Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 10

[p. 51]

Sproken (fabliaux).

I. Dits van den man die gherne dranc.

Dits van den man die herde gherne
Tileec was in de taverne,²
Ende langhe duerde ende hoghe dranc.
Alse hem die tijt waert te lanc,
Ende hem twatken ende drincken ontvacht,⁵
Doe seide hi: ‘Sal enen nacht⁶
Slapen gaen bi mire Messen,⁷
Op minen poelu, mijn eriontdessen⁸
Lone alst mi lonen mach.
Ic sal hier weder sijn eer dach.
Sulke aventure mach mi neken¹¹
In come weder van deser weken.¹²
Mijn wijf mach peinsen ic ben doot.
Nu, bidt vore mi, cleyne ende groet,
Dat ic te dingtide thuus come.’¹⁵
- ‘Wi biddens Gode,’ seiden si some.
- ‘Ay, die noyt en proefde noch en weet
Hoe dat met goeden ghesellen steet,
Die gherne langhe int drinchuus duren
Ende hoe si dat int inde besueren,

2 Tileec, vroeg.

5 Dit is: wanneer hem het eten en drinken ontging. Watken is het diminutief van wade, schenkelvleesch.

6 Sal, voor ic sal.

7 Bi mire Messen, by myne Mechteld (Vergelyk het Woordenboek van Ziemann, verbo Mez); doch in 't handschrift leest men bi sire messen.

8 Poelu, peuluw. - Eriontdessen (??).

11 Neken, genaken.

12 In come, dat ik niet kome.

15 Te dingtide, dit is: by klimmender zonne, in den morgen. Zie Grimm's Deutsche Rechtsalterthümer, bl. 814, en Belgisch Museum, I, bl. 44-45.

[p. 52]

 

Ende hoe si sijn dan thuus ontfaen

 

Tsavons alsi henen gaen!

 

Int inde moeten wi emmer scheyden.

 

Het mochte een steenen herte verleiden

25

Te cloppene vore mijns wijfs dore,

 

Al stondiere al ghewapent vore!’²⁶

 

Het was doncker ende diep

 

Ende hi ghinc thuus; maer hi en riep

 

Noch hi en clopte; maer hi hoerde

30

Dat Sathanas sijn wijf becoerde,³⁰

 

Die wonderlike stont vereert³¹

 

Over een vier, dat qualike beert³²

 

Van quaden groenen elsen houte:

 

Si hadde een lichtvat met smoute

35

Ontsteken, dat haer qualike lichte;

 

Si stont op, ende bevede, ende vergichte³⁶

 

Dat hi moet hebben ongheval,

 

Haer man, eer hi comen sal.

 

‘Desen quaden valschen deyn!³⁹

40

Ic woude ic met hem op een pleyn

 

Mijn leven mochte setten in waechscalen,

 

Al soudic metter zielen betalen!

 

Mijn herte es soe vol van woede,⁴³

 

Dat ic dus schede van minen goede,

45

Dat hi nacht ende dach vergolst!⁴⁵

 

Ic hebbe al desen dach ghepolst⁴⁶

 

Om melc te soeckene te minen kinde.

 

Dat ic doghe dese grote ellende

 

Dies moet hi noch wel qualijc varen,⁴⁹

50

Ende moeti hebben den vierden dach den rede,⁵⁰

 

Die pape ende die costere mede!’⁵¹

26 Al stondiere, al stond gy er.

30 Becoerde, bekoorde, verleidde.

31 Vereert, op den grond (eerde).

32 Beert, bernt, brandt.

36 Vergichte, misgunde, verwenschte.

39 Deyn, reebok, fr. dain.

43 Moede, moedsel, molestia.

45 Vergolst, verzwolgen; van het verbum vergulsen, devorare.

46 Gepolst, beproeft.

49 Varen. Dit woord slaet op geen ander rym. Misschien ontbreekt hier een vers.

50 Den rede, de koorts, of elk andere kwael, waerdoor men bereden wordt.

51 Die pape ende die costere mede. Welligt ziet dit op eenig drinkgelag by uitvaerten of begrafenissen.

[p. 53]

 

Met dien selven soe loyde die coe.

 

Gheraet, wat seide si daer toe?⁵³

 

‘Nu loeyt, seit si, ghi mocht wel loyen!

55

Ons levens mach ons sere vernoyen;⁵⁵

 

Wine hebben voeder no raepbroet;

 

Wi mochten liever wesen doot,

 

Dan dat wi claghen dese ellende.

 

Ic hadde melc ghenoech int spinde

60

Haddic inslach tot deser coe.

 

Si sal gaen tote Paeschen toe

 

Dat wetic wel, eer si jonghen sal,

 

En doe groet ongheval.⁶³

 

Dat hi mi doet dit swaer verdriet,

65

Want hi mi gheen voeder en liet!’

 

Si ghinc Gode sere ontdancken;

 

Si stiet den hont in sijn lancken,

 

Soe dat hi mochte hebben scande;⁶⁸

 

Si smeet die catte met enen brande,

70

Soe dat daer die gheinsteren ute stoven;

 

Si gheliet haer al verscoven;⁷¹

 

Sine wiste haer over wien wreken;

 

Sine conste haer vier niet onsteken;

 

Haer kint sat altoes ende creet

75

Dat sijt wel seven werven smeet.

 

‘God gheve hem scande die u wan,

 

Dat ic u niet ghestillen en can!’

 

Si vliec haer selven ende den vader mede,⁷⁸

 

Niet en wetic oft si haren man dede.⁷⁹

80

Haer man steet vore die dore ende hoert

 

Dat si seit al dese moert.⁸¹

 

Hi peinsde dat hi cloppen sal;

 

Nochtan croep hi in den stal,

 

Ende liet die dore aker staen.⁸⁴

85

Hi dochte dat hem qualike sal vergaen,

53 Geraet, raedt eens!

55 Vernoyen, verdrieten.

63 En doe groet ongheval, t'en ware er een groot ongeval gebeurde.

68 Scande, leed, schade.

71 Verscoven, verstooten, fr. désolée.

78 Vliec, vloekte.

79 Oft si haren man dede, of zy haren man vervloekte.

81 Moert, getier (moord- en brand-geschreeuw); ook schanddaed.

84 Aker, gesloten? in slot, ingehaekt (van den wortel aken, steken)?

[p. 54]

 

Ende soude eer die vlocht kiesen

 

Dan den camp ende sijn lijf verliesen.

 

Haer dochte dat sere te middernacht necte,⁸⁸

 

Ende peinsde dat si sal slapen gaen,

90

Want sijn comen waer ghedaen:

 

Niet dat si beide om sine raste;⁹¹

 

Maer dat si haer van swaren laste

 

Ontladen soude met quaden warde,⁹³

 

Ende dat si met hare ende met baerde

95

Trecken souden onder hen beiden.

 

‘Ic koese den camp; maer liever scheiden!’

 

Haren poelu hadde si ghemaect,

 

Ende ghinc daer op al moeder naect,

 

Ende sechende haren man, na haren wille,⁹⁹

100

Met den ghenen die de helle

 

Regneren moeten ende bewaren,

 

Dat hare man moeste qualike varen,

 

Ende alle quekeers ende dobbeleers mede,¹⁰³

 

Die noyt vrouwen onraste dede.¹⁰⁴

105

Doen blies si die kerse uut ende ginc onder.

 

‘Bi den levene, seit si, mi heeft wonder¹⁰⁶

 

Wat men werct in die taverne!

 

Ic soude morghen soecken gherne,¹⁰⁸

 

Mi derder van sterken wiven,¹⁰⁹

110

Soe en mach hi mi niet ontbliven,¹¹⁰

 

Noch in gheselscap, no in gariten.¹¹¹

 

Ic sal hem maken sijnder eren quite,

 

Ende doen hem leven met groten scanden,

 

Maghicken ghecrighen metten handen!’

115

Haer man es vore die camere comen,

 

Die dese moert al heeft vernomen,

 

Ende sijn herte was vol van rivele.¹¹⁷

 

Hi sprac te hare, tsinen spele:¹¹⁸

88 Zy docht dat het nu zeer naby middernacht was. Necte, genaekte.

91 Raste, rust.

93 Warde, woorden.

99 Sechende, noodigende.

103 Quekeers, spelers met het kwekbord, waerover zie Hoffmann von Fallersleben's aenmerkingen in Horae Belgicae, VI, bl. 170.

104 Noyt. Thans zeggen wy ooit.

106 Bi den levene, bi den levene Onzes Heeren.

108 Soude, lees Souden, zoude hem.

109 Dit is: Ik en twee andere sterke wyven.

110 Ontbliven, ontgaen.

111 Gariten, fr. guérites, houten barakken.

117 Rivele, dartelheid, hetgeen wy in Belgie alwarigheid noemen.

118 Tsinen spele, speelsgewyze.

[p. 55]

 

‘God gheve u goeden avont, vrouwe!

120

Ic bids u op gherechte trouwe,

 

Laet mi sculen desen nacht,

 

Al en hebbic niet ghewracht.

 

Ic sal voertane werken ende om orbore gaen;

 

Ende hebbic jeghen u yet ghedaen,

125

Bi mijns vader ziele, dat es mi leet!’

 

- ‘God gheve u scande! wetti weer huus steet?’¹²⁶

 

- ‘Jaic, seit hi, scone wijf:

 

Grote coude heeft al mijn lijf;

 

Ghi doet mi leven in groten vare.’¹²⁹

130

- ‘God gheve u, seit si, vele quader jare,

 

Gheet u nu al folende af!¹³¹

 

Ghine laet mi, seit si, stroe, no caf,

 

No coren, no melc, no ghelt te broed.¹³³

 

God gheve u scande uwen hoede!’¹³⁴

135

Alle die vloeke waren sine.¹³⁵

 

Voetcoude dede hem grote pine,

 

Ende hi soude tfier gaen gereiden.

 

Maer ‘ghinghe [si] haer die wile cleiden,

 

Ic hadde verloren al mine sake,

140

Noch ic en leefde heden met ghemake;

 

Want si soude tfechten kiesen,

 

Ende ic die vlucht, oft mijn ere verliesen,

 

Tote dat si nemmeer en scoude:¹⁴³

 

Dan quamic onder, opdat si woude.’¹⁴⁴

145

Maer, wat hi seide, si en woude niet spreken.

 

Dit dochte hem wesen quade treken

 

Om van hare te hebbene goet ghetes.¹⁴⁷

 

‘Heefse al heimelike een mes,

126 Wetti weer huus steet? weet gy waer (hoe) 't met u staet?

129 Vare, vrees.

131 Al gaet het u thans zoo liederlyk af. Folen is het fransch fouler, baldadig behandelen, rooven.

133 Te broede, om brood.

134 Uwen hoede, over uw hoofd. In Braband zegt men hood voor hoofd.

135 Allerlei vloeken waren voor hem.

143 Tot zy gedaen hadde met schelden.

144 Onder, onder 't laken, te bedde.

147 Om van hare te hebbene goet ghetes, dan dat hy van haer zou hebben eene goede behandeling. Ghetes is van het verbum tasten, en niet van teisteren, als ik vroeger dacht (Belgisch Museum, VI, bl. 96). Vergelyk De Jager, Verscheidenheden uit het gebied der Nederduitsche Taalkunde, bl. 274.

