Verhandeling over de Nederduytsche tael- en letterkunde, opzigtelyk de Zuydelyke provintien der Nederlanden

[p. 192]

Vyfde afdeeling.
Tael- en Dichtkunde der Belgen in de vyftiende eeuw.

Met den beginne deézer eeuw ging de Souvereyniteyt van de Nederlandsche Provintien geheel en al over aen het Huys van Bourgondien. De Regeéring van dit Huys mag, onder veéle opzichten, worden aengezien als het luysterlykste tydperk onzer Historie. Den geest van tweespalt en oproer had eyndelyk uytgewoed. De Natie begon op middelen uyttezien om de wonden van den te lang geteysterden staet te zalven en te heelen. Daertoe was geenen beteren hulpmiddel dan Koophandel en Manufactueren. Deéze nam men by de hand, en welhaest wierd Vlaenderen het middel- het roerpunt van geheel het handeldryvend Europa. De Regeéring van Philips den goeden, onderscheydde zich voórnaementlyk doór het wyslyk handhaeven der wetten en goede zeden en doór het opwekken eener algemeene nyverheyd in de Fabriekwerken, zoo dat deéze tot eenen hoogen graed van volkomenheyd opreézen. Philips, wel weétende dat het bezit onzer schoone Provintien, niet genoeg te waerdeéren was,

[p. 193]

stelde al zyn vermogen te werk om zyne Onderzaeten gelukkig te maeken; in welke onderneéming hy zoo wel slaegde, dat Philippe de Comines, een' gelyktydig' Schryver, onze Nederlanden een Land van belofte noemde.⁽¹⁾ Daervoór beloonde het volk deézen Vorst met den bynaem van Goeden. Hy wist eene langduerige rust binnen 's lands, eenen voórdeeligen vrede met uytlandsche Vorsten, en zyne eygene financien in goeden staet te bewaeren, zoo dat hy den burger met geene lasten bezwaerde. Hy was den bemindsten en tevens den ryksten Vorst van zynen tyd. Al wat eenen Troon kan luyster byzetten, kwam aen zyn Hof te samen vloeyen. Deéze welvaert nam onder Karel den Stouten en de volgende Bourgondische Vorsten, tot op de dood van Philips den Schoonen, nog merkelyk toe. Ja, men gelooft zelfs dat Nederland nooyt bloeyender, de gemeene zeden hier nooyt opregter, en het volk nooyt gelukkiger zyn geweést dan onder de heer-

(1) ‘Pour lors estoient les subiets de ceste maison de Bourgogne en grand richesse, a cause de la longue paix qu'ils auoient eu pour la bonté du Prince soubs qui ils viuoïent: lequel peu tailloit ses sujets et me semble que pour lors ses terres se pouuoient mieux dire terres de promission, que nulles autres seigneuries qui fussent sus la terre. Ils estoient comblez de richesses et en grand repos, &c. Memoires de Messire Ph. de Commines, edit. de Paris 1577. page 6. verso.

[p. 194]

schappy van den laetstgenoemden Hertog. Alle de leden van het Bourgondische Huys zyn der kunsten en weétenschappen zeer toegedaen geweést en bragten in zonderheyd veél toe tot den bloey der Dichtgenoótschappen, of zoogenaemde Kamers van Rethoryken, van dien tyd. Jan IV (gestorven in 1427.) en Philips den Schoonen voonden het niet beneden hunne waerdigheyd leden te worden, en de oefeningen bytewoonen der Brusselsche kamer het Boek, zoo als wy, hier na, in een kort overzigt der geschiedenis van de Rethorykers zien zullen. Dan, de bescherming welke zy aen deéze Vaderlandsche instellingen verleenden, wierd langs eenen anderen kant, heymelyk, tegengewerkt, ja verydeld. Hun weélderig en franschspreékend Hof; het groot aental Bourguignons die hen gevolgd waeren en in hunnen dienst leéfden; het oprichten van fransche Raeden te Gent en te Mechelen;⁽¹⁾ en eyndelyk

