Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 9

[p. 435]

De Vlaemsche beweging in Duitschland beoordeeld.

De waerdige houding, welke het belgische staetsbestuer tegenover de vlaemsche beweging thans neemt, moet een ieder overtuigen dat de pogingen der Vlaemsche Belgen geen nutteloos krachtverspillen is, ja dat er mogelykheid bestaet om de grieven, ten jare 1841 aen de kamer der volksvertegenwoordigers kenbaer gemaekt, uit den weg te doen ruimen. Die pogingen echter worden nog steeds miskend in Belgie zelve, waer de fransche dagbladschryvers den grooten hoop onzer landgenooten aen den leiband houden, en om meer dan eene reden het veilig oordeelen die beweging ‘un orage dans un verre d'eau’ te heeten, gelyk laetst een Franschman te Brussel met regt franschen geest zich uitdrukte, by 't schryven over een onlangs in Duitschland verschenen hoogstverdienstelyk werk, getyteld: ‘Belgien in seinen Verhâltnissen zu Frankreich und Deutschland mit Bezug auf die Frage der Unterscheidunszölle für den Zollverein, von Gustaef Höfken.’ Dat is: Belgie in zyne verhoudingen tot Frankryk en Duitschland in betrekking tot de vraeg der onderscheidingstollen (droits différentiels) voor het Tolverbond, door Gustaef Höfken.

Het spreekt van zelf dat de Franschen, te Parys, over onze beweging niet gunstiger denken dan hunne zendelingen en handlangers te Brussel: zy moeten nog het vierde eener eeuw lang een tournée en Flandre

[p. 436]

doen, voor zy ons verstaen zullen. Gelukkiglyk worden wy niet overal evenzeer miskend: Duitschland slaet ons met aendacht gade, en ziet juist geheel iets anders in onze beweging: het noemt ze edel en grootsch, en zyn uitstekendste mannen kwamen ons reeds van naby beschouwen. In de inleiding van bovengenoemd werk heeft Gustaef Höfken, als een echt duitsche opmerker, haer beschouwd, niet alleen op haer zelve, maer ook tegenover de staetspartyen die Belgie verdeelen. Kan het iemand onzer onverschillig zyn te weten wat men over den Ryn van ons denkt? Wy gelooven het niet, en daerom aerzelden wy geen oogenblik het gedeelte dezer inleiding, dat over de zaek handelt, voor het Belgisch Museum te vertalen, de staetkundige bemerkingen en de waerdeering der staetspartyen voor rekening van den schryver latende.

In geenen tyd welligt wendde Duitschland met zoo veel opmerkzaemheid en verwachting den blik op Belgie als tegenwoordig. De grond daervan is tweederlei. Van den eenen kant verwekt de gemoedsstemming in Duitsch-Belgie, de zoogenaemde Vlaemsche Beweging, welke door litterarische ontwikkeling der nederduitsche tael het land van vreemde geestverdrukking bevryden wil, onze warmste deelneming: ze raekt onze innigste gewaerwordingen en neigingen aen. Trots alle staetstormen heeft in Vlaenderen het duitsche leven zich in den kiem gezond gehouden, en niet alleen daer, maer zoo ver als deze tak van den duitschen boom zich van oudsher door Limburg, Zuidbraband, en Henegauw in den Walenhoek verspreidt, begint hy op nieuw uit te botten, zelfs bloemen te schieten. Wel is waer de fransche tael weegt nog drukkend op de aenzienlyke, vooral bureaukratische kringen, op de geregtshoven, hooge scholen en wat anders het volk zou moeten toebehooren; maer de aloude burgerzin ontwaekt en verzet zich, met even veel aenhoudendheid als hooge verheffing, tegen het onstuimig waelsch gedrom.

