Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 10
(1846)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum[p. 51] | |
I. Dits van den man die gherne dranc.Dits van den man die herde gherne
Tileec was in de taverne,2
Ende langhe duerde ende hoghe dranc.
Alse hem die tijt waert te lanc,
5
Ende hem twatken ende drincken ontvacht,5
Doe seide hi: ‘Sal enen nacht6
Slapen gaen bi mire Messen,7
Op minen poelu, mijn eriontdessen8
Lone alst mi lonen mach.
10
Ic sal hier weder sijn eer dach.
Sulke aventure mach mi neken11
In come weder van deser weken.12
Mijn wijf mach peinsen ic ben doot.
Nu, bidt vore mi, cleyne ende groet,
15
Dat ic te dingtide thuus come.’15
- ‘Wi biddens Gode,’ seiden si some.
- ‘Ay, die noyt en proefde noch en weet
Hoe dat met goeden ghesellen steet,
Die gherne langhe int drinchuus duren
20
Ende hoe si dat int inde besueren,
| |
[p. 52] | |
Ende hoe si sijn dan thuus ontfaen
Tsavons alsi henen gaen!
Int inde moeten wi emmer scheyden.
Het mochte een steenen herte verleiden
25
Te cloppene vore mijns wijfs dore,
Al stondiere al ghewapent vore!’26
Het was doncker ende diep
Ende hi ghinc thuus; maer hi en riep
Noch hi en clopte; maer hi hoerde
30
Dat Sathanas sijn wijf becoerde,30
Die wonderlike stont vereert31
Over een vier, dat qualike beert32
Van quaden groenen elsen houte:
Si hadde een lichtvat met smoute
35
Ontsteken, dat haer qualike lichte;
Si stont op, ende bevede, ende vergichte36
Dat hi moet hebben ongheval,
Haer man, eer hi comen sal.
‘Desen quaden valschen deyn!39
40
Ic woude ic met hem op een pleyn
Mijn leven mochte setten in waechscalen,
Al soudic metter zielen betalen!
Mijn herte es soe vol van woede,43
Dat ic dus schede van minen goede,
45
Dat hi nacht ende dach vergolst!45
Ic hebbe al desen dach ghepolst46
Om melc te soeckene te minen kinde.
Dat ic doghe dese grote ellende
Dies moet hi noch wel qualijc varen,49
50
Ende moeti hebben den vierden dach den rede,50
Die pape ende die costere mede!’51
| |
[p. 53] | |
Met dien selven soe loyde die coe.
Gheraet, wat seide si daer toe?53
‘Nu loeyt, seit si, ghi mocht wel loyen!
55
Ons levens mach ons sere vernoyen;55
Wine hebben voeder no raepbroet;
Wi mochten liever wesen doot,
Dan dat wi claghen dese ellende.
Ic hadde melc ghenoech int spinde
60
Haddic inslach tot deser coe.
Si sal gaen tote Paeschen toe
Dat wetic wel, eer si jonghen sal,
En doe groet ongheval.63
Dat hi mi doet dit swaer verdriet,
65
Want hi mi gheen voeder en liet!’
Si ghinc Gode sere ontdancken;
Si stiet den hont in sijn lancken,
Soe dat hi mochte hebben scande;68
Si smeet die catte met enen brande,
70
Soe dat daer die gheinsteren ute stoven;
Si gheliet haer al verscoven;71
Sine wiste haer over wien wreken;
Sine conste haer vier niet onsteken;
Haer kint sat altoes ende creet
75
Dat sijt wel seven werven smeet.
‘God gheve hem scande die u wan,
Dat ic u niet ghestillen en can!’
Si vliec haer selven ende den vader mede,78
Niet en wetic oft si haren man dede.79
80
Haer man steet vore die dore ende hoert
Dat si seit al dese moert.81
Hi peinsde dat hi cloppen sal;
Nochtan croep hi in den stal,
Ende liet die dore aker staen.84
85
Hi dochte dat hem qualike sal vergaen,
| |
[p. 54] | |
Ende soude eer die vlocht kiesen
Dan den camp ende sijn lijf verliesen.
Haer dochte dat sere te middernacht necte,88
Ende peinsde dat si sal slapen gaen,
90
Want sijn comen waer ghedaen:
Niet dat si beide om sine raste;91
Maer dat si haer van swaren laste
Ontladen soude met quaden warde,93
Ende dat si met hare ende met baerde
95
Trecken souden onder hen beiden.
‘Ic koese den camp; maer liever scheiden!’
Haren poelu hadde si ghemaect,
Ende ghinc daer op al moeder naect,
Ende sechende haren man, na haren wille,99
100
Met den ghenen die de helle
Regneren moeten ende bewaren,
Dat hare man moeste qualike varen,
Ende alle quekeers ende dobbeleers mede,103
Die noyt vrouwen onraste dede.104
105
Doen blies si die kerse uut ende ginc onder.
‘Bi den levene, seit si, mi heeft wonder106
Wat men werct in die taverne!
Ic soude morghen soecken gherne,108
Mi derder van sterken wiven,109
110
Soe en mach hi mi niet ontbliven,110
Noch in gheselscap, no in gariten.111
Ic sal hem maken sijnder eren quite,
Ende doen hem leven met groten scanden,
Maghicken ghecrighen metten handen!’
115
Haer man es vore die camere comen,
Die dese moert al heeft vernomen,
Ende sijn herte was vol van rivele.117
Hi sprac te hare, tsinen spele:118
| |
[p. 55] | |
‘God gheve u goeden avont, vrouwe!
120
Ic bids u op gherechte trouwe,
Laet mi sculen desen nacht,
Al en hebbic niet ghewracht.
Ic sal voertane werken ende om orbore gaen;
Ende hebbic jeghen u yet ghedaen,
125
Bi mijns vader ziele, dat es mi leet!’
- ‘God gheve u scande! wetti weer huus steet?’126
- ‘Jaic, seit hi, scone wijf:
Grote coude heeft al mijn lijf;
Ghi doet mi leven in groten vare.’129
130
- ‘God gheve u, seit si, vele quader jare,
Gheet u nu al folende af!131
Ghine laet mi, seit si, stroe, no caf,
No coren, no melc, no ghelt te broed.133
God gheve u scande uwen hoede!’134
135
Alle die vloeke waren sine.135
Voetcoude dede hem grote pine,
Ende hi soude tfier gaen gereiden.
Maer ‘ghinghe [si] haer die wile cleiden,
Ic hadde verloren al mine sake,
140
Noch ic en leefde heden met ghemake;
Want si soude tfechten kiesen,
Ende ic die vlucht, oft mijn ere verliesen,
Tote dat si nemmeer en scoude:143
Dan quamic onder, opdat si woude.’144
145
Maer, wat hi seide, si en woude niet spreken.
Dit dochte hem wesen quade treken
Om van hare te hebbene goet ghetes.147
‘Heefse al heimelike een mes,
| |
[p. 56] | |
Ontcledic mi, ic ben te wille,149
150
Sonder were, al swighende stille.’
- ‘God gheve u een quaet jaer op u hoet!
Mi ware leet dat ghi waert doot.
Ic hebbe liever u armoede te siene
Dat u van drinckene steet te ghesciene,
155
Dan ic u maecte uws levens quite,
Ende mi niet costen en soude ene mite.’
- ‘Ic en segt daer bi niet, seit hi, maer
Het es clein wonder al hebbic vaer;
Ghi segghet soe wonderlike waerde!159
160
Maer haesteghe liede sijn van aerde
Die vrienthouste ende die beste,161
Alst ter noet comt int beste,
Ende alsoe hulpe mi God, ghi sijt getrouwe.
Oec hebbix in mijn herte rouwe
165
Dat ic u soe dicke hebbe gheerret,165
Ende soe langhe hebbe ghemerret;166
Ende ic saels mi algader hoeden,
Voert ane sparen ende vroeden,
Ghelijc dat ghi mi raet al tenen.’169
170
Metten selven ghinc si wenen:
Haren moet die sanc met meneghen trane.
Hi hielt onlanghe sijn cleder ane;
Hi croep onder in dat waerme,
Ende nam sijn wijf in sinen aerme.
175
Daertoe peinsde hi selken lost,175
Dat si saen was ghecost176
Van meneghe wonderlike waerde,177
Die voren schenen van duvels aerde.178
Nemmermeer en sal man striden
180
Daer hijt met eren mach laten liden,180
| |
[p. 57] | |
Jeghen sijn wijf noch jeghen neghene:
Hi laetse scelden al moeder lene,182
Oft hi sal ere ende raste verliesen:
Deen van beiden moet hi kiesen.