(1) Den Raed van Mechelen, gestigt in December 1473 moest wel van de fransche tael gebruyk maeken, aengezien de Waelen by den zelven in appel gingen. De Raedsheeren waeren meest vreémdelingen. Zie onder andere S. Styl opkomst en bloei der Nederlanden, uytgaef van 1774. bl. 434. Wat aengaet den grooten Raed van Vlaenderen te Gent, (ingerigt by Ordonn. van 17 Augusti 1409.) de debatten gebeurden aldaer ook in het Nederduytsch, in gevolge Art. xxvi der instructien, houdende: ‘Item ordonne mon diet Seigneur, qu'on parle en sa dicte chambre à huys cloz, tout en françois: combien qu'à l'huys ouveit, Monseigneur ait accordé que chascune des parties & poursuyvans puyssent parler à tel lan gage qu'ilz veuillent, & qu'on leur reponde en langage flameng. Et s'ilz sont en debatz, le flameng aura l'option de playder en flameng s'il luy plaist.’ Plakk. van Vlaenderen. I. bl. 243.

[p. 195]

het onrechtvaerdig indringen van vreémdelingen in het openbaer bestuer,⁽¹⁾ bragten de vryheyd en nationaliteyt der Belgen, zonder dat men het voelde, allengs onder den voet. Voór het algemeen bleéf echter dat volk nog altyd zyne tael aenhangen en verdedigen. Toen Hertog Jan, als Graef van Vlaenderen, aldaer, in 1405. zyne zaeken kwam schikken, gingen de afgevaerdigden der vlaemsche steden hem te gemoet, en verzogten hem wel degelyk de Vlaemsche tael in weézen, en zynen Raed in geene andere, te houden.⁽²⁾ Hy beloófde zulks uytdrukkelyk, en dat hy zelfs

(1) Dit laetste was de voórnaeme oorzaek van den opstand der Vlamingen in 1484. Zie Dewez Histoire générale IV. p. 141.

(2) ‘à quoy leur fut respondu par la bouche de Messire Henry Van den Zype, Gouverneur de Lille, que mon diet Seigneur vouloit entretenir les Privileges & franchises du pais & que desor mais il tiendroit l'audiane & court accoutumée en standre flamengent, decha le lys & en langaige flameng.’ D'oudegherst Chroniques de Flandre. Anvers, Platin. 1571. p. 287, & Dewez Histoire part. III. p, 258.

[p. 196]

daerin audientie geéven zou. Philips I. moet ook, by zyne Blyde Inkomst van 1427. beloóven geenen Cancellier of Zegelaer te zullen aenstellen, dan die de Duytsche tael kon spreéken,⁽¹⁾ en aen Philips den goeden wierd wel toegestaen van, naer zyn gelieven, twee leden tot de Cancellary van Braband te benoemen, doch onder bespreék dat zy de Duytsche tael zouden moeten kunnen:⁽²⁾ welke beloften, by de Blyde Inkomsten van hunne opvolgers Karel den stouten, (12 July 1467.) Philips den schoonen, (9 September 1494.) en by die van alle onze andere Souvereynen, zyn hernieuwd en herhaeld. Ook zyn meest alle de Staetsschriften der vyftiende eeuw, in zonderheyd die geéne welke voór het land van een algemeen belang waeren, in de Nederduytsche tael uytgevaerdigd; als, B.V. de acte van Unie tusschen de dry Staeten van Braband en het land van Overmase (4 November 1415); de verkiezing, doór Prelaeten, Edelen en Steden van Braband, van eenen Ruwaert, in den persoon van Hertog Anthonis (28 November 1420) en de acceptatien van dien Vorst,

(1) ‘Art. XLI, Item gheloven wy hen dat wy voortaen eghenen Cancellier noch Segheler setten en sullen hy en sy van onsen Rade die wel Latyn Duyts en Walsen kan.’

(2) Art. V. van zyne Blyde Inkomst. Plakk. van Braband I. p. 152.