[p. 437]

Stemmen, getuigen van den moed eener echte begeestering, reeds vol van eene zoete lieflykheid en toenemende vuerkracht, klinken voor de geheele wederhelstelling der sedert de Borgondische heerschappy over Belgie besprongene, doch nooit verloren gegane regten der landspraek, en vinden onloochenbaren weerklank by het edelere gedeelte des volks. Waerlyk, daer zyn reeds door de Vlamingen blyde veroveringen op het veld der letterkunde gedaen; jeugdige schryvers zyn plotseling by scharen, gelyk de voorjaersche vlinders, uitgefladderd, men weet niet van waer, en zyn met eenen biënvlyt bezig den vaderlandschen korf met gezonde vruchten en inheemschen kost te vullen; en de jeugd, in plaets van aen den schuimenden bokael van fransche oogverblinding, laeft zich op nieuw aen den reinen beker van duitsche geestloutering. Eene zedelyke gronding is voor de toekomst gewonnen, en wat dit zeggen wil weet Duitschland by eigen ondervinding. Kortom, voor Belgie is een nieuw schoon tydvak aengebroken, de zedelyke wedergeboorte en eigene volksontwikkeling - als een lentewasem waeit het ons van daer tegen.

Doch deze uit het innige gemoed ontwikkelde beweging, welke, in den rustigen gang omvormd en beschut, een gelouterd ryker volksleven voorbereidt, is niet eigenlyk het voorwerp van myn geschrift. Ik heb hier met een meer stoffelyk, schoon niet minder gewigtig en invloeijend, te doen, waervan de bebeschouwing dringender schynt, daer de tydsomstandigheden zelve die oproepen, en Duitschland deze zoo zelden voor zyne gemeenschappelyke ontwikkeling gunstige oogenblikken niet verzuimen durft. Dan, wat ten andere onze blikken naer Belgie trekt, is de stygende belangrykheid, welke het, byzonderlyk door zyne ligging aen de zee en het verdrag van den 1 september 1844, voor het verder tot stand komen van het Tolverbond gewonnen heeft en voortdurend winnen zal. Langs beide zyden wordt men van de waerheid dezer stelling meer en meer bewust; ook met betrekking tot handel en schipvaert heeft Belgie opgehouden voor ons een vreemd land te zyn, ja wy voeden groote hoop voor de toekomst op de wederkeerige verstandhouding opzichtens de groote en kleine handels- en zeezaken - de vergemakkelykte verovering eens magtigen onmiddelbaren noodwendigheidshandels met de overzeesche landen. Belgie's handelpolitieke verhouding met de aengrenzende landen, zoo als die zich sedert het bestaen

[p. 438]

van den jeugdigen staet voordoet, in haer geheelen omvang grondig te kennen en te waerdeeren is daerom voor ons van veel gewigt; hiertoe zal dit schrift, het gewrocht van aenhoudende beschouwing en onderzoek, bydragen.

In beide bovengenoemde hoofdbetrekkingen, de inwendige en de uitwendige, heeft de splitsing der Nederlanden, meer nog gewis tegen de verwagting van Frankryk dan van Duitschland, over het algemeen gunstig zoo wel voor Belgie als voor ons zich bewerkstelligd. De jaren lange verblinding, zoo hier als ginder, bleef bestaen, omdat men niet bekennen wilde of tot het bewustzyn niet komen kon, dat de omstorting der hollandsche heerschappy in Belgie niet de Julyrevolutie, die wel het teeken der losscheuring gaf, noch gegronde bezwaren tegen het bestuer van koning Willem I, maer diepere oorzaken tot hefboom had, waertoe het reeds in 1828 gesloten verbond onder den beteekenisvollen naem van Unie der Katholyken en der Liberalen den grondsteen lei. Deze in 't gevolg der Julyrevolutie ingetredene beweging gaf thans der omverstorting kleur, veerkracht, uitdrukking, dewyl zy haer te gelyk steun en zege verschafte. By de toenmalige opgewondenheid der gemoederen zag men over het hoofd dat de 197 stemmen van het konstitueerend belgisch kongres de onafhankelykheid van 't belgisch volk uitspraken. Belgie's vroegere geschiedenis scheen vergeten, de erinnering vergaen dat de Belgen, vóor zy door de konventie in den franschen gordelkring werden geregen, onder oostenryksche, nog vroeger onder spaensche heerschappy gestaen hadden, zonder daerom Oostenrykers of Spanjaerds te willen worden; dat zy in 1814 en 1815 met vreugde eigendadig het fransche juk evenzeer afgeschud, als zy later geene neiging getoond hadden Hollanders van zich te laten maken; dat veeleer sedert de ontbinding van 't Borgondisch ryk, Vlamingen en Walen elk zyn eigen volkswezen onder stormen en wisselvalligheden, en trots alle diplomatische vervormingen, bewaerd hadden. Deze gemeenschappelyke volkseigene grondgedachte vereenigde dan ook, tot omverwerping der hollandsche heerschappy, beide bestanddeelen, alsmede de partyen, die natuerlyk na de volvoering huns werks weder uiteen gingen, om elkander zelf te bevechten. Ja, toen in 1830 Belgie eenen franschen prins tot vorst verlangde, geschiedde zulks veeleer om de inlyving met Frankryk te verhoeden, dan omdat het volk,

