Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 10

[p. 99]

Vervolg der oude stadsregten van Brussel¹.
1368-1386.

1 Zie Belgisch Museum, deel VII (1843), bl. 294.

I. Dit es de rechte wijdde, die de weghe schuldich sijn te hebbene.

In den iersten een gemein heerstrate, viertich voete.

Item. Een gemeine drijfwech, daer men met coeyen ende met scapen ende met alrehande beesten driven mach, van den eenen dorpe tot den anderen, vierentwintich voete.

Item. Eenen lijdewech, met alrehande goede te varene ende te vlietene², zestien voete.

Item. Eenen molenwech, om een paert met eenen zacke te gane, achte voete.

Item. Eenen kerckwech, eenen maerctwech, eenen borrewech³, ende eenen bruudwech⁴, zesse voete.

Item. Eenen manpat, waer hi gaet, viere voete.

Dit was aldus gewijst van her Janne Mennen, ende des volchden hem her Heinrick Van Stalle, ridder, her Wouter Van Cockelberghe, Jan Uten Hove van Uccle, Daneel Van Stalle, Diederick Van den Heetvelde, her Amelrec Taye, Heinric Van der Meeren, ende Lodewijc

2 Vlietene, vlieden, trekken.

3 Borrewech, fonteinweg, een weg langs waer men water haelt.

4 Bruudwech, beerweg, langs waer men den beer op 't land brengt.

[p. 100]

Van der Gooten, als erfgenooten, ende Jan Van der Logien, als erflaet. Ende dit geschiede doe men screef Dusentich drie hondert achte ende tzestich, opten vierden dach ter maent van julio.

Na den rechten van Uccle moet een mestgat oft een leydgat te zomere oepen staen, ende te winter, alst gesayt es, soe maecht sijn gesloten ende getuynt.

Een aerdgat ofte een coutergat moet oepen staen over tijt, wijnter ende zomer. Ende den wech es sculdich alsoe breet te sijne, als hen veertich scape spreyen, als zy gedreven worden in den velde, ende breed staen in der weiden. Alle weghe, eest van velden ofte van beemden, die moet men maken ter minster scaden ende ten naesten weghe.

In meergemeld HS. van A. Thymo, vol. II, bl. 226, verso.

II. De contractibus in fraudem usurarum.

Allen den ghenen die dese letteren selen zien ende hoiren lesen, Jan Van Ophem, riddere, amman, scepenen, raed, rentmeesteren, guldekine van der gulden, geswoerne van den ambachten ende alle die poirteren gemeinlec van der stad van Bruessele, Saluit, met kennessen der waerheit. Want het wale betaemt ende behoeft in goeden steden, ende zunderlinghen daer soe grote menichte van volke in es vergadert als in der stad van Bruessele, onzeden ende saken die sijn jeghen die eere Gods, der zielen salicheit, ende jeghen gemein orbore, af te legghene ende voirtane te verhuedene, dat zi niet meer en gheschien, Soe eest dat wi, aenziende dat van langhen tijden hier voire alrehande onnutte saken, bi eeneghen persoenen, in der voirscreven stad ghehan-

[p. 101]

teert geweest hebben, als van leenen geld om geld oft andere bate, alrehande ongheoirloofde comanscapen te doene, dair teere¹ op gheset werd, mids den welken der goederliede kindere van Bruessele dicwijle van groten goeden ende rijcheden te nieute ende te armoeden comen sijn, ende huers goeds quite, daer of oic dicwijle gevallen es, dat zi hen, mids ghebreke van goede, te quaden saken oft oefeninghen bekeert sijn, daer hueren vrienden ende der stad grote confusie af comen es te meneger tijd, ende dair die eere, proffijt ende staet der stad ende der goeder liede zeere mede gemindert es. Omme aldusdaneghe onzeden uter stad te verdrivene, ende omme alsulke scade ende verlies, alse der stad ende den goeden lieden hier af comen es, voirtane te verhuedene in der voirscrevene stad, voirzieneghe deliberacie hier op ghehadt, te menegher tijt ghemaect ende geordineert hebben, maken ende ordineren met onser alre eendrachtegen wille ende raide, alsulke pointe alse hier nae volghen, voirtane te houdene ende te hantierne in der voirscreven stad vaste ende onverbrekelec teweliken daghen:

