

voor een nieuwjaer-gift. Antw. 1647.- Het heyligh hof van den Keyser Theodosius. Ipere 1696;- De Ydelheyt der werelt; - Het duyfken in de steeniots, achtste druk; - Het leven van S. Rosalia; - Het heyligh Hert. Allen met plaetjes, in 12^o de vier laetsten gedrukt te Antwerpen, zonder jaerteekening. Het Masker van de wereldt, is, in deéze gewesten, te overbekend, dan dat ik my by het zelve lang zoude willen ophouden. Wie kent niet het aerdige vers

Gheen ghenuchten, sonder suchten,
Noch gheen liefde, sonder pijn
Kolt men laten honinghraten
Niemant sou ghesteken zijn....?

of:

Truyt ons Bruynnetje
Wist eens een vetje
En sagh een kansje
Aen weeldrig Hansje;
'T scheen goet van aertje
En rijck van vaertje
Want het droegh kleertjens
Als mooije heertjens, enz.?

Of de geestige vertelling der Nacht - historien van Hanneken - uyt (klepperman):

Als ieder is in huys, en als de son is slapen,
Dan ben ick op de been, dan ben ick in de wapen;
Als't rond-om is in rust, als't overal is stil,
Dan doen ick mijnen tour, dan ben ick op den dril;

[p. 97]

 

Dan roep ick: Hannen-uyt, de klock heeft een gheslaghen.

 

Myn honden leyde ick meê, want ziet, ick moet gaen jagen,

 

En met mijn hellebaert stoot ick voor ieders deur,

 

En sie of daer het slot is met de grendels veur.

 

En als ick, Hannen-uyt, den tour doe achter straeten,

 

Dan doen'er veel den tour, die't vry wel mochten laeten, enz...?

Ook het Duyfken in de Steenrots word by de godsdienstige klasse onzer burgery algemeen geleézen. In het zelve vind men een treffend verhael van den Heremyt Jacobus, die, na zich in de wereld met zonden overlaeden te hebben, zyn verblyf neémt in eene grafspelonk.

Hy siet een heel geraemt, met al syn magre beenen
Ook tot het minste toe aen handen en aen teenen,
Met ribben en met heup, met dorre schenkels aen,
En siet'er, by den muer, dit grafschrift onder staen:
Ick was in mynen tyt de schoonste uyt al de steden,
Door mynen heldren glans en welgemaeckte leden
Ick hadt de soetste stem, ick droegh het fraeyste hair,
En myn sneeuwit koleur gonck boven allegaer.
Waer sijn sij altemael die my soo vuerigh minden?
Niet een van allegaer is by myn graf te vinden.

Een weynig verder beschryft den Dichter hoe wy, kinderen der aerde, de kroon des eeuwigen levens, welke ons word toegereykt, van de hand wyzen, en ons aen nietigheden vergaepen:

[p. 98]

 

Hoe blind, eylaes, hoe blind voor waer

 

Syn Evas kinders allegaer!

 

Een kroontje dat soo haest verslenst

 

Wordt van den meesten hoop gewenscht;

 

Een bloemken dat een weynigh groeyt;

 

Een taxken, dat een weynigh bloeyt,

 

Een lustje, dat een weynigh duert;

 

Een windje, dat soo haest versuert;

 

Wat ydelheyt, wat mooyigheyt,

 

Wat lachen, dat met traenen scheyt.

Minder bekend is, van hem, het, met prose ondermengde, rymwerk Den Alderheylichsten Naem I.H.S. voor een Nieuwjaergift: daerom zal ik van het zelve eene korte proeve geéven en daertoe nemen het volgend rymtje, dat, om het goed gebruyk der verkleynwoórden, merkwaerdig is:

Jongheydt schouwt die avondt - straetjens,
En breekt af die fesel - praetjens,
Steekt u in geen doncker gaetjens;
Die dat doen zyn vuyl laudaetjens,⁽¹⁾
Trotse sloorkens, hofsche Maertjens,
Die van smorgens krollen haertjens,
S'achter-noens slaen op de snaertjens.
S'avonds spelen met de kaertjens;
Die daer fitten aen de deurkens;
Vol van stricken, van coleurkens,
En soo prat zyn met faveurkens
Van die nieuw' Parysche leurkens;

(1) Lauwdate is by Kiliaen een slecht vrouwspersoon, Mulier ignava, Ambubaia.

[p. 99]

 

Die daer draghen armosijntjens,

 

Bloemen, tuylkens, roofemaryntjens,

 

Spreken schier als serap hyntjens,

 

En sy leven als de swyntjens.

 

Dat en doen gheen Philaretjens

 

Op haer wang zyn gheen roosetjens,

 

Noch haer cleeren vol civetjens,

 

Maer haer sielen die zyn netjens.

Ook het heyligh hof van den Keyser Theodosius is weynig bekend. Dit laetste werk van Pater Poirters behelft een geschied verhael, onder mengd van verzen, zinnebeélden en zedeleeringen, en is, een-en-twintig jaer na zyn dood, ofschoon onvoltooyd zynde, in't licht verscheénen: zoo zeer waeren toen de werken van dien Dichter gewild! en te recht. My bevallen zy altyd meer dan menig hoogwinderig dichtstuk van deézen tyd. Met genoegen schryf ik dus nog een paer Proeven af uyt laetstgemelde werk. Eerst de versjes op het geplaetdrukt Zinnebeéld, bladz. 25.:

'T en is voor waer geen kleyne saeck,
Die ick in dese printe raeck:
Het is een stuck van groot gewicht,
Dat ick hier schenck aen uw gesicht;
Dus, brenght een leersaem herte by,
En vat den sin der schildery.

Siet eens hoe veel daer aen belanght,

Hoe veel aen goede ouders hanght
Aen inborst, aerdt, aens deuchtsaem bloet,
Den oorspronck van een kints gemoet.

[p. 100]

 

Den appel smaeckt naer synen boom,

 

Gelijck het water naer den stroom:

 

Soo is't dat 't met de vruchten gaet

 

Gewonnen in den echten staet.

 

Men proeft soo haest des ouders tocht

 

In kinders, door hun voortsgebrocht!

 

 

 

Ah! moeders, roep ick menichmael,

 

Weeght eens in een oprechte schael,

 

Hoe dier dat gy verbonden syt,

 

Hoe vlytich dat u dient gemydt,

 

En wulpsheyt en lichtveerdicheyt,

 

En wat tot quaede rancken leydt.

 

'T is al behaeglyck wat ghy doet;

 

Ghy drucket in't onnoosel bloet:

 

In tegendeel een suyver siel,

 

Die noyt in snoode lusten viel,

 

En die van hare kintsche jeucht

 

Is opgequickt in eer en deucht,

 

Die goet is, milt is, reyn en kuys,

 

O wat een moeder voor een huys!

Het tweede Zinnebeéld stelt eene Zeeldraeyer baen voór:

Wie sijnen geest maer weynich scherpt,
En op den daeghsen handel werpt,
Oock als hy ledich achter - straet,
Alleen een luchtjen raepen gaet;
Die wordt, eer dat hy 't huyswaerts keert,
Door d'een of d'ander al geleert.
Ick self, die my noyt roemen magh,
Dat in myn breyn vernuftheyt lagh;

[p. 101]

 

Ick vat wel, uyt een kleyne saeck,

 

Een groote les tot mijn vermaeck:

 

Ghelijck ick deser dagen nam,

 

Als ick ontrent de vesten quam.

 

 

 

Ick quam, daer ick bleef kyken staen,

 

Ontrent de seeledraeyers baen.

 

Den jongen sat aen d'eenen kant,

 

Die oock het wiel had byder handt,

 

Dat somtyts traegh, nu rasser liep,

 

Naer dat den meester tot hem riep,

 

Maer hy die, uyt een vollen schoot,

 

Den lossen kemp in koorden sloot,

 

En spon soo met een vlugge handt,

 

Wel hondert vadems sackebant,

 

Die gonck gestaedich achterwaert,

 

Gelyck als is der creften aert.

 

Doch hoe hy ver' en verder spon,

 

Hoe dat hy meer en meerder won;

 

Ick sach den handel deur en deur,

 

En bracht my dees gepeysen veur:

 

 

 

Wel hoe, sey ick aen myn gemoet,

 

Het geen dat desen man hier doet

 

En daer ick blyf op gaepen staen

 

Wort dat niet hondert - mael gedaen?

 

Ick wedd', ick noemer een dosyn

 

Die dekens van dit ambacht sijn,

 

En die dit spinnen wel verstaen

 

Al synse sonder voorschoot aen.

 

(De vrome scheyd' ick altyt af,

 

Want waer is koren sonder kaf?)

[p. 102]

 

En soo men't dan eens seggen magh,

 

Wat doen, vraegh ik, den heelen dagh

 

Sulck Procureur en Advocaet?

 

Sy spinnen van den lanxten draet,

 

En houden't draeyen op de banck,

 

Processen heele jaeren lanck:

 

En die het vonnis strycken sal,

 

Die deynst het meeste nogh van al:

 

Hy peyst: het achterwaerts gespin,

 

Dat is voor my het meest gewin.

 

Soo blyft, eylaes, der weesen saeck,

 

Met jaeren hangen aen den haeck:

 

En naer veel loopens by myn-heer

 

Schoon woorden, niet een brisel meer.

 

O koorden - draeyers altemael

 

Gy pluckt de schaepkens al te kael! enz.