[p. 439]

midden in den draeikolk der gebeurtenissen en in den onzekeren toestand, zulks gewenscht had. Edoch, hoe stond over vyftien jaren de star van Belgie? Gering en zonder aenzien begon de staet, die thans zyn kritisch tydperk reeds voorby en in het bewustzyn is dat de hem gewaerborgde onzydigheid geen schaduwbeeld, maer een op duchtigen weêrstand leunende toestand is, dat des noods met de wapenen in de hand zou moeten verdedigd worden. Gedurende eene maend arbeidde men aen de ‘legale’ omwenteling; het inrukken der koninklyke troepen binnen Brussel veranderde den toestand; de omwenteling werd geweldig, zy begaf zich op de straten begeleid van klein geweervuer en kanongedonder. Den eersten dag bleef van alle de volksmenners der ‘legale’ omwenteling slechts éen man over, Engelspach-Larivière (hoe voorspellend is deze duitsch-fransche naem!) die vol koenheid het hoofd in de schans stak, en als eenig geleider enkel door zyn onbuigzamen wil de regeeringsloosheid overheerschte. Den volgenden dag moest men mannen aenstellen van eene minder twyfelachtige ja van beproefde behendigheid. Een bestieringscomité werd opgerigt, dat na den aftocht der koninklyke troepen in een ‘voorloopig bestuer’ veranderde. Wanneer dit zichzelven op het stadhuis instelde, bestond al zyne have in eene groene tafel, twee flesschen die elk eene kaers droegen, en 10 gulden 36 cent. Dat is historisch. Van zulk een zwak beginsel ging het voorloopig bestuer uit, om eenen onafhankelyken welhaest van gansch Europa erkenden staet te konstitueeren.

Wanneer eene orde van zaken ondergaet, dan plaetst zich tusschen het verledene en de toekomst een tusschenryk, waerin voor 't oogenblik het geweld toebehoort aen wie het aenvat. Het voorloopig bestuer had nu het zegelmerk der noodzakelykheid: zy behoefde eene krachtigere: de volkswil moest gehoord worden. Een dekreet beriep by middel van kiezingen het kongres, dat uit twee honderd door de burgers regtstreeks gekozene leden samengesteld zou zyn. De vroegere generale staten gingen sedert Keizer Karel van de provinciale staten uit, gelyk thans nog in Holland. Het kongres had voor zending het van 't voorloopig bestuer voorgedragen grondwetsontwerp te keuren en de grondwet plechtig te bekrachtigen. Een gewigtige dag was de 10 november, wanneer hetzelve by den heldersten zonneschyn te samen

