Nalatenschap. Dicht- en toneelstukken
(1856)–J.F. Willems–
Auteursrechtvrij
[pagina 207]
| |
De ryke Antwerpenaer.
| |
Eerste tooneel.WILLIAM, FRITS.
frits.
Waerachtig, mynheer, ik geloof dat gy beter zoudt gedaen hebben met in uw Engeland te blyven dan u hier in Antwerpen zoo te komen vermageren. Denkt gy, dat uw vaderland u den spleen zal ontnemen, dan raed ik u met het eerste vaertuig het beste naer Londen te keeren; gy zyt een brave jongen: gy moet voortleven.
william,
zuchtende.
Wat zal ik u zeggen, Frits? er is iets dat my belet Antwerpen te verlaten.
frits.
En dat iets is..... de liefde?
william,
veinzende.
Ik hoop niet dat de liefde zich van mynen persoon reeds meester gemaekt heeft.
frits.
Misschien maer van uw hart alleen?.... Gy antwoordt niet: | |
[pagina 208]
| |
heeft u ergens een antwerpsch meisjen betooverd?... Neen?... Ha! ik raed het; gy zult uw vryster achterrug gelaten hebben?
william.
Geen van beide, Frits.
frits.
Wat, djanter! wat is het dan?... wissewasjen als ik ben! ik die geloofde zoo wel in het menschelyk hart te konnen lezen; ik, die zoo veel zag en ondervond toen ik acht jaren en zeven maenden als dragonder in oostenrykschen dienst was - ik zou my hier misgist hebben? In ernst, William, is de oorzaek van het verdriet dat u verteert, geene liefde?
william.
Misschien.
frits.
Ha! ziet gy 't? dat wist ik wel. En sedert wanneer heeft u die algemeene ziekte overvallen?
william.
Van den eersten oogenblik af dat ik den heer Schraep, uwen meester, kende.
frits.
Nu raed ik het. Sedert eenigen tyd heb ik in acht genomen dat Charlotte, die lieve créole, die mynheer uit Indien heeft medegebragt, ook schynt te treuren; zou zulks niet de oorzaek uwer ziekte zyn?
william.
Ik kan 't u niet ontveinzen. 't Is nu byna vier jaer geleden, dat de heer Schraep, uit Indie kwam, en in de haven myner vaderstad voor anker moest blyven liggen. Tegenstrydige winden hielden hem eenige weken op. Gedurende dien tyd leerde ik | |
[pagina 209]
| |
't beminnelyke meisjen kennen, dat hy medegebragt hadde. Ik zocht alle gelegenheden die my by haer konden brengen. Ik won het vertrouwen en de vriendschap van haren weldoender, en weldra waren wy, Charlotte en ik, meer dan vrienden. Inmiddels bereidde zich de heer Schraep tot de afreis. Ik ging Charlotte verliezen, en rampzalig zyn. Nog één weg stond er voor myne liefde open: ik bewerkte zoo veel tusschen myne ouders en hem, dat ik hem eindelyk, als zyn boekhouder, volgde.
frits.
Et cetera et cetera; en zoo zyt gy naer Antwerpen gekomen?
william.
Juist.
frits.
Maer wie heeft, gedurende die vier jaer, hindernis aen uw geluk gesteld?
william.
Dat is eene andere vraeg: vooreerst twyfelde ik sterk of myne ouders ooit wel zouden gedoogen dat ik met een meisjen trouwe, 't geen, buiten schoonheid en deugd, niets bezit, en van de weldaden van den heere Schraep moet leven. Ook zou deze, zonder de toestemming myner ouders, zulks niet gedoogen.
frits.
En ten tweeden?
william.
Wil Charlotte dit volstrekt niet.
frits.
Wil Charlotte dit volstrekt niet!... Zy bemint u immers? | |
[pagina 210]
| |
william.
Zonder twyfel; maer zy heeft te veel erkentenis voor haren weldoener, voor haren tegenwoordigen vader, om hem te kunnen verlaten. Gy weet, hy is ziekelyk.
frits,
invallende.
Verduiveld met het flerecyn gekwollen.
william.
Zoo lang hy leeft, wil zy hem byblyven en hem verzorgen; dag en nacht wil zy hem oppassen en alles volbrengen wat een dankbaer kind kan doen.
frits.
Ook heeft hy haer uitnemend lief: en wie zou zulk een behoorlyk schepsel niet lief hebben!....
william.
Helaes!
frits.
Welnu, William! gy kent my: als dragonder heb ik duizende gevaren getrotseerd, heb ik er menig een het leven heldhaftig gered; nu ik wil my voor u in de bres stellen; kan ik u ergens in dienstig zyn? spreek!
william.