[p. 56]

 

Ontcledic mi, ic ben te wille,¹⁴⁹

150

Sonder were, al swighende stille.’

 

- ‘God gheve u een quaet jaer op u hoet!

 

Mi ware leet dat ghi waert doot.

 

Ic hebbe liever u armoede te siene

 

Dat u van drinckene steet te ghesciene,

155

Dan ic u maecte uws levens quite,

 

Ende mi niet costen en soude ene mite.’

 

- ‘Ic en segt daer bi niet, seit hi, maer

 

Het es clein wonder al hebbic vaer;

 

Ghi segghet soe wonderlike waerde!¹⁵⁹

160

Maer haesteghe liede sijn van aerde

 

Die vrienthouste ende die beste,¹⁶¹

 

Alst ter noet comt int beste,

 

Ende alsoe hulpe mi God, ghi sijt getrouwe.

 

Oec hebbix in mijn herte rouwe

165

Dat ic u soe dicke hebbe gheerret,¹⁶⁵

 

Ende soe langhe hebbe ghemerret;¹⁶⁶

 

Ende ic saels mi algader hoeden,

 

Voert ane sparen ende vroeden,

 

Ghelijc dat ghi mi raet al tenen.’¹⁶⁹

170

Metten selven ghinc si wenen:

 

Haren moet die sanc met meneghen trane.

 

Hi hielt onlanghe sijn cleder ane;

 

Hi croep onder in dat waerme,

 

Ende nam sijn wijf in sinen aerme.

175

Daertoe peinsde hi selken lost,¹⁷⁵

 

Dat si saen was ghecost¹⁷⁶

 

Van meneghe wonderlike waerde,¹⁷⁷

 

Die voren schenen van duvels aerde.¹⁷⁸

 

Nemmermeer en sal man striden

180

Daer hijt met eren mach laten liden,¹⁸⁰

149 Ic ben te wille, dat is, ik ben geheel te haren wille, in haer bedwang.

159 Waerde, woorden.

161 Vrienthouste, hunnen vrienden het meest genegen (houde).

165 Gheerret, vergramd.

166 Ghemerret, gewacht om 't huis te komen.

169 Al tenen, geheel en al.

175 Lost, lust.

176 Saen, spoedig. - Ghecost, voldaen, de bekostiging, de wedervergelding genoot.

177 Waerde, woorden.

178 Voren, te voren.

180 Liden, voorbygaen.

[p. 57]

 

Jeghen sijn wijf noch jeghen neghene:

 

Hi laetse scelden al moeder lene,¹⁸²

 

Oft hi sal ere ende raste verliesen:

 

Deen van beiden moet hi kiesen.

185

Met beidene wan dese man den camp,¹⁸⁵

 

Met hoveschen worden; maer hi cramp

 

Int dierste van vare, ende na van soenen.

 

Hine beide noit al toter noenen

 

Hine liep weder int cabaret,¹⁸⁹

190

Ende toende hem al onverlet.

 

Dat hi met ghesonden live

 

Ghescheden ware van sinen wive

 

Dies dancte hi Gode, als hi wel mochte.

 

Men vonder noch vele, diese sochte,¹⁹⁴

195

Die dicwile int inde sere besueren

 

Dat si soe langhe int drinchuus dueren.

 

Nu, gheeft mi drincken metter vaert;

 

Want drincken dat es al mijn aert.

 

Ic hadde liever te schedene van minen wive,

200

Dan drinchuus tonberene te minen live.

 

 

 

Explicit.

182 Lene, alleen.

185 Beidene, wachten, geduld.

189 Hine, of hy.

194 Diese sochte, voor: indien men ze zochte.

II. Van den verwenden Keyser.

Grote heren ende mechtich
Die in sinnen sijn bedechtich,
Talre tijt, ende voethoedich,³
In hare moghentheit oetmoedich,
Sijn te prisen als te voren,⁵
Want God selve was gheboren
Van sijnre moeder in oetmoet:
Aen een cruce storte hi sijn bloet

3 Voethoedich, behoedzaem, voorzichtig waer zy hun voet zetten.

5 Als te voren, voornamelyk.

[p. 58]

 

Vore ons allen, dit es openbaer.

10

Verweentheit es vore Gode ommaer;¹⁰

 

Hoverde es sonde boven al,

 

Daer Lucifer om viel den val

 

Van hemelrike in groter pinen;

 

Hoverde es vol van venine,

15

Al eest dat si hem ghenoecht

 

Den ghenen diere hem toe voecht:

 

Sine es met Gode niet vercoren.

 

Anders daghes quam mi te voren

 

Van enen herden mechteghen heer,

20

Die keyser was met groter ere,

 

Scone van leden ende rike,

 

Soe dat men niegherinc sijn ghelike²²

 

En wiste van groter werde,

 

Ende hi was behudere van den swerde²⁴

25

Van kerstenhede al te voren,

 

Ende met goeden wille ghecoren

 

Bi Gods cracht, daert al af comt.

 

Die keyser was voernoemt,²⁸

 

In sinen tide, als hem dochte,

30

Dat sijns ghelijc niet wesen en mochte

 

In al dese werelt gheboren,

 

Noch van goede soe uutvercoren.

 

Dus ghedane waren sine vijf sinne

 

Bi der hoverde diere woonden inne,

35

Die hem dus hoghe deden vermeten.

 

Dese keyser woude emmer weten,

 

Ende leider ane al sijn begheerde,

 

Hoe goet van goude ware sine werde;

 

Hi sprac tot sinen volke al bloet:

40

‘Nu en es niewerinc mijn ghenoet⁴⁰

 

In al die werelt, noch soe vermeert.

 

Ghi heren, hoe vele gouds ben ic weert?

 

Die mi dat mochte doen verstaen

 

Hi souts bate van mi ontfaen:

10 Verweentheit, verwaendheid. - Ommaer, ongeacht, verfoeijelyk.

22 Niegherinc, nergens.

24 Behudere, behoeder, houder, drager.

28 Voernoemt, als de vooste genaemd.

40 Ghenoet, gelyke, pair.

[p. 59]

45

Van goede soudicken maken here.’

 

Dus brachti dicwile buten kere⁴⁶

 

Sine hoghe lieden, die bi hem waren;

 

Want hare negheen en conde openbaren⁴⁸

 

Dies haer meester woude wesen vroet;⁴⁹

50

Maer selc peinsde, in sinen moet

 

Ende in hem selven, dat sijn here

 

Hem hierin verwaende te sere,

 

Dat hi selc dinc weten woude.

 

Sent ghevielt, alst wesen soude,⁵⁴

55

Dat die keyser teenre stede

 

Voer, ende sijn goede liede mede,

 

Die daer waren int lant.

 

Binnen dien quam daer een sergiant⁵⁸

 

Dien riken keyser int ghemoet.

60

Hi sprac: ‘Here, God gheve u goet,

 

Desen dach ende alle daghe,

 

Hets recht dat men uus ghewaghe,

 

In doechden; want ghi sijts wel weert.’

 

Die keyser sprac al onghespaert⁶⁴

65

Alse hi ghewone was te voren:

 

‘Lieve knape, nu laet mi horen,

 

Oft men mi te cope brochte

 

Hoe vele gouds ic ghelden mochte?

 

Condi dies wel berechten mi,

70

(Sprac die keyser vri)

 

Gheven dadic u dusent pont.’

 

Als die knape dat verstont

 

Wert hi blide in sinen sen.

 

Noch sprac die keyser: ‘Knape, ic ben

75

Diet weten wille sekerlike.’

 

Die knape antwerde den keyser rike:

 

‘Om ghelt te gheven, meindi dat?’

 

- ‘Jaic, knape. - ‘Herde cleynen scat

46 Buten kere, in verbystering, wanneer men niet meer weet waer zich keeren. Hoffmann von Fallersleben vertaelt dit gezegde door sinnlos (in zyn glos. op Horae Belg., VI); doch dit zegt wat te veel.

48 Hare negheen, niemand hunner.

49 Dies, wat.

54 Sent, sedert.

58 Sergiant, krygsdienaer.

64 Al onghespaert, zonder dralen.

[p. 60]

 

Waerdi weert telker stede.’

80

- ‘Hoe, houdire u sceren mede?’⁸⁰

 

Sprac die keyser al openbaer.

 

‘Here, ic segghe u hier voer waer,

 

Wildi die waerheit in doechden verstaen.

 

Al hevet God u vele ghedaen,

85

Dat ghi ter werelt sijt verheven,

 

Soudemen u om penninghe gheven,

 

Als men ander have pliet,⁸⁷

 

Ghine waert beter niet,

 

Als ic versta in minen sen,

90

Dan dertich penninghe enen men,⁹⁰

 

Ende mi twifelt of ghi sijt soe goet.’

 

Doen sprac die keyser: ‘Knape, ghi moet

 

Vore al die heren, die hier staen,

 

Emmer dit bevroeden saen,⁹⁴

95

Bi wat saken, ende hoe.’

 

- ‘Here, ic bent diet gherne doe,

 

(Sprac hi) opdat u es bequame.⁹⁷

 

Ghi wet doch wel, dat Gods lichame,

 

Die van al der werelt was here,

100

En gout maer enen penninc mere,

 

Doene Judaes vercochte,¹⁰¹

 

Dat sijn menscheit herde onsochte¹⁰²

 

Aen den cruce moeste besueren,

 

Om dat hi sine creatueren

105

Verloessen woude, die te voren

 

Om Adaems sonden werden verloren,

 

Diet ghebot brac, bi Yeven rade,

 

Daer wi in swaerder onghenade

 

Altemale om waren bleven,

110

En ware God niet ghegheven

 

Om .xxx. penninghe, dore sinen oetmoet.

 

Here, her keyser, sidijs nu vroet

80 Welhoe, schertst gy?

87 Als men voor eenig ander goed doet.

90 Één min dan dertig penningen.

94 Bevroeden, uitleggen.

97 Opdat u es bequame, indien het u aengenaem is.

101 Doene, toen hem.

102 Onsochte, onzacht.

[p. 61]

 

Dat ghi enen penninc argher sijt,¹¹³

 

Dan hi, die al die werelt wijt

115

Maecte met sijnre moghenthede.’

 

Doen viel die keyser in knienghebede

 

Ende veroetmoedechdem, als men seit.

 

‘Verwaentheit ende hoverdicheit

 

(Sprac die keyser) willic laten

120

Al mijn leven ende haten.

 

Knape, ic gheloefde u ter stede

 

Here te makene, bi waerhede;

 

Want en waerdi ic ware verloren.’¹²³

 

Ende dits ghedicht oec al te voren

125

Op desen heren al ghemeyne,

 

Bi den keyser niet alleyne:

 

Si moghent alle wel verstaen

 

Die hare vijf sinne hebben ontfaen;

 

Maer op desen here sprekic voren¹²⁹

130

Diere God toe hevet vercoren.

 

Hieromme, ghi heren, nemet int goede!

 

Dinc om die pine, die met oetmoede

 

God om onsen wille doghede,

 

Ende om sire moeder diene zoghede,

135

Hier beneden tonser baten.

 

Verwentheit es vore Gode ommate:¹³⁶

 

Sine es maer int ontsien bekant.

 

Hier omme seit Jan Van Hollant¹³⁸

 

Dat men wijsheit gheen en vint

140

Beter, dan dat men Gode mint.