[p. 440]

kwam. Onzekerheid en vrees weken opvolgelyk voor nieuw vertrouwen. Het bestuer legde zyn afgeloopene magt (tegen De Potter's meening) in de handen van het kongres neder, en ofschoon het daerin bevestigd werd ‘tot dat het kongres een bepaelde regeering zou vastgesteld hebben’, vereenigde evenwel de volksvergadering wezentlyk alle staetsmagt in zich: - zy beschikte oppermagtig¹. Toen blikte half Europa met medelyden of haet op Belgie; de verschyning hield men voor schimmig, ja men weerhield zich niet de Belgen ‘krankzinnig’ te verklaren. De belgische nyverheid, onder bescherming der hollandsche koloniën, en by middel van hollandsche kapitalen en schipvaert zoo hoog gestegen, gevoelde de hardste slagen; de koloniën sloten zich voor het belgisch fabrikaet; de Oostindievaerders gehoorzamende aen de eischen van den Rotterdamschen en Amsterdamschen handel, lieten Antwerpens breede haven ledig; de katoen- en andere fabrieken lagen stil, de arbeidslieden zaten zonder werk en brood, het waelsch mynwezen was in zynen aendrift gestremd, de kolen- en yzerverzendingen naer de beneden-Maes hielden op. Elkeen zag de Belgen onvermydelyk in hun verderf snellen; en hoe grooter de verblindheid zich er tegen vertoonde, hoe onbezonnener, wilder en gevaerlyker men den onwentelingsgeest hield die over Belgie heenbruischte. En evenwel hoe heeft zich alles sedert vyftien jaren vreedzaem en rustig en gedyend onder den scepter eens wyzen konings voorgedaen! Geen spoor van verstooring heeft de zoo gevreesde volksgeest achtergelaten, wel gewrochten van grootheid en roem: spoorwegen die het land doorkruissen, vaerten en andere grootsche werken. Het aenvankelyk zoo arm bestuer, meer dan magtige ryken, heeft in korten tyd milioenen kunnen besteden aen nuttige ondernemingen, die nu den staet langs alle zyden schatting toebrengen en geldbronnen openen; en nog jaerlyks besteedt het over de twaelf milioen aen dergelyke inrigtingen voor de volkswelvaert. Ja, ook de Belgen kunnen, alle zorgen ten spot, hunne oude tegenstanders met Platen's woorden uitnoodigen:

‘Dees zoo ontzetlyke vrees voor den geest, gy goeden, ontstelt u; Komt hem na, hy is lieflyk en zonder gevaer.’

1 Een fransche snelschryver, dien men uit Parys ontboden had om alleen de verslagen der beraedslagingen van het kongres in de Union Belge te stellen, geleidde in de vlugt zyner pen de woorden, welke aen de lippen der afgevaerdigden ontglipten, en de toenmalige geschiedenis van Belgie inhouden.

[p. 441]

Belgie is dezen gelukkigen toestand verschuldigd, naest Gods zegen, aen zyn gezonden zin, zyn' vlyt, de voorzichtige rust en taeije aenhoudendheid der vlaemsche gewesten, aen de ryke natuergaven en de krachtinspanningen, welke de koning tot heil zyns lands weet te bezigen. By dat alles is het er echter nog wyd af van reeds vast te staen op wenschelyke breedere grondslagen, zelfs van het zwaertepunt zyns levens zoo onderschoord te hebben, dat het zich op eene zelfstandig harmonisch inwendige ontwikkeling verblydt. Eenmael knaegt eene diepere tweespalt aen beide volksdeelen, - aen het kleinere maer heerschend waelschfransche, en aen het grootere verdrukte vlaemsch-duitsche; en zoo vertoont zich de toestand des jeugdigen staets in zyne zoo wel koophandelyke als staetkundige uitzichten naer buiten niet verzekerd, en in dit gevoel van onzekerheid dobbert Belgie nog heên en weêr, en zoekt het, nu hier dan daer, zyne verbrokkeling te ontvlugten, zonder toch tot een vast einde en in het regte evenwigt te geraken. Aen de gelukkige oplossing dezer beide, innig met elkander verbondene vragen, knoopt zich Belgie's toekomst vast; ze zyn de gewigtigste voor elke beschouwing van dit land. Wordt nu de innige-nationale tegenstrydigheid gelukkiglyk opgelost in het regtsleven des staets, wat door gelyke regtdoening aen beide deelen mogelyk is, en vindt de staet naer buiten eene houding die zyn innig evenwigt, zyn innige zelfstandigheid bevestigt, en zonder gevaer voor dezelve zynen toestand van afzondering wegneemt, wat naer myne overtuiging niet in eene verbinding met het gecentraliseerde Frankryk, maer alleen by middel eener federatieve opneming in den duitschen statenbond mogelyk is; dan eerst kan het jonge koningryk zich aen zyn volste bewustzyn van duer en gedying overgeven.

