|
| |
| |
| |
Vryheidscharter der Vlamingen te Weenen.
(Ao 1208.)
In het geschiedkundig tydschrift Der österreichische Geschichtforscher, herausgegeben von Joseph Chmel. IBand, zweites Heft. Wien, 1838, bl. 274, bevindt zich een belangryk artikel over de munten van Weenen in de middeleeuwen, van Theodoor G. Von Karajan, archiefsbeambten der k.k. algemeene hofkamer, waerin men de volgende bemerkingen aentreft over een vryheidscharter den Vlamingen in 1208 toegestaen. Wy twyfelen niet of deze mededeeling uit een hier weinig verspreid werk zal allen navorscher van vaderlandsche oudheden aengenaem zyn.
Na bewezen te hebben dat tusschen 1177 en 1194 eene wel ingerigte hertogelyke munt in Oostenryk bestond, vervolgt hy (bl. 281): ‘Over den tyd der regering van Leopold den Glorieryken, zyn wy min in 't donkere. In het landregt door dezen gegeven staen verordeningen over’ Des landesherren Münss (Senkenberg, l.c. 251), en de oorkonde voor de Vlamingen (Flandrenses) noemt uitdrukkelyk den Camerarius monetae nostrae. Deze oorkonde staet by Herrgott Nummotheca, P. 1. 249, met ongeveer 20 jaren te laet gezette dagteekening; want Herrgott plaetste dezelve willekeurig op 1228, dewyl het jaer in den cataloog der archiven onduidelyk was (Obliteratum) ook vindt
| |
| |
men ze in 't duitsch by Rauch, Scriptores, III, 118, met de goedkeuring van Albert den III, van 18 december 1373, en in Fr. Van Hormayr's Geschichte Wien's 1 Jahrg., 2 Bd., 3 Heft, s. 194, in het duitsch en in 't latyn, en nog in onzen Codex onder Nr LXXVIII, met geringe veranderingen.
Het zal hier niet ongepast zyn, over deze belangryke oorkonde hetgene wy by het eerste onderzoek aentroffen, den oudheidsminnaers mede te deelen, opdat aldus door veelzydige onderzoekingen het duistere verdwyne, en de zaek aen 't algemeen begrip nimmer ontga.
Men heeft in vroeger tyd, gelyk Fr. Van Hormayr l.c.s. 103, bemerkt, den latynschen brief der Flandrenses en den duitschen der Verber (der Verwers) voor twee verscheidene oorkonden gehouden, waertoe het valsche datum door Herrgott by misslag aen den latynschen text gegeven het zyne bydroeg, daer de bygevoegde Indictio XI ongetwyfeld op 1208 wyst, en de Indictio I integendeel 1228 had.
Reeds het opschrift in den parkementen codex des magistraets van Weenen, blz. 73, bewyst dat de oorkonde voor de Vlamingen en diegene voor de Verwers eene en dezelfde is: Der brief lautet von den Flemmyngen oder der Verber rechten. Verder draegt dezelfde oorkonde in onzen Codex fol. 40 recto de rubriek: Das ist der Verber brieff, en een codex der k.k. Hofbibliotheek (nieuw nummer 3083) vervat fol. 189 verso ook deze oorkonde, met dit opschrift: Ain hantvest der Verber-recht, genant dy Flammyng. - Er kan gevolgenlyk geen twyfel meer bestaen of de brief der Flandrenses, Vlamingen, en die der Verber een en dezelfde zy.
Maer van waer komt het opschrift Verwers of Verber, en wat hebben deze met de hertoglyke munte gemeen,
| |
| |
tot welke zy toch, luidens den inhoud van verscheidene oorkonden, behoorden? Juist deze gansche verscheidenheid der bezigheden, en het wonderbare dat deze Verwers onder den Muntmeester te regt stonden, is de reden, die ons onwillekeurig in dezen naem eene andere dan de gewone beteekenis deed zoeken; en werkelyk doet zich eene bedriegelyke mogelykheid op, deze raedselachtige Verwers andere werkzaemheden toe te schryven dan hun naem schynt aen te duiden.