In den iersten, soe wie van desen daghe voirtane in der stad van Bruessel oft binnen der vrijheit der selver stad gheseten ofte woenachtich, geld om geld, oft pande oft enegherande ander goet, om enegherande bate leende, waert met geloften van trouwen ende van eeren, met brieven, met bandunen², ofte in eneger andere manieren, dat hi dat gelt oft ander goet, dat hi alsoe leent, sal hebben verloren tot ewelijken daghen, ende die ghene diet ontleent heeft, ofte doen ontleenen, ende alle sijn

1 Teere, aftrek van gewicht, spaensch tara.

2 Bandune, bezitsvergunning, het oudfr. bandon, donner quelque chose à bandon.

[p. 102]

borgen, al hadden zijs oic brieve van teeren oft van coste oft andere vesticheden gemaect, ende oic van allen bandunen die dair af sijn mochten, los, quite, vry ende ongehouden sijn ende bliven selen jeghen yeghewelken, tot eweliken daghen. Ende dair toe sal die ghene, die tvorscreven geld oft andere goet geleent sal hebben om bate in der manieren voirscreven, verbuert hebben alsoe vele gelds ende goeds als hi aldus principalec geleent sal hebben; deen derden deel onsen ghenadeghen here den hertoghe van Brabant, dander derdendeel der stad van Bruessele, ende tderde derdendeel den ghenen diet voirtbrengt te vergeldene, sonder verlaet¹. Ende gevielt dat die ghene, die aldus geld oft goet ontleent hadde om bate, dat geld oft goed, oft de weerde dair voren, hi oft man van sinen weghen, den leenere oft anders yemanne wedergave, soe soude hi oic diet ontleent hadde ende weder gegheven of doen gheven, verbuert hebben alsoe vele gelds oft goeds als hi of man van sinen weghen ontleent ende weder gegheven hadde, te bekeerne in der manieren voirscreven. Ende nochtan dair en boven sal die leenere dat geld oft goet dat hi aldus geleent heeft, ende hem weder betaelt sal sijn, want het verbuert es, weder moeten overgheven den heere ende der stad, omme te bekeerne ghelijc voirscreven es. Ende en selen die amman ende die rentmeesteren van Bruessel, ten tijde sijnde, van desen boeten eeneghe macht hebben yemene te verdraghene, oft die quite te sceldene, maer salze die amman moeten indoen, alse gevallen sijn, ane de ghene diese verbuert hebben. Ende soe waer die bruecachteghe² binnen acht daghen, nae dat zijs van des ammans weghen gemaent ende versocht waren, die brueken

1 Verlaet, vrylating, nalating.

2 Bruecachteghe, boetschuldigen.

[p. 103]

niet en betaelden, soe sal die amman moeten, sonder vertrack, op hem teeren ende leysten¹ gelijc men op de assijseneeren pleegt te doene, als si in gebreke sijn van der stad assijsen, sonder verdrach of verlaet. Ende van al desen bruecken ende elc sonderlinghe te bethoenene sal damman gestaen ende volcomen met tween wetteghen getughen, sonder voirdere yemanne te verwinnene dair af, alsoe dat viere scepenen, ten tijde sijnde, duncken sal wel ende wettelec betoent. Ende want aldusdaneghe onnutte saken dicwijle bi nachte ende in heimelecheiden gevallen, soe sal de amman, metten rentmeesteren van der stad oft mitten eenen van hen, hebben ofte nemen moghen eens yeghewelcx eedt, daer hi af vermoedde dat in eeneghen vanden voirscreven bruecken gevallen ware, oft dair af wisten te sprekene dat si gevallen waren. Ende soe wie hem des eeds warende², ende dien niet doen en woude, na dien dats hem damman, eenwerf, anderwerf ende derdenwerf, versocht hadde, dat die van alsoe vele gelds of goeds als daer dammam den eedt af begheerde te hebbene verwonnen sijn sal, sonder verlaet, te bekeerne deen helicht den heere ende dander helicht der stad. Ende gevielt hier naemaels dat yeman naemaels segghen woude, ende dat ten heileghen houden, dat hem een ander gheld oft goet gheleent hadde, dair die leenere geldt oft bate af gehadt hadde oft hebben woude, ende hem de ghene dair men dat op seide dies onsculdighen woude, soe sal hi des ten heeleghen sijn onschout³ doen moghen voir den amman ende voir vier scepenen, ten tide sijnde, ende dair mede sal hijs quite sijn, ende onghehouden; maer

1 Teeren ende leysten, verteeren en opschaffen.

2 Warende, vermaende.

3 Onschout, ontschuldiging.

[p. 104]

in allen desen voirscrevenen saken en meinen wi niet te begripene joden noch lombairde, die openbare tafele van perseme¹ houden, want zi des ter stad recht van Bruessele niet en staen, noch oic gewoenlike orboirlike saken der gemeenre neeringhen der stad ende tsvolcx aengaende, die tot her gheuseert hebben geweest, zonder arghelist.