Helaes, brave Frits! ik zie geene middels die my eene goede uitkomst kunnen belooven.
frits.
Weet myn heer iets van uwe onderlinge liefde?
william.
De hemel beware my! dit zou onze zaek nog verergeren. | |
[pagina 211]
| |
frits.
Neen, toch niet, myn heer is goed; hy kent u; hy kan dus niets als uw geluk willen.... (Na eenige overdenking.) Laet my begaen, ik zal hem er van onderrigten, en ik zweer u dat gy haer hebben zult, of ik ben - potstausend tonner wetter! - nooit dragonder geweest.
(Hy wil gaen.)
william,
hem met der hand nemende.
O myn lieve Frits, zoo gy....
frits.
Nog eens, zy zal de uwe zyn; waerwel! (Vertrekt.)
| |
Tweede tooneel.WILLIAM, alleen.
Zy zal de uwe zyn!.... (Met nadruk.) William! (Met vuer.) zoo dit eene waerheid werd! zoo Charlotte.... waer vervoert my myne verbeelding? ik veronderstel iets, dat, helaes! al te dicht aen het onmogelyke grenst: ik verbeeld my een geluk dat nog te verre af is, dat my misschien nooit te beurt zal vallen...... hoe schrikkelyk is dit woord: nooit! hoe martelt my deze gedachte!... (Na een kort stilzwygen.) Frits, goede Frits, zoo uw voornemen eens gelukte! ik vestig er myne eenige hoop op, en als Charlotte toestemt - dan....
| |
Derde tooneel.CHARLOTTE, WILLIAM.
charlotte.
Hoe, William! hoe hier? | |
[pagina 212]
| |
william.
Ja, Charlotte; gy weet dat de heer Schraep van daeg door het flerecyn weêr hevig wordt gepynigd; hy verzocht my hem een weinig langer te blyven gezelschap houden. Wenschtet gy my niet meer hier te vinden?
charlotte.
Welk eene vraeg, William! - en waer is hy nu?
william.
Hy gevoelde zich een weinig beter, en slaept wat.
charlotte.
Die goede man! mogt hy nog lang blyven rusten.
william,
half ter zyde, zuchtende.
En mogt myn hert ook ruste vinden!
charlotte.
William, waerom weêr zoo zwaermoedig?
william.
Dit vraegt Charlotte, terwyl zy zelve 't antwoord op die vraeg is?
charlotte.
Ik wilde zeggen dat gy heden buitengewoon zwaermoedig zyt.
william,
invallende.
Om dat het heden voor my een buitengewoone dag is.... of zyn zal.
charlotte.
Il versta u niet. (Ontroerd.) Zoudt gy iets....
| |
[pagina 213]
| |
william,
invallende.
Ja; ik wil den heere Schraep alles ontdekken... ik vergis my, een ander zal het doen.
charlotte.
Hoe! weet iemand?....
william.
Frits weet alles.
charlotte.
Zonder my iets te zeggen hebt gy dit gedaen!... en de heer Schraep! ô, ik zal van schaemte hem niet onder de oogen durven komen.
william.
Dunkt u dat gy, met my te beminnen, zyner weldaden onwaerdig wordt?
charlotte.
Dat wel juist niet; maer....
william.
Of dat ik uwer liefde onwaerdig zy?
charlotte.
Die woorden zyn bitter, William; moet ik u dan weêr zelve zeggen hoe zeer ik u.... (Stamerende.) bem....
william.
Genoeg. Ik verwacht alles van het geen Frits gaet in 't werk stellen; hy zal uwen weldoener van onze liefde onderrigten....
charlotte.
...... En nog niets om ons gelukkig te maken gevorderd zyn. Blyf ik niet altyd het zelfde arm weesjen? uwe ouders zullen nooit gedoogen.... | |
[pagina 214]
| |
william.
Myn heer maekt morgen zyn testament - is ryk - en u genegen. Ongetwyfeld zal hy u....
charlotte,
haestig invallende.
Dit moet, dit mag hy niet doen. Hy heeft bloedverwanten, neven...
william.
Die zyne schatten niet verdienen; ook hebben wy die juist niet noodig. Op zyne aenrading alleen zullen myne ouders, hoop ik, in alles toestemmen. (De heer Schraep roept binnen.)
Ay! ay! Frits! William!
charlotte.
Vader!
william,
te gelyk met Charlotte.
Myn heer!
De heer Schraep verschynt in de middendeur. William en Charlotte loopen hem te gemoet om hem te ondersteunen.
| |
Vierde tooneel.CHARLOTTE, SCHRAEP, WILLIAM.
schraep.