Vare wordt door Scherz (Glossarium s. 1690) de volgende beteekenis toegevoegd: Inquisitio monetaria, men zeide: varam adhibere denariis voor in statum monetae et officinae monetariae inquirere. Hy volgt hierin het artikel Vare naer Frisch's duitsch-latynsch Woordenboek, bl. 88. Men vindt het woord Vare in dezen zin gebezigd in de oorkonde No CV des VII Bands van Ludewig's Reliq. Mss., bl. 88, waeruit men ziet dat de markgraef Lodewyk van Brandenburg in 't jaer 1343 aen negen burgers der steden Kyritz en Stendal het regt der munt voor een bestemden tyd afstaet. Artikel V dezer oorkonde luidt als volgt: Item, si denariis dictorum monetariorum varam decrevimus adhibere hoc nusquam quam in eorum fabrica, vel in eorum campsorum assere (wisselbank) faciemus. Ducange geeft in zyn Glossarium dezelfde beteekenis aen dit woord, en bewyst het door uittrekselen van alleroudste oorkonden. Het woord Phargabe vindt men in het stuk van Rudolf I, voor de huisgenooten (in onzen Codex onder Nr LVI): neemt men nog daerby dat niet zelden in 't middelhoogduitsch vare voor varwe gevonden wordt (zie Hoffmann's Fundgruben, I, 366), zoo kan men, zonder een al te wyd geweten te hebben, van Varer een Varwer, enz. samenstellen, die dan als muntmeester wordt geplaetst. De bedoelde latynsche en duitsche oorkonde voor de Verwers legt tegen deze betee- | |
| |
kenis geene hindernis in den weg, even min Albrecht's III goedkeuringsbrief van 1373.
Doch onverbiddelyk treedt ons op eens de oorkonde No XCV, in den tweeden band des eersten jaergangs van Fr. Hormayr's Geschichte Wiens, te gemoet, die by gelegenheid van een twist tusschen de Hoedemakers en Verwers te Weenen in 1444 ons deze laetste, schoon onder den muntmeester staende, echter ook als gewone Verwers doet kennen, daer zy tegen de Hoedemakers regt verzochten, dewyl deze die hüt so sy machen selber verben, das in nicht zu gehöre und wider derselben verber recht und herkomen sey. Hier verdwynt alle twyfel, en 't geen de overige oorkonden onbeslist lieten, vervalt door deze enkele aenhaling.
De verwerring gaet zoo ver, dat, by voorbeeld, in onzen Codex, onder Nr XLVI juist een muntmeester als verwer verschynt, wien men voorwerpt dat hy een koopman is en handel dryft op Walhen (Italie), und also hir und her durch dy land.
De verschillende acten, die wy boven aenhaelden, komen toch allen in dit punt overeen, dat de Verwers (Vlamingen) tot de hertoglyke Kamer, ja, tot de Munt behoorden. Nu is het niet te loochenen dat een deel dezer stukken, met betrekking tot het handwerk of de kunst, met het eigenlyk mechanisch muntslaen geen gemeens hebben: dit moet dan wel uit eene andere oorzaek zyn ontstaen.
Dat de Verwers een nering of handeldryvend gilde waren, is uit beide oorkonden van Leopold II klaer op te maken. De hertog erkent ze als burgers der stad Weenen, hy zegt: dasz wir unser Purger die bey uns genant sint Flämmiger also in unser Stat ze Wien ingesazt haben, daz sy im ir ampt unser Markt Recht in der Stat und im lande von unserer Freyung und besunder
| |
| |
Recht als ander unser Purger in alle weis frewen und niessen. Werpen wy den blik op gelyktydige schriftelyke gedenkstukken betrekkelyk handel en neringen in de oostenryksche staten, zoo ontdekken wy buiten de Huisgenooten nog de Laubenherren als byzonder begunstigde kooplieden. -Huisgenooten en Laubenherren worden steeds te samen genoemd, zoo by voorbeeld by Rauch Script. III 54, in de Oorkonde Nr CLXXIV, alsmede in den vyfden band des eersten jaergangs van Fr. V. Hormayr's Geschiedenis van Weenen, bl. CXCVIII en elders. Deze Laubenherren waren eene gilde van bevoorregtte kooplieden die ‘unter den Lauben’ (de naem is nog in het duitsche Tuchlauben bewaerd gebleven) hunne waren aenboden: niet ver van daer (auf der Brandstadt) stonden de wisselbanken der huisgenooten.
