Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 10

[p. 241]

De rederykkamer van den Heiligen Geest, te Brugge.

Volgens Laserna-Santander werd die Rederykkamer in 1528 ingesteld: eene blanke duif, zegt men, bragt de instellers der zelve, in eene kamer vergaderd, de woorden Miin werk is hemelick, die men natuerlyk goed vond tot zinspreuk aen te nemen. Of hare dichtkunst inderdaed hemelval verried, durven wy niet verzekeren; maer dat haer werk in 't vroede bybelsch was, is onbetwistbaer. Alle jaren hield zy eene vergadering, waerop men gemeenelyk de passie speelde, en vervolgens elk der omstanders op een' beker wyn vergastte. Op de vraeg der Gentsche Fonteinisten wat den stervenden mensch meest troost aenbrengt? antwoordde zy: 't betrouwen door 't woord op Christus alleen. Hare drie volgende prysuit-schryvingen getuigen mede van hare orthodoxie te midden der godsdienstige beroerten. Zie hier zes stukken van deze Rederykkamer¹

1 Voorkomende in het gedeeltelyk gedrukt, gedeeltelyk geschreven boekdeel, behoorende tot het Archief der stad Gend, sub. n^o 167 getiteld: Rhetoryke Kamers in Vlaenderen.

I. Pryskaert.

Broeders, wie zijnt die de waerheyt oprecht aencleven,
So sy staet beschreven, zonder arguatie²?
Solverende zeght, int Roomsch gheloove verheven:
⁺Dat zijn zij die hier God-zaligh in Christo leven.
Duer den Gheest, comt u lief met haer declaratie,
Haer lief beminnende tot alder spatie.

2 Arguatie, spitsvondigheid.

+ Stock int vroede 4. 17.

[p. 242]

 

Zonder blamatie, zeght zou eendraghtigh.

 

In gheestelicke amoureusheyt, met Gods gratie:

 

⁺Lief, duer mijn kendt ghi uwen vadere waraghtigh.

 

Stelt reyn end' voordaghtigh: laet belachelick wesen:

 

Dien zot wilde dat Vrauken huer ziecte ghenesen.

 

 

 

Comt, ghilde-broeders, oft ghi moet het worden voorwaer,

 

Quasi-modo, ter Loidgen, ten drien hueren vrij¹:

 

Gheapprobeerde werck (zonder schimp) wilt lesen daer.

 

Voor spyze ende dranck, vier groon tauxeren wy.

 

 

 

☞ Vernieùt u in den Gheest.

 

1571.

 

 

 

Typis Petri Clerici.

 

Vidit et admisit:

 

Iacobus Eeckius, archidiaconus Brugen.

+ Stock int Amoureuse. 4. 15.

1 Quasi-modo, ter Loidgen, op den 22 April, ter logie of Kamer.

II. Nieuwjaerwensch.

De nieuwjaerwensch des jaers 1571, aengeboden door den knaep of bode der Kamer, voor zinspreuk voerende Uut liefden aert, vermaende allen tot eendragt en vernieuwing in den geest met Christus. Even als de voorgaende pryskaert, moest dit eenvoudig vierling het visit et admisit ondergaen.

Broeders en Zusters des helichs Gheest eendrachtich,
Vernieut u met Christum den nieu-gheboren voorwaer
Inden Gheest, so muechdy dan wesen deelachtich:
Van de zeven gaven goet des helichs Gheest crachtich:
Welck u God gheven wil voor een zalich nieuwe Jaer.

Wt liefden aert.

1571.

Typis Petri Clerici.

☞ Vidit et admisit Iacobus Eeckius Archidiac. Brugen.

III. Omzendbrief aen de gildebroeders.

Er was een enkele kreet van verwoesting door Belgie opgegaen, en Alva verschrikkelyker dan ooit in het stael

[p. 243]

opgerezen. Hy had zyne soldaten tot plunderaers in 't ongelukkige Mechelen aengesteld, en den beul, gelyk Conscience het in zyn Wonderjaer zegt, tot librorum censor met gratie en privilegie uitgeroepen. Het onmensch beminde de rede niet meer dan hy de liberalen van dien tyd, de moraliserende Rederykers, beminde. Geen wonder dan, zoo de Brugsche Kamer van den H. Geest sedert geen twee jaren haren koning of hoofdman had gevierd. Thans echter was er uitzigt op eene betere toekomst: het verachterde gildegeld zou door de broeders vereffend, en het te Deum laudamus gezongen worden.

Gheminde, die tsheligs Gheest ghilde-broeder zijt,
Om u ghilde-ghelt betalen, dits u acquyt:
Al es, wt causen van voorleden troublen tijd,
Gheen Conijngh-feeste ghehouden nu tweedde jaer,
Verbeydende Godts gratie ghebenedijd,
Paeyzelich mueghende worden bevrijd,
Ten naesten jaere in een vroylick vergaer:
Wy hopen onze feeste verheffen openbaer,
Maer, gheerne eerst claer voor alle dijnghen,
T' verachter ghilde-ghelt in rekenijnghe brijnghen,
Gode ter eeren, omme duecht vermeeren:
Door te Deum laudamus zijnghen.

Typis Petri Clerici.

Vidit I. Pamele.

IV. Nieuwjaerwensch.

De bode der Kamer, die vast op eene vrolyke vergoeding rekende, bood hun in afwachting een zalig nieuwjaer, en wenschte den langgewenschten vrede aen die gildebroeders van goeden wille.

God Vader, God Zuene, God helich Gheest, warachtigh
Drie persoonen, maer eenen God en een wezen zoet,

[p. 244]

 

Waer duer u, mijn ghilde-broeder, t' nieu jaer eendrachtigh

 

Ick u jonne een zalighe paeys gheprezen goet.