't Is als of er eene geheele bende maratten in iedere voetpees zat. Ik wenschte dat dit verduivelde podagra naer de woestynen van Noord-Amerika verbannen werd. Ay! ay! leg een kussen onder myne voeten, Charlotte. (Zy doet het.)
charlotte.
Arme vader! | |
[pagina 215]
| |
schraep.
Ja wel, arm by al mynen rykdom: want wat is rykdom in pynen? een schip met piasters op eene zandplaet. Myne erfgenamen zullen meer genot van myne schatten hebben dan ik.
william.
Dat is onzeker: uwe erfgenamen kunnen er de verkwisters van worden, zoo als gy er den verzamelaer van zyt geweest.
schraep,
een weinig gestoord.
Myne neven zyn toch geene verkwisters, die hun geld zoo om niet over boord zouden werpen.
william.
Dit schynen zy u niet te wezen; ook hoop ik niet dat zy het in der daed zyn. Maer gy weet, de schyn bedriegt dikwyls.
schraep.
Wel is waer, dat men op het uitwendig van iemand alzoo weinig staet kan maken, als op de eerlykheid van de wilden in de Zuiderzee; doch hunne vader was een regt brave kerel, en voer met my, over achttien jaren, naer Oost-Indie. Hy stierf er weinigen tyd na onze aenkomst.... | |
Vyfde tooneel.CHARLOTTE, SCHRAEP, FRITS, WILLIAM.
frits.
Myn heer, uwe twee neven....
schraep,
half bits invallende.
Uwe heeren neven! | |
[pagina 216]
| |
frits.
Uwe heeren neven komen naer uwe gezondheid vragen.
schraep.
Breng ze binnen. (Frits vertrekt.)
| |
Zesde tooneel.
De vorige, behalven FRITS.
schraep.
Die brave jongens! wat gaet hun myne onpasselykheid ter harte!
charlotte.
Vader, ik verzoek u my te laten vertrekken: want ik moet u zeggen, dat ik met de gemaekte liefkoozingen van uwen eenen neef niet gediend ben. Hy laet my nooit gerust.
william.
En ik ben by familie-onderhandelingen niet van noode. Het wordt overigens laet, en tyd dat ik my naer huis begeve: sta toe, mynheer! dat ik myn afscheid neem.
schraep.
Ik hoor wel, dat myne neven u beiden niet bevallen; gy kunt gaen. (William en Charlotte vertrekken.)
| |
Zevenste tooneel.CHARLES, SCHRAEP, JOSEPH, FRITS.
charles.
Mon-oncle, wy nemen de vryheid u eenen goeden avond te komen wenschen, en naer uwe gezondheid te vernemen. | |
[pagina 217]
| |
schraep.
Veel eer!
joseph.
Mon oncle schynt een weinig beter te zyn?
schraep.
God zy geloofd!
charles.
Ik hoop u haest proficiat te wenschen, mon oncle.
schraep.
Onderdanige dienaer.
joseph.
Uwe onpasselykheid had ons ontsteld.
charles,
ter zyde.
Wat liegt hy!
schraep.
Ik dank u.
joseph.
En wy waren nieuwsgierig om te weten....
charles,
ter zyde.
Of gy al dood waert.
joseph.
Hoe het met u ging.
schraep.
Een weinig beter; maer toch niet gelyk ik het wenschte. (Aen Frits.) Frits, geef stoelen, dat de heeren zitten. (Aen zyne neven.) Ik vrees zelfs nog voor eenen storm: myn regter been schynt het my te voorspellen.
charles.
Dat ware erger. Ik zou u niet gaerne weêr in dien staet van voorledene week zien: het was deerniswaerdig! | |
[pagina 218]
| |
schraep.
Ik, ik meende dat ik scheep ging voor altyd.
joseph,
ter zyde.
Daeraen zoudt gy niet kwalyk gedaen hebben.
schraep.
Daerom, en om my niet zoo schielyk door de dood te laten verrassen als uw vader, die anno 1753 in myne armen overleed.... ik geloof dat het den 13 october was.
frits,
invallende.
Myn heer, het was juist dezelfde dag dat wy de Pruissen by Hochkirch overvielen. De generael Odonel voerde de avant-garde, die uit vier bataillons en zes-en-dertig escadrons bestond. Tetteret! tetteret! daer kwam de cavalerie aengereden en begon de attaque op den linken vleugel.....
schraep,
invallende.
Wat is dat? wordt gy zot met uwen linken vleugel? Daer is hier kwestie van eene attaque van 't flerecyn in myn regter been. (Voortsprekende tegen zyne neven.) 't Is dan om die redens dat ik gedacht heb voor een testament te moeten zorgen.
charles en joseph,
verwonderd.