Het tegen over elkander staen der Vlamingen en Walen gelykt de vroegere Hollandsch-Belgische tweespalt, en is er tevens van onderscheiden. Belgie's geschiedenis is voor beide bestanddeelen tamelyk dezelfde, beide leven in dezelfde godsdienstige begrippen. Het mangelt evenwel het Walenkwartier aen eene eigene spraek, doch niet aen eene byzondere bedryvigheid, vereenzelvigd met de natuer en de schatten zyner berglanden. Dit geeft er eene zelfstandige, industrieele gewigtigheid aen, welke het

[p. 442]

nader tot Duitschland dan tot Frankryk brengt. Zyne spraek is eigenlyk maer een patois, dat van plaets tot plaets verwisselt, en op geene beschaving en letterkunde, gelyk het Nederduitsch, roemen kan. De beschaefde Walen spreken deels fransch, deels hoogduitsch, en houden aen de eene of andere letterkunde; de gansche waelsche bevolking, een derde der belgische, telt nauwelyks 1 ½ milioen, terwyl 8 tot 10 milioen menschen nederlandsch verstaen. Steunt de waelsche nyverheid op de bergschatten, op het yzer, de steenkolen, het tin, het hout, enz., de vlaemsche roemt op de voortbrengselen des akkerbouws, op wol, vlas, hennep, als mede op zeevaert en handel en de bewerking van derzelver hoofdartikels, van boomwol, suiker, tabak. Ginds is de volksvlyt meer eene hamerende, hier eene spinnende, wevende en varende bedryvigheid. Gansch het ryk en prachtig bebouwd effene land noordwaerts van de het maesdal begeleidende heuvelketting is duitsch met alle zyne steden, de veelvuldige vaerten en het grootste deel der belgische spoorwegen, en is ons zeer naby, niet enkel in de spraek, maer ook in woonwyze, zeden, gebruiken en huislyk leven. Wanneer men dit schoone land in zyn wezen, in weerwil der ongunstige langdurige onduitsche betrekkingen, van den franschen invloed nog niet verknaegd ziet, dan moet men de hoop voeden voor zyn duitsch-blyven, en men beklaegt nog dat, door afscheuring en vervreemding van het zedelyk gemeenegoed des duitschen volks, zyne ontwikkeling vertraegd en gestremd werd. De fransche invloed vertoont zich hoofdzakelyk by de voorname stadwereld; inwendig blyft de kern des volks gaef en gezond: uit hem kiemt de yver voor beschaving en bevryding der volksspraek, en het brengt ook deze neiging reeds in het gezelschappelyk leven bloeijend te voorschyn. De bekwaemsten onder de Vlamingen begrypen wat een verlies hun volk bedreigt, en hoe dringend de nood is dit voor te komen; dat men de voortbeoefening der spraek noodig heeft en daertoe allereerst de levendige heraenknoping met de oude letterkunde, als mede eene aenleuning van daermede strookende beschaving en letterkunde, ten einde tegen de door uitwendige staetsaengelegenheden begunstigde vorderingen van 't fransche grondbeginsel krachtiger wederstand te kunnen bieden: zoo wordt geest door geest bevochten. Het geldt hier niet enkel het verlies eener edele moederspraek, maer daermede is de ontgeesting, de ver-

[p. 443]

smading en de knechtschap des volks verbonden; met de spraek worden des volks ziel en gemoed, zyne zeden en innigheid bewaerd. Onder een zedelyk vreemd juk verkrygt geen volk eene zelfstandige vrye ontwikkeling: deze is voor de Belgen mogelyk door de verheffing der vlaemsche volksspraek tot staetsspraek. Niet dat men daerdoor den Walen het vlaemsch wille opdringen - zy mogen in het waelsch of fransch hunne zaken beredderen - maer de tael van het grootste deel des lands moet evenzoo geacht zyn, en, als de alleen aen het land eigene beschaefde tael, den voorrang boven eene vreemde genieten, niet van deze als dienstbode behandeld worden.