185
Met beidene wan dese man den camp,185
Met hoveschen worden; maer hi cramp
Int dierste van vare, ende na van soenen.
Hine beide noit al toter noenen
Hine liep weder int cabaret,189
190
Ende toende hem al onverlet.
Dat hi met ghesonden live
Ghescheden ware van sinen wive
Dies dancte hi Gode, als hi wel mochte.
Men vonder noch vele, diese sochte,194
195
Die dicwile int inde sere besueren
Dat si soe langhe int drinchuus dueren.
Nu, gheeft mi drincken metter vaert;
Want drincken dat es al mijn aert.
Ic hadde liever te schedene van minen wive,
200
Dan drinchuus tonberene te minen live.
Explicit.
| |
[p. 58] | |
Vore ons allen, dit es openbaer.
10
Verweentheit es vore Gode ommaer;10
Hoverde es sonde boven al,
Daer Lucifer om viel den val
Van hemelrike in groter pinen;
Hoverde es vol van venine,
15
Al eest dat si hem ghenoecht
Den ghenen diere hem toe voecht:
Sine es met Gode niet vercoren.
Anders daghes quam mi te voren
Van enen herden mechteghen heer,
20
Die keyser was met groter ere,
Scone van leden ende rike,
Soe dat men niegherinc sijn ghelike22
En wiste van groter werde,
Ende hi was behudere van den swerde24
25
Van kerstenhede al te voren,
Ende met goeden wille ghecoren
Bi Gods cracht, daert al af comt.
Die keyser was voernoemt,28
In sinen tide, als hem dochte,
30
Dat sijns ghelijc niet wesen en mochte
In al dese werelt gheboren,
Noch van goede soe uutvercoren.
Dus ghedane waren sine vijf sinne
Bi der hoverde diere woonden inne,
35
Die hem dus hoghe deden vermeten.
Dese keyser woude emmer weten,
Ende leider ane al sijn begheerde,
Hoe goet van goude ware sine werde;
Hi sprac tot sinen volke al bloet:
40
‘Nu en es niewerinc mijn ghenoet40
In al die werelt, noch soe vermeert.
Ghi heren, hoe vele gouds ben ic weert?
Die mi dat mochte doen verstaen
Hi souts bate van mi ontfaen:
| |
[p. 59] | |
45
Van goede soudicken maken here.’
Dus brachti dicwile buten kere46
Sine hoghe lieden, die bi hem waren;
Want hare negheen en conde openbaren48
Dies haer meester woude wesen vroet;49
50
Maer selc peinsde, in sinen moet
Ende in hem selven, dat sijn here
Hem hierin verwaende te sere,
Dat hi selc dinc weten woude.
Sent ghevielt, alst wesen soude,54
55
Dat die keyser teenre stede
Voer, ende sijn goede liede mede,
Die daer waren int lant.
Binnen dien quam daer een sergiant58
Dien riken keyser int ghemoet.
60
Hi sprac: ‘Here, God gheve u goet,
Desen dach ende alle daghe,
Hets recht dat men uus ghewaghe,
In doechden; want ghi sijts wel weert.’
Die keyser sprac al onghespaert64
65
Alse hi ghewone was te voren:
‘Lieve knape, nu laet mi horen,
Oft men mi te cope brochte
Hoe vele gouds ic ghelden mochte?
Condi dies wel berechten mi,
70
(Sprac die keyser vri)
Gheven dadic u dusent pont.’
Als die knape dat verstont
Wert hi blide in sinen sen.
Noch sprac die keyser: ‘Knape, ic ben
75
Diet weten wille sekerlike.’
Die knape antwerde den keyser rike:
‘Om ghelt te gheven, meindi dat?’
- ‘Jaic, knape. - ‘Herde cleynen scat
| |
[p. 60] | |
Waerdi weert telker stede.’
80
- ‘Hoe, houdire u sceren mede?’80
Sprac die keyser al openbaer.
‘Here, ic segghe u hier voer waer,
Wildi die waerheit in doechden verstaen.
Al hevet God u vele ghedaen,
85
Dat ghi ter werelt sijt verheven,
Soudemen u om penninghe gheven,
Als men ander have pliet,87
Ghine waert beter niet,
Als ic versta in minen sen,
90
Dan dertich penninghe enen men,90
Ende mi twifelt of ghi sijt soe goet.’
Doen sprac die keyser: ‘Knape, ghi moet
Vore al die heren, die hier staen,
Emmer dit bevroeden saen,94
95
Bi wat saken, ende hoe.’
- ‘Here, ic bent diet gherne doe,
(Sprac hi) opdat u es bequame.97
Ghi wet doch wel, dat Gods lichame,
Die van al der werelt was here,
100
En gout maer enen penninc mere,
Doene Judaes vercochte,101
Dat sijn menscheit herde onsochte102
Aen den cruce moeste besueren,
Om dat hi sine creatueren
105
Verloessen woude, die te voren
Om Adaems sonden werden verloren,
Diet ghebot brac, bi Yeven rade,
Daer wi in swaerder onghenade
Altemale om waren bleven,
110
En ware God niet ghegheven
Om .xxx. penninghe, dore sinen oetmoet.
Here, her keyser, sidijs nu vroet
| |
[p. 61] | |
Dat ghi enen penninc argher sijt,113
Dan hi, die al die werelt wijt
115
Maecte met sijnre moghenthede.’
Doen viel die keyser in knienghebede
Ende veroetmoedechdem, als men seit.
‘Verwaentheit ende hoverdicheit
(Sprac die keyser) willic laten
120
Al mijn leven ende haten.
Knape, ic gheloefde u ter stede
Here te makene, bi waerhede;
Want en waerdi ic ware verloren.’123
Ende dits ghedicht oec al te voren
125
Op desen heren al ghemeyne,
Bi den keyser niet alleyne:
Si moghent alle wel verstaen
Die hare vijf sinne hebben ontfaen;
Maer op desen here sprekic voren129
130
Diere God toe hevet vercoren.
Hieromme, ghi heren, nemet int goede!
Dinc om die pine, die met oetmoede
God om onsen wille doghede,
Ende om sire moeder diene zoghede,
135
Hier beneden tonser baten.
Verwentheit es vore Gode ommate:136
Sine es maer int ontsien bekant.
Hier omme seit Jan Van Hollant138
Dat men wijsheit gheen en vint
140
Beter, dan dat men Gode mint.
Dits tere leren ghedicht hem allen,141
142
Die bi hoverden in sonden vallen.
Explicit.
| |
[p. 62] | |
III. Tgoede wijf maect den goeden man ende de geode man maect tgoede wijf.Tgoede wijf maect den goeden man
Ende de goede man maect tgoede wijf.
Waer deen den anderen doghet an3
Soe sijnt twee sielen ende een lijf.
5
Scaex soe speelden si, sonder kijf,5
Een coopman ende sijn scone joncfrauwe.
Een Oesterlinc, met moede stijf,7
Die leet daer vore: si mercten nauwe,8
Doe ginc si haren man vertellen
10
Sine scone ghewaden, sijn dire ghesmide.10
Hi sprac: ‘dats een van minen ghesellen:
Ic souden ons noden te maeltide,
Maer ic moet nu gaen riden.
In come niet weder voer overmorghen.’14
15
Sijn maerte riep hi doe besiden;
Hi sprac: ‘Volgt mi, ic ride verborghen.
Draecht uwer vrouwen desen brief,
Ende segt dat ic die Oesterlinc sy;
Ic spracse gherne, ic hebse lief,
20
Die heden voer noene leet voer by.’20
Die maerte sprac: ‘Lieve here, dat sy!’
Tot hare vrouwen dat si ghinc:
Si las den brief; het hadde haer vri.23
Si sprac: ‘Brinct ons den jonghelinc!
25
Maer latet ierst wel doncker sijn.
Legt ons capune ende roest te viere;26
| |
[p. 63] | |
Spoelt ons die flesschen ende haelt wijn!
Mijn man es wech; hine comt niet sciere.
Lijsken, haelt ons dien frisscaert hiere.’
30
Tot haren meester dat si ran.
Scoen ghewaden ende juwelen diere,
Ghelijc den Oesterlinc, dede hi an.
In die camer, achter tcleet,
Soe was dese goede man gheseten:
35
Hi sprac: ‘blaest ute die keerse ghereet!35
Oec soe en mach niemen van ons weten.’