Item. Omme de wilde joncheit in der stad van Bruessel te bat in bedwange te houdene, ende van arghe te verhuedene, ende op dat een yeghewelck te voirdere vreese hebbe te aengripene oft te hanterene enege onzeden, dair hi mede sijns goeds onnutteleec ende sonder redenlec ocsuyn² quijt werden mochte, ende sinen vrienden oft anders yemene verzwaernesse, overlast oft confusie af comen, Soe es geordineert ende eendrachtelec overdraghen, dat men op elc van der zeven poorten der stad van Bruessele maken sal eene goede vaste ghyoele³ ofte ghevanckenisse, omme alle de ghene dair inne te legghene dies verdienen selen, in der manieren ende na der ordinancien hier nae bescreven, dats te verstane, soe waer dat yeman, die van eenich van den zeven geslachten comen es, zi jonc zi oudt, hem ontamelec regeerde, sijn goed qualec overbrachte, oft ontamelike werken dade, die hem oft sinen geslachte oneerlec waren, sinen vader oft moeder, oft sinen naesten, oft oec anderen vrienden overlast, met onbescheden, daden, vreese oft moyenesse, dat selen de naeste vriende ende mage, zi twee oft meer, den scepen van des geens geslachte, die hem aldus qualec regeerde, moeten toenen⁴.

1 Perseme, woeker.

2 Ocsuyn, oorzaek.

3 Ghyoele, hechtenis, fr. géole.

4 Dit bewyst dat elk der Brusselsche geslachten een of meer byzondere schepenen had, gelyk ook elk geslacht derzelve eigenaer van eene stadspoort was. Vergelyk Henne et Wauters, Histoire de la ville de Bruxelles, 1, 20, 158, 344.

[p. 105]

Ende dan die scepen metten voirscreven vrienden selen, sonder vertrac, dat brengen ende toenen aen die andere scepenen gemeinlec, die dan den ghenen, die aldus onzedich sijn sal, voire hen selen ontbieden ende doen comen, sonder vertrac, ende hem sine onzeden ende mesdat blameren, met neernste hem des warenende¹, soe waer mens meer van hem vername dat hijs gecastijt soude moeten sijn, ende int ghevanghenesse geleet. Ende soe waer de ghene mids desen dan voirtmeer sine onzeden voirscreven ende quaet regiment niet en liete, maer des weder becroen² oft meeren voir de scepenen quame, alsoe dat twee scepenen oft meer condich ware, dat hi dergelike onzeden oft overdade weder aengrepen hadde ende begaen, dan souden de scepenen dat voirt den amman toegen, die ten tide sijn sal, in heimelicheiden. Ende die amman sal dan sonder vertrack, soe hi ierst can, dien mesdadigen houden moeten ende vaen ende leidene int gevanckenesse op die poirte dien gheslachte toehoirende, daer des geens naeste voirvorderen³ af geboren sijn, op dat die ghene zelve in gheen geslachte gescreven es; maer waer hi zelve in eenich geslachte gescreven, soe soudemen leiden ende legghen op die poirte sinen geslachte toehoirende. Waren oic eeneger goeder knapen kint oft andere, oude oft jonc, zi waren van ambachten oft andere den geslechten niet toehoirende, die hen qualec regeerden ende alsulke stucken ende onzeden begrepen te doene, alse voirscreven sijn, ende dat twee scepene oft meer, mids aenbringhene van hueren vrien-

1 Warenende, vermanende.

2 Becroen, beticht, aengeklaegd.

3 Voirvorderen, voorouders.

[p. 106]