Zou men niet zeggen dat men den goeden Vader Cats zelf hoort? Pater Poirters is by my zoo wel een waeren volksdichter, als den Raedpensionaris, dien hy zeer dikwils op zyde komt. Grootsche verbeélding, stoute gedagten of kragtiggekleurde schildering vind men wel by hem niet. Het is altyd den zelfden, eenvoudigen, leerzaemen toon. Maer juyst deézen toon was den geschiksten om in de behoefte der Nederduytschleézende Brabanders te voórzien. Eene rykere, kragtigere tael, dieper wysgeerige en meerder omkleede denkbeélden hadden deéze niet kunnen verstaen. Om die reden zyn thans lang in vergeétenheyd geraekt de dichtwerken van

[p. 103]

Guilliam Caudron van Aelst, geboóren 1607. en gestorven 1692. Men noemde hem, in zynen tyd, den gelaurierden Poet ende Catharinist, (naer de Rethorykkamer De Catharinisten te Aelst, van welke hy factor was, onder de zinspreuk konste verheugt.) ‘Dien grooten naem,’ zegt den drukker van zyn dichtwerk: Het leven der groote Catharina van Alexandrien gelaurierde maegd en Martelaeresse. Tot Aelst by Judocus D'Herdt 1771. 8^o. ‘Dien grooten naem is hem gegeven geweest door het winnen van menigvuldige Prysen in verscheyde Rethoryke kamers; niet alleen by d'Inboorlingen, maer zelfs by de vremde. Zulks had my over vier jaeren (1767) aengedreven om een staeltjen van zyne dichten in druk uyt te geven, 't welk van iedereen met zoo grooten drift is gezogt geworden, dat sy my niet gerust hebben gelaeten voor dat ik hun deelagtig maekte van alle de andere werken, die ik met moyte hebbe konnen by een raepen, door dien die in verscheyde handen verspreyd waeren: bestaende in Treurspelen ende andere stukken op voorkomende gevallen gedigt: zommige gedrukt, ende 't meederendeel handschriften door particuliere naer-geschreven.’ Caudron was een vriend van Justus Harduyn en van Zevecotius, van welken laetsten hy een Treurspel, Rosemunda, uyt het latyn vertaelde. Waerschynelyk dichte hy dit Leven der H. Catharina op bevel of aenzoe-

[p. 104]

king der kamer van dien naem, binnen Aelst. Het is een soórt van Heldendicht, geschreéven in een waerlyk al te stout Nederduytsch. Caudron, die zich byzonder toelegde om geen enkel woórd te bezigen, dat naer uytheémsheyd zweémde, verviel daerdoór in een ander gebrek- duysterheyd en onverstaenbaerheyd. Misschien wilde hy het spoór van Hooft betreden, maer hem ontbrak, ongelukkiglyk, daertoe het talent van deézen taelherschepper. Zie hier eene korte proeve, om aentetoonen hoe hy met de tael omsprong. Den Dichter geéft eene schets van de schoonheyd der H. Martelaeresse; hy beschryft haer

Hoogh- pracht- uytbakende gelaat

Met eerbaar zedigheyd en stichtigheyd bemaat:
Haar livelyke taal vervuld met gulde reden,
Een engeligge stem, haar lichaams frisse leden,
(In alles om te trotst) zoo matigh net gesteld,
Dat sned' oft scilderkonst sulk bovenaardigh beld
Noyt hebben uytgebaart, daar't groot Apelles roem-stuk
(tWelk Venus zoo vermaard) voor scuyven, en den bloem-pluk
Verlisen moet, mits haar blond- vleddrigh hair gekrold
Tot op de scaûder - dracht, in duysend swierkens rolt,
Met strixkens noch geknoop, noch gommen opgedreven;
Maar tot ciraat en gloed van schoonheyd zelf geweven
Op't raam van eygen aard: waar door elks jeugdig hert
Als in een jagers fuyk oft slagh gevangen werd:
Waer onder het albast van aanscyn, hals en handen
(Betrotsende de swaan van d'arabische landen)

[p. 105]

 

De nuw-gevallen sneeuw van Hoemus top verdoovt

 

En aller witheyds wit haar wittigheyd beroovt:

 

Het marmer-glinstrigh gladd' met vermilon doormingeld

 

Thoog-rood door't selve wit op hare kakxkens tingeld

 

Met aangenamer gluur en liviger gebloos

 

Als het versaamd geblomt van lelien en roos

 

In de verfrayde Lent.

In deézen rimram, niet geheel ongelyk aen het bombast van Jan Vos, ziet men echter nog eenige dichterlykheyd uytschynen, 't geen by onze Belgische Poëéten maer zelden het geval is. Men ziet ook dat Caudron eenige verbeteringen in de spelling heeft willen invoeren, en dat hy de Hollanders, in het verdubbelen der vokaelen, navolgde. Had hy, doór den omgang met, en het bestudeéren van de goede Nederduytsche Schryvers van zynen tyd, in de gelegenheyd geplaetst geweést, om zyne tael- en dichtkunst meer te beschaeven, hy zou eenen Dichter van verdienste kunnen geworden zyn. Dikwils maekt hy gebruyk van beélden en vergelykingen die treffend zyn:

Gelyk den wilden stier getergd en horen- dul
Niet konnende zyn gals gestuymde prickels breken,
Noch d'ingeslorpten wrok op synen boesem vreken,
Koelt den ontsteken torn op hagen en geboomt
Tot dat d'onsonken kracht met tyd-verloop hem toomt:
Zoo bortelt Maximin, enz.

Elders zingt hy van God (dryvoudigh gepersoont):

[p. 106]

 

Di van en door hem selv en macht en leven hévt

 

En aán't geestroerigh All en macht en leven gévt,

 

Onpeylbaar, onberoerd, uyt eygen krachten blykelyk,

 

En nochtans onbekend en nergens aan gelykelyk,

 

Almachtich, All alleen, en nimand onderdaan,

 

Waar sonder niet en is, noch iet en kan bestaan,

 

Begin en eyndeloos, uyt d'eeuwigheyd voorts komen

 

Eer stonden, uren dag oft tyd wierd aangenomen:

 

Als all' den All bestond in't diep verholen licht,

 

In't licht dat alle licht der lichten hévt gesticht.

 

In tegendeel de goôn, di Caesar wilt aanbeden

 

Zyn macht en leveloos kracht - eyndigh overleden,

 

Gelyk den minsten mensc aan't noodlot onderdaan

 

Gescapen in den tyd en in den tyd vergaan,

 

Verr buyten d'eeuwigheyd in't licht verloren duyster,

 

Gedolven en ontgord van heerdoms glans en luyster:

 

En dat een-ider God maar macht hévt van een deel

 

En geenen van hun all volmachtig is in't g'heel.

Anders, en gemakkelyker rollen de verzen van Geeraerd Van Wolschaten, Prevost van sijne Conincklycke Majesteyts Munten des Hertooghdooms van Brabandt, gelyk hy zich noemde, op den titel van het boekje: De doodt vermaskert met des weerelts ydelheyt, verciert met de constighe beelden van den vermaerden Schilder Hans Holbeen. Antwerpen, 1654. 8^o. Dit werkje is eene navolging van den bekenden Doodendans Het is gedeeltelyk in rym, gedeeltelyk in prosa opgesteld. Den Autheur is een der geénen, welke den dichttrant van Cats zich het best

[p. 107]

hebben weéten eygen te maeken. Zyne verzen loeyen en zyn niet ontbloot van geest. Men leéze B.W. bladz. 13. onder de af beélding van

Wat voor triumph, wat voor gheraes
Wort hier bedreven met den haes?
Wat vreughde spel, wat mal gheveert?
Men ryter op een houten peert;
T is al cadey wat datmer doet,
Men ryter, maer men gaet te voet:
Den Cappiteyn treckt vopr in't landt,
Het vendel is een cousebant,
De Hellebaert en Partisaen
Den Cappiteyn zyn onderdaen:
Hy is het hoofd en Luytenant,
Hy is Alferis en Sergiant!
En tiendemal en Corporael,
Hy voert de sluyers altemael.
Syn Compagni rydt achter aen
Maer cunnen qualyck voort-ghegaen,
Een iders peert is veel te steegh,
Loopt, soo den ruyter loopt van deegh,
En roert den ruyter geenen bil,
Soo staet het peertje weder stil;
En dringht den ruyter 't peertje dringht,
En springht den ruyter 't peertje springht,
En staet den ruytêr 't peertje staet,
En gaet den ruyter 't peertje gaet,
En drilt den ruyter 't peertje drilt,
En stilt den ruyter 't peertje stilt,

[p. 108]

 

En malt den ruyter 't peertje malt,

 

En valt den ruyter 't peertje valt:

 

In somma 't is een wonder peert

 

Dat wat den ruyter doet aen - veert;

 

Nochtans het peertje heeft geen schroom,

 

Ten luystert naer geen sweep oft toom,

 

Ten wort gesteken met geen spoor,

 

Het treckt altijt ghewilligh door:

 

Ten voelt niet noch ten hoort geen clock,

 

Het is niet anders als een stock,

 

Den ruyter die men daer op vindt

 

Dat is gheen man, maer 't is een kindt.

 

En kinders op een stock ghestelt

 

Die ryden moedich door het velt,

 

En meynen dat sy ruyters zijn,

 

Oft Cappiteynen, in den schijn.

 

Hoe menich, moedigh op sijn staet,

 

Die hem in't hooft veel duncken laet,

 

Verciert hem met een pannen rock,

 

Maer seker hy rijdt op een stock;

 

Hy gaet te voet, hy pronckt op straet,

 

Van alle man soo spreekt hy quaet,

 

Doch als hy wel sijn self besiet

 

Soo rijdt hy op het dunste riet.

In een ander voordbrengsel van den zelfden Dichter, Het Antwerps Lusthofken, Antw. 1661. 12^o., vinden wy nog meer, dat merk- en lofwaerdig is. Het volgend Mey-liedeken strekke daervan ten bewyze:

[p. 109]

 

Comt, Nimphkens, wilt de droefheyt staken

 

Den liefelycken Mey comt aen.

 

Ghy moet u hertjens nu vermaecken,

 

Den winter is voorby ghegaen.

 

Het haghel - clettren en het raesen

 

Van Boreas uytsinnigh blaesen,

 

Heeft Zephirus, door hit en vocht,

 

Ghedreven uyt de coude locht.

 

Ghy siet hoe dat de boomkens groeyen,

 

Met groene Bladerkens bedeckt,

 

De blommekens die staen en bloeyen,

 

'T welck u het hert tot vreught verweckt.

 

De aerd herschept een nieuwe leven,

 

Wanneer haer Phebus heeft ghegheven

 

Sulck een tapyt van geurich cruyt,

 

Dat op haer schoot comt spruyten uyt.

 

Hier siet men staen aen alle canten,

 

Den soeten Hiacint, Tourkoos,

 

Apatica en Tulepanten,

 

Narcissen, Crocus, met de Roos,

 

Der Violetten soete geuren,

 

Ranunculus van veel coleuren,

 

Met d' Anemonen syn ghestelt,

 

Tot ciersels van het naeckte velt.

 

Sa, Comt dan Nimphkens, vlecht weer cransen

 

Van't lieslyck groen der coele Mey,

 

Vergeet niet uwe ronde dansen

 

Lancx d'uyt - ghesprote claver - wey!

Ik vinde dat zekeren Gerard Van Wolschaten Boekdrukker en Deken was der kamer de Violier, binnen Antwerpen, ten jaere 1624. Waerschynlyk was dit den zelfden persoon als onzen Dichter.