Bezwaerlyk echter kan de belgische staet zich van de invloeden losmaken, waer zyne geboorte van uitging. Aen de natuerlyke werking van den voorheerschenden invloed van 't fransch in den staet durven zich volklievende mannen zoo gereedelyk niet onttrekken, om zelve te kunnen werken; de in 't fransch geschrevene dagbladen alleen leidden de staetkundige beweging, en verzekerden in de balans den doorslag aen de Walen. De haerd, waerop het vuer der vlaemsche beweging flikkert, het harte der jongelingschap, is op het staetkundig tooneel tot nog toe van weinig gewigt; intusschen juist door den jeugdigen drang en storm, den yver, de koenheid en den drift, waertoe de jongelingschap in staet is, wint van eene andere zyde de moedertael de noodige veerkracht voor een zegebelovenden wederstand. Om de bezwaren en bestrevingen der Vlamingen behoorlyk te waerdeeren, mag men twee faktoren der belgische omwenteling, het fransch liberalismus en de katholyke geestelykheid, niet uit het oog verliezen. Innerlyk gansch onderscheiden, behooren zy ook over het algemeen onderscheidene landsgedeelten toe: het walenkwartier was meer de revolutionaire, het vlaemsch gedeelte meer de katholyke faktor. Ginder werkte de omwentelende fransche geest, werd het zaed des oproers onophoudelyk gestrooid en door de Parysche zon aen 't groeijen gebragt; hier was dezelfde propagande werkzaem die de belgische omwenteling tot het uiterste gedreven heeft, en die het minst voor eene inlyving met Frankryk gestemd is. De vlaemsche gewesten waren over het algemeen stoffelyk wel, in Vlaenderen en Braband had het fabriekwezen eene uitnemende uitbreiding gekregen; Antwerpen en Oostende voerden eenen uitgestrekten, sints lang door

[p. 444]

hen niet meer gekenden zeehandel. Het omzien naer de fransche spraek was dus natuerlyk in Vlaenderen een weinig geschikt middel van opstand; doch hier waren in werking het oude wantrouwen tegen het protestantsch Holland, en de door eenige onvoorzichtige regeeringsmaetregelen, door fransche liberalen toegejuicht, ontstelde en van Frankryk vlytig gevoedde bekommering der katholyke geestelykheid. Alhoewel de Franschen den ouderen stam der Bourbons verbanden, omdat zy hen voor werktuigen van priesterheerschzucht hielden, schaemden zy zich nogthans niet in een naburig land deze ten hunnen dienste begeerlyk te maken en aen te hitsen. Intusschen is dit onder beding te verstaen, dat de Belgische geestelykheid der revolutionnaire party wel is waer haren invloed liet, doch niet tot een gelyk doeleinde met haer wilde komen, en zelfs omtrent het begin der beweging zich van haer afscheurde. De geestelyke bewerker gedroeg zich meer lydzaem, schoon steeds een nul achter de eenheid vertoonende; de andere bewerker was de dadige, de bewegende. Vlaenderen volgde nu schoorvoetend, ja deels weêrstrevend en met afschuw; doch de verhoudingen waren te ongunstig, de gevolgen te onzeker dan dat het pogingen zou gedaen hebben van een ander doelpunt te betrachten. Van hier gaet de tegenwoordige toestand van zaken uit. Daer de waelschfransche party de omwenteling doordreef, maekte zy zich van het bestuer meester, en bezettede alle plaetsen met hare mannen; Duitsch-Belgie geraekte in een ondergeschikte, onderdrukte stelling, en werd overstroomd met waelsche beambten en ‘franskiljons.’ Tot hen behoorden tot heden toe de ministers, die allen meer of min denzelfden franschen omwentelingsgeest hartelyk volgden: men wilde Belgie centraliseeren; Brussel zou een belgisch Parys, het middelpunt van geheel het staetkundig leven worden; aen de hoofdstad, van waer de Zuid-Brabandsche revolutie uitging, zou de heerschappy verblyven. Maer de vlaemsche steden en gewesten zyn in de ziel afkeerig van het fransch centralisatiebeginsel.