den ofte anders, cont gedaen worde, die salmen voir die scepenen ontbieden ende blameren sine mesdaet, ende van den ghevanckenesse waernen ghelijc van den anderen van geslachten voirscreven es. Ende soe waer hi daer nae in enich van den voirscreven stucken mesdade, ende dat twee scepenen oft meer condich ware, soe souden die scepenen oic dat in heimelecheiden aen den amman bringen, ende die amman sal dien dan vaen moeten, soe hi ierst can, sonder vertrac, ende leidene int gevanckenesse op eenich van den zeven poirten, de welke de rentmeesteren van der stad van Bruessele, ten tide sijnde, hem dair toe bewisen selen ende moeten. Ende soe wie aldus int gevanckenesse gheleet sal sijn, dat hi dair inne bliven sal moeten een half jaer lanc tenden een volghende, sonder eneghe remedie, ende niet min maer wel langher, nae de grootte van sinen mesdaden, alsoe den scepenen ende sinen vrienden oirborlec ende goet duncken sal. Oic en selen die niet moghen los werden, al ware haer tijt comen, haer naeste vriende van vader ende van moeder, de beschedenste ende gestentichste, en selenre tierst voer bidden, ende die gevangene en selen tierst geloven voir scepenen, met hueren voirscreven vrienden, ende die vriende en selen dair voir spreken dat die gevanghene hen beteren selen ende voirtane hen wel regeren. Ende soe wie binnen den termine, die den voirscreven mesdadegen bewijst sal sijn, enich vervolch onbescedelic dade, om hem uut te hebbene, ofte met enegher listicheit hem onderwonde uter gevanckenesse te hulpene, ofte daer uut holpe, eer die tijt vervult ware, dat men dien, sonder vertrac, als ment weet, legghen sal int zelve gevanckenesse, ende hi sal dair bliven ten minsten een half jaer oft meer, naer goeddincken der scepenen, overmids der confusien ende wederspenicheit, die hi hier inne der stad gedaen

[p. 107]

sal hebben. Ende die ghene, die aldus ghevanghen selen ligghen, selen gevoedt werden ende hueren nootdorst hebben op haers selfs goet weselec¹, bi rade huerer bescedenster ende naester vriende, op dat zi goed hebben op te levene, ofte haer vader ende haer moeder. De welke naeste vrienden, alle den tijt, dat zi ghevanghen selen sijn der ghevanghene goede in handen selen hebben ende regeren. Ende soe waer zi noch goed noch vader noch moeder en hadden, soe selen huere naeste hen hueren nooddorst gheven, metten minsten te gestane.

Item. Want dicwile gevallen es ende noch wel ghevallen mochte, dat enege onghewareghe² personen goed vercocht hebben ofte becommert, daer zi wel wisten dat zi niet aen en hadden, oft oic gegheven te verstane den coopere min cheys oft commers daer uut gaende, dan zi wel weten datter ute gaet, daer die coopers zwaerlec mede bedroghen ende gescaedt werden, met alsulkere loosheit ende voirzienegen bedrieghe, Soe eest dat wi, om alselke archeit ende menechvuldeghe scade, die hier af comen mochte, voirtane te verhuedene ende yegewelken dair af te verwaerne, geordineert hebben ende ordineren eendrachtelec, dat soe wie voirtane aldusdaneghe oft deser ghelike onghewaricheit wetens dade, ende men dat ter waerheit vonde alsoe, dat viere scepenen, ten tijde sijnde, condich zi, dat de amman, ten verzueke van twee scepenen oft meer, den ghenen, die die ongewaricheit wetens gedaen hadde, sal moeten, soe hi ierst can, sonder vertrec, bi hem zelven oft bi sinen geswoernen knape, houden ende vaen, ende legghene in eene van den voirscreven ghyoelen, daer hi bliven sal een jaer lanc, sonder verlaet, in alle der ma-

1 Weselec, gelyk weezen.

2 Ongewarige, onopregte.

[p. 108]

nieren dat van den anderen, die daer inne gheleght selen werden, boven vercleert es; maer en heeft die ghene die om aldusgedaneghe ongewaricheit gevanghen wert, gheen goed op te levene, noch vriende, diene voeden, soe sal menne legghen op de Steenpoirte metten armen ghevanghenen ter aelmoesenen. Ende nochtan salmenne op de sterre¹, metten amman ende metten scepenen ende metter bellen, achter straten condeghen van alsulken saken ende archeit besculdicht, op dat een ygewelc sijnre mangelinge te voirdere huede, ende andere hen vreesen tghelijc te doene. Ende dair toe en sal die gevanghen nemmermeer los werden moeghen, hi en hebbe den ghenen dien hi bedroghen heeft, oft sinen hoyr, volcomelic weder gegheven alle dat goet dat hi van hem dair af ontfaen sal hebben. Ende want dese gevanghene op de poirten van der stad ligghen selen, die ter verwaernessen der stad gemaect sijn, ende daer bi niet orborlec en ware dair op te hanteerne menegerande geselscap, ende si dair oic ligghen selen om gecastijt te sine, te haers selfs proffijte, Soe hebben wi geordineert ende willen dat die ghene, die die porte ende gevanckenisse in handen hebben, bi den voirscreven gevanghene en selen laten comen meer dan twee persone te male, bi hem sijnde oft blivende etende of drinkende, oft andere saken hanterende, behoudelic dien, dat die gemeine besceidenste vriende bi den gevangen comen mogen spreken, om oirbore ofte nootsaken, ende dan weder sonder vertrac ewech gaen. Ende soe wat poirter hier jeghen dade, die sal verboert hebben sijn poirte ende ambacht, ende die en soude nemmermeer voirtane in der stad dienste comen moghen.