Men ghinc daer hoven, drincken ende eten.
Daerna ginghen si slapen ende onder.
Hi roncte ende blies der vulder spleten.39
40
Dat hadde die vrouwe meer dan wonder:
Si waende ghehadt hebben dat wel stont.
Hi werp sijn inde in haren scoet;42
Van der nacht boet hi haer den mont;
Hi hulsde, hi bulsde; die stanc was groet:
45
Te middernacht dat hi opstont,
Ende nam haer himde metter hant:
Daer in soe draeyde hi enen cloet.47
Hi leidt oec weder daer hijt vant.
Des morghens, in der dagheraet,
50
Soe was dese goede man ghegaen.
Die vrouwe seide Lijsken al haren raet,51
Die dorperheit die haer was ghedaen.52
Van rouwen soe weende si meneghen traen.
Gheleerst, ghespoert, ghegort wel vaste,
55
Soe quam die weert in huus ghegaen.
Hi sprac: ‘Gaet koken, ic bringhe u gaste.’
Die Oesterlinc hier af niet en weet,
Al heeften die coopman met hem brocht:
Dat was der vrouwen herde leet.
60
Hi sprac: ‘Ic hebbe hem goet vercocht.’
Men ghinc daer hoven met groten lost.
| |
[p. 64] | |
Die vrouwe droech die gherichten toe.
Toten Oesterlinc sprac si, sonder gheruchte:
‘Hoe stoncti te nacht, vule, onrein coe!
65
Waer omme hebdi mijn himde ontreint?’
Si stortte die spise som op sijn cleet.
Hi sprac: ‘In weet niet wat ghi meint.’
Si verspauwen ende vloecten: dat was hem leet.68
Met haren voete dat si hem heymelike smeet
70
Voer sijn schenen, dat hi bloet.
Si waent dat haer goede man niet en weet.
Die Oesterlinc sprac: ‘Es dwijf verwoet?’
Die vrouwe ghinc wandelen achter vloere,
Ende die weert ghinc sitten op sijn stat.
75
Die Oesterlinc sprac: ‘Dits quaets wijfs voere!75
Die vrouwe heeft mi begoten al nat.’
Oec sprac hi in weet niet wat.
Die weert seide: ‘En sijt niet gram;
En was noit vremt gast, die hier at,79
80
Die onbescouden van hier quam.’80
Die Oesterlinc sprac: ‘In comer nemmere!
U wijf soude mi verspreken ende slaen!’
Dese vrouwe es bleven in haer ere:
Dat heeft haer goede man ghedaen.
85
Die quaden wille can wederstaen
Hi es bedwinghere van den viant.
Elc vrouwe neme hier exempel aen,
88
Ende gordt u in der eren bant!
| |
IV. De mantel van eren.Hets ghesciet, te menegher stede,
Dat ere vore gout prijst menech man.2
Hoert van enen ridder, die alsoe dede
Daer hem grote doghet lach an.
| |
[p. 65] | |
5
Hi hadde ene vrouwe: al dat si can
Ghecrighen sendese hem buten lande,
Daer hi meneghen strijt verwan,
Op die felle Gods viande.
Dese ridder die lach wel .xij. jaer
10
In heydenesse, te meneghen stride,10
Ende maecte meneghen dooden daer:
Hi was bekint, wide ende side;
Hi maecte die kerstene dicke blide,
Met sinen ridderliken daden,
15
Ende, waerts te doene was tenegher tide,
Consti die kerstene wel gheraden;
Hi sende elcs jaers te siere vrouwen
Om te wetene hoet met haer stoet,
Dese goeden ridder ende ghetrouwe.
20
Die vrouwe en spaerde jeghen hem gheen goet,
Want haers selfs juwelen, des sijt vroet,
Vercochse om hem te sustineren.
Dat was eens edels wives moet.
Anders vrouwen die hieldens haer scheren,24
25
Soe waer dat eneghe vroude was,25
Daer men met vrouwen soude hoven,
Daer soe bleef thuus, sijt seker das.27
Die ander vrouwen seiden: ‘Si es verscoven;28
Want si en mach nemmermeer comen boven:
30
Haer juwelen die sijn soe bescaven,30
Men machse oec niet met eren loven:
Si moeter haren man met laven.’
Die dese vrouwe aldus verspraken
Elc wiste luttel wat hi dede,
35
Ende die hem bekint in allen saken
Hi doet grote behendechede.
Dit goede wijf peinsde ende sede
Dat sijt gherne wilde verdraghen
Quame haer goede man noch te siere stede,
40
Haers souds herde wel behaghen.
| |
[p. 66] | |
Van meneghen scofierleken worde41
Hadde dese vrouwe goet verdrach,
Daer si haer selven niet in en stoerde.
Si peinsde dat God al beteren mach.
45
Voert soe gheviel, op enen dach,
Dat si haren goeden man thuus sach comen.
Si viel in onmacht, als sine sach:
Hi heeftse in sinen arm ghenomen.
Alse si bequam doen was si blide,
50
Doen sine ghesont comen sach.
Hi hadde ontfaen wonden wide
Daer hi litteken af tonen mach;
Ende die lanshere dede op enen dach
Ene feeste beroepen, den ridder teren.54
55
Hi hadde ontfaen soe meneghen slach;
Hi wilden met hem doen hoveren.
Daer quamen heren ende vrouwen,
Die den ridder wilden sien.
Daer mocht men scone bliscap scouwen,
60
Ende die goede vrouwe bat mettien
Haren goeden man ene bede.
Hi seide: ‘Vrouwe, dat sal u gheschien!
Bidt dat ghi wilt te deser steden:
Dies en willic niet achter tien.’64
65
- ‘Soe biddic u, here, oft wesen mach,
Dat ghi mine bede wilt verstaen.
Sijt minen mantel op desen dach,67
Als ic [te] sprinsen hove sal gaen!
Want bi redene soe hebbict al ghedaen.’
70
Hi seide: ‘Vrouwe, dat doe ic gherne!
Daer ghi in doechden moecht volstaen
Dies soe en steet mi niet tontberne.’72
Ende die vrouwe dede aen hare oude ghewaden;
Sine en hadde gheen nieuwe in meneghen tide;
75
Si was met blisscap sere gheladen,
Dat hare goede man was bi hare siden.
| |
[p. 67] | |
Si sprac: ‘Ic sal te hove riden
Met minen mantel, vol van eren:
Daer soe sijn vrouwen met dieren ghesmide,
80
Die met mi langhe hielden haer scheren.’
Men brachte haer een peert ter selver stede:
Daer soe hief hi op die vrouwe sijn.
Si sprac: ‘Here, dore u edelhede83
Nu sijt heden den mantel mijn:
85
Int hof en es negheen soe fijn!
Ic hebbe u menech werven ghelost;
Laet sien of ic gheert sal sijn:
Soe hebbic wel bestaet den cost.’88
Ende hi nam in den arm sine vrouwe,
90
Ende sijn bede te hove ghegaen,90
Die goede ridder ende ghetrouwe.
Men wilde hem doen voren dwaen.92
Doen seide hi, daer ment mochte verstaen:
‘Vore mijnre vrouwen en dwaic niet:94
95
Si heeft mi soe vele eren ghedaen;
Ic sal haer dienen als sijt ghebiedt.
Doen seiden die vrouwen van groten love
Tot mallijc anderen mettien:
‘Dese vrouwe en quam in .xij. jaer te hove:
100
Nu sal haer heden groet ere ghescien
Van den besten ridder die men int lant vinden can.
Dit wonder en hebben wi niet ghesien;
Nochtan eest haer ghetroude man.’
Die prinse die nam hem bi der hant,
105
Den ridder die men mochte loven,
Ende leide den coenen wigant106
Ter tafelen, ende wilde hem setten boven.
Hi seide: ‘Ghi heren, ic werde verscoven
Satic boven mijnre vrouwen:
110
Ic moet haer dienen in allen hoven:
Si was mi in mijnre noet ghetrouwe.’
| |
[p. 68] | |
Men dede die vrouwe boven gaen,
Den ridder neven hare siden,
Ende hi hadse in sinen arm bevaen,
115
Dies was die vrouwe metten bliden.
Si seide: ‘Tert voert met uwen ghesinde,116
Ghi ridders, ghi heren, ende ghi vrouwen!
Besiet minen mantel, daer ic toe tide,
Hoe hi met wapenen es doer houwen,
120
Ende besiet hoe hi es ghewracht!