 

 

 

Wt liefden aert.

 

1572.

 

 

 

Typis Petri Clerici.

 

Vidit Iacobus Eeckius, Archidiac. Brugen.

V. Pryskaert.

De Kamer wilde ‘allen die de Roomsche kerk voort aenkleefden’ tot eene deugd opwekken, die het hoofdbestanddeel des christendoms uitmaekt, en welke in die rampzalige tyden te deerlyk miskend werd: zy stelde de vermaning tot Christenliefde voor in hare ernstige hoofdvraeg.

Broeders, wilt de Schriftuere uprecht beleven,
En u tot alle dueghden reyn Gods-vruchtelick spoed,
Zegt tot alle die de Christen Roomsche Kercke aencleven:
⁺Ziet dat ghi u wercken inde liefde doet.
In gheestelicke amoureusheyt u lievelick bevroed
Tot u wtvercorene met blijde zinnen.
Schuut schimp en vilonie, troostbarich ghemoed.
⁺Daer omme moet ick altijts mijn lief beminnen,
Stelt zuver ende net, om prijs mueghen winnen.
Leeft boerdich int zotte, laet druck verdrooghen:
⁺Ja man zoud ghi my dat oock al wel ghedooghen?

Comt Ghilde-broeders, of ghi moetet worden daer
Quasi-modo, ter Loidge, ten drien naer noene.
Gheapprobeerd werc en gheen ander wilt lesen daer.
Vier grooten voor u ghelach, ten dien saeyzoene.

Gheen huus, zonder cruus.

1572.

Typis Petri Clerici.

Vidit Iacobus Eeckius Archidiaconis Brugensis.

+ Stock int vroede 4. 17.

+ Stock int amoureuse. 4. 15.

+ Stock int zotte. 4. 13.

[p. 245]

VI. Pryskaert.

De Orthodoxie bleef gestreng de wacht houden by de Brugsche broeders: het refereyn in 't vroede van den jare 1573 sloeg op de toenadering des opstands van de dooden, dat denkelyk zinspeelde op degenen die in de nacht des ongeloofs nog bleven slapen.

Broeders, die int Orthodoxe gheloove goed
Als nu ter tijd zijt vierigh blakende,
Quasi-modo ter Loidge, ten drien naer noene vroed.
Jegens al diet benijden, zeght clouckelick ghemoed:
⁺Staet up ghi dooden, u verrijsen es nakende.
Int gheestelick amoureus, zijt blijde wakende,
Gheapprobeerd zuver werck zend of leest aldaer,
Duer den gheest u zelven dancbarigh makende:
⁺Zoud ick u dan verlaten, Lief, neen, ick niet voorwaer.
Up verbuert van prys, schuut vilonije eenpaer.
Steld boerdigh naer, up dat niemant en truere, yet:
⁺Rijst up in tijds, knape, en verslaept u huere niet.

Comt, heilig Gheest ghilde-broeders ghepresen,
Ende geen ander, zonder eenigh falen,
Oock al diet begheeren, en willen wesen.
Met vier groote mueghdy u ghelagh betalen.

Ziet staet an.

1573.

Typis Petri Clerici.

Vidit Iacobus Eeckius Archidiacon. Brugen.

Deze bydragen leveren een nieuw bewys op, dat de geschiedenis onzer Rederykkamers innig verbonden is met de godsdienstige beroerten, die ons vaderland zoo deerlyk geteisterd hebben. Er is ons over eenigen tyd eene uitschryving der Gentsche Logie le Grand Orient in de hand gevallen, by welke men eene memorie verzocht op de betrekkingen die er bestaen hebben tusschen de vrymetselaren en de oude rederykers: eene vraeg die

+ Stock int vroede. 4. 17.

+ Stock int amoureuse. 4. 15.

+ Stock int zotte. 4. 13.

[p. 246]

niet opzettelyk kan beantwoord worden, schoon er geene oirkonden ontbreken die ons getuigen dat de geest der hervorming werkdadig was by de schriftgeleerden van dien tyde, die met of zonder oorlof den Bybel in de moedertael lazen.

Eenige der hier medegedeelde stukken van de Brugsche Rederykkamer gaen vergezeld van een blazoen, samengesteld uit verschillende afbeeldingen, letteren en woorden, die zulk een tafereel niet weinig naer een hieroglief doen zweemen: wy durven niet beslissen of die aerdigheden, waermede onze voorouders zoo veel ophadden, by ons oorspronkelyk te huis behooren.

Hy, wien het luste, kan zich 't genoegen verschaffen, het hier weêrgegevene blazoen te verklaren, met zich wat te oefenen in de bekende Schadtkiste der poëten en philosophen (Mech. 1621). 't Begin schynt te luiden:

Vader, deur Christus al bevelen wi onse manieren.

Er was een tyd, dat voorname schilders het niet beneden zich achtten dergelyke schilderyen te penceelen, en voorname rederykers zich op derzelver samenstelling toelegden. Men weet dat er pryzen voor de schoonste blazoenen, by plegtige intreden der rederyken werden uitgeloofd: ook bezitten meest al onze oude kamers dergelyke raedselachtige wapenborden, zoo als Dixmude, Veurne, enz. Er zyn rederykers in West-Vlaenderen die zeer verwonderd staen dat hunne goede voorouders daervoor geldelyke pryzen uitdeelden, terwyl zy zelven ondertusschen telkens in hunne pryskaert nog voor de Bybelvraeg, op het spoor van Samson met de Philistynen, zorgen, en den dichtmeester van 't corpus voor een der fraeiste geesten van Nederland aenschouwen, die, ex officio, dergelyken onverteerbaren letterkost by elken pryskamp voordischt.

PRUDENS VAN DUYSE.

[p. t.o. 246]

Bl. 246.