 

Dits tere leren ghedicht hem allen,¹⁴¹

142

Die bi hoverden in sonden vallen.

 

 

 

Explicit.

113 Argher, slechter, minder waerd. Ik kan de verklaring van arch door traeg, in Halbertsma's Letterkundige Naoogst, I, bladz. 11, niet byvallen.

123 En waerdi, waert gy het niet, zonder u.

129 Voren, vooral.

136 Ommate, overdaed, overmoed.

138 Jan Van Hollant, waerschynlyk de dichter van dit stuk.

141 Tere leren, tot een les.

[p. 62]

III. Tgoede wijf maect den goeden man ende de geode man maect tgoede wijf.

Tgoede wijf maect den goeden man
Ende de goede man maect tgoede wijf.
Waer deen den anderen doghet an³
Soe sijnt twee sielen ende een lijf.
Scaex soe speelden si, sonder kijf,⁵
Een coopman ende sijn scone joncfrauwe.
Een Oesterlinc, met moede stijf,⁷
Die leet daer vore: si mercten nauwe,⁸
Doe ginc si haren man vertellen
Sine scone ghewaden, sijn dire ghesmide.¹⁰
Hi sprac: ‘dats een van minen ghesellen:
Ic souden ons noden te maeltide,
Maer ic moet nu gaen riden.
In come niet weder voer overmorghen.’¹⁴
Sijn maerte riep hi doe besiden;
Hi sprac: ‘Volgt mi, ic ride verborghen.
Draecht uwer vrouwen desen brief,
Ende segt dat ic die Oesterlinc sy;
Ic spracse gherne, ic hebse lief,
Die heden voer noene leet voer by.’²⁰
Die maerte sprac: ‘Lieve here, dat sy!’
Tot hare vrouwen dat si ghinc:
Si las den brief; het hadde haer vri.²³
Si sprac: ‘Brinct ons den jonghelinc!
Maer latet ierst wel doncker sijn.
Legt ons capune ende roest te viere;²⁶

3 Doghet an, verdraegt (of ter deugd gunstig is).

5 Scaex, des schaeks, als een schaekspel.

7 Oesterlinc, een man van uit de Hanzesteden, een bewooner der kusten van de Oostzee. - Met moede stijf, hoogmoedig.

8 Ging daer voorby. Nauwelyks had zy hem opgemerkt, gezien.

10 Gesmide, sieraed.

14 In, ik en.

20 Leet voer by, voorbyging.

23 Het hadde haer vri, zy was doenvry, mits de afwezigheid van haren man.

26 Leg een kapuin en roostvleesch ten vure.

[p. 63]

 

Spoelt ons die flesschen ende haelt wijn!

 

Mijn man es wech; hine comt niet sciere.

 

Lijsken, haelt ons dien frisscaert hiere.’

30

Tot haren meester dat si ran.

 

Scoen ghewaden ende juwelen diere,

 

Ghelijc den Oesterlinc, dede hi an.

 

In die camer, achter tcleet,

 

Soe was dese goede man gheseten:

35

Hi sprac: ‘blaest ute die keerse ghereet!³⁵

 

Oec soe en mach niemen van ons weten.’

 

Men ghinc daer hoven, drincken ende eten.

 

Daerna ginghen si slapen ende onder.

 

Hi roncte ende blies der vulder spleten.³⁹

40

Dat hadde die vrouwe meer dan wonder:

 

Si waende ghehadt hebben dat wel stont.

 

Hi werp sijn inde in haren scoet;⁴²

 

Van der nacht boet hi haer den mont;

 

Hi hulsde, hi bulsde; die stanc was groet:

45

Te middernacht dat hi opstont,

 

Ende nam haer himde metter hant:

 

Daer in soe draeyde hi enen cloet.⁴⁷

 

Hi leidt oec weder daer hijt vant.

 

Des morghens, in der dagheraet,

50

Soe was dese goede man ghegaen.

 

Die vrouwe seide Lijsken al haren raet,⁵¹

 

Die dorperheit die haer was ghedaen.⁵²

 

Van rouwen soe weende si meneghen traen.

 

Gheleerst, ghespoert, ghegort wel vaste,

55

Soe quam die weert in huus ghegaen.

 

Hi sprac: ‘Gaet koken, ic bringhe u gaste.’

 

Die Oesterlinc hier af niet en weet,

 

Al heeften die coopman met hem brocht:

 

Dat was der vrouwen herde leet.

60

Hi sprac: ‘Ic hebbe hem goet vercocht.’

 

Men ghinc daer hoven met groten lost.

35 Ghereet, aenstonds.

39 Blies der vulder spleten, rankte ook uit zyn achtersten.

42 Inde, achtereinde.

47 Eenen cloet, eenen str...

51 Al haren raet, al wat zy op dat geval wist te bedenken (raden).

52 Dorperheit, schanddaed.

[p. 64]

 

Die vrouwe droech die gherichten toe.

 

Toten Oesterlinc sprac si, sonder gheruchte:

 

‘Hoe stoncti te nacht, vule, onrein coe!

65

Waer omme hebdi mijn himde ontreint?’

 

Si stortte die spise som op sijn cleet.

 

Hi sprac: ‘In weet niet wat ghi meint.’

 

Si verspauwen ende vloecten: dat was hem leet.⁶⁸

 

Met haren voete dat si hem heymelike smeet

70

Voer sijn schenen, dat hi bloet.

 

Si waent dat haer goede man niet en weet.

 

Die Oesterlinc sprac: ‘Es dwijf verwoet?’

 

Die vrouwe ghinc wandelen achter vloere,

 

Ende die weert ghinc sitten op sijn stat.

75

Die Oesterlinc sprac: ‘Dits quaets wijfs voere!⁷⁵

 

Die vrouwe heeft mi begoten al nat.’

 

Oec sprac hi in weet niet wat.

 

Die weert seide: ‘En sijt niet gram;

 

En was noit vremt gast, die hier at,⁷⁹

80

Die onbescouden van hier quam.’⁸⁰

 

Die Oesterlinc sprac: ‘In comer nemmere!

 

U wijf soude mi verspreken ende slaen!’

 

Dese vrouwe es bleven in haer ere:

 

Dat heeft haer goede man ghedaen.

85

Die quaden wille can wederstaen

 

Hi es bedwinghere van den viant.

 

Elc vrouwe neme hier exempel aen,

88

Ende gordt u in der eren bant!

68 Verspauwen, overspuwde hem.

75 Voere, handeling.

79 En was, daer en was.

80 Onbescouden, onuitgescholden.

IV. De mantel van eren.

Hets ghesciet, te menegher stede,
Dat ere vore gout prijst menech man.²
Hoert van enen ridder, die alsoe dede
Daer hem grote doghet lach an.

2 Dat menig man de eer boven het goud stelt.

[p. 65]

5

Hi hadde ene vrouwe: al dat si can

 

Ghecrighen sendese hem buten lande,

 

Daer hi meneghen strijt verwan,

 

Op die felle Gods viande.

 

Dese ridder die lach wel .xij. jaer

10

In heydenesse, te meneghen stride,¹⁰

 

Ende maecte meneghen dooden daer:

 

Hi was bekint, wide ende side;

 

Hi maecte die kerstene dicke blide,

 

Met sinen ridderliken daden,

15

Ende, waerts te doene was tenegher tide,

 

Consti die kerstene wel gheraden;

 

Hi sende elcs jaers te siere vrouwen

 

Om te wetene hoet met haer stoet,

 

Dese goeden ridder ende ghetrouwe.

20

Die vrouwe en spaerde jeghen hem gheen goet,

 

Want haers selfs juwelen, des sijt vroet,

 

Vercochse om hem te sustineren.

 

Dat was eens edels wives moet.

 

Anders vrouwen die hieldens haer scheren,²⁴

25

Soe waer dat eneghe vroude was,²⁵

 

Daer men met vrouwen soude hoven,

 

Daer soe bleef thuus, sijt seker das.²⁷

 

Die ander vrouwen seiden: ‘Si es verscoven;²⁸

 

Want si en mach nemmermeer comen boven:

30

Haer juwelen die sijn soe bescaven,³⁰

 

Men machse oec niet met eren loven:

 

Si moeter haren man met laven.’

 

Die dese vrouwe aldus verspraken

 

Elc wiste luttel wat hi dede,

35

Ende die hem bekint in allen saken

 

Hi doet grote behendechede.

 

Dit goede wijf peinsde ende sede

 

Dat sijt gherne wilde verdraghen

 

Quame haer goede man noch te siere stede,

40

Haers souds herde wel behaghen.

10 In heydenesse, in 't Heidensch-, in 't Sarrazenenland.

24 Vrouwen van andere ridders bespotteden haer deswege.

25 Vroude, vreugd.

27 Soe, zy.

28 Verscoven, verstooten, verlaten.

30 Bescaven, afgesleten.

[p. 66]

 

Van meneghen scofierleken worde⁴¹

 

Hadde dese vrouwe goet verdrach,

 

Daer si haer selven niet in en stoerde.

 

Si peinsde dat God al beteren mach.

45

Voert soe gheviel, op enen dach,

 

Dat si haren goeden man thuus sach comen.

 

Si viel in onmacht, als sine sach:

 

Hi heeftse in sinen arm ghenomen.

 

Alse si bequam doen was si blide,

50

Doen sine ghesont comen sach.

 

Hi hadde ontfaen wonden wide

 

Daer hi litteken af tonen mach;

 

Ende die lanshere dede op enen dach

 

Ene feeste beroepen, den ridder teren.⁵⁴

55

Hi hadde ontfaen soe meneghen slach;

 

Hi wilden met hem doen hoveren.

 

Daer quamen heren ende vrouwen,

 

Die den ridder wilden sien.

 

Daer mocht men scone bliscap scouwen,

60

Ende die goede vrouwe bat mettien

 

Haren goeden man ene bede.

 

Hi seide: ‘Vrouwe, dat sal u gheschien!

 

Bidt dat ghi wilt te deser steden:

 

Dies en willic niet achter tien.’⁶⁴

65

- ‘Soe biddic u, here, oft wesen mach,

 

Dat ghi mine bede wilt verstaen.

 

Sijt minen mantel op desen dach,⁶⁷

 

Als ic [te] sprinsen hove sal gaen!

 

Want bi redene soe hebbict al ghedaen.’

70

Hi seide: ‘Vrouwe, dat doe ic gherne!

 

Daer ghi in doechden moecht volstaen

 

Dies soe en steet mi niet tontberne.’⁷²

 

Ende die vrouwe dede aen hare oude ghewaden;

 

Sine en hadde gheen nieuwe in meneghen tide;

75

Si was met blisscap sere gheladen,

 

Dat hare goede man was bi hare siden.

41 Scofierleken, verguizende.

54 Teren, t'eeren, ter eere.

64 Achter tien, achteruit trekken, achter blyven, nalaten.

67 Dit is: wees gy al wat my verheerlyken kan Vergelyk V^s 83, 84.

72 Tontberne, na te laten.

[p. 67]

 

Si sprac: ‘Ic sal te hove riden

 

Met minen mantel, vol van eren:

 

Daer soe sijn vrouwen met dieren ghesmide,

80

Die met mi langhe hielden haer scheren.’

 

Men brachte haer een peert ter selver stede:

 

Daer soe hief hi op die vrouwe sijn.