Ic deder aen werken .xij. jaer,
Dat ic noit en was soe bedacht
In hadde om minen mantel vaer.123
God danc, nu benic hem soe naer,
125
Dat icken omtrent mi hebbe omvaen,
Ende al dat ic hebbe, wet voer waer,
Salt e siere eren staen.’
Selke die daer te voren met haer boerderde128
Dede hare nu werdecheit ende ere.
130
Nu besiet hoe si haers spods verwerde,130
Dese vrouwe met haren goeden here!
Onthout dit waerdeken, dat ic u lere:
Enen dach ere es hondert jaer,
Ende selc ghecrighet ere nemmermeere
135
Al es hi rike, dat wet voer waer.
Men diende ginder met groten love;
Daer was spise ende wijn planteit,137
Alsoe behoert te selken hove.
Thof en was niemen ontseit.
140
Men hovede daer lanc ende breit,
Ende als die feeste was ghedaen,
Soe moeste comen een ghescheit,
Ende elc voer te siere steden saen,
Ende die ridder voer te siere steden
145
Met sijnre vrouwen, ende mettien
Hine wilde maken gheen langher beiden.
Hi voer heydenesse weder besien;
| |
[p. 69] | |
Hi nam orlof, het moeste ghescien.
Sine sachen daer na nemmermere.149
150
Seder hoerdic segghen hen drien150
Dat hi staerf in groter eren.
Hi was ghewapent van lazure
Met .ij. ramshorne van goude.
Dese vrome ridder van aventuren
155
En ontsach gheen onghedoude.155
Nu bidden wi Gode menechfoude,
Dat hi die ziele moet ontfaen,
Ende verren van der helscher coude!158
159
Hi hevet met wapenen wel ghedaen.
Amen.
| |
V. Van iij ghesellen die den bake stalen.Ghi goede liede, hoort na mie!
Selke boerde en hoerde nie,
Als ic u hier sal vertellen.
Wilen waren .iij. ghesellen:
5
Scakers, dieve, ende mordenaren5
Waren si wel .xx. jaren,
Ende teenre tijt, gheloves mi,
Namen si, al sonder fi,8
Enen man wel .c. scilde.
10
Die ene sprac hine wilde
Hem met dier dinc nemmeer generen;
Hi wouts ave staen ende ontberen;
Want die selc waren in haer doen
Storven gherne in haer scoen,14
15
Ofte vor den hancdief si stupen;15
Men sietse van der galgen drupen:
| |
[p. 70] | |
Des woudi sijn broet winnen gaen.
Van den .ij. sciet hi saen.
Met enen dorper dienst hi vant.19
20
Die knape conste wel int lant
Erien, diken, coren saien,21
Derschen, wannen, sniden, maien.
Alsoe wel diendi dare
Dat hem die dorper, tenden jare,
25
Sine dochter gaf tenen wive,
Ende al sijn goet na sinen live.
Tenen tide dese knape
Ghemiste van enen scape,
Dat hi liep soeken tot hijt vant:
30
Doen sach hi comen int lant
Sine .ij. ghesellen bloet,
In netten, om der lieden broet.32
De knape liep te sinen wive
Ende sprac: ‘Hier comen .ij. keitive;34
35
Minne, dien seldi teten setten;35
Siet waer si comen int netten.’
Mettien die knape uter duere
Ginc, ende sloet hem in die scuere.
Saen die .ij. ter dore in spronghen.
40
Watse lasen ofte songhen
Dat hebbic te male vergheten;
Maer te voren si wel weten
Dat haer gheselle es de weert.
Si liepen sitten bi den heert.
45
De ghone sach op waer hinc enen bake:45
He began te wriven sijn kake,46
Ende sprac: ‘Gheselle, bi sent Bave,
Eer morghen vroech sal hi ave!’48
Die vrouwe, dies gheware waert,
50
Si waende datti sinen baert
| |
[p. 71] | |
Van der caken sal doen sceren;
‘Ja, sprac si met groter eren,
Hi es soe swert ende soe ru;
Daer toe gevic .ij. penningen nu.’
55
Na den eten die .ij. van danen gaen;
Grooten raet datse slaen,
Datse selen stelen in der nacht
Den bake, hoe wel dat men wacht.
Die man quam sinen wive vraghen
60
Hoe haer de .ij. behaghen?
Si sprac: ‘Deen sach sere opwaert;
Altoes wreef hi sinen baert,
Ende sprac: ‘Men moesten ave doen.’
Ic gaf den selven gaertsoen
65
Twee penninghe, ter hulpe tier saken.’
- ‘Ay, minne, si meinen onsen bake:
Te nacht selen sine halen;
Ter vaert laetten ons nederdalen!68
Ten voeten van den bedde wine legghen69
70
Diepe int stroe; wijt niemen en segghen.’
Die .ij. dieve hen bespraken
Datse tsnachts int huus braken.
Die een om den bake quam:
Hine vanten niet, des was hi gram.
75
Die neder bleef sprac: ‘Hebdine, sech?’
Die ander sprac: ‘Die bake es wech.’
- ‘Ja, sprac hi, es dat waer?
Die dief liep, sonder vaer,
Daer die vrouwe lach in slape
80
Bi haren man den goeden knape.
Dwijf hi uten slape trac,
Die dief, die an haer sprac:
‘Segt mi, seitti, lieve minne,
Brochti den bake hier inne?
85
Waer hebdine ghedaen?
Dwijf den dief antworde saen,
Vakrecht, binnen haren mont:87
‘Ghi brochten ghister navont
| |
[p. 72] | |
Tonsen voeten hier int stroe.’
90
Die dief sprae: ‘Dat si alsoe.’
Dwijf te slapen wert ghereet.
Die dief den bake ten halse smeet:
Siere verde hiere mede liep.93
Die knape langer niet en sliep:
95
Uten slape hi ontbrac.
Sijn wijf dit an hem sprac:
‘Daer ghi den bake hadt gheleit
Moest u te nacht sijn verseit;97, 98
U vroetscap en es niet weert een ey!’
100
Die knape sprac: ‘Mijn bake es wey!100
Si hebben wech hare straten101
Die .ij. die gisteren aten!
Maer in die helle moeten si quelen:
Ic salne hen leeren stelen!’
105
Die knape cleedem; na hi ran;
Sciere achter haeldi den man
Die daer sinen bake droech:
Van laste maecti groet ghesoech.108
Dander dief stilde die honde.
110
Die knape sprac met stillen monde,
Also ofti sine gheselle ware:
‘Die bake wecht u al te sware:
Gheeft mi den bake, geselle mijn!
Ic salne draghen een lettelkijn.’
115
- ‘Nemten hier! (die dief sede)
Want hi brect mi al mine lede.’
Den knape begans wel te behaghen;
Den bake ginc hi thuus draghen.
Die dief, die den bake ontloet,
120
Liep vore: in sijn ontmoet
Vant hi sciere den anderen dief.
De dief sprac: ‘God gheve u grief!
| |
[p. 73] | |
Waer hebdi den bake ghedaen?’
De dief die antworde saen:
125
‘Wat? en gavic u den bake niet?’
- ‘Ghi daet dat u groet verdriet
Gheve, entie goede sente Jan!
Ic weet wel dat die goede man
Sinen bake onverholen
130
Van uwen halse hevet ghestolen.’
- ‘Ic gheloefs wel (dander sprac):
Hi hevet ghestolen menech pac;
Maer, ontbeit mijn, ic halen weder.’
Die dief stac met haesten neder
135
De broec van sinen live.
Alsoe pleghen de dorpwive
Op thoeft te draghen enen doec,
Alsoe wimpeldi sijn broec
Over droeghe ende over diep.
140
Tes knapen huse waert hi liep,
Ende bleef staende vore den dam.
Die knape metten bake quam:
Sijn wijf waendi daer wel sien.
Hi sprac: ‘Minne, hulpt mien!’
145
Stillekine sprac die dief:
‘Gheeft mi den bake, suete lief;
Die .ij. dieve moet men raden;’147
Die knape ginc den bake laden
Den dief van sinen live.
150
Wel waendi laden sinen wive.
Die dief siere verde liep.151
Die knape ginc int huus ende riep
Met ere luder sprake:
‘Ende hebbic emmer minen bake!’
155
Dwijf lach boven ende riep weder:
‘Lief, hebben wi den bake weder?’
| |
[p. 74] | |
Die man sprac: ‘Sidi daer boven?