[p. 110]

Van minder allooy zyn de verzen van Pater Peeter De Beer, Schryver eener Gheestelycke Rym-konst, Antwerpen, 1657. 12^o. gelyk te zien is uyt zyn gedicht

Als Godt in't vier aensprack den vindelinck van't water,
En hem syn broeder ghaf tot hulp van syn ghetaeter,
Heeft hy hem synen naem Die Is veropenbaert,
En daerdoor syn natuer seer meesterlyck verklaert.
Door desen hooghen naem, die Godt sich heeft ghegheven,
Wordt hy ons alsoo veel als wesentlyck beschreven:
Jae, geen beschryvenis en ister soo bequaem,
Om wel te kennen Godt, als desen hooghen naem.

Nog minder waerde hebben de rymen van eenen anderen Pater, met naeme Peeter Vloers⁽¹⁾, geboóren in Braband, 1603. predikheer te Antwerpen, en aldaer gestorven den 5 Augusty 1663, van wien ik bezit: I. Wonderbare (?) Mirakelen van den H Roosencrans in rym beschreven, 1^e deel, Antw. by Verhulst, 1658, en 2^e deel, ibid by Mesens, 1659. in 8^o. II. Gheesteliicken Roosen-tuyl die Christus vereert heest aen zijn Moeder Maria, Antw. 1661, in 16, en herdrukt Antw. 1662. 8^o. Les vers du P. Vloers, zegt Paquot, sont assez bien zournés; doch het is te gelooven dat Paquot die niet zal geleézen hebben,

(1) Paquot, XVIII. p. 326.

[p. 111]

want ik derf beweéren dat'er in deéze rymwerken volstrekt niets is, dat eenige opmerking verdient, ten zy misschien de plaetjes. Het geén P. Vloers hier voór Mirakelen verhaelt zyn dikwils de ellendigste sprookjes; zoo dat het my ten hoogsten bevreémd zulk een geschryf met dry Approbatien aen het hoofd te zien pronken. Te recht word dit boek van Wonderbare Mirakelen, thans, doór onze Geestelykheyd, veroórdeeld. Vier verzen zyn voldoende om deézen Rymelaer te doen kennen:

Den zee-slagh van Don Jan die ick hier gaen beschrijven,
'T is als een woeste see om't midden in te blijven;
Ten waer dat ick hier kreegh Maria voor een baeck,
Die't my aen - wysen sou, dat waer een ander saeck.

Zien wy of de gedichten van Jan Lambrecht, van Brugge, niet beter zyn. My kwam van hem ter hand I. Vlaemsche Vrede-vreucht, naer een pijnelijcke droefheyt door den grouwelijcken oorlog nu verandert in een aengenaeme Peys. 's Gravenhage, by A. Vlack. 1659. met plaeten en muziek. II. Vorstelijcke Minnelusten en Konincklijck Bruylosts-gedicht, 1559. zonder aenwyzing van plaets of drukker; zynde vervaerdigd op het huwelyk van Lodewyk XIV met Maria Theresia van Spanje. III. Deuchden-lof, Brugge, 1662. IV. Rachel ofte Thooneel van oprechte Liefde, Brugge, 1662. en V. Lof der Bouwlust,

[p. 112]

ibid. 1665. alle in 4^o. Het is opmerkelyk dat eerstgemeld werk in den Haeg gedrukt, en met een Lofdicht van Cats vereerd is. De bastaerdwoorden zyn'er zorgvuldig in vermyd. De volgende versjes, op bladz. 78. kwamen my niet onaer dig voor:

In het criecken van den dagh - raet,
Wanneer Phoebus voor't gelagh laet
Zynen mantel d'horisont
In de blyde morgestont,
Als de vogels eerst ontwaecken,
En de schaepen eerst geraecken
Uyt de stal, en tot de weydt
Haere herders staen bereydt;
Als de morgenwinden draeyen,
En den haen begon te kraeyen,
Als den dauw lagh op het gras,
Als het noch half duyster was,
Quam den lust myn hert becooren
Om den Nachtegael te hooren,
Om te sien het open veldt,
Dat des Hemels wonder meldt.
Want die staeg moet syn te vreden
Met te woonen in de steden,
Is somtijts wel wat verheught,
Maer het veldt gheeft meerder vreught.
In de steden sijn te vinden
Gheen Plantagien van Linden,
Daermen buyten elcx gesicht
Vry mach schryveh een gedicht...

[p. 113]

 

Buyten sat ick aen een kantje,

 

En daer sagh ick menich plantje,

 

Met het Hemels nat bedout,

 

'T welck Natura onderhout.

 

Daer sach ick het kooren bloeven,

 

En veel blomkens onder groeyen,

 

Blaeu en root, lausuer en wit,

 

Daer de quackel tusschen sit.

 

Ick bevondt my by een beeckje

 

Van een versche waterkreeckje,

 

Die van beyde kanten was

 

Vol van boomen en van gras.

 

Daer sett' ick my weerom neder,

 

Want het was een hemels weder.

 

Thetis liet Apollo uyt,

 

Die quam stralen op het kruyt.

 

En des hemels helder ooge

 

Trock allenskens naer omhooge,

 

Als het Nectars soete nat,

 

Dat op blom en kruyden sat....

Den Dichter was eenen vuerigen voórstander der Vlaemsche tael, en toont zyn ongenoegen over het verwaerloozen der zelve, waer omtrent hy, in een van zyne Klugtspelen, laet zeggen:

Wat hebt ghy daer voor boeken?

K. Het sijn vocabulaers.
P. Hoe, leert men daer uyt Wals?
Soo ick die tale kost, ick spraecke dan van als,
Hoe soud' ick gaen parler! Maer, 't is een boose taele....

[p. 114]

 

Maer looft my desen boek.

 

K. Hoe vele wilt gy bien?

 

P. Die is een oortjen weert voor diet'er voor wilt geven.

 

K. 'K en hebbe slechter vent gesien in al mijn leven.

 

P. Ick sal u wel eerlangh myn slechtheyt doen verstaen.

 

K. Maer vriendt hoe wilt ghy soo de Fransche tael versmaen

 

Dat ghy soo weynich biedt voor iet om die te leeren?

 

Men spreeckt nu anders niet by alle groote heeren,

 

Al die maer wat wil syn, en spreeckt sijn vlaemsch nu niet,

 

Het welcke hier alom, hoe langer meer geschiet.

 

P. Het schynt dat veel haer landt, waerin sy sijn gebooren,

 

En haere moedertael niet geerne sien noch hooren.

 

K. Dat is om dat het al wat lepel - lecken kan,

 

Wil spreeken op sijn hoofs gelyck den Edelman.

 

P. Wanneer de jonckheydt maer alleen begint te loopen,

 

Syn d'ouders nu besorght haer sack vol Frans te koopen.

 

Voor eerst een Kerkeboeck half Wals en half Latyn.

 

Dat is de naeste wegh voor die wil heylich sijn....

 

K. Neen, vriendt, Godt kan verstaen wel alderhande taelen.

 

P. Jae wel, die Frans dan bidt, Godt sietse aen voor Waelen.

 

Is hy voor Godt geen Frans, die in het Walsche leest?

 

Jae, jae, nu sie ick wel, 't is hierom al geweest,

 

Dat men soo menichmael moest voor den duyvel dansen.

 

Men bidt in Vlaendren selfs geduerich voor de Fransen,

 

Men kleet naer haer manier, men leeft en spreeckt haer tael,

 

Wel, waerom vechtmen nu? sweert Frans dan altemael!

 

Sy winnen, soo men siet, meest al ons landt en steden,

 

Hoe kan het anders gaen? Godt wordt in't Frans gebeden.

[p. 115]

 

K. Godt siet maer naer het hert, hy kent de meeningh daer.

 

P. 'K en weet van hert noch sacht, het geen ick segh is waer.

 

Die van sijn ouders schaemt, en is geen mensch met eeren,

 

En die haer moedertael sich schamen, sijn dat Heeren?

 

Ba, soy van sulcken volck! maer wat ik bidden magh,

 

Leest uwen Vader - ons gelijck u Moertje plagh!

 

Die van syn ambacht schaemt en sal noyt neeringh krygen,

 

En die sijn tael veracht, sou dickwijls beter swijgen.

 

K. Het Vlaemsch is bot en swaer

 

P. Voor bottemuylen: jae't,

 

Om dat een kromme tongh daertoe niet wel en staet, enz.

Deéze weynige regels toonen de oorzaeken der veragtering van onze moedertael in de zeventiende eeuw, beter aen, dat al wat ik daer omtrent zoude kunnen zeggen. De zelfde franschgezindheyd, welke thans by het grootst gedeelte van onze Notabelen zich laet bespeuren, was toen ook de bon ton.

Den Dichter Jan Lambrecht, waervan wy spreeken, zal wel den zelfden zyn als dien, welke teekende: J. Lambrecht, Licent. in beyde de Rechten, Heere van Nederocksele, Secretaris des Konings in sijnen gheheymen Raedt, onder een Lofdicht, geplaetst voór de Rijmende uytlegginghe naer den letterlijcken, verholen ende sedelijcken sin van de honderd en vyftigh Psalmen van den heylighen Koninghlijcken Propheet David; ende van de Lofsanghen, soo van het oud als nieuwe Testament, de welcke elck op sijnen dagh in de Kerckelijcke Ghetyden ghesonghen ende

[p. 116]

ghelesen, worden, waer naer volghen de Lofsanghen van de H. Kercke, de welcke ghesongen worden, soo in de Ghetyden als in den dienst der H. Misse Mitsgaders eenighe rymen van verscheyden gheleerde Mannen, uyt het Latyn ende ghedicht door den Eerw. Heer ende Meester Peeter De Vleeschoudere⁽¹⁾ Pastoor van Ter Alphene. Tot Brussel bij Jan Mommaert, 1660, in 40. Deézen godvrugtigen Dichter, geboóren te Brussel, en gestorven binnen Ter Alphen by Aelst, den 28 September 1679. verdient, myns erachtens, byzonderen lof, om zyne zuyvere tael. Men vind by hem geene dichterlyke verrukking, of verhevene beéldsieraeden, maer blanke godvrugt en hartelykheyd. Hy dichtte om doór iedereen verstaen te worden:

Die mijn dichten komt te lesen,
Ick en wil niet zijn gepresen;
Ick en soeck niet 's werelds eer,
Maer gheef slechts een suyver leer,
Niet met woorden, die sy soecken,
Uyt 'k en weet niet wat vreemde hoecken,
Die soo dichten, dat hun dicht
Meer den nacht brenght als het licht,
Maer ick heb ghetracht te schryven
Al - ghemeyn, voor mans en wyven,

(1) Paquot, IV. p. 198.

[p. 117]

 

Voor verstanden, sterck en kranck:

 

Neemt dan mijn ghedicht in danck.