Item. Omme voirtane te verhuedene in der voirscre-

1 Op de sterre, ter Kruisstrate (Carrefour).

[p. 109]

ven stad dat die jonghe liede, zi sijn van geslachte oft buten den geslachten, dien goed ende rijcheit es aengestorven, het zi van vader oft van moeder, het zi van der ziden oft anders, toecomen es, des haers alsoe lichtelic niet gelosen¹ ende quijt en werden, als zi tot her gedaen hebben, eer zi tot harer wijsheit comen sijn, ende hen zelven weten te regierne, Soe hebben wi ghemaect, ende geordineert, eendrachtelic, dat van desen daghe voirt meer die scepenen van Bruessel, ten tijde sijnde, nemmermeer namaels staen en selen als scepenen over enege geloften ende vorwaerden, die eneghe jonghe liede, onder achtentwintich jaer oud, die aldus te goede ende te rijcheden comen sijn ghelijc voirscreven es, doen souden willen, daer met zi haren goede gelosen, becommeren oft minderen mochten, het en ware dat dair bi ende ane met hen quamen twee van haers vaders ziden, twee van harer moeder ziden, haer naeste maghe, van den bescheidichsten ende gestentichsten die zi hebben, ende die viere en tughen, bi harer trouwen ende zekerheit, ten scepenen, dat zi die geloeften ende voirwaerden doen souden om oirbore ende profijt diere voirscreven jonghen lieden. Ende waert dat die jonghe liede derre vriende daer bi niet gecrighen en consten, ende geloeften oft vorwaerden doen wouden, die zi bethoenen consten claerlic dat hen oirborlic ende profitelic ware, daer souden die scepenen over moegen staen, in dien dat die jonghe liede op den zelven voet staende, weder datter die vriende bi waren oft en waren, voir die zelve scepenen scepen brieve geloefden, sprekende van twee werven alsoe vele goeds als zi hebben ende houden, met welken brieve ende geloeften eenich van den vrienden des geens, die die geloften gedaen sal hebben dien

1 Gelosen, ontmaken.

[p. 110]

hijs betrouwet, ende bi rade van den scepenen manen sal, ende sijn vonnesse dair af nemen, sonder vertrac, soe zaen als men den amman ende viere scepenen te gadere gecrighen can, ende dat met eenen gebode condeghen op de sterre, om eenen yegewelken dat cont te doene ende te waerne, dat nyement jeghen dien man, daer op gemaent es, egheen goet en coepe, want men daermede bedroghen soude sijn, mids dien dat hi van dan voirtane gheens goets gelosen en mach, ghelijc doude recht van der stad van Bruessele in heeft, dewelke brieve metten vonnesse bliven selen ende legghen in der scepenen hoede, op de meerte, onder der scepenen clercke, die ten tide sijn selen, tot dier tijt dat die ghene, dair aldus op gemaent sal sijn, tot haren achtentwintich jaren comen selen sijn, ofte dat viere van haren bescheidensten ende wijsten maghen, twee van svaders ziden ende twee van der moeder ziden, metten voirscreven gemaenden voir vier scepenen ten minsten comen, ende tughen op haer trouwe ende zekerheit, dat die ghene, daer op gemaent es, wijs genoech ende besedt genouch es hem zelven ende sijn goet te regerene. Ende dan ierst soudemen hen haer voirscrevene brieve weder gheven. Ende dese voirscrevene brieve en selen der geboerten der gheenre diese geloeft selen hebben, oft anders yemende, die tot hen oft tot haren vorderen oft oic tot haren goeden te spreken mochten, oft mochten hebben van voirwaerden oft geloften, daer zi rechts weghen inne gehouden waren, gheene onstade moeghen doen, maer alleene op hen thare te behoudene, ghelijc voirscreven es.