Niemand zal willen staende houden dat Belgie reeds in bezit is van al het goede der vryheid - het ware een gering kleinood, by eenen straetoploop te veroveren. O neen, de vryheid is het brood dat de volken in het zweet des aenschyns verwerven zullen. Thans zyn de Walen bevredigd, terwyl de Vlamingen eerst nog, op duitsche wyze, grondig over hunnen

[p. 445]

toestand en vroegere geschiedenis beginnen na te denken. Van dit laetste echter willen de Walen niets weten; volgens hen moet 's lands geschiedenis eerst met de septemberdagen van 1830 aenvangen. Hei! zy varen sedert die dagen zeer wel! wie kan het hun kwalyk nemen? zy verstaen beter het fransch, de franskiljons allerbest het ‘metier des solliciteurs’ - en in Vlaenderen en Braband zyn de vetste plaetsen. Uit honderde daedzaken en uit de vertrouwelyke gesprekken van hoogere ambtskringen mag men vaststellen dat de regeering, uit de omwenteling onmiddelyk ontstaen, 's lands ware behoeften, Belgie's eenig mogelyke toekomst niet erkend heeft. De koning, hoe welmeenend voor het duitsch grondbeginsel, moet het aendringen der beambten, der kamers, der centralisten toegeven, ofschoon hy gaern elke gelegenheid te baet neemt om den Vlamingen een aenmoedigend woord toe te sturen, dewyl hy ten heldersten inziet dat op hen de ware onafhankelykheid en toekomst van zyn koningryk steunt. Het is eene bewezene zaek dat de vlaemsche menigte in eene gelyksoortige onderdrukking leeft, als eens de van de Romeinen overwonnene volkeren; of, om my nader uit te drukken, daer is overeenkomst gelyk tusschen de laetste helft der middeleeuwen en het begin van den nieuweren tyd, wanneer de boek- staet- en regtspraek het latyn, en alzoo aen het volk onverstaenbaer geworden was. Thans geldt hier het fransch voor het latyn: de wetboeken zyn fransch, gelyk geheel het justitiewezen, en voor het volk, dat om de regtswetenschap boeten moet, onverstaenbaer. Het is waer, de Vlamingen zyn uit de staetsdienst niet gesloten; zy moeten echter vooraf eene vreemde spraek leeren, willen zy niet voor de bediening van den geringsten post onbekwaem blyven, zelfs in hun eigen land. Ook staet het hun allezins vry de wetten in het vlaemsch te lezen; doch de fransche tekst alleen heeft ambtelyke kracht, alleen deze geldt voor de regtbank. En wanneer nu een beambte dit, door de grondwet aen elken burger verzekerd regt der talen, ten opzichte der vlaemschsprekenden verydelen kan, is dat nog vryheid, is dat nog regt voor de wet? Vroeger waren de regeeringen verplicht, overal waer zy met het volk in aenraking kwamen, zich van het nederduitsch te bedienen; algemeene wetten evenwel werden eventydig voor het walenkwartier in het fransch uitgevaerdigd. Thans worden, eilaes! de wetten in 't geheel niet meer