Niet min goed rollen zyne Alexandrynen:

Sal ick noch langher, God, voor Saul moeten vluchten?
Sal ick om sijn vervolgh noch langer moeten suchten?
En laet my in sijn hand niet vallen, onverhoed,
Dat hy sich niet verblyd' in mijn vergoten bloed.
Soo sal ick immers u, beschermer van mijn leven,
En ghever van mijn heyl alleen den danck toe-gheven,
En singhen uwen lof, verbreyden oock de faem
Van uw bermhertigheyd, en loven uwen naem.

Ten slotte nog den Lofsangh van de heylighe Catharina:

Vlecht nu kranssen van lauwrieren

Uwen iever thoont, en minn',

Om een maeghet te vercieren,

Catharina, Gods vriendinn'.

Was sy in den diepsten kercker?

Oock de liefde was by haer,

Liefde was den medewercker

Die haer bondt met God te gaer.

Wyste Maegd, uw eer en glori

En uw hoogh-beruchte faem,

Uwe wonderbaer victori

Loven wy, doch onbekwaem.

[p. 118]

 

Laet ons 's werelds pracht verachten,

 

Die hier zijn tot u ghesint

 

Naer Gods lauter liefde trachten;

 

Want 't is liefde die verwint.

Omtrent den zelfden tyd, misschien iets vroeger, leéfde Lambert De Vos of Vossius, Advokaet te Brugge, opgekweekt, en in de letteren geöefend doór de mildaedigheyd, en de zorg van Olivier De Wree. Ik heb voór my liggen: Alle de wercken van Lambert Vossius bestaende in zeer aerdige ende curieuse Dichten, te weten: alle de vermaerde oorloghstucken, ende daeden van den Graeve van Buquoy, Fyghe-snoeper, Bacchus Cort-rijck Venus-ban, Bachus-beeldt, Zoylus Wynckel, enz.⁽¹⁾ tsaemen by een vergaedert door J. Bapt. en M.C. Brugge, 1679. 8.^o Er is veél goeds in deézen bundel. De tael is meer gespierd en kragtiger dan in andere Belgische voordbrengsels. De meeste stukken zyn in eenen rechtluymigen trant en vol geest, zoo dat ik ver-

(1) Sommige deézer Dichtstukken komen elders voór als werken van Olivier De Wree Vergel. Foppens II, p. 933 en het geen wy hiervoren gezegt hebben bladz. 63. Zouden misschien de verzaemelaers der Schriften van De Vos, hunnen bundel met sommige der gedichten van zynen weldoender hebben willen verryken? Zulks is zeer waerschynelyk, want onder verscheydene deézer stukken staets: door L. Vossius, 't geén anders onnoodig was geweést.

[p. 119]

legen ben met eene keuze. Het boek valt open, bladz. 83.:

Wat dat ghy seght oft niet, wie dat gy oock moght wesen;
Al swoert ghy eenen eedt, die meest de Goden vreesen,
By Styx en Phlegeton, en 't sonne - loose - landt,
Waer rondom staet en stinckt Averni swarte strandt;
Noch en gheloov' ick niet, dat in de Griecksche palen
Alleen Boeotiërs⁽¹⁾ en bottaerts zyn te halen....
Men moet Arcadiën alleen den lof niet gheven
Van d'esel-queeckery; want waer de menschen leven,
En in wat landt ghy eens de neuse maer en steeckt,
Ghy vindt dat d'esels daer oock worden op-ghequeeckt.

In 't Indiaens ghewest, alwaer de zonne-peerden

Met hunnen waghenaer versincken inder eerden,
Had eenen koopman van dit landt een knecht gekocht,
En, uyt Brasilien, diep in Peru ghebrocht.
Het was een monster-mensch, 't was eenen plompen hannen,
Der vrouwen rechten lagh, den spot van alle mannen,
Een kinder bitebauw, een waggel-voet, sijn ganck
Die ghingh al hick patick, aen beyde sijden manck;
De ooren hinghen neer, het hooft spits opghedreven,
De rugghe met een bergh, schier boven't hooft verheven;
En d'ooghen allebey niet al te vast ghehecht,
De rechter sagh de slinck, de slincker sagh de recht.
Sijn hooft al veel te kleyn.....

Was sin- en herssenloos.

Maer 't gen' het hooft gebrack was aen den buyck gegeven
Die altijdt als een ton rondom stondt opgeheven.
Dien grondeloosen buyck, noyt wel ghenoegh ghemest,
Die helle van de spijs, die rechte keucken-pest, enz.

(1) ‘Die van Boeötien waeren gheacht voor de botste van Griecken-landt.

[p. 120]

De Vos was, even als Cats en Huygens, een groot liefhebber van koppelwoórden. Bacchus geéft hy de volgende naemen:

Bacche, grooten soppe-dopper
Gheest verquicker, Maegh-op-kropper,
Wagghel-voet, ghebuyckten Smul,
Hoorne-dr gher, Potte-bul,
Sinnen roover, Minne-voeder,
Sotten-klapper, Lijf-behoeder,
Waerheydts-seggher, Suyse-bol,
Ghelt-verquister, Viesen - grol,
Gramschap-stoker, Gaeyken-schieter,
Quiste-keirsse, Dranck-vergieter,
Tonge-sluyter, Babbelaer,
Sorgh verjaegher, Leughenaer:
Sleckken-maker, Glase- ruymer,
Grooten Poffer, Kamer-schuymer
Licht van herssens, nimmer - vol,
Vuylen Prater, veel - tijdts dol, enz.

Zie daer de geheele Litanie der naemen van den Wyn-god, wier getal men echter, zoo men wil, nog verdubbelen kan met veél andere, aen dien god gegeéven, doór Dan Heinsius, op het eynde van zyn Hymnus aen Bachus. Beyde Dichters hebben van elkanderen niets overgenomen.

Onder de beste navolgers van den schryfstyl van Cats, en der opvolgers van Pater Poirters, verdiend genoemd te worden Pater Petrus Croon, Canonink regulier ende Religieus van S. Mar-

[p. 121]

tens, tot Loven. Ik doórbladerde van deézen Dichter: I. Cocus bonus ofte geestelijcke Sinne-beelden ende godtvruchtige uyt-leggingen op alle de gereetschappen van den Kock, Brugge, 1663. II. Almanach voor heden en morgen, Antwerpen, 1665. III. Grabbelingh ofte vermakelycke Raetsels, Brugge, 1666. IV. Moy-al oft vermaeckelyke beschryvinge op verscheyde ambachten, Mechelen, 1666 en Antw. 1766. V. Historie van onze lieve Vrouwe van Hanswyck, Mechelen, 1670. alle in 8^o. Het is bekend, dat Cats Zinnebeélden vond en verzen maekte op al wat hem voórkwam. Pater Croon heéft hem daerin, niet alleen willen navolgen, maer zelfs overtreffen; immers in de ppgenoemde werken vinden wy verzen, en zedelyke uytleggingen op allerhande stielen en ambachten, huysraed en keukengereedschappen, van den Apotheker tot den Bakker, van de schouw tot de taert-pan. Er word niets vergeéten; alles is den Dichter ooderworpen, alles is doór hem afgewerkt: zoo dat'er thans voór ons niets meer te emblematiseéren overschiet. Geéven wy eenige weynige proeven van des Dichters manier van behandeling, en wy zullen zien dat hy met de onderwerpen en de tael niet verlegen was. Den Moy-al slaen wy op, bladz. 63. en ontmoeten daer den

Die sou willen ondersoecken

Waertoe dat die schoone konst,

[p. 122]

 

Van de letters, van de boeken

 

Is gevonden en begonst,

 

Sou voorseker achterhaelen

 

Dat het eynde maer en tracht

 

0m te spreken sonder taelen

 

Aen de ooren van 't gedacht.

 

S'is gevonden van verstanden

 

Om te spreken sonder spraek

 

Ook in tien verfcheyde landen

 

Tseffens, van de selve saek.

 

S'is gevonden om t'onthouden

 

Om te weten, om te sien

 

Saeken, die my noyt en souden

 

Denken, hoe dat die geschien.

 

Somma s'is des wysheyds kiste

 

S'is den spaerpot van 't verstant.

 

'T geen noyt iemand sag of wiste

 

Heeft de drukkonst voortsgeplant, enz.

Hier op volgt het

Den Man die in dit graf
Geleyd is en bedorven,
Heeft van den Druk geleeft,
Is van den Druk gestorven.

Trouwens, deéze stukjes zyn nog zoo slecht niet! Leézen wy nog een ander. Maer het welk? Van den Lootgieter?:

[p. 123]

 

Vriend Van groote swaerigheden,

 

Meester van de vochtigheyd,

 

Die hy konstig van beneden

 

Oft van boven henen leyd,

 

Door zyn dichtgesloten buysen

 

Uyt den put, of van het dak,

 

Op de straeten, of in huysen

 

Tot gerief, en groot gemak.

Of van den Timmerman?:

Die ons van als gerieven kan,
Die balken past, en ribben hegt,
Die solders dryst, en daeken recht,
Die vensters voegt en deuren sluyt,
Den Baes daerin, den dief daer uyt....?

Neen, bepaelen wy ons liever by den Lyn-draeyer, als zynde een onderwerp, het welk ons reeds by Poirters in Zinnebeéld is voórgekomen, in zien wy hoe Croon daervan zal weéten party te trekken.

Wanneer ik deser dagen stont
Daer gy met uwe gasten spont
Soo sag ik wat op uw gespin,
En vondt daer Sinnebeelden in.
Ik sag'er wat ik schryven wou
En vont'er 't geen u leeren sou.
Vooraen sag ik een wiel of rat
Daer by een kleynen jongen sat,
Die deed dat wiel geduerig gaen
En wendet, sonder rusten, aen,

[p. 124]

 

En met de peze van dat wiel

 

(Die boven op dry rollen hiel)

 

Daer rolden ook dry haeckxken mé,

 

Twelk al de koorden draeyen dé.

 

Voorts sag ik eenen die begon,

 

En noch niet verr' van't wiel en spon

 

Met sijnen schoot vol kennep-vlas:

 

Den tweeden, die ten halven was,

 

Die had ook vlas, maer half soo veel:

 

Den derden had het minste deel,

 

Want dezen was de lange baen

 

Bynaer ten eynden uyt gegaen.

 

En dese gasten alle dry

 

En gongen niet, gelyk als wy,

 

Maer voet voor voetjen achterwaert,

 

Sy schenen schier van kreften aert.

 

'T gesicht naer't vlas geslagen neêr,

 

Ook wiggelwaggel gins en weêr

 

Gelijk een schuytjen over kant:

 

Sy beten somtyds met den tant

 

Om hier en daer een kennepvlok

 

(Noch ongebroken op den blok,

 

En daerom al te grof en straf,)

 

Te byten van het garen af.