Item. Want in der stad van Bruessele menegherande onnutte personen sijn ende wandelen, die met menegherande onnutten, oneersamen ende onpronfiteliken dinghen ende saken omme gaen, someghe met loesheiden den lieden thare af brenghende, des zi nae niet betalen

[p. 111]

en willen oft oic betalen en connen, des de goede liede gemeinlic, die wel betalen, vele te dierre hare bilevinghe¹ coopen moeten, zomeghe manne oft wive hen onderwindende vrouwen oft kindere, van goeden name sijnde, verleidende ende te valle bringhende, ende te scanden, om gheniet dat zi dair af hebben moeghen, hebben oft anders, daer groot zielverlies aen gheleet, ende allen goeden lieden achterdeel van haren kinderen ane ligghen mochte, Soe eest dat wi om aldusdaneghe onweselike saken² ende derre gelike, voirtane in der stad van Bruessel te verhuedene, eendrachtichlic geordineert hebben ende ordineren, dat men alle jare voirtane, te twee tijden tsjaers, te wetene es, te Sente Bamisse ende te half Vastenen, voir den amman, oft voire den vroentenere in sijn stad³ soe waer die amman voir oeghen niet en ware, ende voire die schepenen, met eenen openbaren gebode op de sterre gebieden sal te comene, op eene peine van vijf scellinghe groten oud, alle deghene in de stad van Bruessel gheseten, die enegerande penneweerden vercoopen, ende oic die hem van coppeleeren oft coppelersen te beclaghen hebben selen, ende sal elc van hen zweeren ten heileghen, ende segghen op haren eedt, al des zi van enegen der voirscreven pointen van yemene hen te becronen weten. Ende omme dese eede ende claghen tontfane selen twee scepenen oft meer, metten amman oft metten vroentenere van dien dage, dair op tghebod ghedaen sal sijn, dagelicx eenpaerlec zitten teenre stad, die zi dair toe ordineren selen, viertien nacht lanc, ende den volke bewisen, de welke claghen dan die scepenen seghelen selen ende besluten,

1 Bilevinghe, levensmiddelen.

2 Onweselike, onbetamelyke zaken (die niet wezen mogten).

3 In sijn stad, in zyn plaets (in stede van den amman).

[p. 112]

ende binnen eenre maent dair nair selen die scepenen alle die claghen termineren op hare besceidenheit. Ende die ghene, die in den voirscreven claghen besculdicht vonden werden, ende hen voir den amman ende scepenen met openbaren waerheit ende bescede des niet verantwoirden en connen, soe dat den scepenen genouch dinct, eest van scoude die zi ontborcht hebben, soe sal die amman den ghenen, die die scout sculdich es, sonder vertrec dairtoe dwinghen metten gerechte, dat hi met ghereden ghelde oft met panden, die goet genoech sijn, den ghenen genoech doe dien hijt ontborcht heeft. Ende die pande salmen hanteren ende vertieren nae gewoenlecheit van der stad recht. Ende waert dat deghene des goeds niet en hadde, die die scout sculdich ware, ende bevonden ware dat hi gecostumeert ware den lieden thare tontborghene sonder betalen, oft oic met eneger listicheit voirginghe den amman oft sinen knapen pande oft gelt te ghevene, alsoe voirscreven es, dien ende oic deghene die van coppellairdyen ofte van goeder vrouwen namen oft kinderen te ontstellene van haren eeren, bevonden selen sijn sculdich ende gecostumeert, salmen openbairlec op de sterre, ende tallen kerken te Bruessele, nae tsermoen ghedaen, ende oic tot allen hoiricken¹ van den straten ghelijc men den goeden lieden [gewoen]like pleeght te cundeghen metter bellen, bi den belleman van Sente Guedelen, becundeghen, dat yegewelc die persone alsulc kenne, als dair vore zi becundicht werden, op dat zi hen te voirder hueden moeghen hen te borghene ende geselscap ende mangelinghe met hen te hebbene. Ende soe waer die ghene, die aldus hier af becondicht selen sijn, daer nae meer van desen oft deser