Nu en was ic noit soe verscoven!158
Den bake waendic u hebben bevolen;
160
Maer si hebbene mi ghestolen
Van den halse, die .ij. keitive;
Nochtan laticken hen niet bliven.’
Die man liep na: saen hise vant
In ene scuere, die int lant
165
Woeste ende die allene stoet.165
Ay, hoort wat die knape doet!
Boven de want, onder tac,167
Tenen gate sijn eers hi in stac,
Te male bloet, sonder broec.169
170
Die dief saecht; hi sprac: ‘Loec!170
Gheselle, mijn moeder, vore haer doot,
Si was uter maten groot
Te male in haer anschijn gheswollen;
Haer kinnebacken soe groet als bollen;
175
Thaer haer over doeghen stont;
Den nese hinc lanc onder den mont;
Sie, gheselle, waer si staet!
Vlien es ons de beste raet.’
Die .ij. dieve liepen dan.
180
Sinen bake greep de man,
Ende liep er mede tsinen huus.
Die .ij. dieve, sere confuus,
Ter scueren weder si in traken;
Maer doen si ghemesten sbaken,
185
Wisten si wel, ter waerhede,
Dat de man om sinen bake dede.
Si selen weder stelen ganghen,187
Al souden siere omme hanghen.188
| |
[p. 75] | |
Si keerden weder in der nachten
190
Ende braken in den dore bachten,190
Een groet gat onder die sille:191
Die knape saecht, die emmer wille
Sinen bake houden te rechte.
Daer sach hi waer een der knechte
195
Tenen gate sinen aerm in stac.
De knape sijn swert ute trac:
Den dief hi den aerm af sloech;
Maer hine maecte gheen ghesoech;
Maer hi seide: ‘Gheselle, comt naer!
200
Die bake es mi al te swaer:
In machen niet vorder sleepen.
Maer ic hebben wel begrepen:
Stect oec u hant hier binnen,
Den bake selen wi wel ghewinnen.’
205
Die dief dede sanders raet.205
Die knape anderwerven slaet
Den dief af sijn aerme,
Ende riep hi: ‘Wacharme,
Minen aerme hebbic verloren!’
210
Die ander sprac: ‘Nu, te voren
Verloesic hier oec den minen.
Penninghen, hellinghe, potevinen212
Moeten wi bidden gaen int lant.
Worde oec ons weerc becant
215
Ane de galghe moesten wi waien.
Swighen best! lopen wi draien.’
Die .ij. dieve liepen vlien.
An dit bispel mach men sien218
Alse een doet bederve quaet,219
220
Sie dat hijs te tide ave staet,220
| |
[p. 76] | |
Eer hem scade of verdriet
Oppenbaer daer af ghesciet:
Dies en doet, hets sijn scade.223
224
God huede ons van allen quaden!
| |
VI. Van enen here die vremde liede bi hem nam ende verdreef sinen brueder.Een vrient ter noet es altoes goet,
Des dar ic wel der waerheit gien:2
Die dat bekinnen si sijn vroet,
Soe messelijc eest dat mach ghescien.4
5
Al sijn die vremde met u blide
Om dat ghi hem doet of hebt ghedaen,6
Ter noet vallen si in die lide,7
Als vrient ter noet sal bi u staen.
Een bode die hem wel verstaet
10
Ende ghetrouwe es sinen here,
Al ware sijn here in dommer daet
Hi souden bringhen in goeden kere,
Dat sijn here quame te vromen,13
Ende sinen vrienden alsoe wel.
15
Hier af willic te redene comen
Wat eens enen here ghevel,
Die machtich was ende van groten goede
Boven alle sine ommesaten.
Hi was comen van groten bloede,
20
Dat nu pointen sijn van baten.20
| |
[p. 77] | |
Die here die was wel bekent
Wide ende side in groter eren:
Hem selven haddi daer toe ghewent
Dat hi plach met vremden heren
25
Te houdene meneghe rike hof:
Hi namse mede tsinen rade;
Maer ander vriende sciet hi of
Daert vele bat hadde ghesijn onstade.28
Alles enen broeder soe hadde hi:29
30
Si waren van enen bedde beede.30
Die een dorste hem nauwe comen bi.31
Dat dede hi al bi onbesceede.
Die brueder was een scamel man;
Maer [oft] hi was cranckelijc ghegoet
35
Die here en keerder hem niet an,
Hoet met hem geet oft wat hi doet.
Hi moest ghedoghen, al waest hem swaer,
Ende voer in ene ander stede,
Ende gheneerde hem vromelijc daer,
40
Sijn wijf ende sine kindre mede.
Dit ghedoeghde meneghen dach,
Dat si waren dus versceden,
Dat deen den andren niet en sach.
Sent dede die here een hoef bereden44
45
Costelijc, als hi was ghewoene,
Daer hi gheen goet jeghen en spaerde.
Hi woude ontbieden alle die gone
Dien hi tot sinen hove begheerde.
Hi dede comen enen garsoen,
50
Dien hi ondervraghede wel:
‘Sech, constu wel ene boetscap doen?’
- ‘Ja ic, here; bat dan yemen el52
| |
[p. 78] | |
Sal icse doen, ende wel met eren:
Laet mi uwen sin verstaen.’
55
Doen noemdi hem alle die vremde heren.
Die bode sprac: ‘Het wert ghedaen.’
Die bode was ghenindich ende vroet57
Ende vraghede den here ten selven tide:
‘Lieve here, docht u dit goet
60
Ic soude tot uwen broeder riden,
Ende bidden mede tot uwen hove:
Sekerlike, het ware u ere,
Ende ghi moghet wel doen met love.’
Dies balch hi hem utermaten sere.64
65
Die here sprac: ‘Haest u, swighet stille!
Ic en wille mijns broeders comste niet;
Rijt wech, ende doet minen wille!’
Aldus die bode danen sciet,
Diet herde sere int herte deerde
70
Dat hi den vremden was soe vrient,
Ende sinen broeder van hem weerde,
Dies nerghent mede en hadde verdient.
Als die bode quam ten vremden heren
Doen sprac hi, bi sijns selves rade:
75
‘Mijn here betrout u al der eren
Ende gruet u allen op ghenade!
Hi doet u sekerlijc te weten
Dat hi es in groter noet,
Ende swaerlijc om sijn huus beseten
80
Van enen man, die hi heeft doet.80
Vaert tot hem, met uwer macht;
Helpt hem doch tot enen besceide!’82
Die heren waren anders syns bedacht.83
Elc aldus den bode seide:
| |
[p. 79] | |
85
‘Het es ons utermaten leet.
God die laets hem wel ghenesen!86
Wine sijnre noch niet toe bereet;
Wi moeten int sheren dienste wesen.’
Die bode sprac: ‘Wat doet hi dan,
90
Oft ghi hem ter noet af gaet?90
Ic duchte hi es een verloren man,91
Want al sijn troest aen u staet.’
Si seiden: ‘En mach ons niet ghescien
Tote hem te comen te desen tiden.’
95
Die bode nam orlof mettien,
Ende peinsde dat hi woude riden
Tot sijns heren broeder, als hi dede,
Dien hi soe lange tijt hadde ghehadt.98
Doen hi bi hem quam ter stede
100
Sprac hi aldus: ‘Vrient, verstaet!
Mijn here u broeder sent mi hare:101
Hi heeft enen man versleghen.
Tote hem comt openbare
Te hulpen, of hi wort beleghen.’
105
Als die broeder dat verstont
Doen antwordi sonder sparen:
‘Ay, es mijn broeder yet ghewont?
Ic wille te hans tot hem varen,108
Met al dat ic gheleisten can.109
110
Och lasen, dat ic hem ben soe verre!’
Aldus wrochte nature in den man,
Al was sijn broeder op hem erre.
Die bode sprac: ‘Vrient, verstaet!
Het es in enen vrede gheset
115
Van heden over .vij. daghe; gaet
Tote [hem]; dan eest goet belet.
| |
[p. 80] | |
In sondaghe, als die messe es leden,117
Set u dan dat ghi daer sijt!
Hier binnen soe eest al in vreden:
120
Dan soe comdi wel ter tijt.’
Maer sijn herte was in swaren thoren.121
Node quam hi aen die beide.122
‘Heeft mijn brueder enegen man verloren?
Ic bids u, segt mi die waerheide!’
125
Die bode antworde: ‘Neen hi niet;
Verstaet wel dat ic hebbe geseit,
Ende siet dat ghi daer sijt ter tijt.