 

Dit gonck soo voort, tot dat het vlas

 

Allenskens af-gesponnen was.

 

Hoort vriend, by wie dat ik dit al

 

Gelyken en toepassen sal.

 

Het wiel, of rat, dat is het jaer,

 

Dat draeyt d'een voor en d'ander naer;

 

Den jongen, die daer sit en went

 

Die heb ik voor den Tyd bekent.

[p. 125]

 

De pees en rollen sijn het lot

 

Dat ons is opgeleyd van God,

 

Waerom en hoe dat ons den tyd

 

Door't draeyen van de jaeren slyt.

 

Die spinnen, zyn de menschen al,

 

Die leven in dit ballingdal,

 

Het kennep is ons levens pael

 

Die God verleent aen altemael.

 

Die voren aen het wiel begint

 

Ten halven, oft ten eynde spint,

 

Zyn kinders, jongmans, oude lien,

 

Gelyk wy in de wereld sien:

 

Sy gaen al wiggelwaggel voort,

 

Soo krank, soo los, soo licht gestoort,

 

En soo versekert als een schip

 

Dat helt en swaeyt omtrent een klip.

 

Sy byten somtyds met den tant,

 

Wanneer de reden en't verstant

 

Hun ondertusschen doen verstaen

 

Dat sy te grove wegen gaen;

 

Dat spyt hun dan, sy maeken staet

 

Voortaen te myden alle quaet,

 

En soo loopt hunnen tyd voorby

 

Tot dat het vlas versponnen zy.

Hier is meer vernuft, by Poirters meer geest.

Den Antwerpschen arts Michiel Boudewyns⁽¹⁾ geboóren in den beginne van deéze eeuw, en gestorven den 29 Oetober 1681 verledigde zich des-

(1) Paquot, I. p. 30 deézen Schryver spreékt slechts van Boudewyns latynsche Schriften.

[p. 126]

tyds met het schryven van een Dienstigh ende ghenuchelijk tyt - verdryf voor siecken om ghesont te worden, en voor ghesonde om niet sieck te syn. Antw. 1654 12^o waerin hy veél eruditie aen den dag legde, en menig gedichtje plaetste. Het achtste hoofdstuk van die de siecken dienen, begint aldus:

Vroukens! 'k moet hier uyt gaen legghen

Wat een ongemeten goet

Ghy omtrent de sieken doet,

Spijt de mans, ick sal het segghen,

Niet uyt haet, of quaden drift,

Maer ick vind het in de schrift.

Ghy sijt tot gherief gheboren;

Gheenen sieken vrouw, of man,

Uwen dienst wel derven kan.

Sonder u gaen wy verlooren

Baet ons dranck en Medicijn:

'T Vroukens koestren moeter sijn,

Vroukens weten ons te keuklen,

Stoven, braden, naer den wens,

Met een sausken soet of rens;

Daermé brenghen's ons aen't sneuklen,

Mits het wel, en wonder net

Wort ghekookt en voorgheset....

Sy weet haer naer u te voeghen;

Slaepte? sy en roert haer niet.

Waekte? sy singht wel een liet,

Al met vlijt, en met genoeghen,

Spreeckt maer! alles is ghereet,

Eer bynaer, alst is gheseet.

[p. 127]

 

U en haeren wil gaen samen.

 

Wilt ghy't heet, of wilt ghy't kout,

 

Vroech, of laet, of soet of sout,

 

'T vrouken segt u altijt amen.

 

Sy bemint, dat u behaeght,

 

Sy beweent, dat ghy beclaeght.

 

Sydij moeylijck, sy is vlijtich,

 

Sydy gram, sy is bedaert;

 

Sydy straf, sy, soet van aert.

 

Sydy korsel, sy, nooyt spijtich;

 

Als ghy quaet sijt, is sy goet,

 

Als ghy suer siet, siet sy soet.

 

Om niet langer hier te mallen:

 

'Tmoet een vrouw sijn, maecht of maert,

 

Die de siecke lien bewaert;

 

Mans en sijn hier niet met allen.

 

Sieken dienen, sonder meer,

 

Daer in halen vroukens d'eer.

Lodewyk Broomans,⁽¹⁾ Rechtsgeleerden, te Brussel, en aldaer gestorven in 1667 vertaelde, omtrent deézen tyd: De Brieven van Ovidius Naso ghenaemt in't latijn EpistolAe Heroïdum, gedrukt t' Antwerpen, by Hendrick Aertssens, 1662. 8^o. Ook als latynschen Dichter kennen wy hem uyt een Heldenvers Serenissimo Principi Ferdinando Austriaco, S.R.E. Cardinali, felicissimum in aulam opidum Bruxellense ingressum adgratulatur L. Brooman. Brux. 1635. 4^o.

(1) Paquot, VII. p. 67.

[p. 128]

Tot een staeltje van zynen Nederduytschen rymtrant zullen wy nemen den brief van Phyllis aen Demophoon, aldus beginnende:

Ick Phyllis uw weerdin heb desen brief gheschreven

Demophoon, dat ghy te langh zijt wegh ghebleven.

Want ghy hadt my belooft hier wederom te zijn,

Wanneer de Maen maer eens sou hebben vollen schijn.

De Maen is nu viermael verschenen en herschenen,
Nochtans en is uw schip niet komen herwaerts henen,

Is't dan dat ghy den tijdt (als een verliefde) somt,

Soo siedy dat mijn klacht niet voor den tijdt en komt.

Oock was mijn hoope traegh, want al dat ons is teghen,
Gelooft-men traegelijck, 't welck my nu doet bewegen.

Ick gingh my menighmael versinnen, dat ghy quamt,

'K heb menighmael ghemeent dat ghy de reys aen-namt.

'K heb Theseum vervloekt, dat hy uw' komst beletten,
End' hy en quam misschien uw' reys niet uyt te setten.

Somwijl heb ick gevreest, oft uw schip door tempeest,

Naer Hebrus zeylende, verdroncken waer geweest.

Dick heb ick mijn ghebedt gaen storten aen d Altaeren,
Op dat ghy bleeft ghesont, end' even-wel mocht vaeren.

Dick soo dat ick de zee en winden spoedigh sagh,

Heb ick gheseyt, hy komt, indien hy leven magh.

Ten lest, mijn trouwe min gingh alles overlegghen,
Wat u beletten mocht, en t'uwer voordeel segghen.

Maer ghy blijft even traegh: en ghy en past op eedt.

Noch op de groote min die ghy my voeden deet.

Ghy hebt, ô, in den windt en woordt en zeyl gheslaghen:
Soo magh ick van uw' trouw, en van uw' weer-komst klaghen

Wat vindy dan dat ick u min met onverdult?

Ghy spant u teghen my, ach! door mijn eyghen schuldt.

[p. 129]

Melding, en niets meer, verdient eene andere vertaeling van deézen tyd, P Virgilius Maro verduytst door R.V.E. gedrukt te Antwerpen by M. Parys, 1662. in 4^o. en met fraeye plaeten versierd. Den vertaelder klaegt in zyne voórrede zeer over het veronachtzaemen der Nederduytsche tael, en geeft eenige nieuwe regels op voór de spelling, die echter, zoo verre ik weét, door niemand gevolgd zyn. Tot eene proeve van die spelling en van des Schryvers rymtrant, neémen wy de volgende regels uyt den storm, in het eerste boek van den Eneas:

De stormen bersten uyt met wonderbaar gesprey
En zo de werelt in, met gruwelijcke krachten,
Met wonderbaar gedruys en met on weerbaar machten
Zy storten op de ze van noort, van west, van zuyt,
Van oost van ider zy met gruwelijck geluyt.
Zy rourent 't water om tot op de diepste zanden,
De baren sponden wech tot op de wytste stranden.
Het volck dat roupt van angst, de touwen met gerucht
Di slingren over 't schip. elck - een is nu beducht.
Den dag woort wechgeruckt aan troyens trurge ogen,
De schepen uyt het diip tot aan de wolken vlogen, enz.

Willem Ogier, een' Antwerpenaer, gebooren omstreeks 1625. legde zich toe op het Blyspel, en was Factor of Dichter van de kamer de Violier onder de Zinspreuk Liefde doet sorgen. Wy hebben van hem De jeven Hooftjonden speelsghewys

[p. 130]

vermakelijck ende leersaem voorgestelt,- het Belachelijck misverstant ofte boere Geck en Don Ferdinand oft spaenschen Sterrekyker; alle Blyspelen, vertoond op de Violier en Olyftak in de jaeren 1639 tot 1680. en t' Antwerpen gedrukt, 1715 8^o. met plaeten. Deéze Bly- of liever Klucht-spelen moeten in dien tyd veél gerugt hebben gemaekt. Ogier zegt in een zyner voórreden

Onse stadt scheen noyt versaedt
In het sien, en in het hooren.....
Oft het sulckx verdient os niet
Laet ick lezers oordeel geven;
Meer als veertigh jaeren leven
Is my d'eer daer van geschiet.

Zelfs in Holland hebben deéze stukken beroemd geweést L. Bidloo gewaegt'er van in zyn Pan Poeticon Batavum, op de volgende wyze:

Maer gy, bezoek Ogier, zoo gij mij iets vertrouwd;
Die, in zijn taal, en stijl, en zedelijke bloemen,
Meer Amsterdammer dan Antwerper is te noemen,
Bij wien niets ergelijks voor't allertederst oor,
In straf van't vuylste kwaad der zonden komt te voor,
Waarom zijn beeltenis, als waardig Neerlands digter
In't Pan Poeticon geëerd werd bij den stigter.

Deézen lof kunnen wy echter niet onderschryven, want, alschoon Ogier op veéle plaetsen recht geestig en boertig was, hy overlaedde zyne stukken altezeer met platten en vuylen straet-

[p. 131]

praet; een euvel met hetwelk de Hollandsche Blyspeldichters ook langen tyd hebben behebt geweést. Den Spaenschen Sterrekyker houde ik voór zyn beste Kluchtspel. Een gewaenden Astrologant en zekere Philipore, eene jonge ingenue, houden daerin de volgende saemenspraek:

Phil.

(den Astrolog.) Wie hier, wat's u begeeren?

Philipo.

Gy kunt my, soo gy wilt, gelukkig thuys doen keeren.

Phil.

Wie hout u? keer gy vry, wanneer gy wilt.

Philipo.

Mynheer,

Gy moet eerst weten, wat my hier leyt eer ick keer.

Philip.

Wat seght gy? kweet genoegh van al uw sotternyen!
Ick sie wel wat u schort. Dat comt van veel te vryen.