1 Hoiricken, hoeken.

[p. 113]

gelike saken besculdicht worden vonden, die soudemen uter stad van Bruessel bannen, alse onnutte der stad ende den goeden lieden, tot alsulker terminen alse die scepenen dair op ordineren selen. Ende sal die voirscreven belleman voir elken persoen, die hi aldus becundeghen sal metter bellen, te loene hebben tgeld van eender halven gelten wijns, die damman ende de rentmeesteren van der stad weghen half ende half betalen selen. Ende mids dien alle die broeken, die hier af vallen selen, selen zi half ende half te gader heffen ende deilen. Ende soe wie jeghen enich van den voirscrevenen pointen hem wederspeenich maecte, oft eenich opzette beruerde om die te brekene, oft oic yemene, soe wie hi ware, hieromme oft int ocsuin dair af dreichde, vreesde, messeide oft mesdade, dair ment ter wettegher waerheit bevonde, dien soudemen, van dreighene oft van messegghene, in eenen van den voirscreven ghyoelen gevanghen houden ten minsten een half jaer, sonder verlaet, ten coste ende in der manieren gelijc dat van den anderen boven verclaert es. Ende dair nae sal damman moeten staen om hen te vane, ende sine gesworen knapen, sonder vertrecken. Ende waert dat yement hier omme gequetst worde, soe soude die mesdadeghe, waert een oft meer, met haren hulperen doen moeten sonder verlaet, der stad te eeren, eene bedevaert te Rome, te porrene¹ binnen eenre maent nae dien dat ter waerheit bevonden wert, ende goet lyteiken² bringhen der stad, dat die mesdadeghe zelve die bedevaert voldaen selen hebben. Ende dair toe selen die mesdadeghe die mesdaet beteren den ghenen, die mesdaen es, want zijt hebben, om tsrechts wille van der stad, ten minsten met tweevul-

1 Te porrene, heengaende.

2 Lyteiken, blykteeken, bewys.

[p. 114]

degher beternessen, die zi doen souden, nae der paysmakere recht, oft hoegher, alsoe den scepenen moghelic dinken sal, nae de groette van der mesdaet. Ende alsoe vele beternessen, alse den ghenen die mesdaen es, gheset sal sijn te doene, soe selen die mesdadeghe oic ghelden moeten, ende doen, half den heere ende half der stad, boven ende tot haren coeren, dien zi mesboert hebben.

Item. Want dicwile ghebrec ende moeyenessen gevallen sijn in der stad van Bruessel, mids den ghenen die in jaervreden staen, dat zi tot haren jaervrede niet en comen voir amman ende scepenen, ten dagen die van outs dairtoe geordineert ende gheset sijn, Soe eest dat wi, om alsulke gebreke ende moeyenessen voirtane te verhuedene, ende om alle gemackelike liede ende andere te bat te verwairne, geordineert hebben ende ordineren, dat een yeghewelc, die in jaervreden comen es, ten dagen dat men die jaervreden te nemen pleeght, voire den amman ende scepenen van Bruessel comen sal ende moet, oft man van sinen weghen, machtich vrede volcomelic te ghevene ende te nemene, vrede gheve ende neme nae der stad rechte ende gewoente. Soe wie des niet en dade, ende dien dach over liete gaen, soe soude die des yersten daeghs dair nae, op dat de wederpartye voir amman ende voir scepenen toende, verbuert hebben vijf scellinghe ouder grote. Des anderen daeghs, op dat hi noch te sinen vrede voire amman ende scepenen niet comen en ware, sal hi verbuert hebben tien scellinge ouder grote. Ende des derden daeghs, op dat hi noch te sinen vrede niet comen en ware, sal hi verbuert hebben een pont grote voirscreven, half den heere ende half der stad van Bruessel te betaelne sonder verlaet. Ende soe waer hi dan binnen den voirscreven drien daghen te sinen voirscreven jaervrede niet comen en ware, soe

[p. 115]

salmenne des yersten daegs dair nae, voir noene, op de sterre, metten amman, oft met den vroenteneere oft met eenen geswoirnen ammans knape, in absencien van den amman oft van den vroenteneere, ende voire scepenen, met eenen openbaren ghebode inroepen, dat hi, ware hi binnen den lande van Brabant dare quame binnen drien daghen dair naest volghende, ende soe waer hi ware buten den palen van Brabant, dat hi come binnen eenen weseliken termine, die de scepenen dair toe ordineren selen, nae dat hi verre lands ware, oft hi [wille] gheven ende nemen vrede na der stad recht. Ende soe waer die ingeroepene binnen den gesetten termine niet en quame ende vrede gave, ende name, alsoe voirscreven es, soe salmenne uut ons heren tshertoghen crijte van Brabant bannen, ende handelen voir verdebrake¹. Ende nochtan van dier tijt dat de leste jaervrede uut ghinc, tote dier tijt dat de ghene op den voirscreven dach tot den voirscreven vrede niet comen en es, oft man van sinen weghen machtich, sal vrede gegheven oft genomen hebben, ofte dat hi mids sinen versmeedden² vrede aldus gebannen sal sijn, soe saelt goet vast vrede sijn, ghelijck oft die vrede van beiden partyen metter hant gegheven ende gestaedt ware. Ende soe wie dair en binnen dair op yet dade, dien soudemen handelen voir vredebreke, ghelijc voirscreven es.