[p. 197]

(4 Mey 1421). Verders de Chartres en Privilegien over 's Lands bestuer (12 Mey 1422, 20 September 1451, 14 Augusti 1459) enz.⁽¹⁾

Wat nu de Belgische Letter- en Dichtkunde van dit tydvak betreft, ‘de vyftiende eeuw (zeggen en herhaelen wy met Van Wyn en De Vries⁽²⁾ geéft, over het algemeen, weinig stoffe tot roem. In eenen tyd, dat de meeste konsten in Europa herleefden, en zelfs nieuwe gebooren wierden; was onze Zangberg schaarsch bezocht door Lieden van smaak. Versch gesmeede en wonderlijk gewronge spreekwijzen maakten de, op zich zelve weinig beduidende Berijmingen dikwijls onverstaanbaar, te meèr, daar zij overladen wierden met Bastaardwoorden; welk laatste echter bijzonderlijk bij hen plaats had, die den Franschen dichttrant wilden volgen, of naast aan de fransche Grenzen woonden.’ Deéze uytspraek gelt echter meer de tweede dan de eerste helft der vyftiende eeuw; zy is althans niet toepasselyk op de Schriften van Claes Willems, Dichter van der Minnenloep. Dit

(1) Plakk. van Braband. I. bl. 234, 555, 557 IV. 379-394. Nederduytsche Chartres voór Vlaenderen vind men vermeld by Vredius bl. 60. 81, 88, 89-92. en in andere verzamelingen.

(2) Avondst. bl. 360. Proeve eener gesch. der Nederd, Dichtk. I. bl. 21.

[p. 198]

werk, zegt Huydecoper⁽¹⁾ is verdeeld in vier Boeken en yder boek in verscheiden Hoofdstukken, en yder hoofdstuk behelst een byzonder Mingeval, overeenkomstig met den tytel. Die Mingevallen zijn meerendeels ontleend uit de aloude Fabelen, doormengd met sommige verhaalen van laater tyd. ‘Het voórnaeme doelwit des Schryvers was te onderzoeken in wat graed van minne de meestberoemde gelieven gestaen hebben. Zoo verhaelt hy onder andere dat de liefde van den Hollandschen Graef Florens en van de onbekende Graevinne van Clermont, die

Die tot horen daghen
Malcander en spraken noch en saghen /

Slechts van den eersten graed was:

Die rijcke vorst van hoghen name
Die nye der Minnen en dede srame /
Ende nye dan doechde en heeft ghesaecht
Wart ten dode dus verlaecht /
En is ghestorven door die Minne /
Eer hi ghecomen was daer inne.
My duncket dat hi nauwelijck en heeft
Der Minnen eerste graet beleeft.

(1) Op Stoke. II. D. bl. 54. Zie ook over deézen Dichter Van Wyn, I. bl. 330-332. De Vries, I. 17. (Deézen brengt Claes Willems tot de 14^e eeuw, doch vergel.) Ypey bl. 380.

[p. 199]

Op eene andere plaets, spreékende van het vermogen der vrouwen, zegt hy:

Die vrouwen en hebben niet te claghen.
Het moet doch anden vrouwen staen:
Om hairre liest est al ghedaen.
Si vermoghen veel ende meer.
Twijff moet altoes wesen heer
Ende die man moet wesen knecht.

Des Dichters aenspraek tot den leézer verdient byzonder aengehaeld te worden:

Wien dese woerden niet en ghenoeghen
Die mach hem tanderen saken voeghen /
Ende laten dit liet onghesonghen
Daer en is nyemant toe ghedwonghen
Te lesen dinghen die hi laert /
Ende seker wes ic hebbe ghemaect
Dats opt verbeteren al ghedaen
Der gheenre die hem het verstaen.
Ic houde mi voer een menschelijck romp
Onverstandel rude ende stomp /
Ende ken een ijghelijc voer mijn wijser /
Mer die wetsteen maect een ijser
Scarp / nochtan so en is hi
Self niet scarp / dat duncket mi.
Die wyngairt stam is rude ende gross /
Die / niet en kende en gaef hem gheen loff
So dorre is hi ende ougheraert /
Nochtan so worter of ghesmaect

[p. 200]

 

Die soete natheyt van den wijn.