Philipo.

Dat's eerst een treffelyck en weerdt Astrologant
Hy siet in myn gemoet, eer hy siet in myn hant.

Phil.

Schoon of gy niet en spreekt, weet dat uw ooghed spreken.
Ick sie't wel aen uw neus, want daer's eenseker teeken
Dat al te seker is, want sonder sekerheyt
Cander niet seker syn.

Philipo.

Ja, dat heeft my verleydt.

'K dagt dat ick seker was naer soo veel sekerheden
Die hy my heeft gedaen, door vlouken en door eeden.

Phil.

Hy heeft u trouw belooft dat sie ick altewel.

Philipo.

En sou hy niet Mynheer? hy vloeckte by de hel
En al de duyvels, dat ick werd van hem aenbeden.

Phil.

By hel en duyvels? 't syn wel treffelycke eeden.

Philipo.

Het minste dat hy sey: dat my den duyvel hael
Soo ick u niet en min.

[p. 132]

 

Phil.

 

Wat is't voor een, een Wael?

 

Philipo.

 

Neen, 't is een duytser.

 

Phil.

 

Ja, die syn gewoon te vloecken.

 

Maer, ter conclusie nu, wat is't dat gy comt soecken?

 

Wat wilt gy nu van my, wat ist dat gy begeert?

 

Philipo.

 

Terwyl ick sie en hoor dat gy syt soo geleert,

 

Seght of hy nogh myn min met weermin sal betalen?

 

Phli.

 

Soo hy u niet en mint den duyvel sal hem halen.

 

Philipo.

 

Ach! sou dat seker syn?

 

Phil.

 

Slaet daer geen twyffel aen.

 

Hy heeft het selfs gesegt.

 

Philipo.

 

Maer hy is wegh gegaen?....

 

Phil.

 

Geef my uw handen eens..... 'k sie hy heeft u gekust.

 

Philipo.

 

Gekust? wel duysent mael, hy liet my nooyt gerust

 

Hy dé al wat hy wouw.

 

Phil.

 

En gy liet hem betyen?

 

Philipo.

 

Wel ja, wat sou ick doen? 'k had geen verstand van vryen.

Was Ogier werkzaem voór de Antwerpsche Rethorykkamer, Cornelis De Bie, Notaris, te Lier, was het niet min voór het Schouwtooneel van laetstgemelde Stad. Voór my ligt eenen zwaeren foliant vah zyne, doór hem eygenhandig geschreévene Dicht- en Prozawerken, bestaende in Treur- en Klugtspelen, Mengelrymen, Meygaven, Lier- en Sneldichten. De Treurspelen hebben voór titel: Alphonsus ende Thebasile, Den grooten Hertogh van Moscovien, en Den H. Ridder

[p. 133]

Gummarus;- De Kluchten: de Clappers of Hobladores, Madam Sacatrap, Gael Hooverdye, Cluchtige behendigheyt, en Het Vlaemsch Masker van Colonel Spindeler archlistelyck ontdekt aen de lichtveerdige francoisen door Oniati Borgemeester van Brugge, in 1658. enz. enz. Meest alle deéze stukken, gelyk ook zynen Wereld-spiegel en levens van Nederlandsche Schilders, zyn doór den druk algemeen gemaekt. De Prologe van den Alphonsus begint als volgt:

Het Proefstuck van myn cracht bestaet in't brandich minnen
Waerdoor ick't weldich vleesch ontrooven can de sinnen;
Als eens myn flickervier in 's menschen herssens daelt,
Hun dertel jeught terstont naer duysent lusten dwaelt.
Ick ben den dwingher godt van al 't gen hem kan ruren;
Myn sterckheyt toomt de macht van alle creaturen.
De werelt swicht voor my soo ick daer com ontrent
Om dat sy lichtelyck wordt door myn cracht geschent.
Myn floers dat is verciert met veelderhande dinghen,
Met liefde en belghsucht, oock met soete ketelinghen,
Met laggjens, lief gevley, met lonckjens en gesucht,
Met kusjens, stil gest reel, met valsheyt en genucht, enz.

Den Gheestelijcken Orpheus van Pater Gaudentius Van Loemel, Loven 1660 12^e onaengeroerd voórbystappende, neémen wy nu ter hand Den lydenden Christus ofte de Passie ons Heere Jesu Christi, door Hieronymus De Moelder Religieus der Orde van de Minimen te Antwer-

[p. 134]

pen, aldaer gedrukt by M. Parys, 1666 in 4^o. Dit Dichrstuk, verdeeld in 42 Kapittels, heéft sommige draeglyke plaetsen, B.V. die waer van den mensch gezegd word:

Hy is een vat van aerde, dat in duygen

Verbrysselt soo men't raekt, vol onheyl en ellend,
Een opgeblasen wolck, door lichten wind geschend.
Den mensch is een fornys van alle kant ontsteken;
Een oven van wellust, ontmortelt door gebreken,
Doorvlamt en als doorgloyt in syn begheerlykheyt,
Het ooghtmerck en den doel van ongheluckigheyt.
Den mensch is in begheert, en los en onghepeghelt,
Versot in syn bejaegh, in sinnen onghereghelt,
Ondanckbaer op den dienst, verdooft omtrent 't vermaen,
Weerspannich als hy moet de gheessels onderstaen.
Den mensch is trouweloos te midden sijn bedieningh,
In voorspoedt opghekropt, een woecker in verdieningh;
Verrader in syn selv' als hy gheloften doet,
Hartneckigh in den val, als hy hem dwingen moet.
Den mensch is als den windt in aenslagh onstant vastigh,
Hy weet niet wat hy pleeght, hy valt sijn selven lastigh,
Tot sonden is hy snel, beangst in sijne smert,
Bevrosen op genad', vervrouwt, en kleyn van hert.

Eenen anderen Pater, met naem Joannes De Lixbona, Predickheer, te Antwerpen, gaf aldaer in het licht Het Hemels Nachtegaelken, 1671. 12^o zynde eene verzameling van geestelyke Liedekens, meer stichtelyk dan dichterlyk.

[p. 135]

 

Mensch, ryst uyt den slaep der sonden

 

Daer ghy light in verslonden,

 

Die u soo lastigh valt.

 

Al langh ghenoegh ghestoncken,

 

En 't aerdsch vuyl in - ghedroncken,

 

Al langh ghenoegh ghemalt, enz, enz.

Oneyndig beter zyn de verzen van Peeter Mallants⁽¹⁾ Carthuyser, in het Clooster van Lier, Schryver en Dichter van Het leven, deuchden, Mirakelen, enz van den H Bruno, Antw. 1673. 8^o. en van de Heyrbaene des Cruys, ibid. 1693. 8^o. met plaeten. Weynige Schryvers hebben den trant van vader Cats zoo goed gevolg als Mallants. Zie hier een voorbeeld, getrokken uyt het Leven van den H. Bruno, bladz. 63.

Beroert wort sijn ghemoet, terstont de lauwe traenen,
Die komen evenseer sijn natte wanghen baenen;
Veelmeer wort hy gheraeckt in't binnenst van sijn hert,
Waer hy ghestadigh lijdt een bitter ziele - smert.
Hy sucht, hy bidt, hy weent, hy woelt met sijn gedachten
En sluyt wat wereltsch is voor goet te gaen verachten.
Hy treedt nu met den voet, al wat de werelt mint,
En seght: 't is eens ghenoegh de ydelheydt ghedint.
Ick laete 's wereldts troost, en trecke naer de kuylen,
Om uyt de ruyme locht, om in een hol te schuylen,
Daer ick den zielen - lust gheduerigh voeden mag
Daer ick mijn leven langh magh weenen, nacht en dag.
Ick wil dan, segh ick, ziel, ick wil gaen henen dwaelen,
Door weghen noyt bezocht van onbekende paelen,

(1) Fuppens, II. 989.

[p. 136]

 

Tot ick eens vinden sal een aerd - rijck sonder gras,

 

Daer tot op heden toe gheen levend dier en was:

 

Daer niet een voghel singht, daer nimmer frissche boomen

 

Haer toonen op het veldt, oft groeyen aen de stroomen,

 

Daer niet als rotsen staen, ontbloot van alle groen,

 

Die niemant dinstig zyn, oft eenigh voordeel doen.

 

Soo dan, almachtigh Godt, die straelt met uw ghesichten,

 

En raeckt het binnenste van allen ons ghevrichten;

 

Aen wie dat is bekent het alderkleynste sier,

 

En oock staegh sorghe draegt voor't alderkleynste dier.

 

Hoe veel en zijnder niet al stonden van myn leven

 

Met haest voorbyghegaen als van den wint ghedreven?

 

Eylaes! mijn schoonen tijdt is dick mael wegh ghevlucht,

 

Ach sonder eenigh nut, en sonder rechte vrucht.

 

Den geest is wel bereydt om hooger op te sweven,

 

En met een innigh hert aen Godt te moghen kleven,

 

Maer dit ellendigh vleesch, gheneyght tot aerdschen draf,

 

Dat snijt my even staegh myn beste veeren af....

 

Kloeck aen dan, mijn ghemoet, wilt u niet meer vermaken,

 

Maer capt den anker af van alle 's wereldts saecken,

 

En spant de seylen op van uwe ziel met haest,

 

Terwyl Godts gratie een hemels koeltjen blaest.

Mallants verdient, zoo my dunkt, byzonderen lof. Doch, met niet minder onderscheyding noemen wy Pater Oliverius à St. Anastasio, anders genaemd De Crock,⁽¹⁾ een Carmeliet van Iperen, gestorven te Brussel, 1674. van wien gedrukt zyn; I. Den Geestelijken Lusthof der Carmelieten, in 2 deelen, Antw. 1659 - 1661. 12^o.

(1) Paquot, XVIII. p. 65.

[p. 137]

II. De onderwysende tsaemenspraecken der beesten, eerst in het Griecx beschreven door den H. Cyrillus. Met Dichten en Sluytredens verciert. Ibid. 1666. 12^o. III. Den Triumph van de H. Maria Magdalena van Pazzi. Brugge, 1669. 12^o. en eenige Latynsche werken. De onderwysende tsaemenspraecken bezit ik, en leéze daer, in de voórrede, waer den Dichter over het nut der Fabels spreékt:

Die op den hooghsten trap der deughden wilt geraecken,
Moet onderwesen sijn met alderhande faecken;
Een wel begaeft gemoet, een redelijcken geest,
Wort menichmael geleert oock van een stomme beest.
Natuer heeft yder saeck verscheyden kracht gegeven,
Om dat de reden sou daer trachten naer te leven:
Een peert, een schaep, een koy, ja oock het vuyle swyn
Kan aen een reyne ziel een spoor ter deuchden zijn.