Ic hope dat u duecht daer an geleit.’
- ‘Ic salre emmer seker sijn,
130
Ghespaert mi God van der doot.
O wi, lieve brueder mijn!
Dat ic u weet in selker noet
Dat es mi dodelike swaer.
God behoude u in u ere!’
135
Die bode nam orlof daer.
‘Nu gruet mi minen brueder sere!’
Sprac hi met wel swaren moede.
‘Ic saelt wel doen, sijt seker des,’
Andwerde die bode als die vroede,
140
Ende reet wech danen hi comen es.140
Als die bode quam tsinen here ter stede
Hi vraechdem hoet bi den heren stont?
‘Si sijn ghesont ende wel te vreden;’
Maer hi en seidem niet den gront.
145
Die here sprac: ‘Selen si comen hare,145
Mine ghetrouwe lieve vrient?’
- ‘Ja si, here, wet voer ware.’
Doen sprac die here: ‘Hets goet verdient
| |
[p. 81] | |
Dat si mi dus sijn onderdaen,
150
Soe ware dat icse begare.150
Ic salse, of God wilt, wel ontfaen.’
Doen hiet men dat men niet en spare;
Men reider al der dinxs planteit;153
Hi woude hof houden met eren;
155
Daer was menech rijclicheit
Bereit, jeghen die vremde heren.
Maer het ginc al anders dan na sijn gisschen;157
Dies hadde hi in sijn herte verdriet.
Selve soe bereidi hem ter missen;
160
Die vremde heren en quamen niet.
Doen Ons Here God was gheheven
Ginc hi selve ter porten in dien.162
Met dien heeft hi beseven163
Sinen broeder ende ghesien:
165
Hi braehte .L. man te parde,
Ende alsoe vele wel te voet,
Die hem Volgden met snelder vaerde.
Doen dochte die here in sinen moet:
‘Wenen comt desen man ghejaegt?169
170
Men en beghert sijns niet al hier.
Hi haest hem of hi ware versaecht.’
Doen riep hi om sinen messelgier.172
‘Bode, sprac hi, doet mi verstaen
Die boetscap die ic di beval,
175
Hoe dat ghise hebdt ghedaen!
Ic wille die waerheit weten al.’
- ‘Nemet dan in ghenen toren,
Des biddic u, wel lieve here!
Die heren die ghi hebt vercoren
180
En sijn u vriende no min no mere.
| |
[p. 82] | |
Ic seide, here, dat ghi waert in node,
(Om te proeven haren sin)
Van eens machtech mans dode:
Si en wouden u hulpen, noch meer noch min.
185
Wel lieve here, dat verstaet,
Si ontseiden u der hulpen al bloet,
Ende wie den andren ter noet af gaet
Daer en es die vrienscap niet groet.
Doe ic vernam van haren jonsten
190
Reet ic tuwen broeder wert,
Ende ic seide hem, soe ic best conste,
Die woude comen onghespaert.192
Cume condic hem bedieden193
Dat het was in een bestant:194
195
Nu comt hi met desen lieden,
Ende wilt u hulpen metter hant.
In sach hem nieman soe meslaten,197
Dat hi u was soe verre geseten.
Siet, here, nu comt hi u te baten:
200
Setten ter taflen ende doeten eten!200
Ghine connes nerghen bat besteden;
Want hi es u vrient ter noet.’
Mettien soe quam hi ghereden
Voer die porte, ende vraechde al bloet:
205
‘Lieve brueder, eest buten vreden?
Waer sijn si die u willen deeren?
Laet ons trecken daer ter steden.
Wi sullen, oft God wilt, wel verweren.’
Den here verwandelde al sinen sin,209
210
Ende seide: ‘Lieve brueder mijn,
Hier en es mesdaen, no meer no min;
Maer willecome moetti sijn!’
| |
[p. 83] | |
Die here ghinc metten broeder dwaen213
Ende setten neven sijnre ziden.
215
Doen die feeste was ghedaen
Maectise alle gader bliden,
Met groten ghiften die hi hem gaf.
Hi namse mede tsinen raden
Die hem sere dancten daer af,
220
Ende seiden dat sijt gherne daden.
Si scieden alle hoeghelijc van ghinder,
Die metten broeder waren comen.
Des broeders wijf ende sine kinder
Dedi ere, tharen vromen:
225
Hi gaf hen allen goets ghenoech,
Ende dedse woenen binnen den hove.
Die bode, die de boetscap droech,
Hi quammer mede ten groten love;
Want hi hadse orbelic ghedaen
230
Hen beden, als ghi hebt ghehoert.
Hier in soe suldi verstaen
Dat ghi uwe maghen selt setten voert,
Want vremde cnapen ontslupen sciere:233
Dat moeghdi hier in wel versinnen.
235
Ghetrouwe vriende sijn nu diere;
Ter noet mach mense wel bekinnen:
Dat moegdi wel gheloven ode.237
Dat selve bloet heeft quaet te laten;
Ende wie dat sijn ghetrouwe bode
240
Die comen haren here dicke te baten.
Doe dese grote here hadde verdreven
Sinen broeder, bi valschen rade,
Die bode heeft hem al ontgheven,
Ende heeftse ghemaect vrient gestade.
| |
[p. 84] | |
245
Hi es wijs die men mach geraden,
Ende salich die niet en mesdoet.
God bescermse alle van quaden
248
Die dit hebben ghehoert: God geve hem goet!
| |
VII. Twee ghesellen die wouden varen over zee ende vraghdent haren lieve welc si doen wouden.Menech berechten ende vraghen
Ghesciet hen .ij. die minne draghen,
Daer si met rasten sijn bi een.3
Die subtijlheit en es niet cleen
5
Die comen mach van goeder minnen;
Want si versubtijlt alle sinne,
Ende ghevet meneghen hoghen moet.
Op enen tijt ic verstoet
Dat .ij. ghesellen, hoghe ghehoren,
10
Te minnen hadden ute vercoren
Twee goede, werde, reine wijf.
Si dorsten waghen wel haer lijf,
In erenste, in spele, als men mi seide;
Ende dese .ij. vrouwen waren beide
15
Van allen arghe soe behoet,
Dat reinecheit in haren moet
Vore alle saken was verheven.
Dus leiddense een ghenuechlijc leven
Onder hen .iiij., al sonder fel.
20
Op enen tijt het soe ghevel
Dat dese ghesellen beide te samen
Onder een gheselscap quamen,
Daer hem te voren was gheleit,23
Op doghet, sonder dorperheit,24
| |
[p. 85] | |
25
Ofte si wouden varen mede
Int heileghe lant, om salichede,
Ende om te meeren haren lof.27
Soe langhe spraken si hier of,
Dat dese ghesellen over een
30
Hier af spraken, onder hen tween,
Dat si ter goeder tijt wel souden
Segghen hoe, ende wat si wouden.
Maer minne hadse soe beladen
Datse hem tierst wouden beraden
35
Met der ghenre, die hen therte in hopen
Hielt altoes in vrouden open.
Dus beidense enen corten tijt,
Tes si spraken, seker sijt,38
Elc sijnre vrouwen, in nauwen rade.
40
Gherne blivet goet ende ghestade
Wat men in doghden risen doet.
Elc vraghde anderen hoe dat stoet42
Vriendelike van allen saken.
Met rechter liefeleker spraken
45
Hevet die ene aldus gheseit,
Ter gheenre die hem op therte leit:
‘Lieve vrouwe, docht u goet,
Ic volghede gherne minen moet
Om te varen over zee.
50
Noch hebbic ghesellen mee,50
Die gherne souden varen mede;
Maer wet dat ic des niet en dede
Om dat God je werden liet,53
Hen ware u lief, ende ghijt ghebiet.’54
55
Si sprac: ‘Dat ware ons beiden hart;
Maer sent u herte doghden gaert56
Soe eest mi lief ende u bereet;
Maer wet, voer waer, hets mi leet
| |
[p. 86] | |
(Sprac si doen met naten oghen);
60
Maer mocht u lof in doghden hoghen
Ic liet mi gherne costen mede.61
Ghi selt sijn in mijn ghebede;
In alder tijt, soe waer ghi sijt,
Saelt sijn: God onne ons den tijt,
65
Dat ghi moetet weder keren!
Behoudelec uus lijfs ende eren.
Ic hope u sal noch goet ghescien.’
Die ander gheselle sprac mettien:
‘Lieve vrouwe, nu hebbic ghere
70
Met te varen over mere.
Nu soe wilt hier toe gheraden!