 

Al ben ic stomp van ruden schijn /

 

Daer om en suldy niet versmaden

 

Of u mijn sinnen theste raden.

De tael van Claes Willems is, gelyk men ziet, geheel zuyver, en zyn rymwerk van dichterlyke denkbeelden, van ciraeden en gepaste vergelykingen niet teenemael ontbloot. Huydecoper maekte 'er veél gebruyk van. Het H.S. doór hem gebezigd, is afgeschreéven in het jaer 1486. en thans den eygendom van de Maetschappy der Nederlandsche Letterkunde te Leyden.

Jan (of zoo hy zich ook noemde) Willem de Weert van Ipren,⁽¹⁾ schreéf in 1451. die nieuwe Dochtrinael of Spyeghel van sonden, (gevolgd naer het latyn) in een even zuyver Vlaemsch als dat van Willems. Hy klaegde zeer om dat men, in zynen tyd, de Kerklyke beneficien meer aen ryke, dan aen arme geestelyken toelegde:

Want als benificien worden ghestelt in kerken
Men gheeftse dan gheenen armen clercken /
Maer om eere / om bede / oft om ghelt
So zijn die benificien nu alle ghestelt.

(1) Huydecoper op Stoke I. bl. 413 II. 547. III. 447. Proeve II. p. 45. Van Wyn bl. 330. De Vries I. 21. Laserna Santandrr Mém. de la Bibl. de Bourg. p. 147.

[p. 201]

 

In Abdien / meerder ende minder /

 

Dat sijn alle rike lieder kinder /

 

Die dit gheestelijc goet besitten:

 

Want die en moghen diken noch spitten /

 

Want sy sijn teeder / sy en moghen niet werken:

 

Men doetse crunen / dan sijnt al clercken.

Het handschrift van dit rymwerk is, doór wylen den Heer Alewyn, met dat van Willems, by erfgift gelaeten aen de Maetschappy van Leyden.

Eenen anderen Dichter deézer eeuw, Jacob Vilt,⁽¹⁾ Goudsmid te Brugge, begon in 1462 en voleyndigde in 1466 eene vertaeling van Boëtius, deels naer het oorspronglyk latyn, deels naer het fransch van Jean de Meurs. Deéze vertaeling is, even als het oorspronglyk werk, in proza, doórmengd met verzen, en, volgens Van Wyn, tamelyk vry van bastaerdwoórden. De Heer De Vries geéft de volgende regels tot een staeltje van zynen Dichttrant:

Maer gheen (dier) en effer / dat recht es gaende /
Dan de mensche / die opwaert heeft slaende
Den lechaem recht ten hemelwaert staende /
Dus waert wel recht dat in hem baende

(1) Lelyveld op Huydecopers Proeve I. bl. 23. en 32. Van Wyn, I. 362. De Vries, I. 22. Laserna Santander Mem, 149. Deézen laetsten noemt hem Adam Vilt.

[p. 202]

 

Ghepeins / dat hem altoos vermaende

 

Sijn ghebrec: so dat hy dat spaende.

De Heer Laserna Santander⁽¹⁾ meende dat de dichterlyke vlaemsche vertaeling van Boetius, gedrukt te Gent in 1485, die van Jacob Vilt was. Hy heéft zich vergist; Avant de oude vlaemsche vertaeling van 1485, (zoo als ze doór Huydecoper genoemd word) is samengesteld uyt geheele andere bewoórdingen. Immers ter aengehaelde plaetse van Vilt, staet hier:

Al hebben al dese (dieren) diverschen aerd /
Sij sien nochtan al nederwaert;
De meinsche alleen heeft thooft gheresen;
Onweirt sal hem de aerde wesen.