 

Si sprac: ‘Here, dore u edelhede⁸³

 

Nu sijt heden den mantel mijn:

85

Int hof en es negheen soe fijn!

 

Ic hebbe u menech werven ghelost;

 

Laet sien of ic gheert sal sijn:

 

Soe hebbic wel bestaet den cost.’⁸⁸

 

Ende hi nam in den arm sine vrouwe,

90

Ende sijn bede te hove ghegaen,⁹⁰

 

Die goede ridder ende ghetrouwe.

 

Men wilde hem doen voren dwaen.⁹²

 

Doen seide hi, daer ment mochte verstaen:

 

‘Vore mijnre vrouwen en dwaic niet:⁹⁴

95

Si heeft mi soe vele eren ghedaen;

 

Ic sal haer dienen als sijt ghebiedt.

 

Doen seiden die vrouwen van groten love

 

Tot mallijc anderen mettien:

 

‘Dese vrouwe en quam in .xij. jaer te hove:

100

Nu sal haer heden groet ere ghescien

 

Van den besten ridder die men int lant vinden can.

 

Dit wonder en hebben wi niet ghesien;

 

Nochtan eest haer ghetroude man.’

 

Die prinse die nam hem bi der hant,

105

Den ridder die men mochte loven,

 

Ende leide den coenen wigant¹⁰⁶

 

Ter tafelen, ende wilde hem setten boven.

 

Hi seide: ‘Ghi heren, ic werde verscoven

 

Satic boven mijnre vrouwen:

110

Ic moet haer dienen in allen hoven:

 

Si was mi in mijnre noet ghetrouwe.’

83 Dore, om.

88 Bestaet, besteed.

90 Bede, beide.

92 Dwaen, afwisschen (de handen).

94 Eerder dan myn vrouw wasch ik myne handen niet.

106 Wigant, stryder, held.

[p. 68]

 

Men dede die vrouwe boven gaen,

 

Den ridder neven hare siden,

 

Ende hi hadse in sinen arm bevaen,

115

Dies was die vrouwe metten bliden.

 

Si seide: ‘Tert voert met uwen ghesinde,¹¹⁶

 

Ghi ridders, ghi heren, ende ghi vrouwen!

 

Besiet minen mantel, daer ic toe tide,

 

Hoe hi met wapenen es doer houwen,

120

Ende besiet hoe hi es ghewracht!

 

Ic deder aen werken .xij. jaer,

 

Dat ic noit en was soe bedacht

 

In hadde om minen mantel vaer.¹²³

 

God danc, nu benic hem soe naer,

125

Dat icken omtrent mi hebbe omvaen,

 

Ende al dat ic hebbe, wet voer waer,

 

Salt e siere eren staen.’

 

Selke die daer te voren met haer boerderde¹²⁸

 

Dede hare nu werdecheit ende ere.

130

Nu besiet hoe si haers spods verwerde,¹³⁰

 

Dese vrouwe met haren goeden here!

 

Onthout dit waerdeken, dat ic u lere:

 

Enen dach ere es hondert jaer,

 

Ende selc ghecrighet ere nemmermeere

135

Al es hi rike, dat wet voer waer.

 

Men diende ginder met groten love;

 

Daer was spise ende wijn planteit,¹³⁷

 

Alsoe behoert te selken hove.

 

Thof en was niemen ontseit.

140

Men hovede daer lanc ende breit,

 

Ende als die feeste was ghedaen,

 

Soe moeste comen een ghescheit,

 

Ende elc voer te siere steden saen,

 

Ende die ridder voer te siere steden

145

Met sijnre vrouwen, ende mettien

 

Hine wilde maken gheen langher beiden.

 

Hi voer heydenesse weder besien;

116 Tert, treedt!

123 In hadde, of ik hadde.

128 Boerderde, boertte, spottede.

130 Nu zie, hoe zy den spot van haer afkeerde.

137 Planteit, overvloed.

[p. 69]

 

Hi nam orlof, het moeste ghescien.

 

Sine sachen daer na nemmermere.¹⁴⁹

150

Seder hoerdic segghen hen drien¹⁵⁰

 

Dat hi staerf in groter eren.

 

Hi was ghewapent van lazure

 

Met .ij. ramshorne van goude.

 

Dese vrome ridder van aventuren

155

En ontsach gheen onghedoude.¹⁵⁵

 

Nu bidden wi Gode menechfoude,

 

Dat hi die ziele moet ontfaen,

 

Ende verren van der helscher coude!¹⁵⁸

159

Hi hevet met wapenen wel ghedaen.

 

 

 

Amen.

149 Sachen, zag hem.

150 Sedert heb ik door drie persoonen hooren zeggen.

155 Onghedoude, ongeduldigheden.

158 Verren, verwyderen.

V. Van iij ghesellen die den bake stalen.

Ghi goede liede, hoort na mie!
Selke boerde en hoerde nie,
Als ic u hier sal vertellen.
Wilen waren .iij. ghesellen:
Scakers, dieve, ende mordenaren⁵
Waren si wel .xx. jaren,
Ende teenre tijt, gheloves mi,
Namen si, al sonder fi,⁸
Enen man wel .c. scilde.
Die ene sprac hine wilde
Hem met dier dinc nemmeer generen;
Hi wouts ave staen ende ontberen;
Want die selc waren in haer doen
Storven gherne in haer scoen,¹⁴
Ofte vor den hancdief si stupen;¹⁵
Men sietse van der galgen drupen:

5 Scakers, roovers.

8 Sonder fi, fransch: sans faire fi.

14 In haer scoen, in hun schoenen, niet in hun bed.

15 Stupen, stuipen, buigen.

[p. 70]

 

Des woudi sijn broet winnen gaen.

 

Van den .ij. sciet hi saen.

 

Met enen dorper dienst hi vant.¹⁹

20

Die knape conste wel int lant

 

Erien, diken, coren saien,²¹

 

Derschen, wannen, sniden, maien.

 

Alsoe wel diendi dare

 

Dat hem die dorper, tenden jare,

25

Sine dochter gaf tenen wive,

 

Ende al sijn goet na sinen live.

 

Tenen tide dese knape

 

Ghemiste van enen scape,

 

Dat hi liep soeken tot hijt vant:

30

Doen sach hi comen int lant

 

Sine .ij. ghesellen bloet,

 

In netten, om der lieden broet.³²

 

De knape liep te sinen wive

 

Ende sprac: ‘Hier comen .ij. keitive;³⁴

35

Minne, dien seldi teten setten;³⁵

 

Siet waer si comen int netten.’

 

Mettien die knape uter duere

 

Ginc, ende sloet hem in die scuere.

 

Saen die .ij. ter dore in spronghen.

40

Watse lasen ofte songhen

 

Dat hebbic te male vergheten;

 

Maer te voren si wel weten

 

Dat haer gheselle es de weert.

 

Si liepen sitten bi den heert.

45

De ghone sach op waer hinc enen bake:⁴⁵

 

He began te wriven sijn kake,⁴⁶

 

Ende sprac: ‘Gheselle, bi sent Bave,

 

Eer morghen vroech sal hi ave!’⁴⁸

 

Die vrouwe, dies gheware waert,

50

Si waende datti sinen baert

19 Met enen dorper, by een' dorpbewooner.

21 Erien, ploegen, akkerbouwen.

32 In netten, als boeven. Zie Kil. op Net-boeven.

34 Keitive, slechte kerels.

35 Minne, liefste.

45 De ghone, de zulke (een van beiden). - Bake, ham, verkenvleesch, stuk spek.

46 He, hy (op zyn platduitsch).

48 Ave, af (afgenomen zyn).

[p. 71]

 

Van der caken sal doen sceren;

 

‘Ja, sprac si met groter eren,

 

Hi es soe swert ende soe ru;

 

Daer toe gevic .ij. penningen nu.’

55

Na den eten die .ij. van danen gaen;

 

Grooten raet datse slaen,

 

Datse selen stelen in der nacht

 

Den bake, hoe wel dat men wacht.

 

Die man quam sinen wive vraghen

60

Hoe haer de .ij. behaghen?

 

Si sprac: ‘Deen sach sere opwaert;

 

Altoes wreef hi sinen baert,

 

Ende sprac: ‘Men moesten ave doen.’

 

Ic gaf den selven gaertsoen

65

Twee penninghe, ter hulpe tier saken.’

 

- ‘Ay, minne, si meinen onsen bake:

 

Te nacht selen sine halen;

 

Ter vaert laetten ons nederdalen!⁶⁸

 

Ten voeten van den bedde wine legghen⁶⁹

70

Diepe int stroe; wijt niemen en segghen.’

 

Die .ij. dieve hen bespraken

 

Datse tsnachts int huus braken.

 

Die een om den bake quam:

 

Hine vanten niet, des was hi gram.

75

Die neder bleef sprac: ‘Hebdine, sech?’

 

Die ander sprac: ‘Die bake es wech.’

 

- ‘Ja, sprac hi, es dat waer?

 

Die dief liep, sonder vaer,

 

Daer die vrouwe lach in slape

80

Bi haren man den goeden knape.

 

Dwijf hi uten slape trac,

 

Die dief, die an haer sprac:

 

‘Segt mi, seitti, lieve minne,

 

Brochti den bake hier inne?

85

Waer hebdine ghedaen?

 

Dwijf den dief antworde saen,

 

Vakrecht, binnen haren mont:⁸⁷

 

‘Ghi brochten ghister navont

68 Ter vaert, spoedig.

69 Wine, wy hem.

87 Vakrecht, voor vakerich, half slapende.

[p. 72]

 

Tonsen voeten hier int stroe.’

90

Die dief sprae: ‘Dat si alsoe.’

 

Dwijf te slapen wert ghereet.

 

Die dief den bake ten halse smeet:

 

Siere verde hiere mede liep.⁹³

 

Die knape langer niet en sliep:

95

Uten slape hi ontbrac.

 

Sijn wijf dit an hem sprac:

 

‘Daer ghi den bake hadt gheleit

 

Moest u te nacht sijn verseit;^{97, 98}

 

U vroetscap en es niet weert een ey!’

100

Die knape sprac: ‘Mijn bake es wey!¹⁰⁰

 

Si hebben wech hare straten¹⁰¹

 

Die .ij. die gisteren aten!

 

Maer in die helle moeten si quelen:

 

Ic salne hen leeren stelen!’

105

Die knape cleedem; na hi ran;

 

Sciere achter haeldi den man

 

Die daer sinen bake droech:

 

Van laste maecti groet ghesoech.¹⁰⁸

 

Dander dief stilde die honde.

110

Die knape sprac met stillen monde,

 

Also ofti sine gheselle ware:

 

‘Die bake wecht u al te sware:

 

Gheeft mi den bake, geselle mijn!

 

Ic salne draghen een lettelkijn.’

115

- ‘Nemten hier! (die dief sede)

 

Want hi brect mi al mine lede.’

 

Den knape begans wel te behaghen;

 

Den bake ginc hi thuus draghen.

 

Die dief, die den bake ontloet,

120

Liep vore: in sijn ontmoet

 

Vant hi sciere den anderen dief.

 

De dief sprac: ‘God gheve u grief!

93 Hy ging er zynen gang mede.

97, 98 Te nacht hebt gy u versproken door te zeggen waer gy het vleesch hebt geleid.