Ghi moghet letten ende scaden72
Boven alle die nu leven.
Soe hoeghe sidi in mi verheven;
75
In weldoen ende in wel meenen
Benic u eighen sonder leenen.
Nu raedter toe, ofte ghijt ghebiedt?’
Die vrouwe sprac: ‘Ghine vater niet,78
Op dat ict u benemen can.
80
Men vint meneghen goeden man
Die over zee noit en street;
Maer wildi om weldoen sijn bereet,
Soe blijft! bi uwen gherechten here
Condi verdienen lof ende ere:
85
Bi hem sijt ghi mi goet ghenoech.’
Die ander sprac: ‘Dats onghevoech,
Ghespelinne, dat ghi hem ontraedt
Sijn weldoen, daer hem therte op staet.
Blijft hi hier men saelt u tien.’89
90
Si sprac: ‘God laet wael ghedien!
Es vromicheit in sinen moet
Hi avontuere sijn lijf, sijn goet,
| |
[p. 87] | |
Bi sinen here, in erenste, in spele:
Dat soe hebbic liever vele.
95
Ic macher doch af segghen horen;
Maer bleve hi over zee verloren
Dat ware ene onverwenlijc rouwe.’97
Doen sprac aldus die ander vrouwe:
‘Dat steet in die avontuere al.
100
Wie weet waer hi sterven sal,
Ofte op wat steden ende hoe?
Maer, ans hem God, ende comet daertoe102
Hi mochte over zee bejaghen
Hi mochts te beter sijn alle sijn daghen.104
105
Ende bleve hi oec daer menne kinde,105
Al dade hi over zee sinen inde,
Met moede vore des Gods viande,
Soe bleve sijn ziele Gode te pande,
Ende na sijn lijf een loffelijc lof.’
110
Die ander sprac: ‘Daer en comt niet of
Datter vele prijs ane laghe
Ende ics nemmermeer en saghe!
Wat quamer mi af te baten?
God moeten mi te live laten!114
115
Ic wilne spreken ende sien:
Het mochte soe binnen lants ghescien
Datter sinen here noet an laghe;
Het souden rouwen alle sijn daghe
En ware hi bi hem niet te tide.
120
Hi mach hem hier in storme, in striden
Bat beraden, ende mee,121
Dan of hi strede over zee.
Hier mach hi oec sinen vrienden raden,
Hulpen, ende staen in staden,
125
Ende vernemen hoet met hem es.’
Die ander vrouwe sprac: ‘Ghelovet mi des,
| |
[p. 88] | |
Ende sijts seker, sonder sceren,
Ic soude tsmijns alsoe node ontberen,
Alse ghi den uwen sout vor waer’
130
- ‘Ja, seit si, ende vaert hi daer,
Dat comt al tene bi uwen scouden.131
Haddi ghewilt ghi hadten wel behouden.
Neen, blijft hier! het dunct mi goet.’
- ‘Maer in dien dat sijns selves moet
135
In doeghden es alsoe belast,
Soe sta ic hem in hulpen vast
Van den dienste dien ic vermach.
Saelt sijn, God gheonne ons den dach
Dat hi moete weder keren,
140
Behouden sijns lijfs ende sijnre eren!
Soe eest ene onghelike daet.
Al duncket u nu al dus quaet
Het mochte u namaels wel berouwen,
Ende ic sal tsmijns, in goeder trouwen,
145
Ofte God wilt, wale verbeiden,
Sonder enech afscheiden,
Ende en sal sijns vergeten niet.
Ja wat scaet u dat ghi sciet
Enen bouc, op avontuere?
150
Blijft hi doot oft wert hem tsuere,
Het scijnt datter u niet ane en leit!’
- ‘Ghespelinne, dats sere messeit,
Eest alsoe dat ghi mi tijt!
Maer wanconste ende nijt154
155
Heves langhe gheweest onwaert.’155
Die worden vielen daer soe haert.
Dat verhoerde een out man,
Die haestelijc toe quam,
Daer si dus onderlinghe streden.
160
Hi sprac: ‘Te vele gheseit ter reden
| |
[p. 89] | |
En voeghet ghenen vrouwen wale!’
Mettien lieten si die tale
Ende sweghen beide gader stille.
164
Nu, welc harer hadde den besten wille?
| |
VIII. Van tween kinderen die droeghen ene starcke minne, een ontfarmelijc dinc.Wilen, een stuc hier te voren,
Waren .ij. kinder gheboren2
Ter stat die Babilonien hiet,
Alsoe als men ghescreven siet:
5
Deen hiet Tisbe ende dander Piramus.
Een muer sciet haer beider huus.
Die kinder waren wel gheboren;
Haer scoenheit ginc verre te voren
Vore alle die men tier stonde
10
In den rike vinden conde.
De kindere waren salech, vroe.
Daer holpen alle die gode toe:
Apollon makese beide wijs,
Maer een gaf hen der minnen prijs;
15
Venus, die vrouwe, makese scoene,
Datse daer af droeghen croene;
Juno gaf hen goet ende scat,
Ende Cupido halpen bat:18
Hi dedese oefenen goede werke,
20
Ende onder minnen even sterke.20
Nauwe men die kindre wachte,21
Met herten ende met ghedachte;
| |
[p. 90] | |
Maer die kindere minneden stille
Verholenlike met enen wille:
25
Si daden al der minnen raet,
Sonder dorperliker daet.
Maer dongheval, dat comen moet
Dat den minnare onsachte doet,
Quam hem beiden al te saen.
30
Men liet den maghen verstaen
Dat Tysbe ende Piramus
Ghelieve souden sijn aldus.
Doen benam men hen dat spreken,
Sien, wincken, ende ander treken,
35
Dat antwerden ende dat vraghen,
Ende oec boetscapen draghen,
Dat deen den anderen niet spreken en mach,
Noch van minnen doen ghewach.
Wat moghen doen die .ij. ghelieve,
40
Die met minnen no met brieve
En moghen onder spreken niet?
Des doeghden si beide swaer verdriet.
Ghemeerdert es nu haren noet:
Si baden beide om die doot;
45
Si peinsden vele ende sweghen stille;
Maer selden hadden si haren wille.
Dit herdense meneghen dach,47
Dat elc anderen niet en sach.
Een werf was Tysbe op ghestaen,
50
Als die der minnen niet en conde ontgaen,
Eens morghens in die dagheraet:
Haer selfs en wiste si ghenen raet.
Si ginc vort ende weder;
Si sach opwert ende neder.
55
Daer si ginc aldus allene
Versach si in den muer een kene,56
| |
[p. 91] | |
Neven der kokenen, ende leeter vore.
Daer sach sie bander side dore.58
Soe langhe ginc si al daer staen,
60
Ende Piramus quam daer ghegaen,
Bi avontuere met gherake.61
Nu moghdi horen hare sprake,
Daer hem na langde over een jaer.
Hi seide: ‘Tysbe, sidi daer?’
65
Blide haddense den moet.
Daer elc vore die clove stoet
Waende elc anderen cussen saen,
Ghelijc si voren hadden ghedaen;
Maer die muer, dire tusschen stoet,
70
Benam haer beiden haren spoet.70
Doen custen si al sonder beide
Den muer, daer [hi] stont an een side.
Daer na claghdense haren noet,
Ende hare pine even groet,
75
Waken, suchten, ende beven,
Ende daer na haer droeve leven.
Doen begonde dus haer tale
Tysbe, die over scoene smale:
‘Ay Piramus, ghine mint mi niet!’
80
- ‘Ic doe lief; wat mijns ghesciet
Merket bi u selven dan!
Mach u verhoghen enech man,
Welctijt dat ghi mi niet en siet?
Neent; alsoe es mi ghesciet.
| |
[p. 92] | |
85
Al waric alsoe riken man
Van haven, als men vinden can,
Ende alsoe scoene als Absaloen,
Ende alsoe wijs als Salomoen,
Dat en mochte mi hulpen twint,89
90
In moeste u scouwen, lieve kint.’90
Dus claghden si haren aerbeit,
Haren rouwe ende haer grote leit,
Dat si hadden, nacht ende dach,
Ende hem ghebreken niet en mach.
95
Nu moghdi Tysbe horen spreken,
Die metter minnen was ontsteken:
‘O leider muer, onsalech deel!
Waeromme bestu dus gheheel?
Hoe dic hebdi ons benomen
100
Dat wi te gader souden comen,
Ende der minnen gherne plaghen!