De tael schynt mede zeer zuyver te zyn, en het boek is een merkwaerdig gedenkstuk der oude vlaemsche Drukkunst. Den Overzetter geéft in de Voórrede verslag van zyne Rym- en Dichtwyze.

Een' ander' Dichter deézer eeuw, Lambert Goetman, wiens Spyeghel der Jongens, omtrent het jaer 1488 te Antwerpen van de pers kwam, verdient ook byzonderen lof om de zuyverheyd van tael. De Heer Van Wyn geéft'er de volgende proeve van:

(1) Memoire cidevant cité, pag. 149.

[p. 203]

 

O! hemelsche Coninc / God Almachtich!

 

Vader / Sone ende heilige Geeft!

 

Drie persoonen een God waerachtig /

 

Verleen ons gratie en wijsheit meest /

 

Hier so te leeven / onbevreest /

 

Dat wi / na ons sneuen /

 

Metter Enghelen houden feest

 

Hier bonen / int eeuwich lenen!

Het rymwerk van zekeren Dirk Van Munster⁽¹⁾, getiteld Kersten Spyeghel, schynt mede in een goed en zuyver vlaemsch opgesteld te zyn. Wy kennen het slechts by naem.

Gerard Roelants, Kanonik van St. Marten te Leuven, gestorven in het jaer 1491, is, volgens Paquot⁽²⁾ Schryver van verscheydene vlaemsche gedichten; van eene geslachtlyst van Lodewyk van Bourbon, Bisschop van Luyk, in Nederduytsch proza, en van een Catalogus librorum manuscriptorum in diversis Belgii Bibliothecis extantium. De handschriften van deéze werken bewaert men in St. Marten, te Leuven.

Anthonis de Rouere⁽³⁾ van Brugge, leéfde omtrent het jaer 1482 en wierd toen ge-

(1) Van Wyn, I. bl. 362.

(2) Memoires, tom. XII. p. 53.

(3) Kops, Schets eener geschiedenisse der Rederykeren, in de werken der Maatsch. van Leyden, II. D. bl. 230. De Vries, I. 23. Ypey, 379.

[p. 204]

noemd Vlaemsch Doctoor ende gheestigh Poete. Hy was een' groot lief hebber van bastaerdwoórden; zoo als onder andere blykt uyt een stukje, doór hem gedicht op de dood van Hertog Philips van Bourgondien:

Periculuese	Moort onghenadigh /
Hongherighe	Couleuvereyneghe beeste /
Enuydieuse	Corozyfverradich / enz.^(1)

Doch, in stukken waer in hy minder naer den rym en naer Initiale letters moest zoeken, gebruykte hy een zuyverder Vlaemsch; B. V:

Schoone zeden / sonder hooghe moet/
Luttel spreken / ende dat selue goet /
Te tijde gheven ende nemen /
Drecht hanthieren ende vredelijck leven /
Ende metten goeden ommeghaen /
Onrecht vromelick wederstaen /
Niet antwoorden vreemde daden /
Dreckheyt ende ghiericheyt versmaden /
Ende oock te maten connen verdraghen /
In noode bystaen zine maghen /
Die dese poincten vast houden can
Is gherekent een wijs man.

(1) Wie lust hebbe leéze het geheele stuk in de verhandeling van Kops bl. 231. die het zelve genomen heéft uyt die excellente Chronike van Vlaenderen. bl. 130. verso.

[p. 205]

De Rethoricale wercken van deézen Dichter zyn gedrukt te Antwerpen in 1562. Onder de zelve bevinden zich de dry spelen, doór hem gedicht voór de stad Lier, en aldaer vertoond in het jaer 1466, ter gelegenheyd van het Landjuweel der Gilden van Hand- en Voetboóg. De Rouere ontfing voór zyne moeyte achttien stuyvers grooten.⁽¹⁾

Voór dat zelfde Landjuweel maekte Henrik Bal van Mechelen dry andere Tooneel-stukken, en kreég daer voór 20 stuyvers grooten.⁽²⁾ Reeds van in de jaeren 1441 en 1443 had hy, die zelf zyne stukken hielp vertoonen, van wegens het Magistraet dier stad, twee stoopen wyns ten geschenke gekreégen, om dat hy Sint Gommars spel gemaekt had, en met zyn gezellen hier gekomen was ter eeren van de stad, om te speelen en te condigen van Sint Gommar; en vier stuyvers 10 deniers om dat hy het spel van O.L. Vrouwe gedicht hadde⁽³⁾.