100 Wey, weg.

101 Zy hebben hem weg op hunnen togt. Beter ware: Si hebbene wech harer straten.

108 Ghesoech, gezucht, ademgeblaes van vermoeidheid.

[p. 73]

 

Waer hebdi den bake ghedaen?’

 

De dief die antworde saen:

125

‘Wat? en gavic u den bake niet?’

 

- ‘Ghi daet dat u groet verdriet

 

Gheve, entie goede sente Jan!

 

Ic weet wel dat die goede man

 

Sinen bake onverholen

130

Van uwen halse hevet ghestolen.’

 

- ‘Ic gheloefs wel (dander sprac):

 

Hi hevet ghestolen menech pac;

 

Maer, ontbeit mijn, ic halen weder.’

 

Die dief stac met haesten neder

135

De broec van sinen live.

 

Alsoe pleghen de dorpwive

 

Op thoeft te draghen enen doec,

 

Alsoe wimpeldi sijn broec

 

Over droeghe ende over diep.

140

Tes knapen huse waert hi liep,

 

Ende bleef staende vore den dam.

 

Die knape metten bake quam:

 

Sijn wijf waendi daer wel sien.

 

Hi sprac: ‘Minne, hulpt mien!’

145

Stillekine sprac die dief:

 

‘Gheeft mi den bake, suete lief;

 

Die .ij. dieve moet men raden;’¹⁴⁷

 

Die knape ginc den bake laden

 

Den dief van sinen live.

150

Wel waendi laden sinen wive.

 

Die dief siere verde liep.¹⁵¹

 

Die knape ginc int huus ende riep

 

Met ere luder sprake:

 

‘Ende hebbic emmer minen bake!’

155

Dwijf lach boven ende riep weder:

 

‘Lief, hebben wi den bake weder?’

147 Raden, duchten (door goeden raed voorkomen).

151 Siere verde, zyner vaert, zynen weg.

[p. 74]

 

Die man sprac: ‘Sidi daer boven?

 

Nu en was ic noit soe verscoven!¹⁵⁸

 

Den bake waendic u hebben bevolen;

160

Maer si hebbene mi ghestolen

 

Van den halse, die .ij. keitive;

 

Nochtan laticken hen niet bliven.’

 

Die man liep na: saen hise vant

 

In ene scuere, die int lant

165

Woeste ende die allene stoet.¹⁶⁵

 

Ay, hoort wat die knape doet!

 

Boven de want, onder tac,¹⁶⁷

 

Tenen gate sijn eers hi in stac,

 

Te male bloet, sonder broec.¹⁶⁹

170

Die dief saecht; hi sprac: ‘Loec!¹⁷⁰

 

Gheselle, mijn moeder, vore haer doot,

 

Si was uter maten groot

 

Te male in haer anschijn gheswollen;

 

Haer kinnebacken soe groet als bollen;

175

Thaer haer over doeghen stont;

 

Den nese hinc lanc onder den mont;

 

Sie, gheselle, waer si staet!

 

Vlien es ons de beste raet.’

 

Die .ij. dieve liepen dan.

180

Sinen bake greep de man,

 

Ende liep er mede tsinen huus.

 

Die .ij. dieve, sere confuus,

 

Ter scueren weder si in traken;

 

Maer doen si ghemesten sbaken,

185

Wisten si wel, ter waerhede,

 

Dat de man om sinen bake dede.

 

Si selen weder stelen ganghen,¹⁸⁷

 

Al souden siere omme hanghen.¹⁸⁸

158 Verscoven, ellendig, ongelukkig.

165 Woeste ende allene, afgezonderd en alleen. Stoet slaet zoowel op woeste als op allene.

167 Tac, het dak.

169 Te male, nu teenemael.

170 Loec, kyk!

187 Ganghen, gaen.

188 Siere, zy er.

[p. 75]

 

Si keerden weder in der nachten

190

Ende braken in den dore bachten,¹⁹⁰

 

Een groet gat onder die sille:¹⁹¹

 

Die knape saecht, die emmer wille

 

Sinen bake houden te rechte.

 

Daer sach hi waer een der knechte

195

Tenen gate sinen aerm in stac.

 

De knape sijn swert ute trac:

 

Den dief hi den aerm af sloech;

 

Maer hine maecte gheen ghesoech;

 

Maer hi seide: ‘Gheselle, comt naer!

200

Die bake es mi al te swaer:

 

In machen niet vorder sleepen.

 

Maer ic hebben wel begrepen:

 

Stect oec u hant hier binnen,

 

Den bake selen wi wel ghewinnen.’

205

Die dief dede sanders raet.²⁰⁵

 

Die knape anderwerven slaet

 

Den dief af sijn aerme,

 

Ende riep hi: ‘Wacharme,

 

Minen aerme hebbic verloren!’

210

Die ander sprac: ‘Nu, te voren

 

Verloesic hier oec den minen.

 

Penninghen, hellinghe, potevinen²¹²

 

Moeten wi bidden gaen int lant.

 

Worde oec ons weerc becant

215

Ane de galghe moesten wi waien.

 

Swighen best! lopen wi draien.’

 

Die .ij. dieve liepen vlien.

 

An dit bispel mach men sien²¹⁸

 

Alse een doet bederve quaet,²¹⁹

220

Sie dat hijs te tide ave staet,²²⁰

190 Bachten, van achter.

191 Sille, drempel.

205 Sanders, des anders.

212 Hellinghe, hellingen, zekere muntstukken. - Potevinen, ft. pots-de-vin.

218 Bispel, voorbeeld.

219 Bederve, daed van behoefte (van gewin).

220 Sie, hy zie toe.

[p. 76]

 

Eer hem scade of verdriet

 

Oppenbaer daer af ghesciet:

 

Dies en doet, hets sijn scade.²²³

224

God huede ons van allen quaden!

223 Dies en doet, indien hy 't niet doet.

VI. Van enen here die vremde liede bi hem nam ende verdreef sinen brueder.

Een vrient ter noet es altoes goet,
Des dar ic wel der waerheit gien:²
Die dat bekinnen si sijn vroet,
Soe messelijc eest dat mach ghescien.⁴
Al sijn die vremde met u blide
Om dat ghi hem doet of hebt ghedaen,⁶
Ter noet vallen si in die lide,⁷
Als vrient ter noet sal bi u staen.
Een bode die hem wel verstaet
Ende ghetrouwe es sinen here,
Al ware sijn here in dommer daet
Hi souden bringhen in goeden kere,
Dat sijn here quame te vromen,¹³
Ende sinen vrienden alsoe wel.
Hier af willic te redene comen
Wat eens enen here ghevel,
Die machtich was ende van groten goede
Boven alle sine ommesaten.
Hi was comen van groten bloede,
Dat nu pointen sijn van baten.²⁰

2 Gien, zeggen.

4 Messelijc, wisselvallig.

6 Om dat, om hetgeen.

7 Lide, lyde, ly, dat gedeelte van het schip hetwelk door den wind in het water gedrukt wordt. Zie Winschooten's Seeman, bl. 138. De zin is: Dergelyke lieden helpen u nog meer ten ondere.

13 Te vromen, ten nutte.

20 Punten, oogmerken.

[p. 77]

 

Die here die was wel bekent

 

Wide ende side in groter eren:

 

Hem selven haddi daer toe ghewent

 

Dat hi plach met vremden heren

25

Te houdene meneghe rike hof:

 

Hi namse mede tsinen rade;

 

Maer ander vriende sciet hi of

 

Daert vele bat hadde ghesijn onstade.²⁸

 

Alles enen broeder soe hadde hi:²⁹

30

Si waren van enen bedde beede.³⁰

 

Die een dorste hem nauwe comen bi.³¹

 

Dat dede hi al bi onbesceede.

 

Die brueder was een scamel man;

 

Maer [oft] hi was cranckelijc ghegoet

35

Die here en keerder hem niet an,

 

Hoet met hem geet oft wat hi doet.

 

Hi moest ghedoghen, al waest hem swaer,

 

Ende voer in ene ander stede,

 

Ende gheneerde hem vromelijc daer,

40

Sijn wijf ende sine kindre mede.

 

Dit ghedoeghde meneghen dach,

 

Dat si waren dus versceden,

 

Dat deen den andren niet en sach.

 

Sent dede die here een hoef bereden⁴⁴

45

Costelijc, als hi was ghewoene,

 

Daer hi gheen goet jeghen en spaerde.

 

Hi woude ontbieden alle die gone

 

Dien hi tot sinen hove begheerde.

 

Hi dede comen enen garsoen,

50

Dien hi ondervraghede wel:

 

‘Sech, constu wel ene boetscap doen?’

 

- ‘Ja ic, here; bat dan yemen el⁵²

28 Dewyl hem dit veeleer onnut geweest zoude zyn. Bat, beter.

29 Alles, in alles.

30 Beede, beide.

31 Nauwe, nauwlyks.

44 Hoef, voor hof, hoffeest. Bereden, bereiden.

52 El, anders.

[p. 78]

 

Sal icse doen, ende wel met eren:

 

Laet mi uwen sin verstaen.’

55

Doen noemdi hem alle die vremde heren.

 

Die bode sprac: ‘Het wert ghedaen.’

 

Die bode was ghenindich ende vroet⁵⁷

 

Ende vraghede den here ten selven tide:

 

‘Lieve here, docht u dit goet

60

Ic soude tot uwen broeder riden,

 

Ende bidden mede tot uwen hove:

 

Sekerlike, het ware u ere,

 

Ende ghi moghet wel doen met love.’

 

Dies balch hi hem utermaten sere.⁶⁴

65

Die here sprac: ‘Haest u, swighet stille!

 

Ic en wille mijns broeders comste niet;

 

Rijt wech, ende doet minen wille!’

 

Aldus die bode danen sciet,

 

Diet herde sere int herte deerde

70

Dat hi den vremden was soe vrient,

 

Ende sinen broeder van hem weerde,

 

Dies nerghent mede en hadde verdient.

 

Als die bode quam ten vremden heren

 

Doen sprac hi, bi sijns selves rade:

75

‘Mijn here betrout u al der eren

 

Ende gruet u allen op ghenade!

 

Hi doet u sekerlijc te weten

 

Dat hi es in groter noet,

 

Ende swaerlijc om sijn huus beseten

80

Van enen man, die hi heeft doet.⁸⁰

 

Vaert tot hem, met uwer macht;

 

Helpt hem doch tot enen besceide!’⁸²

 

Die heren waren anders syns bedacht.⁸³

 

Elc aldus den bode seide:

57 Ghenindich, stout, ondernemend.

64 Balch, belgde, vergramde.

80 Doet, gedood.

82 Besceide, verdrag, overeenkomst.

83 Anders syns, anderszins.

[p. 79]

85

‘Het es ons utermaten leet.

 

God die laets hem wel ghenesen!⁸⁶

 

Wine sijnre noch niet toe bereet;

 

Wi moeten int sheren dienste wesen.’

 

Die bode sprac: ‘Wat doet hi dan,

90

Oft ghi hem ter noet af gaet?⁹⁰

 

Ic duchte hi es een verloren man,⁹¹

 

Want al sijn troest aen u staet.’

 

Si seiden: ‘En mach ons niet ghescien

 

Tote hem te comen te desen tiden.’