In den vryheidsbrief van Albrecht I voor de Lauberherren (Fr. V. Hormayr's Geschichte Wiens, 1 Jahrg., 5 Band, Urkunde Nr CLI) dto. Newnburg, 21 Marz 1288: an dem zweliften kalenden des Aprilii, waerby de hertog hun de voorregten vernieuwt, welke zy van zyne voorvaders uit den Babenbergschen stam bekomen hadden, wordt hun toegestaen fyne lakens te verkoopen, alsook uit wolle bewerkte Hosen von Brukke, broeken van Brugge, in Vlaenderen.
Vlaemsche geverfde lakens en wollestoffen waren te Weenen in de XIIIe en XIVe eeuwen zeer gezocht, zoo als wy straks zullen zien (Vergel. Kurz Oesterreichs Handel, 333). - Tydens de kruistogten, en namelyk sinds Boudewyn IX van Vlaenderen den 16 mei 1204 den troon van Bysantie besteeg (L'art de vérifier les dates XIII, 319), hadden de toen reeds in alle handelskennissen ver vooruitgesnelde Vlaemsche Hansesteden eene zulke bedrevenheid in 't verwen en 't bearbeiden van engelsche wolle bekomen, dat hunne producten op alle merkten
| |
| |
van Europa werden gezocht. Hunne handel was zoo aenzienlyk dat de vlaemsche kooplieden als voorbeelden van wellevenheid golden; ja, eene koningin van Frankryk was over den luxus der koopmansvrouwen zoo verbaesd, dat zy verklaerde dat deze alle pracht der koninginnen en vorstinnen van Europa overtrof. (Sartorius, Geschichte des hans. Bundes, I. 252.)
De uitgaven voor kleederen waren in alle landen aenzienlyk: wy zien reeds in zeer vroegen tyd juweelen en stoffen uit Italie, ja uit het Oosten naer Oostenryk overvoeren (Kurz l.c. 336); het toltarief van Krems noemt reeds in de XIIIe eeuw engelsche zydenwaren en steen (by Rauch SS. II. 108, ‘de tuzano anglorum sericorum II denarios, de IIII tuzanis halbseiden I denarium, de tuzano de corrigiis nigris vel tuffis auricalco vel cupro sufferratis I denarium, enz.).
De vlaemsche lakens golden overal, wegens hunne schoone kleuren, als kostelyke sieraden. Zoo pryst reeds Wolfram von Eschenbach in Parzival (Lachman's uitgave 144, 313, 4) de pracht hunner verwen:
Noch plâwer denne ein làsûr.
In de satyren van den Oostenryker Seifried Helbling uit de XIIIe eeuw, wordt de dragt der oostenryksche boeren bespot, welke om hunne lompe lyven, in plaets van inlandsche stoffe, rood laken van Gent droegen. Niet min was de voortreffelykheid der vlaemsche kleedingstoffen by den Steyermarker Ottokar von Horneck bekend: cap. DCLII, bl. 596 in III, B.V., Pez. SS. R. Austr. leest men:
Des man zu Flandern vindet nicht
In so chosteleicher Angesicht.
| |
| |
Men vindt deze stoffen ook vermeld in Frederik's des Schoonen Stadregt voor Weenen (Rauch SS III 23), als ook in het toltarief van Hainburg (Rauch I. c. I. 206) sinds de XIIIe eeuw: ‘Furt auer ein gast ein chlain chaufmanschaft der geit von eim tuech von Gent oder von Eyper (Yper in Vlaenderen) VI Pfennig. Von eim swern tuech von dorn IV Pfennig, enz.’ en haest verschynen de vlaemsche lakens op al de merkten van Oostenryk.