Op bladz. 19. hoe den duyvel stoókt:

Naer ons sinnen sijn gheneghen
Komt den duyvel ons beweghen,
Jonghe menschen, heet van bloet
Brenght hy wellust in't ghemoet;
Droeve sinnen komt hy quellen
Met de wanhoop, vrees der hellen;
Kursel koppen brenght hy voort
Tot ghevecht of vreede moort.

Dichterlyk is, op bladz. 76. het vers op de kwaedspreékende tongen:

[p. 138]

 

Teghen tonghen is den strydt

 

Voortgebrocht van vreede slangen

 

Die uyt etter voetsel langen,

 

Opgekoestert van den nydt,

 

Aen de phlegetonsche stranden,

 

En gewapendt in den mondt,

 

Met de scherpverstaelde tanden

 

Van Cerbeer den helschen hondt.

Zulke trekken, zulke kleuren, als deézen, vind men by onze zuydnederlandsche Dichters, maer zeer zeldzaem Stappen wy van deézen rechtschapen Dichter niet af, zonder onze aendagt te hebben verleend aen het Gedichtje op den deugdzaemen, bladz. 108. eyndigende met de volgende regels, geschoeyd op Horatius' Justum et tenacem propositi virum:

Niet en is dat sulck een man,
Deeren oft beschaeden kan;
Dat de zee haer dullen tocht
Heffe tot aen d'hoogste locht:
Meent gy dat hy 't ongeval
Van de baeren vreesen sal?
Dat den grammen hemel spauwt
Blixem, daer de ziel af grauwt,
Meent ghy dat hy wordt beducht
Oft van vreese sit en sucht?
Verr' van daer! hy is ghestelt
Als een onversaeghden helt,
Oft als een onwinbaer slot
Twelck met gans een legher spot;

[p. 139]

 

Hy en vreest gheen aertsche kracht

 

Tzy fortuna weent of lacht;

 

'T is hem altijt even goet,

 

Want hy weet dat Godt het doet.

In dit boek word dikwils aengehaeld Den vlaemschen Boetius, eene verzameling van Gedichten, onder welke'er tamelyk welgeschreévene worden gevonden, als B.V. dat op de Geldzugt:

Geltsucht is den eyghen broeder

Van de bleecke watersucht,

En den dorst is waere moeder

Van dees onghetyde vrucht.

Hoe ghy wilt meer water schincken

Aen de water-siecke borst,

Hoe sy wilt meer water drincken;

Naer het water groeyt den dorst.

Gheeft den vreckaert al de schatten

Van den naeckten Indiaen,

Al de spaensche silvre matten

Die'er in een vlote gaen;

Brenght hem al de fraeyste dinghen

Van den rijcken Persiaen,

Al de ketens en de ringhen

Van den swarten Moriaen;

Gheeft syn lichaem syden laecken,

Elcken vinger een Robyn,

Overvloet van alle saecken,

'T sal hem noch te luttel sijn!

[p. 140]

Verre beneden deéze verzameling is die van den Kanonik Herman Harts⁽¹⁾ van Aerschot, (gestorven 30 Maert 1685.) welke voór titel heést Het Gheeftelijcke Bieken, Loven, 1674. 12^o, bevattende 57 geestelyke Liederen. Tot een staeltjen:

O Vader, Sone, heylig Geest
Wy loven u in dese feest.
Een selve Godt, maer dry persoonen.
Dat gy aen Abrâm uwe vrindt,
Die u rechtsinnich heeft gedindt,
Door visioen hebt willen toonen.

Eene betere prose vind men in zyne Sermoonen, Brussel, 1712. 4^o.

Laeten wy Het beklagh en Troostghedicht, van J. Van Boxtel, Brussel, 1675. 12^o. ongeleézen, als onzer aendagt onwaerdig, en hooren wy een oogenblikje naer Den lieffelijcken Paradysvoghel tot Godt omhoog vliegende, van Daniel Bellemans⁽²⁾ Canonick Norbertier van Grimberghen, Brussel, 1681. en sedert nog zes of zevenmael herdrukt:

(1) Paquot, XV. p. 18.

(2) Den zelfden Paquot, p. 63.

[p. 141]

Liefde van Godt tot den mensch.

 

Siet den goeden Herder

 

Acht sijn Schaepkens weerder,

 

Als sijn Hemels Hof;

 

Hy daelt neer in 't stof.

 

Hij kreyt hier

 

Hy schreyt hier

 

En leyt hier in doecken,

 

In een arm spelonk,

 

Om het schaep te soecken,

 

Dat verloren gonck.

 

 

 

D' Hemelsche ghenuchten,

 

Ligghen hier en suchten.

 

Sal dan 'ttranendal

 

Maken bly geschal?

 

Godt sucht hier

 

Godt ducht hier.

 

Kan soo soeten reghen

 

En den traenendouw,

 

Uw hert niet bewegen

 

Tot een goed berouw?

 

Komt met 't duyf ken weenen

 

In de holle steenen,

 

Van den armen stal!

 

Sucht in 't tranendal! enz.

'Er zyn honderd zulke Liederen in dit bundeltje; tous sont édifians: la plupart sont pleins de sentiment & de tendresse: il y a de l'élégance & même du sublime dans quelques uns, zegt

[p. 142]

Paquot. Den Dichter was een' Antwerpenaer, geboóren 1640. en gestorven op zyn 32^e jaer. Wy hebben ook nog van hem Het Cyterken van Jesus, Brussel, 1670. 16^o.

In den zelfden trant schreéf den Angustyn Jan De Leenheer⁽¹⁾, geboóren te Brussel, 1642. en gestorven 4 February, 1691. Ik bezit van hem twee Dichtwerken.: I. Het Tooneel der Sotten, Brussel, 1669. 12^o. II. Virgo Maria Mystica, sub solis imagine emblematicè expressa. Brux. 1681. 4^o. beyden in het Nederduytsch en Latyn, met plaeten. Zynen dichttrant is los en bevallig, hier en daer zelfs met eygenaerdige vergelykingen gepaerd gaende, als B.V. in het stukje op de wulpsche Jouffrouwen:

Waerom uw' twee roode kaecken,
Die beschaemt de roosen maecken,
Den Robyn, het purper bloet,
Soo ghcpresen, Jouffrouw soet?
Waerorn uw albaste tanden
Soo verheven, en uw' handen,
Die veel witter zyn als kryt,
Oft de sneeuw in haeren tijdt?
Waerom moet g'hooveerdigh wesen,
Op uw' lipkens uytghelesen,
Op uw' wanghskens als corael,
Op uw' liefelycke tael?

(1) Paquot, XVIII. p. 392.

[p. 143]

 

Ey! en wilt dat soo niet prysen!

 

'K sal u Jouffrouw terstondt wysen,

 

Dat al uwe schoonigheydt,

 

Is maer stof en vuyligheydt.

 

Dat uw' kaecxkens die schoon blosen

 

Gloijen als twee versche rosen,

 

Dat uw' ooghskens suyckersoet,

 

Maer bedrieghen ons ghemoet.

 

Hebt ghy noyt ghehadt in handen,

 

Appels van seer verre landen,

 

Van Gomorrha, droeve stadt,

 

Die het vier heeft aenghevat?

 

Het zyn vruchten, het zyn fruyten,

 

Wonder schoon en soet van buyten,

 

Binnen is den ronden bol

 

Maer van stof en asschen vol.

Sommige stukken zyn regt luymig, als onder andere dat op de vochtighe Dichters:

Noyt en sal den Molen maelen
Als het water komt te faelen;
Noyt uw' veersen syn gheleert,
Als ghy Bacchus niet en eert.
Wilt ghy eenen Dichter wesen?
Ey! bemint de fransche besen;
Vol van veersen is den kop
Als hy vol is van dit sop, enz.

Met niet minder onderscheyding verdiend genoemd te worden Joannes à Castro, Minderbroeder, Priester, Predicant en Biechtvader tot Antwerpen, van wien my bekend zyn I. De on-

[p. 144]

ghemaskerde liefde des hemels, Antw. 1686. een tegenhanger van Pater Poirters Masker van de wereldt, II. Den Boeck van het stervende leven der menschen, bevattende hunne toevallen in korte Neepdichten oft Epigrammata, Antw. 1689. en III. Zedighe Sinnebeelden ghetrocken uyt den ongeschreven boeck van aen aerdt der schepselen, ibid. 1694. allen in 80 met plaetjes en in afwisselend rym en onrym: allen stichtelyk en zedelyk, maer mager aen dichterlyke verbeelding. Een der beste stukken van à Castro is dat op bladz. 81. van de onghemaskerde liefde des Hemels, waer hy God als de rustplaefs, het centrum van des menschen ziel beschouwt:

Al wat geschaepen is, door drift van al syn crachten,
Uyt ingeboren aert, moet naer syn rustplaets trachten.
Den steen heeft syn gewicht dat hem tot leeghte dringht,
Het vier, integendeel, sich altydts opwaerts dwinght;
Het water dat van aert moet ongestadigh vlotten
Soo 't in sich selven niet wilt sticken en verrotten,
Heeft evenwel den drift om in syn rust te zyn,
Als't uyt syns moeders schoot, door heeten sonneschyn
In deeltiens kleyn gelicht, en in de locht verheven,
Wordt eene duystre wolck, door winden voortgedreven,
Onseker hier en daer, tot dat een kouwer locht,
Doet meer te saemen slaen het ophetrocken voght,
Dat in een regendauw, door fwaerte, neer moet steygen,
En soo gevallen, soeckt, om ergens ruft te krygen,
Tot dat het vloeyende een beke heeft gemaekt
En soo, met meerder hulp, tot een rivier geraeckt,

[p. 145]

 

En vloeyt weer in de zee, O ongeschapen wesen!

 

Die my geschaepen hebt en ingestort voor desen

 

Een redelycke ziel, gevormt zelf naer u belt!

 

Moet ick niet zyn beschaemt, daer alles met geweld

 

Syn rustplaets soo betracht, van waer het is gekomen?enz.

Deézen Pater à Castro heéft, zoo my dunkt, meer verdiensten dan P. van Rouvroy, Schryver van Tobias lever voor de onkuyssche wereldt en Tobias Galle voor de blinde wereldt, Antw. 1686. 12^o. waerin onder andere staet:

Gae nu, dochters, teere blommen
Gae fris op uw schoonheydt rommen,
Daer uw schoon eh bly ghelaet
Dus ter wereldt haest vergaet.
Zieckten, sorghen, vreemde seeren,
Konnen 't aensicht haeft onteeren,
Niet ghelyckter bet den dauw
Als de schoonheydt van een vrouw.