95

Die bode nam orlof mettien,

 

Ende peinsde dat hi woude riden

 

Tot sijns heren broeder, als hi dede,

 

Dien hi soe lange tijt hadde ghehadt.⁹⁸

 

Doen hi bi hem quam ter stede

100

Sprac hi aldus: ‘Vrient, verstaet!

 

Mijn here u broeder sent mi hare:¹⁰¹

 

Hi heeft enen man versleghen.

 

Tote hem comt openbare

 

Te hulpen, of hi wort beleghen.’

105

Als die broeder dat verstont

 

Doen antwordi sonder sparen:

 

‘Ay, es mijn broeder yet ghewont?

 

Ic wille te hans tot hem varen,¹⁰⁸

 

Met al dat ic gheleisten can.¹⁰⁹

110

Och lasen, dat ic hem ben soe verre!’

 

Aldus wrochte nature in den man,

 

Al was sijn broeder op hem erre.

 

Die bode sprac: ‘Vrient, verstaet!

 

Het es in enen vrede gheset

115

Van heden over .vij. daghe; gaet

 

Tote [hem]; dan eest goet belet.

86 Ghenesen, bevryden, verlossen

90 Oft, indien.

91 Duchte, vreeze.

98 Ghehadt, lees gehaet.

101 Hare, her, hier.

108 Te hans, dadelyk, thans.

109 Gheleisten, geven, bybrengen.

[p. 80]

 

In sondaghe, als die messe es leden,¹¹⁷

 

Set u dan dat ghi daer sijt!

 

Hier binnen soe eest al in vreden:

120

Dan soe comdi wel ter tijt.’

 

Maer sijn herte was in swaren thoren.¹²¹

 

Node quam hi aen die beide.¹²²

 

‘Heeft mijn brueder enegen man verloren?

 

Ic bids u, segt mi die waerheide!’

125

Die bode antworde: ‘Neen hi niet;

 

Verstaet wel dat ic hebbe geseit,

 

Ende siet dat ghi daer sijt ter tijt.

 

Ic hope dat u duecht daer an geleit.’

 

- ‘Ic salre emmer seker sijn,

130

Ghespaert mi God van der doot.

 

O wi, lieve brueder mijn!

 

Dat ic u weet in selker noet

 

Dat es mi dodelike swaer.

 

God behoude u in u ere!’

135

Die bode nam orlof daer.

 

‘Nu gruet mi minen brueder sere!’

 

Sprac hi met wel swaren moede.

 

‘Ic saelt wel doen, sijt seker des,’

 

Andwerde die bode als die vroede,

140

Ende reet wech danen hi comen es.¹⁴⁰

 

Als die bode quam tsinen here ter stede

 

Hi vraechdem hoet bi den heren stont?

 

‘Si sijn ghesont ende wel te vreden;’

 

Maer hi en seidem niet den gront.

145

Die here sprac: ‘Selen si comen hare,¹⁴⁵

 

Mine ghetrouwe lieve vrient?’

 

- ‘Ja si, here, wet voer ware.’

 

Doen sprac die here: ‘Hets goet verdient

117 Zondag, als de mis zal zyn gedaen.

121 Thoren, verdriet.

122 Die beide, dien uitstel, dit verbeiden.

140 Danen, daer van daen.

145 Hare, herwaerts.

[p. 81]

 

Dat si mi dus sijn onderdaen,

150

Soe ware dat icse begare.¹⁵⁰

 

Ic salse, of God wilt, wel ontfaen.’

 

Doen hiet men dat men niet en spare;

 

Men reider al der dinxs planteit;¹⁵³

 

Hi woude hof houden met eren;

155

Daer was menech rijclicheit

 

Bereit, jeghen die vremde heren.

 

Maer het ginc al anders dan na sijn gisschen;¹⁵⁷

 

Dies hadde hi in sijn herte verdriet.

 

Selve soe bereidi hem ter missen;

160

Die vremde heren en quamen niet.

 

Doen Ons Here God was gheheven

 

Ginc hi selve ter porten in dien.¹⁶²

 

Met dien heeft hi beseven¹⁶³

 

Sinen broeder ende ghesien:

165

Hi braehte .L. man te parde,

 

Ende alsoe vele wel te voet,

 

Die hem Volgden met snelder vaerde.

 

Doen dochte die here in sinen moet:

 

‘Wenen comt desen man ghejaegt?¹⁶⁹

170

Men en beghert sijns niet al hier.

 

Hi haest hem of hi ware versaecht.’

 

Doen riep hi om sinen messelgier.¹⁷²

 

‘Bode, sprac hi, doet mi verstaen

 

Die boetscap die ic di beval,

175

Hoe dat ghise hebdt ghedaen!

 

Ic wille die waerheit weten al.’

 

- ‘Nemet dan in ghenen toren,

 

Des biddic u, wel lieve here!

 

Die heren die ghi hebt vercoren

180

En sijn u vriende no min no mere.

150 Begare, begeere, verlange.

153 Reider, bereidde er. - Planteit, overvloed.

157 Gisschen (sic).

162 In dien; 't zelfde als mettien.

163 Beseven, vernomen.

169 Wenen, wanen, waer vandaen.

172 Messelgier, messagier.

[p. 82]

 

Ic seide, here, dat ghi waert in node,

 

(Om te proeven haren sin)

 

Van eens machtech mans dode:

 

Si en wouden u hulpen, noch meer noch min.

185

Wel lieve here, dat verstaet,

 

Si ontseiden u der hulpen al bloet,

 

Ende wie den andren ter noet af gaet

 

Daer en es die vrienscap niet groet.

 

Doe ic vernam van haren jonsten

190

Reet ic tuwen broeder wert,

 

Ende ic seide hem, soe ic best conste,

 

Die woude comen onghespaert.¹⁹²

 

Cume condic hem bedieden¹⁹³

 

Dat het was in een bestant:¹⁹⁴

195

Nu comt hi met desen lieden,

 

Ende wilt u hulpen metter hant.

 

In sach hem nieman soe meslaten,¹⁹⁷

 

Dat hi u was soe verre geseten.

 

Siet, here, nu comt hi u te baten:

200

Setten ter taflen ende doeten eten!²⁰⁰

 

Ghine connes nerghen bat besteden;

 

Want hi es u vrient ter noet.’

 

Mettien soe quam hi ghereden

 

Voer die porte, ende vraechde al bloet:

205

‘Lieve brueder, eest buten vreden?

 

Waer sijn si die u willen deeren?

 

Laet ons trecken daer ter steden.

 

Wi sullen, oft God wilt, wel verweren.’

 

Den here verwandelde al sinen sin,²⁰⁹

210

Ende seide: ‘Lieve brueder mijn,

 

Hier en es mesdaen, no meer no min;

 

Maer willecome moetti sijn!’

192 Onghespaert, zonder tydverlies.

193 Cume, nauwelyks.

194 Dat er over de zaek een bestand was aengegaen.

197 In, ik en.

200 Setten, zet hem.

209 Verwandelde, veranderde.

[p. 83]

 

Die here ghinc metten broeder dwaen²¹³

 

Ende setten neven sijnre ziden.

215

Doen die feeste was ghedaen

 

Maectise alle gader bliden,

 

Met groten ghiften die hi hem gaf.

 

Hi namse mede tsinen raden

 

Die hem sere dancten daer af,

220

Ende seiden dat sijt gherne daden.

 

Si scieden alle hoeghelijc van ghinder,

 

Die metten broeder waren comen.

 

Des broeders wijf ende sine kinder

 

Dedi ere, tharen vromen:

225

Hi gaf hen allen goets ghenoech,

 

Ende dedse woenen binnen den hove.

 

Die bode, die de boetscap droech,

 

Hi quammer mede ten groten love;

 

Want hi hadse orbelic ghedaen

230

Hen beden, als ghi hebt ghehoert.

 

Hier in soe suldi verstaen

 

Dat ghi uwe maghen selt setten voert,

 

Want vremde cnapen ontslupen sciere:²³³

 

Dat moeghdi hier in wel versinnen.

235

Ghetrouwe vriende sijn nu diere;

 

Ter noet mach mense wel bekinnen:

 

Dat moegdi wel gheloven ode.²³⁷

 

Dat selve bloet heeft quaet te laten;

 

Ende wie dat sijn ghetrouwe bode

240

Die comen haren here dicke te baten.

 

Doe dese grote here hadde verdreven

 

Sinen broeder, bi valschen rade,

 

Die bode heeft hem al ontgheven,

 

Ende heeftse ghemaect vrient gestade.

213 Dwaen, zich reinigen. Het was een bewys van toegenegenheid wanneer men dit getweeën deed.

233 Sciere, spoedig.

237 Ode, odelyk, gemakkelyk. Zie De Jager's Taalkundig Magazijn, I, bladz. 297. Noode, thans nog gebruikelyk, is dus ongemakkelyk.

[p. 84]

245

Hi es wijs die men mach geraden,

 

Ende salich die niet en mesdoet.

 

God bescermse alle van quaden

248

Die dit hebben ghehoert: God geve hem goet!

VII. Twee ghesellen die wouden varen over zee ende vraghdent haren lieve welc si doen wouden.

Menech berechten ende vraghen
Ghesciet hen .ij. die minne draghen,
Daer si met rasten sijn bi een.³
Die subtijlheit en es niet cleen
Die comen mach van goeder minnen;
Want si versubtijlt alle sinne,
Ende ghevet meneghen hoghen moet.
Op enen tijt ic verstoet
Dat .ij. ghesellen, hoghe ghehoren,
Te minnen hadden ute vercoren
Twee goede, werde, reine wijf.
Si dorsten waghen wel haer lijf,
In erenste, in spele, als men mi seide;
Ende dese .ij. vrouwen waren beide
Van allen arghe soe behoet,
Dat reinecheit in haren moet
Vore alle saken was verheven.
Dus leiddense een ghenuechlijc leven
Onder hen .iiij., al sonder fel.
Op enen tijt het soe ghevel
Dat dese ghesellen beide te samen
Onder een gheselscap quamen,
Daer hem te voren was gheleit,²³
Op doghet, sonder dorperheit,²⁴

3 Met rasten, rustig.

23 Hem, hun.

24 Op doghet, deugdelyker wyze. Dorperheit, slechtheid.

[p. 85]

25

Ofte si wouden varen mede

 

Int heileghe lant, om salichede,

 

Ende om te meeren haren lof.²⁷

 

Soe langhe spraken si hier of,

 

Dat dese ghesellen over een

30

Hier af spraken, onder hen tween,

 

Dat si ter goeder tijt wel souden

 

Segghen hoe, ende wat si wouden.

 

Maer minne hadse soe beladen

 

Datse hem tierst wouden beraden

35

Met der ghenre, die hen therte in hopen

 

Hielt altoes in vrouden open.

 

Dus beidense enen corten tijt,

 

Tes si spraken, seker sijt,³⁸

 

Elc sijnre vrouwen, in nauwen rade.

40

Gherne blivet goet ende ghestade

 

Wat men in doghden risen doet.

 

Elc vraghde anderen hoe dat stoet⁴²

 

Vriendelike van allen saken.

 

Met rechter liefeleker spraken

45

Hevet die ene aldus gheseit,

 

Ter gheenre die hem op therte leit:

 

‘Lieve vrouwe, docht u goet,

 

Ic volghede gherne minen moet

 

Om te varen over zee.