De vereeniging der handelaers in linnen- en wollenstoffen (laubenherren) en de huisgenooten zien wy nog in Albrecht's II stadsregt voor Weenen byzondere gunsten bekomen en in de bestaende voorregten behouden (Rauch SS. III. 54: ‘Die hausgenossen und die lauberherren der aynung sol sein als sie vor alten fursten ist recht gewesen.’). Men zou kunnen veronderstellen dat, by het toenemen des handels in geverfde, voornamenlyk vlaemsche kledingstoffen, de Laubenherren, die om het uitsnyden der wollen goederen, dat hun alleen toekwam, ook wel Handsneider genaemd werden, ten grooten deele uit Vlamingen bestonden. - De gelyke beteekenis van Vlamingen en Verwers moet ons dan niet meer vreemd voorkomen. - Dat zy ten minsten in lateren tyd het verfregt als privilegium bezaten, ziet men uit de Oorkonde XCV, 2 B. des eersten jaergangs van Fr. v. Hormayr's Geschichte Wiens.
Men geve ons dit voorgaende toe, zoo zal men het, by eenige kennis met den finanzielen toestand diens tyds, ligt begrypelyk vinden, dat de hertog, wanneer hy zich in geldbehoefte bevond, liever zich tot deze mannen wendde, die hem de noodige sommen, met minder gewin, verschaften, dan tot de nimmer voldane zonen des Orients; en van daer ongetwyfeld verkregen de Vlamingen reeds vroeg ook in muntaengelegenheden, even als de huisgenooten, eene geldende stem. Wy zien ook hunne reg- | |
| |
ten met de klimmende geldverlegenheden der hertogen steigen; zoo vinden wy hen in het jaer 1208 vry van het geregt der stadsschepenen, en onder het beheer der muntmeesters gesteld; in 't jaer 1373 werden zy onmiddelyk onder den hertog geplaetst, die hun nu voortaen tot regter zou verstrekken. Het bewys vindt men in de Oorkonde Nr XXXV. By Rauch SS. III, 117, blz. 120, alwaer men leest: ‘Wann seind wir das Gericht derselben Flemming ze unsern Lannden (by misslag voor Hannden, als 't in den Codex LXXVIII werklyk staet) gekaufft und ingenomen haben,’ de eigenlyke oorzaek ziet men nog beter op blz. 119: ‘durch der getrewen dienst willen, die sy in (Albrecht den tweeden en Otto) und andern unsern vordern getan habent und die sy uns noch tun sullent und mugent.
Houden wy de bovengegevene gevoelens nopens de Vlamingen voor echt, zoo laet zich deze tot alsnu raedselachtige verschyning als van zelfs uitleggen. Fr. v. Hormayr l.c. I. Jahrg. II. Band, VI. Heft, S. 101, en vóór hem Hanthaler, Herrgott, Fischer, Rauch en anderen dachten dat de geringe volkomenheid van het oostenryksch muntwezen tot het byvoegen van Vlamingen oorzaek had gegeven. Daertegen kan men inbrengen, dat het vooreerst niet bewezen zy, dat de Vlamingen er werklyk werden bygevoegd; want noch de bekende oorkonde in duitsche en latynsche sprake, noch eenig later stuk geeft tot deze aenneming den minsten grond. De duitsche text spreekt slechts van inseczen in den zin van met de burgerregten voorzien; de latynsche heeft daervoor instituimus, 't geen beide van den door andere schryvers toegevoegden zin even ver verwyderd is. Ten tweede moest men eerst bewezen hebben dat de Vlamingen werkelyk muntwerkers waren; en eindelyk ten derde, is de daedzaek niet te loochenen, die Primisser l.c.
| |
| |
ook opgemerkt heeft en hier het voorgehoudene ten klaerste tegenspreekt, dat de oostenryksche munten, zoowel vóór als na het tydvak, waerop men de Vlamingen vermeld vindt, in geenen deele de proef van vergelyking kunnen doorstaen met de gelyktydige vlaemsche of nederlandsche muntvormen.
Ph. BLOMMAERT.
|
|
Auteursrechtvrij