Hier uyt kan men afmeéten hoe de Dichtkunst in die tyden beloond wierd.

(1) Van Lom, beschryving der stad Lier, bl. 141. Laserna Santander, Mem. p. 148.

(2) Van Lom, bl. 145. Laserna, p. 148.

(3) Rekeningen van Rentmeesters der stad Lier, aengehaeld by Van Lom bl. 227 en 228.

[p. 206]

Jan van den Dale⁽¹⁾ wiens compositie (zeggen de uytgevers van de spelen van sinne gedrukt te Antwerpen 1562.) nog hedensdaechs in grooter estimacien wert gehouden / was gelukkiger in pryswinning. Hy bekwam den eersten prys der Poëzy by de Brusselsche Rethorykkamer het boek, bestaende in eenen, doór Philips den schoonen, aldaer uytgeloófden gouden ring met eenen ryken Diamant. Men weét niet of'er ooyt van hem iet gedrukt zy.

Tot de onuytgegeévene rymwerken deézer eeuw behoort mede eene Kronyk van Braband, dienende, zoo het schynt, tot vervolg op de Brabandsche Yeesten van N. De Klerck, en zynde gedeeltelyk vervaerdigd naer het Chronicon Brabantiae van Peeter van der Heyden, of a Thymo, geboóren te Ghierle, by Turnhout, en gestorven in den ouderdom van 80 jaer, den 28^en April 1473. Ik zeg gedeeltelyk vervaerdigd naer à Thymo, want dat dit stuk geene woórdelyke overzetting daervan is, zoo als Paquot en den Schryver van de Excellente Chronyke van Braband (gedrukt te Antwerpen in 1512.) misselyk opgeéven, kan men in den Prodromus van wylen onzen te vroeg gestorvenen Antwerpschen Bisschop C.F. De Nelis, vin-

(1) Van Wyn, 364. De Vries, I. 23.

[p. 207]

den aengetoond⁽¹⁾. Wylen Schepen Verdussen, alhier, bezat een handschrift van deéze Brabandsche Kronyk.

Twee andere Dichtstukken deézer eeuw, het eene genaemd: De geestelicke kintscheyt Jesu gemoraliseert en het andere: Van der Jacht der minnen tusschen die devote ziele ende dat diercken Jesu, zyn gedrukt te Antwerpen by Gerard Leeuw, 1488. doch ik ben met den inhoud van de zelve niet bekend.

Nog bestaet'er, ter Archiven van Antwerpen, een oud gedichte van tbewys der fondatie, oirspronck der wapene, metten borch, handen en Roosenhoet der stad van Antwerpen, beginnende als volgt:

Aenhoort / het sal u sinnen scherpen /
Der stadt fundatie van Antwerpen.
Vanden twee handen dat beduyt
Die in haer wapene steken uyt /
Ter borch met eenen goede bevaen /
Daer der roosen zesse in staen.
T verstant van deser handen en roosen
Syn seker rechten na der gloosen
By d' oude homeynen der borcht gelaeten.

(1) Zie Belgicarum rerum liber Prodromus, uytgave van Bodoni. pag. 55 & 56.

[p. 208]

Van den oorsprong en den eersten naem der stad word daer gezegd:

Cholomeus ghevet vuyt
Dat dese stadt hiet alvacuyt.
Het hielse voormaels een tirant /
Een reuse die Tigon was genant:
Der voetcn lanck badt dan achtiene
Soomen t'Antwerpen noch mach siene
By sijnen gebiente opter stadthuus
't Latyn heet hem Antigonus.
Met crachten hielt hy desen pleyn
Soo lange dat een Capitein
Dan Roome hem straste der quader seyt /
Haer ghevende roomsche liberteyt.