Item. Want de last van den regimente der stad van Bruessele gemeinlec leeght op die scepenen van Bruessel ten tide sijnde, ende mids dien wel behoefde ende noot ware dat die zeven scepenen by een waren ende bleven, den tijt haers scepenscaps duerende, om eendachtelic met mallecanders mede dien last te draghene, ende alle

1 Verdebrake, vredeverbreking.

2 Versmeedden, vermaedden.

[p. 116]

saken te doene hen toehoirende, dair af de voirscrevene stad in voirledenen tiden dicwile groot gebrec heeft ghehadt, mids den goeden lieden, die buten geseten ende woenachtich geweest hebben, die te scepenscap gecoren waren, Soe eest dat wi, de voirscreven stad alsulke gebreke ende menegerhande coste, die dairaf der stad voirtijds comen es, te verhuedene, geordineert hebben ende overdraghen sijn eendrachtelec, dat soe wie van nu voirtane scepen gecoren sal werden te Bruessel ende gheconsenteert, sal moeten al dat jaer sijns scepenscaps duerende, woenachtich sijn ende bliven buucvast haers selfs lijf binnen Bruessel, sonder argelist. Ende dat sal elc scepen zweren op den heilegen, eer hi den eedt van sinen scepenscape doen sal, ghelijc de paysmakers te zweren pleghen, des donredaegs te vergaderne, behoudelec in allen anderen saken der stad van Bruessel haren rechte, goede usagien ende heerbringhene.

Welke pointen ende ordenancien voirscreven wi gelooft hebben ende gelooven eendrachtelec, voire ons ende voire onse nacomelinghe, te houdene vaste ende gestade, te eweliken daghen, sonder dair jeghen te doene ofte te radene, in eneger manieren. Ende om die te vastere ewelic gehouden te blivene, soe es overdraghen eendrachtichlec, dat damman van Bruessele altoes ten tide sijnde tsinen aencomene, als hi sinen eedt doet van sinen ambachte, ende die scepenen alle jare metten eede van haren scepenscape zweren selen op de heileghen desen jegenwoirdeghen brief, ende alle die pointe, dair inne begrepen, te houdene ende te doen houdene volcomelec, na hare vermoeghen, sonder arghelist, in alle der manieren voirscreven. Ende om elkermalken¹ alle dese

1 Elkermalken, elkeen.

[p. 117]

voirscrevene pointe cont te doene, ende dair af enen vegewelken te waerene, Soe es overdraghen ende geaccoirdeert, dat men dat uutgescrefte¹ van desen jeghenwoirdeghen brieve, van woirde te woirde, op berdere genichelt², hangen sal te vijf steden, te wetene es, deen dair af aen den pijlaer van Onser Vrouwen in Sente Guedelen kerke, op de zide ten choorwert, een andere ten Minderbruederen in den choer, voir de tresorye camere, tderde tOnser Vrouwen Bruederen int openbaerste van der kerken, tvierde in der scepenen raetcamere, ende tvijfste in de vorste zale van den meerte, alsoe dat eenyegewelc lesen moeghe dies begheert. Ende soe dicwile alse dese uutghescreften verdonkert selen werden, oft vernielt, soe selen die rentmeesteren van der stad, ten tide sijnde, andere doen maken op der stad cost, ende hanghen also dicwile alst geviele. In welckere dinc ghetughenesse hebben wi Jan Van Ophem, amman te Bruessele, onsen propren ende wi scepenen ende raet der stad van Bruessele voirscreven der zelver stad gemeinen seghele desen jeghenwoirdeghen brieve te zamen anegehanghen. Gegheven int jaer Ons Heeren als men screef dusentich drie hondert tachtentich ende drie, op den tweelefsten dach der maent junij.

Getrokken uit het meermaels aengehaelde Handschrift op perkament van de Historia Brabantiae diplomatica van A-Thymo, vol. II, pag. 266, verso - 277 recto.

J.F. WILLEMS.

1 Uutgescrefte, afschrift, expeditie.

2 Genichelt, genageld. Ook by Kiliaen te vinden.