Een testament!
schraep.
Ja, een testament. Dit schynt u te verwonderen?
joseph.
Wy zyn toch beide...? | |
[pagina 219]
| |
schraep.
Myne erfgenamen, ja; maer heb ik voor niemand anders dan voor u te zorgen?
joseph.
Excuseer, mon-oncle! ik had op Charlotte niet gedacht.
schraep,
nog gestoord.
Zoo! en ik zou niet meester zyn van met myne goederen te doen wat ik wil?
charles.
Voorzeker, mon-oncle! myn broêr is een lompaert, die niet weet wat hy zegt.
joseph,
opstuivende.
Hoe! aen mon-oncle zeggen dat ik een lompaert ben? (Vergramd hem vastgrypende.) Wat houdt my tegen dat ik u... u...
schraep,
wil tusschen beide springen, maer wordt op nieuw door de pyn aengevat.
Hé! hé! hier niet gevochten!... ay my! myn been! ay! ay! (Hy werpt zich weêr in zynen leunstoel.)
joseph.
Mon-oncle, ik bid u om vergeving.
charles.
Ja, vergeef het hem; hy heeft het zoo erg niet gemeend.
joseph,
ter zyde.
Die verduivelde hypocriet! | |
[pagina 220]
| |
schraep.
Gemeend of niet gemeend, ik verzoek u my nu alleen te laten: gy zyt beide oorzaek van de pynen die ik weêr uitsta. Ay! ay!
charles.
Nu dan, mon-oncle, tot morgen! (Zy vertrekken beide.)
| |
Achtste tooneel.SCHRAEP, FRITS.
schraep.
't Is als of de flerecyn-duivel hen naer hier gevoerd had om my te plagen. Ay! ay! die schorken van jongens!
frits.
Regtuit gesproken, myn heer! die twee snaken schynen my uwe goedheid weinig te verdienen.
schraep.
Hoe zoo? hebben zy geene achting en ontzag genoeg voor my?
frits.
Ik denk ja, maer met al dit ontzag wed ik dat zy u liever dood dan levend zagen.
schraep.
Wat! zouden zy myne dood wenschen! durft gy dit denken?
frits.
Dat wel juist niet, maer ik kan u voor waerheid zeggen dat zy my weinig vergenoegd toeschenen als ik hun daer oogenblikkelyk, by het inkomen, zegde dat gy veel beter waert. | |
[pagina 221]
| |
schraep.
Liegt gy niet?
frits.
Ik loog nooit. Geloof my, zy streelen u slechts om uwe schatten.
schraep.
Mogt dat waer zyn! kon ik dat ondervinden!
frits.
Dit kunt gy zeer ligtelyk doen, met u, by voorbeeld, eens dood te veinzen. Ik meld hun dan uw schielyk afsterven, en voeg er by dat gy een testament opgesteld en hun meer dan twee derden uwer goederen ontmaekt hebt. Ondertusschen kunt gy hen afluisteren en in staet zyn om over uwe neven te oordeelen.
schraep.
Goed uitgevonden; ik wil die proef wel eens nemen.
frits.
Morgen vroeg, als gy wilt; hiertoe geeft uw tegenwoordige toestand eene schoone gelegenheid.
schraep.
Welaen, ik ben te vrede. En wanneer ik hoor dat het maer op myn geld gemunt is, dan.... dan....
frits.
Wat zult gy dan doen, als ik het u vragen mag?
schraep.
Hen alle beide onterven, Charlotte myne eenige erfgename maken, en... | |
[pagina 222]
| |
frits.
En haer met William doen trouwen?
schraep.
Charlotte met William?
frits.
Ja, myn heer: daer kan geen beter huwelyk beraemd, geen beter gebruik van uwe fortuin gemaekt worden.
schraep.
Wat zegt gy? zouden zy het reeds eens zyn met malkanderen?
frits.
Wel zeker: hebt gy nog niet opgemerkt, hoe treurig en droefgeestig William sedert eenigen tyd is? de arme jongen droogt uit, zoo gy hem niet haestig het leven weêr geeft.
schraep.
Wy zullen zien. Ik heb ook zoo al eens op hun gedacht.... ja, ja, wy zullen zien. (Met ontzag.) Maer, Frits, stilzwygen over alles wat er tusschen ons beide omgaet! hoort gy?
frits.
Gy kunt er staet op maken.
schraep.
Dat is genoeg. Breng my nu in myne kamer, en laet ons de noodige maetregels nemen om onze rol van morgen wel ten uitvoer te brengen. (Frits brengt hem binnen.)
Einde van het eerste bedryf.
|
|