50

Noch hebbic ghesellen mee,⁵⁰

 

Die gherne souden varen mede;

 

Maer wet dat ic des niet en dede

 

Om dat God je werden liet,⁵³

 

Hen ware u lief, ende ghijt ghebiet.’⁵⁴

55

Si sprac: ‘Dat ware ons beiden hart;

 

Maer sent u herte doghden gaert⁵⁶

 

Soe eest mi lief ende u bereet;

 

Maer wet, voer waer, hets mi leet

27 Meeren, vermeerderen.

38 Tes, tot dat.

42 Anderen, aen den anderen.

50 Mee, meer.

53 Wat ook God ooit mogt laten gebeuren.

54 Hen, het en.

56 Maer dewyl uw hart tot deugd begeerig is.

[p. 86]

 

(Sprac si doen met naten oghen);

60

Maer mocht u lof in doghden hoghen

 

Ic liet mi gherne costen mede.⁶¹

 

Ghi selt sijn in mijn ghebede;

 

In alder tijt, soe waer ghi sijt,

 

Saelt sijn: God onne ons den tijt,

65

Dat ghi moetet weder keren!

 

Behoudelec uus lijfs ende eren.

 

Ic hope u sal noch goet ghescien.’

 

Die ander gheselle sprac mettien:

 

‘Lieve vrouwe, nu hebbic ghere

70

Met te varen over mere.

 

Nu soe wilt hier toe gheraden!

 

Ghi moghet letten ende scaden⁷²

 

Boven alle die nu leven.

 

Soe hoeghe sidi in mi verheven;

75

In weldoen ende in wel meenen

 

Benic u eighen sonder leenen.

 

Nu raedter toe, ofte ghijt ghebiedt?’

 

Die vrouwe sprac: ‘Ghine vater niet,⁷⁸

 

Op dat ict u benemen can.

80

Men vint meneghen goeden man

 

Die over zee noit en street;

 

Maer wildi om weldoen sijn bereet,

 

Soe blijft! bi uwen gherechten here

 

Condi verdienen lof ende ere:

85

Bi hem sijt ghi mi goet ghenoech.’

 

Die ander sprac: ‘Dats onghevoech,

 

Ghespelinne, dat ghi hem ontraedt

 

Sijn weldoen, daer hem therte op staet.

 

Blijft hi hier men saelt u tien.’⁸⁹

90

Si sprac: ‘God laet wael ghedien!

 

Es vromicheit in sinen moet

 

Hi avontuere sijn lijf, sijn goet,

61 Ik zou my de smart, die het my kosten moest, getroosten.

72 Letten, doen nalaten, beletten.

78 Vater, voor vaert er.

89 Tien, aentygen.

[p. 87]

 

Bi sinen here, in erenste, in spele:

 

Dat soe hebbic liever vele.

95

Ic macher doch af segghen horen;

 

Maer bleve hi over zee verloren

 

Dat ware ene onverwenlijc rouwe.’⁹⁷

 

Doen sprac aldus die ander vrouwe:

 

‘Dat steet in die avontuere al.

100

Wie weet waer hi sterven sal,

 

Ofte op wat steden ende hoe?

 

Maer, ans hem God, ende comet daertoe¹⁰²

 

Hi mochte over zee bejaghen

 

Hi mochts te beter sijn alle sijn daghen.¹⁰⁴

105

Ende bleve hi oec daer menne kinde,¹⁰⁵

 

Al dade hi over zee sinen inde,

 

Met moede vore des Gods viande,

 

Soe bleve sijn ziele Gode te pande,

 

Ende na sijn lijf een loffelijc lof.’

110

Die ander sprac: ‘Daer en comt niet of

 

Datter vele prijs ane laghe

 

Ende ics nemmermeer en saghe!

 

Wat quamer mi af te baten?

 

God moeten mi te live laten!¹¹⁴

115

Ic wilne spreken ende sien:

 

Het mochte soe binnen lants ghescien

 

Datter sinen here noet an laghe;

 

Het souden rouwen alle sijn daghe

 

En ware hi bi hem niet te tide.

120

Hi mach hem hier in storme, in striden

 

Bat beraden, ende mee,¹²¹

 

Dan of hi strede over zee.

 

Hier mach hi oec sinen vrienden raden,

 

Hulpen, ende staen in staden,

125

Ende vernemen hoet met hem es.’

 

Die ander vrouwe sprac: ‘Ghelovet mi des,

97 Onverwenlijc rouwe, onverwinnelyke (of niet te verwennen?) rouw.

102 Ans, jonde des.

104 Hi mochts. Versta. wat hem mogt.

105 Menne kinde, men hem kende.

114 Te live, in leven.

121 Bat, beter.

[p. 88]

 

Ende sijts seker, sonder sceren,

 

Ic soude tsmijns alsoe node ontberen,

 

Alse ghi den uwen sout vor waer’

130

- ‘Ja, seit si, ende vaert hi daer,

 

Dat comt al tene bi uwen scouden.¹³¹

 

Haddi ghewilt ghi hadten wel behouden.

 

Neen, blijft hier! het dunct mi goet.’

 

- ‘Maer in dien dat sijns selves moet

135

In doeghden es alsoe belast,

 

Soe sta ic hem in hulpen vast

 

Van den dienste dien ic vermach.

 

Saelt sijn, God gheonne ons den dach

 

Dat hi moete weder keren,

140

Behouden sijns lijfs ende sijnre eren!

 

Soe eest ene onghelike daet.

 

Al duncket u nu al dus quaet

 

Het mochte u namaels wel berouwen,

 

Ende ic sal tsmijns, in goeder trouwen,

145

Ofte God wilt, wale verbeiden,

 

Sonder enech afscheiden,

 

Ende en sal sijns vergeten niet.

 

Ja wat scaet u dat ghi sciet

 

Enen bouc, op avontuere?

150

Blijft hi doot oft wert hem tsuere,

 

Het scijnt datter u niet ane en leit!’

 

- ‘Ghespelinne, dats sere messeit,

 

Eest alsoe dat ghi mi tijt!

 

Maer wanconste ende nijt¹⁵⁴

155

Heves langhe gheweest onwaert.’¹⁵⁵

 

Die worden vielen daer soe haert.

 

Dat verhoerde een out man,

 

Die haestelijc toe quam,

 

Daer si dus onderlinghe streden.

160

Hi sprac: ‘Te vele gheseit ter reden

131 Dat komt gelykelyk door uwe schuld.

154 Wancoste, wangunst, argwaen.

155 Onwaert, veracht.

[p. 89]

 

En voeghet ghenen vrouwen wale!’

 

Mettien lieten si die tale

 

Ende sweghen beide gader stille.

164

Nu, welc harer hadde den besten wille?

VIII. Van tween kinderen die droeghen ene starcke minne, een ontfarmelijc dinc.

Wilen, een stuc hier te voren,
Waren .ij. kinder gheboren²
Ter stat die Babilonien hiet,
Alsoe als men ghescreven siet:
Deen hiet Tisbe ende dander Piramus.
Een muer sciet haer beider huus.
Die kinder waren wel gheboren;
Haer scoenheit ginc verre te voren
Vore alle die men tier stonde
In den rike vinden conde.
De kindere waren salech, vroe.
Daer holpen alle die gode toe:
Apollon makese beide wijs,
Maer een gaf hen der minnen prijs;
Venus, die vrouwe, makese scoene,
Datse daer af droeghen croene;
Juno gaf hen goet ende scat,
Ende Cupido halpen bat:¹⁸
Hi dedese oefenen goede werke,
Ende onder minnen even sterke.²⁰
Nauwe men die kindre wachte,²¹
Met herten ende met ghedachte;

2 Weleer, een stuk tyds hier te voren.

18 Halpen bat, hielp hen nog beter.

20 Onder minnen, elkander beminnen (onder elkander).

21 Wachte, bewaekte.

[p. 90]

 

Maer die kindere minneden stille

 

Verholenlike met enen wille:

25

Si daden al der minnen raet,

 

Sonder dorperliker daet.

 

Maer dongheval, dat comen moet

 

Dat den minnare onsachte doet,

 

Quam hem beiden al te saen.

30

Men liet den maghen verstaen

 

Dat Tysbe ende Piramus

 

Ghelieve souden sijn aldus.

 

Doen benam men hen dat spreken,

 

Sien, wincken, ende ander treken,

35

Dat antwerden ende dat vraghen,

 

Ende oec boetscapen draghen,

 

Dat deen den anderen niet spreken en mach,

 

Noch van minnen doen ghewach.

 

Wat moghen doen die .ij. ghelieve,

40

Die met minnen no met brieve

 

En moghen onder spreken niet?

 

Des doeghden si beide swaer verdriet.

 

Ghemeerdert es nu haren noet:

 

Si baden beide om die doot;

45

Si peinsden vele ende sweghen stille;

 

Maer selden hadden si haren wille.

 

Dit herdense meneghen dach,⁴⁷

 

Dat elc anderen niet en sach.

 

Een werf was Tysbe op ghestaen,

50

Als die der minnen niet en conde ontgaen,

 

Eens morghens in die dagheraet:

 

Haer selfs en wiste si ghenen raet.

 

Si ginc vort ende weder;

 

Si sach opwert ende neder.

55

Daer si ginc aldus allene

 

Versach si in den muer een kene,⁵⁶

47 Herdense, stonden ze door.

56 Versach, zag. - Kene, keen, weer in 't hout, wat gewoonlyk een gat veroorzaekt, dus hier een waergat. In Der minnen loep, II^e boek, vers 989, is dit een veynsterkijn:

Een cleyn veynsterkijn, wijt ende ront,
Dat twisschen beyden muren stont,
Mit yseren tralyen vast ghewracht,
Daer plaghen sy, alst was by nacht,
In heymeliker vergaderinghen
Te vercallen haren dinghen.

[p. 91]

 

Neven der kokenen, ende leeter vore.

 

Daer sach sie bander side dore.⁵⁸

 

Soe langhe ginc si al daer staen,

60

Ende Piramus quam daer ghegaen,

 

Bi avontuere met gherake.⁶¹

 

Nu moghdi horen hare sprake,

 

Daer hem na langde over een jaer.

 

Hi seide: ‘Tysbe, sidi daer?’

65

Blide haddense den moet.

 

Daer elc vore die clove stoet

 

Waende elc anderen cussen saen,

 

Ghelijc si voren hadden ghedaen;

 

Maer die muer, dire tusschen stoet,

70

Benam haer beiden haren spoet.⁷⁰

 

Doen custen si al sonder beide

 

Den muer, daer [hi] stont an een side.

 

Daer na claghdense haren noet,

 

Ende hare pine even groet,

75

Waken, suchten, ende beven,

 

Ende daer na haer droeve leven.

 

Doen begonde dus haer tale

 

Tysbe, die over scoene smale:

 

‘Ay Piramus, ghine mint mi niet!’

80

- ‘Ic doe lief; wat mijns ghesciet

 

Merket bi u selven dan!

 

Mach u verhoghen enech man,

 

Welctijt dat ghi mi niet en siet?

 

Neent; alsoe es mi ghesciet.

58 Bander side, ter andere zyde.

61 Met gherake, juist van pas. 'T zelfde als te ghereke.

70 Spoet, voorspoed.

[p. 92]

85

Al waric alsoe riken man

 

Van haven, als men vinden can,

 

Ende alsoe scoene als Absaloen,

 

Ende alsoe wijs als Salomoen,

 

Dat en mochte mi hulpen twint,⁸⁹

90

In moeste u scouwen, lieve kint.’⁹⁰

 

Dus claghden si haren aerbeit,

 

Haren rouwe ende haer grote leit,

 

Dat si hadden, nacht ende dach,

 

Ende hem ghebreken niet en mach.