Men ziet, deéze verzen rollen gemakkelyk. Niet min gemakkelyk rollen die van Judocus van der Cruycen, Priester ende Religieus van het Clooster van O.L.V. van Waerschoot, der Orden van Cisteaux binnen Gendt, aldus genoemd op den titel van De Spreeckwoorden van Salomon in dicht verlicht, Gent, 1687. uytmaekende een dik Boekdeel in 8^o. Den Dichter geéft, in de plaets der voórrede, het volgend

[p. 146]

Ghebedt.

 

Godt der ghiften!

 

Door uw Schriften

 

Dempt de driften

 

Van ons bloet!

 

Laet uw pennen

 

Ons ghewennen

 

U te kennen,

 

Hooghste Goet!

 

Leert ons singhen

 

Nutte dinghen,

 

Leert volbringhen

 

Uwen sin;

 

En door desen

 

Boeck te lesen

 

Eeuwigh wesen

 

In uw minn'.

 

Doet uw stralen

 

Op ons dalen,

 

Of wy dwalen

 

Van het pad,

 

Want wy steken

 

Vol van treken,

 

Vol ghebreken,

 

Sonder dat.

De rymen van eenen anderen Gentenaer, met naem Willem Van den Eede, Priester der Societeyt Jesu, hebben niet veél om het lyf Wy leézen in zyn Lyden en stryden door 't gheduerigh Cruys Jesu Chresti, gedrukt te Gent, 1691. 12^o, een Sterfdicht, beginnende met deéze regels:

[p. 147]

 

Dwaesen mensch wat is uw leven

 

Daer ghy soo gherust op staet?

 

Dat soo haest niet wort ghegheven

 

Oft terstont naer 't eynde gaet?

 

Die daer syn met gryse haren

 

Sien de doodt voor d'oogen staen;

 

Die veel minder syn van jaren,

 

Sien haer in de ronde gaen

 

D'ouden loopt sy voor de voeten

 

Jonghen volght sy achternaer,

 

Kinders konnen, ouden moeten

 

Haest verschynen in de baer.

Nog behooren tot deéze eeuw de Dichters Willem Zeebots⁽¹⁾ van Leuven, Pastoor te Wackerzeele, alwaer hy stierf 1690; Livinus Vander Minnen;⁽²⁾ Jan Elinx,⁽³⁾ van

(1) Nederduytsche Gedichten bestaende in eenige Treurspelen ende andere, vertoont ende uytgewerckt door F. Guil. Zeebots, Loven, 1662. 12^o - Het roevigh lyden ende bittere doodt van den Heere Christus onsen Saligmaker, bedeylt in seven deelen; Tragedischterwys vertoont. Loven, 1687. 12^o. Zie Paquot, XII. p. 66.

(2) Den Eerelycken Pluckvogel (Liedekens-boek) Brussel, 1669.

(3) Tonneel der ongebreydelde Liefde vertoonende met zegeprael van een blyd'eynde Spel, naer druck geluck in jaertellende vaersen gesteld door Joannes Elinx en verthoont door de tuchtige Constlief hebbers der Redenlycke Gulde van St. Jan, geseyt de Peoene, 22 Febr. 1688. - Te Mechelen by Jan Jaye.

[p. 148]

Mechelen; (deézen gaf zich de dwaeze moeyte om een geheel Tooneelspel in jaertellende verzen te schryven!) J. De Condé⁽¹⁾; Jan Droomers,⁽²⁾ van Brugge; T. Asselyns⁽³⁾ en Willem Kerricx,⁽⁴⁾ van Antwerpen, van welke zeven wy, kortheydshalve, niets zulten aenhaelen, daer zy ook weynig die eer verdienen. Doch de gemaelinne van den laetstgemelden, met naem Barbara Ogier, dochter van Willem, kunnen wy echter niet met stilzwygen voórby. Zy berymde twee Treurspelen Pantera en De dood van Clytus, gelyk ook eene Verwellecominghe op de Saele van Pictura aen den Kearvorst Maximiliaen, Hertog van Beyeren, gedrukt t'Antwerpen, 1693. 4^o. Haeren dichttrant is niet ongelyk aen dien van haeren vader, en misschien wel iets beter. Zy verschoont zich, in de Naerrede van

(1) Den lydenden en stervenden Christus, Brussel, 8^o. (zonder jaertal.)

(2) Idonea, dochter van Lotharius Konink van Vrankryk en Liederyk De Buk eersten Forestier van Vlaenderen, blyeynde Treurspel, verthoont te Brugghe 14 February 1696 - Brugghe 12^o. - De langhgewenste vredevreucht, Brugghe, 1698. 12^o.

(3) De Stiefmoer, Kluchtspel. Dendermonde (zonder jaertal.)

(4) Zie Van Ertborn, Geschiedkundige aenteekening, bladz. 65.

[p. 149]

het laetste stuk, over de gebreken van haeren styl, op de volgende wyze:

Is myn Rymkonst vol ghebreken?
Tis door kortheydt van den tydt:
'K wacht van Konstenaers gheen strydt.
Wie fal vrouwen teghenspreken?

Groot is het getal der Dichtwerken van ongenoemde Belgische Schryvers deézer eeuw. Wy kunnen ons met de zelve, hoezeer ook sommige zulks verdienen mogten, niet verder inlaeten. Genoeg, zoo wy de titels van de byzondersten afschryven. Zie hier diegene welke my zyn voórgekomen: Den Boeck der Gheestelycke Sanghen, bedeelt in twee deelen, den blyden Requiem en de geluckighe uytvaert van een salighe siele, die om tot oprechte inwendighe ruste te comen, haer selven met alle creaturen grondelyck in den Heere afstorf. Het welck den rechten wegh is tot het Cloosterken der gheestelycke verrysenisse oft van ontwordentheydt.⁽¹⁾ Antwerpen, 1631. met Muzyknoten, 12^o - De Geestelijcke Loteryen, Brussel, 1641. 12^o. Den zedighen onderwyser der Creatueren, Antw. 1649. 12^o. Eenen nieuwen Antwerpschen Liekensboeck, genaemd den Lusthof der

(1) Hoe Mystiek!

[p. 150]

Jonckheydt, Antw. 1654. 12^o. - Labyrinthus Cupidinis, dat is: den Doolhof der Liefde, ibid. 1663. 12^o. - Het Geestelyck Minnevoncksken der godtminnende siele, ib. 1687 12^o. - Het Brabants Nachtegaelken, Antw. 12^o. en Het Brussels Moeselke, in 12^o. beyde deéze laetsten zonder jaertal.

Wilden wy, benevens het vry groot getal der tot hier toe opgenoemde Belgische Dichters van de zeventiende eeuw, ook nog van de alsdan gebloeyd hebbende Prozaschryvers gewaegen, en de lange lyst der toen uytgekomene godsdienstige Schriften opmaeken, (in welken lyst Rombaut Bakx van Mechelen, en Frans De Smidt van Antwerpen,⁽¹⁾ de eerste plaets bekleeden:) wy zouden al te breedvoerig worden, en in die Schriften geene vergoeding voór onzen arbeyd vinden. Onze zuydelyke Provintien hebben dit met de noórdelyke gemeen, dat zy meer merkwaerdige Dichters, dan Prozaschryvers, hebben opgeleverd.

Wy kunnen nogthans van deéze eeuw niet scheyden, zonder den leézer op eenige byzonderheden te hebben aendagtig gemaekt. Het is opmerkelyk dat byna alle de Belgische Dichters, welke wy hebben opgenoemd, van den Munsterschen

(1) Zie over deeze twee Paquot, VIII, 334. en XV. 127.

[p. 151]

Vrede af, geestelyken zyn geweést. Te voóren, en wel voórnamentlyk onder de gematigde, zagte Regering van Albert en Isabella, was den toegang tot den Parnas ook nog voór wereldlyken open, ofschoon Zevecotius, Daniël en Zacharias Heyns, Barlaeus, en anderen, verkieslyker vonden hunne snaertuygen by de Hollanders te gaen bespeélen; maer sedert het sluyten van dien voór de Belgen zoo noodlottigen Vrede, schynt onze zuydnederlandsche letterkunde, gelyk de Academie van Brussel zeer wel heéft opgemerkt,⁽¹⁾ den eygendom te zyn geworden van eenige Kloosterlingen, die alles, behalven mannen van genie, waeren. Niets gebeurt zonder eene oorzaek. Onze toenmalige Spaensche Landvoogden, die, als Schildwagten, elkanderen dagelyks kwamen afwisselen, hadden'er geen belang by om hier de letteren te helpen voorzetten. De legerbenden van Lodewyk den XIV. gaven'er hun ook weynig tyd toe. Met die legerbenden stroomden alle fransche aerdigheden en modes in dit land, en met dezelfde legerbenden vertrokken onze fabrieken. De fransche Tael was, doór de vredesonderhandelingen van Nimwegen de diplomatische Tael van geheel Europa geworden. Parys begon Duytslanden Nederland van Koks, Perruquiers en Acteurs te voórzien. - Zoo wierd welhaest ge-

(1) Mémoires de l'Academie de Bruxelles, vol. I. Discours Préliminaire.

[p. 152]

heel Europa dienstbaer aen Vrankryk. - Elken Edelman moest doór eenen franschen Precepteur, elke adelyke Juffer, doór eene fransche Gouvernante, worden opgevoed. Wat was'er dus natuerlyker dan dat het vulgaire vlaemsch aen den gemeenen man wierd overgelaeten; dat'er geen Maecenassen voór die tael meer te vinden waeren, en dat de geestelyken, die toch aen den gemeenen man ter ziele zaligheyd, iets zeggen moesten, zulks op eene gemeene, en naer de behoefte van het volk geschikte wyze deéden?

Eene andere byzonderheyd, die echter de zelfde oorzaeken heéft als de voórgaende, is, dat, geduerende deéze geheele zeventiende eeuw, voór zoo verre ik weét, zich niemand binnen deéze Provintien, heéft opgedaen om zyne Moedertael, doór het openbaermaeken eener Spel- of Spraekkunst, op vaste voeten te brengen. Het geén eenen Jan Baptist Jeoffroy⁽¹⁾ van Mechelen, daerover gedagt en geschreéven heéft, kan niet worden genoemd; want zyne Korte aenwysing tot eene promte Letter- ofte Spelkonst, med de welcke men alle Talen besceedelyck zal konnen schryven ofte spéllen, is, zoo min als zyn Vlaemsch Woordenboek, nimmer voltooyd of gedrukt geweést.

(1) Paquot, III. 423.