Het geheel heéft, als dichtstuk, geen de minste waerde. Opmerkenswaerdiger is het Grafschrift van den vermaerden Schilder Hubert Van Eyck in de St. Jans Kerk te Gent:

Spieghelt v aen my die op my treden
Ick was als ghy / nu ben beueden
Begrauen doot / alst is aenschyne.
My en halp raet / ronst / noch medecijne;
Const / eer / wysheyt / macht / rycheyt groot
Is onghespaert / als komt die doot.
Hubert van Eyck was ick genant /
Nu spyse der wormen / voormals bekant
In schilderye seer hooghe gheeert:
Cort na was yet in nieute (niet) verkcert.
Int saer des heeren des zijt ghewes
Duysent vier hondert twintich en ses /

[p. 209]

 

In de maent September / achtien dagen viel

 

Dat ick met pynen God gaf myn siel.

 

Bidt Godt voor my die const minnen

 

Dat ick zyn aensicht moet ghewinnen.

 

En vliedt sonde / keert v ten besten /

 

Want ghy my volgen moet ten lesten.⁽¹⁾

Wilt men een voórbeéld van den proza - styl deézer eeuw, zie hier eene kleyne fabel, getrokken uyt de Distructie van de stadt van Troye, gedrukt by Willem Vorsterman te Antwerpen in 1541: Als die meester Ovidius wel tughet in sijn xiiii Capittel / ghenoemt Metamorphoseos. ende seide datter eens was in dit Conincrijk van Ghessalien een groote sterflike sierte / ende die Coninc van Gheffalien badt dat alle dese Mirmidones souden werden eempten.⁽²⁾ Ende doe dese in dat ghemeen gheleden was / ende al dat volc ghestorven was / behalven die Coninc voerscreven / doe guam dese Coninc in eene Wildernissen / aen een wortel van eenen bome / ende sach aldaer deser eempten ontallike veel lopen. Ende hi bat doe weder innichliken ende seer devoteliken ende dese eempten die sijn weder menschen gheworden.

Doch het word tyd dat wy onze opgaeven wat besnoeyen. De Schriften van dit tydperk, Wil-

(1) Te vinden in Marcus Van Vaernewyck Historie van Belgis, gedrukt te Antwerpen 1619. bl. cxix.

(2) Eempten / mieren.

[p. 210]

lems Minneloep alleen uytgenomen, verdienen weynig de eer van aengehaeld te worden. In aendagt neémende de lange rust, welvaert en overvloed in welke onze Provintien zich toenmaels bevonden, het oprigten eener hooge schoól te Leuven in het jaer 1426.⁽¹⁾ en de andere maetregels, genomen tot verbetering van het onderwys en de policie in de laegere schoólen⁽²⁾; zou men zich met rede, over deéze schaersheyd van goede stukken, kunnen verwonderen, indien men langs eenen anderen kant niet wist hoe nadeelig den invloed der Bourgondische regeéring, op onze nationale zeden en gebruyken geweést is; invloed welken doór de weldadigheyd en de luysterlyke Hofhouding dier toenmalige Vorsten niet weyng voedzel kreég. Wanneer men bovendien bezeft dat het gedrag van geliefde Souvereynen altyd het richtsnoer van het gedrag hunner onderzaeten is,

Regis ad exemplar totus componitur orbis,

dan kan de oorzaek der veragtering, welke wy in de tael- en dichtkunde onzer Voórvaders uyt de vyftiende eeuw, ontwaerd hebben, voór den oórdeelkundigen leézer niet langer een raedsel blyven.

(1) De eerste lessen wierden aldaer gegeéven den 1 September 1426.

(2) By ordonnantien van 1320., 1361, 1381. (vyfthiene daghe in sporkille) van 13 Juny 1431. enz.