95

Nu moghdi Tysbe horen spreken,

 

Die metter minnen was ontsteken:

 

‘O leider muer, onsalech deel!

 

Waeromme bestu dus gheheel?

 

Hoe dic hebdi ons benomen

100

Dat wi te gader souden comen,

 

Ende der minnen gherne plaghen!

 

De minne moeti henen draghen!’

 

Doen sprac die scone Piramus:

 

‘Tysbe lief, hoe comet dus

105

Wi en sijn doot no en leven?

 

Maer mi dunct wi sijn begheven

 

Alse eneghe clusenaren.

 

Laet ons sien hoe wi ghevaren.

 

Wine moghen desen ganc

110

Niet bedecken herde lanc;

 

Want worde mens iet gheware

 

Der leider niemare¹¹²

 

Die ons langhe heeft begheven

 

Worde weder opgheheven,

115

Ende soe soude onse scande

 

Sere lopen achter lande.

 

Nu, hulpter toe gheraden dan!

 

Want wijfs sijn vroeder dan de man

89 Twint, niets.

90 In, of ik.

112 Van de droevige ruchtbaerheid.

[p. 93]

 

Dicwile, van nauwen rade.’

120

- ‘Ay lief, hoe gherne ic dat dade,

 

Wistic wat ons ware goet!

 

Maer ic hebbe menegherande moet

 

Met peinsene in mijn ghedachte.

 

Ontgingic met u, bi nachte,

125

Als ghi uwen wille hadt ghedaen

 

Masscien ghi liet mi dan gaen.

 

Hier omme benic in twifele groet,

 

In sorghen ende inder noet.’

 

- ‘Tysbe, mestroudi mijnre tale,

130

En hebdi mi niet gheproeft soe wale,¹³⁰

 

Dat ic u minne sonder wanc?

 

Wanen comt desen ommeganc

 

Ende desen twifel, daer ghi in sijt?

 

Al mochtic hebben groet jolijt¹³⁴

135

Met ere groeter coninghinnen,¹³⁵

 

Nochtan soudicse node minnen,

 

Ende u laten, scoene kint.

 

Bi lode, ic en lieghe u twint!’¹³⁸

 

- ‘Piramus, in mestrouwe u niet;

140

Maer dic eest alsoe ghesciet

 

Dat men vrouwen loesheit doet;

 

Maer ic sette lijf ende goet

 

In u, ende wil met u gaen,

 

Ende latent ane u trouwe staen.’

145

Het leghet een plein, slecht ende scoene,¹⁴⁵

 

Buten der stat van Babilone,

 

Tusschen den woude enter rivieren:

 

Daer stonden boeme menegertieren;

 

In den overscoene pleine

150

Spranc herde meneghe scoene fonteine.

 

Daer gheloofden dese twee,

 

Piramus ende Tysbee,

130 Gheproeft, getoond.

134 Jolijt, vreugdgenot.

135 Ere, eene.

138 Bylo, ik liege u geenszins.

145 Slecht, effen.

[p. 94]

 

Emmer te comen bi nachte,

 

Ende des hadden si ghedachte.

155

Ende alst quam ter middernacht

 

Stont Tysbe op, die lach ende wacht.

 

Herde scoene scheen die mane.

 

Si peinsde haren wech te gane;

 

Die dore liet si open staen,

160

Ende es dus van huus ghegaen.

 

De minne makese soe bout.¹⁶¹

 

Tusschen der rivieren ende dwout

 

Gincse ten bome wert, van huus,

 

Ende was daer, eer Piramus.

165

Si sat neder onder den boem,

 

Ende nam al omme goem¹⁶⁶

 

Ochte si Piramus iet saghe.

 

Doen sach si comen ute eenre haghen¹⁶⁸

 

Ene vreselike liebaerdinne,

170

Met enen herde grammen zinne

 

Ghelopen comen daer si sat.

 

Tysbe vervaerde haer om dat,

 

Ende vloe aldaer besiden,

 

Ende liet de liebaerdinne liden,¹⁷⁴

175

Midden over ghenen pleine.

 

Si liep op ghene fonteine¹⁷⁶

 

Drincken, ende keerde weder.

 

Doen sach si voer haer ligghen neder¹⁷⁸

 

Den scoenen mantel int gras,

180

Dien Tysbee ontfallen was:

 

Si setter op haren voet,

 

Ende maecten allen bloet¹⁸²

 

Ende scorden menech fout.

 

Doen keerdese weder in dat wout.

185

Hier binnen was op ghestaen

 

Piramns, ende quam ghegaen.

161 Bout, stoutmoedig.

166 Goem, merk.

168 Ute eenre haghen, uit een boschje.

174 Liden, voorby gaen.

176 Op, by.

178 Si, namelyk de leeuwinne.

182 Bloet, bebloet.

[p. 95]

 

Die mane scheen claer als den dach;

 

Daer hi voren neder sach

 

Vorkendi die voetstappen int sant,

190

Ende haesten doen al te hant,

 

Ende quam ghegaen onder den boem

 

Ende nam al omme entomme goem.

 

Hi sach den mantel al bebloet.

 

Doen verwandeldem sijn moet;¹⁹⁴

195

Hi verloes al sine cracht,

 

Ende viel neder in onmacht.

 

Maer als hi te hem selven quam,

 

Ende sijn ghedachte weder nam,

 

Weder hi woude oft en woude,¹⁹⁹

200

Dat hise doen roepen soude,

 

Sijn suete lief Tysbee,

 

Versuchti .vij. werf ende mee.

 

‘Ay mi, seiti, scoene wijf,

 

Dore mi hebdi verloren dlijf!

205

Wats mi elendech man ghesciet!

 

In mach des vergheten niet.

 

Ghi doet dat ic u gheboet;

 

Suete lief, ic hebbe u doot.²⁰⁸

 

Daeromme salic mi nu hier

210

Dooden. Ic woude tselve dier,

 

Dat u lijf hevet ghenomen,

 

Hier voer mi moeste comen,

 

Ende mi oec mijn leven name.

 

U doot es mi soe onbequame!’²¹⁴

215

Doen trac hi sijn sweert onvervaert,

 

Ende hilt den appel neder waert:

 

Met siere herten viel hi daer inne.

 

Dat dede al die sterke minne.

 

Ay aerme, wat mach men des

220

Dat minne soe ontbeidech es,²²⁰

194 Verwandeldem, verkeerde zich.

199 Het zy hy wilde of niet wilde.

208 Doot, gedoot.

214 Onbequame, leed, onverdragelyk.

220 Ontbeidech, overhaestend, onbekwaem tot verbeiden.

[p. 96]

 

Daer men met minnen es bevaen!

 

Wat hevet u Piramus mesdaen?²²²

 

Waer omme en haddi niet tgheluc

 

Noch te beiden een clein stuc,

225

Soe hadde hi behouden dlijf?

 

Ende Tijsbee die als een serech wijf²²⁶

 

Van der beesten was ghevlouwen,²²⁷

 

Haer herte was in groten rouwen:

 

Si duchte haer voer ongheval,

230

Ochte si weder keren sal;

 

Doch verwan der minnen cracht.

 

Alse haer Tysbee hevet bedacht

 

Dat Piramus mach wesen comen,

 

Es haer den twifele al benomen:

235

Weder gincse ten boeme wert,

 

Blodelike ende sere ververt,

 

Te siene ofti comen si,

 

Ende als si hem naecte bi,²³⁸

 

Sach si tsweert allen bloet

240

Dat hem ter herten dore woet.

 

Doen bleef si staende in groten vare,

 

Ende hadde wonder wat dat ware.

 

Doch ginc si vort daer hi lach;

 

Ende als sine alsoe ligghen sach,

245

Dorsteken metten sweerde,

 

Viel si neder op die erde.

 

Saen wert si in onmacht,

 

Ende alst haer weder was ghesacht²⁴⁸

 

Stont si op crankelike,

250

Ende sprac te hem ontfarmelike:

 

‘Ay mi, scoene Piramus,

 

Suete lief, hoe ligdi dus!

222 Wat hevet, enz. De dichter spreekt hier tot den minnegod.

226 Serech, gevoelvol.

227 Ghevlouwen, gevloden.

238 Naecte, genaekte, naderde.

248 Ghesacht, verzacht. Na dat zy van hare ontsteltenis wat bygekomen was.

[p. 97]

 

Wacharme, hoe stille zwijch di!

 

Ic ben Tysbe, sprect jeghen mi!’

255

Doen sloech hi doeghen op hare,

 

Ende sach in haer anschijn clare:

 

Hi waende haer antwerde gheven²⁵⁷

 

Ende mettien es hi doot bleven.

 

Doen viel in onmacht dat edel wijf,

260

Plattelinghe neder op sijn lijf:

 

Lanc waest eer si ghenas,²⁶¹

 

Ende als si becomen was

 

Seide si: ‘Och leider ongheval!

 

Wat hebdi ons gheweten al?

265

Maer daer dongheval beghint te gane

 

Daer blivet gherne hangende ane.

 

Och, en waren wi onghevallech niet,²⁶⁷

 

Dit en ware ons niet ghesciet!’

 

Si dreef de jammerlijcste claghe

270

Die noit wijf dreef in enen daghe.²⁷⁰

 

Noch sprac Tysbe in deser wijs

 

Toter zielen haers amijs:²⁷²

 

‘Ontbeidt, lief, ontbeidt na mi!

 

Ende laet mijn ziele varen met di!

275

Hebben wi bliscap ofte zeer,

 

Wi bliven te gader emmermeer.’

 

Doen viel int sweert die joncfrouwe.

 

Dus endet hare beider rouwe.

 

Die zielen voeren ewelike

280

Te gadere in der minnen rike:

 

Daer vondense joncfrouwen ende menegen man,

 

Meer dan ic ghesegghen can:

 

Hondert scaren ende mee

 

Saten te samen twee ende twee,

257 Waende, dacht, meende.

261 Ghenas, bekwam.

267 Onghevallech, wangevallig, bloot gesteld aen ongeval.

270 Noit, nu ooit.

272 Haers amijs, van haer lief (ami).

[p. 98]

285

Die ter bliscap sijn ghevaren

 

Met der minnen maertelaren:

 

Daer moeten si alle comen binnen

288

Die leven in gherechter minnen!

Deze acht Sproken of Fabliaux worden gevonden in het handschrift der koninklyke Bibliotheek te Brussel, omschreven in het VI^e deel der Bibliotheca Hulthemiana, N^o 192, van omtrent het jaer 1400, en aldaer gemerkt xx, xxiiij, xxviij, lxviij, cxxiiij, clij, cliiij en clix. Het stuk V heeft door het verhael veel overeenkomst met de vertelling De Barat et de Haimet ou les trois larrons, van Jehan de Boves, in de Fabliaux et contes de Barbazan, édition Méon, tom. IV, p. 233, doch is daer geen vertaling van. Dat van Piramus en Thysbe, VIII, houde ik ook voor fraeijer en beter bewerkt dan het fransche in dezelfde Verzameling, IV, p. 326.

J.F. WILLEMS.