De minne moeti henen draghen!’
Doen sprac die scone Piramus:
‘Tysbe lief, hoe comet dus
105
Wi en sijn doot no en leven?
Maer mi dunct wi sijn begheven
Alse eneghe clusenaren.
Laet ons sien hoe wi ghevaren.
Wine moghen desen ganc
110
Niet bedecken herde lanc;
Want worde mens iet gheware
Der leider niemare112
Die ons langhe heeft begheven
Worde weder opgheheven,
115
Ende soe soude onse scande
Sere lopen achter lande.
Nu, hulpter toe gheraden dan!
Want wijfs sijn vroeder dan de man
| |
[p. 93] | |
Dicwile, van nauwen rade.’
120
- ‘Ay lief, hoe gherne ic dat dade,
Wistic wat ons ware goet!
Maer ic hebbe menegherande moet
Met peinsene in mijn ghedachte.
Ontgingic met u, bi nachte,
125
Als ghi uwen wille hadt ghedaen
Masscien ghi liet mi dan gaen.
Hier omme benic in twifele groet,
In sorghen ende inder noet.’
- ‘Tysbe, mestroudi mijnre tale,
130
En hebdi mi niet gheproeft soe wale,130
Dat ic u minne sonder wanc?
Wanen comt desen ommeganc
Ende desen twifel, daer ghi in sijt?
Al mochtic hebben groet jolijt134
135
Met ere groeter coninghinnen,135
Nochtan soudicse node minnen,
Ende u laten, scoene kint.
Bi lode, ic en lieghe u twint!’138
- ‘Piramus, in mestrouwe u niet;
140
Maer dic eest alsoe ghesciet
Dat men vrouwen loesheit doet;
Maer ic sette lijf ende goet
In u, ende wil met u gaen,
Ende latent ane u trouwe staen.’
145
Het leghet een plein, slecht ende scoene,145
Buten der stat van Babilone,
Tusschen den woude enter rivieren:
Daer stonden boeme menegertieren;
In den overscoene pleine
150
Spranc herde meneghe scoene fonteine.
Daer gheloofden dese twee,
Piramus ende Tysbee,
| |
[p. 94] | |
Emmer te comen bi nachte,
Ende des hadden si ghedachte.
155
Ende alst quam ter middernacht
Stont Tysbe op, die lach ende wacht.
Herde scoene scheen die mane.
Si peinsde haren wech te gane;
Die dore liet si open staen,
160
Ende es dus van huus ghegaen.
De minne makese soe bout.161
Tusschen der rivieren ende dwout
Gincse ten bome wert, van huus,
Ende was daer, eer Piramus.
165
Si sat neder onder den boem,
Ende nam al omme goem166
Ochte si Piramus iet saghe.
Doen sach si comen ute eenre haghen168
Ene vreselike liebaerdinne,
170
Met enen herde grammen zinne
Ghelopen comen daer si sat.
Tysbe vervaerde haer om dat,
Ende vloe aldaer besiden,
Ende liet de liebaerdinne liden,174
175
Midden over ghenen pleine.
Si liep op ghene fonteine176
Drincken, ende keerde weder.
Doen sach si voer haer ligghen neder178
Den scoenen mantel int gras,
180
Dien Tysbee ontfallen was:
Si setter op haren voet,
Ende maecten allen bloet182
Ende scorden menech fout.
Doen keerdese weder in dat wout.
185
Hier binnen was op ghestaen
Piramns, ende quam ghegaen.
| |
[p. 95] | |
Die mane scheen claer als den dach;
Daer hi voren neder sach
Vorkendi die voetstappen int sant,
190
Ende haesten doen al te hant,
Ende quam ghegaen onder den boem
Ende nam al omme entomme goem.
Hi sach den mantel al bebloet.
Doen verwandeldem sijn moet;194
195
Hi verloes al sine cracht,
Ende viel neder in onmacht.
Maer als hi te hem selven quam,
Ende sijn ghedachte weder nam,
Weder hi woude oft en woude,199
200
Dat hise doen roepen soude,
Sijn suete lief Tysbee,
Versuchti .vij. werf ende mee.
‘Ay mi, seiti, scoene wijf,
Dore mi hebdi verloren dlijf!
205
Wats mi elendech man ghesciet!
In mach des vergheten niet.
Ghi doet dat ic u gheboet;
Suete lief, ic hebbe u doot.208
Daeromme salic mi nu hier
210
Dooden. Ic woude tselve dier,
Dat u lijf hevet ghenomen,
Hier voer mi moeste comen,
Ende mi oec mijn leven name.
U doot es mi soe onbequame!’214
215
Doen trac hi sijn sweert onvervaert,
Ende hilt den appel neder waert:
Met siere herten viel hi daer inne.
Dat dede al die sterke minne.
Ay aerme, wat mach men des
220
Dat minne soe ontbeidech es,220
| |
[p. 96] | |
Daer men met minnen es bevaen!
Wat hevet u Piramus mesdaen?222
Waer omme en haddi niet tgheluc
Noch te beiden een clein stuc,
225
Soe hadde hi behouden dlijf?
Ende Tijsbee die als een serech wijf226
Van der beesten was ghevlouwen,227
Haer herte was in groten rouwen:
Si duchte haer voer ongheval,
230
Ochte si weder keren sal;
Doch verwan der minnen cracht.
Alse haer Tysbee hevet bedacht
Dat Piramus mach wesen comen,
Es haer den twifele al benomen:
235
Weder gincse ten boeme wert,
Blodelike ende sere ververt,
Te siene ofti comen si,
Ende als si hem naecte bi,238
Sach si tsweert allen bloet
240
Dat hem ter herten dore woet.
Doen bleef si staende in groten vare,
Ende hadde wonder wat dat ware.
Doch ginc si vort daer hi lach;
Ende als sine alsoe ligghen sach,
245
Dorsteken metten sweerde,
Viel si neder op die erde.
Saen wert si in onmacht,
Ende alst haer weder was ghesacht248
Stont si op crankelike,
250
Ende sprac te hem ontfarmelike:
‘Ay mi, scoene Piramus,
Suete lief, hoe ligdi dus!
| |
[p. 97] | |
Wacharme, hoe stille zwijch di!
Ic ben Tysbe, sprect jeghen mi!’
255
Doen sloech hi doeghen op hare,
Ende sach in haer anschijn clare:
Hi waende haer antwerde gheven257
Ende mettien es hi doot bleven.
Doen viel in onmacht dat edel wijf,
260
Plattelinghe neder op sijn lijf:
Lanc waest eer si ghenas,261
Ende als si becomen was
Seide si: ‘Och leider ongheval!
Wat hebdi ons gheweten al?
265
Maer daer dongheval beghint te gane
Daer blivet gherne hangende ane.
Och, en waren wi onghevallech niet,267
Dit en ware ons niet ghesciet!’
Si dreef de jammerlijcste claghe
270
Die noit wijf dreef in enen daghe.270
Noch sprac Tysbe in deser wijs
Toter zielen haers amijs:272
‘Ontbeidt, lief, ontbeidt na mi!
Ende laet mijn ziele varen met di!
275
Hebben wi bliscap ofte zeer,
Wi bliven te gader emmermeer.’
Doen viel int sweert die joncfrouwe.
Dus endet hare beider rouwe.
Die zielen voeren ewelike
280
Te gadere in der minnen rike:
Daer vondense joncfrouwen ende menegen man,
Meer dan ic ghesegghen can:
Hondert scaren ende mee
Saten te samen twee ende twee,
| |
[p. 98] | |
285
Die ter bliscap sijn ghevaren
Met der minnen maertelaren:
Daer moeten si alle comen binnen
288
Die leven in gherechter minnen!
Deze acht Sproken of Fabliaux worden gevonden in het handschrift der koninklyke Bibliotheek te Brussel, omschreven in het VIe deel der Bibliotheca Hulthemiana, No 192, van omtrent het jaer 1400, en aldaer gemerkt xx, xxiiij, xxviij, lxviij, cxxiiij, clij, cliiij en clix. Het stuk V heeft door het verhael veel overeenkomst met de vertelling De Barat et de Haimet ou les trois larrons, van Jehan de Boves, in de Fabliaux et contes de Barbazan, édition Méon, tom. IV, p. 233, doch is daer geen vertaling van. Dat van Piramus en Thysbe, VIII, houde ik ook voor fraeijer en beter bewerkt dan het fransche in dezelfde Verzameling, IV, p. 326.
J.F. WILLEMS. |
|