[p. 446]

in 't nederduitsch opgesteld, maer er in vertaeld; voor de wet echter is de oorspronkelyke tekst alles, de vertaling niets. Onder het hollandsch bestuer (1815-1830) oefende men het regt uit in de tale des volks, dat by dit middel reeds zoo verre gekomen was van zelf de meeste processen, namelyk voor de korrektionneele regtbank, te bezorgen. Heden kan de groote menigte in de geringste zaek zichzelve niet meer verdedigen, zelfs niet voor het vredegeregt; telkens moet zy zich aen advokaten overgeven, elk daegschrift is haer onverstaenbaer, elke vraeg kost haer geld. Deze kunstig onderhoudene onmondigheid vult alleen de zakken der advokaten en hunner handlangers. De regtsgeleerden worden natuerlyk op zyn fransch opgevoed, en de geheele regtsontwikkeling is aen het volksleven onttrokken. Eveneens staet het geschapen in alle administratievakken. De oostlyke grensbewoners verstaen de in 't fransch opgestelde tarieven niet, en van eene gansche brigade douaniers kan dikwyls geen enkele een woord nederduitsch ontcyferen, waerdoor vele kleine handelaers in boeten vervallen. De Vlamingen moeten akten onderteekenen die zy niet verstaen, straffen dragen die zy niet voorzien konden. De groote beginsels en waerborgen van openbaerheid, van spreekregt, van regtdoening by gezworenen zyn voor het vlaemsch volk zoo goed als niet bestaende. Doorgaens worden de eerelykste burgers van de jurélysten geschrabd, omdat zy of de vreemde spraek niet kennen, of, er niet volkomen mede vertrouwd, bevreesd zyn zich onjuist uit te drukken. Hoe is 't mogelyk dat de uitoefening van een politiek regt met de kennis eener vreemde spraek verbonden is? De vryheid van tael blyft in Belgie eene logen, zoo lang het gebruik van 't vlaemsch in de vlaemsche gewesten niet een geregtelyk voorschrift wordt. Gelyk voor de geregtshoven, in de wetgevende kamers, in geheel het bureauwezen, in het leger, by de hooge en middelbare scholen het fransch heerschend is, zoo zyn allen die geen tyd of middelen bezitten om twee talen grondig te leeren, van elke deelneming daeraen verstooten. De waelsch-bureaukratische invloed is in den staet alvermogend, en staet in afhankelyk verband met den franschen staetgeest. Boeren en geringe burgers leeren regeering en staet niet anders kennen, dan wanneer zy belastingen of straffen betalen of hunne zonen onder de vaendels steken moeten. Voor den middelstand geldt omtrent hetzelfde; want eene vreemde tael

[p. 447]

verstaen en die nauwkeurig weten te gebruiken, zyn twee zeer verschillende zaken. Hieruit vloeit, zelfs voor den beschaefden stand, eene merkbare achteruitzetting, vooral in een grondwettelyk land, waer het op schoone volzinnen aenkomt, en dat in de eigenzinnigste tale der wereld, die by de meest onbeduidende misgreep eenen vloed van spot op de beste gedachten eens redenaers werpt. De bureaukratiegeest en het neefschap volenden deze uitsluiting. De weinige kiesbare Vlamingen echter zyn, juist dewyl zy goed fransch schryven en spreken, in den regel met franschen kost opgevoed; hunne rigting, beschouwingswyze, neigingen en denkbeelden zyn fransch, zelfs buiten hun weten. Daerom heeft het vlaemsch beginsel alsnog maer een zwakken steun in de kamers. Gelyk het thans geschapen staet - men moet het met leedwezen zeggen - vertoont zich de dietsche tael in Belgie, ofschoon door de meerderheid gesproken, nog als de tael der Heloten, de fransche daerentegen als degene der heeren en meesters.

Wy mogen ons evenwel niet ontmoedigen: eene andere baen is onmiddelyk uit des volks harte en heiligdom geopend geworden, en op haer licht met vollen glans in de verte de starre der hoop. De vlaemsch-duitsche stam, hoe lang ook van de waelsche tong gelikt, schiet nieuwe groene takken uit, en levert bloemen met eene levenskracht welke blyde bewondering verwekt. Niets bezit in Belgie een zoo frisch leven als de krachtsinspanningen voor de mishandelde vlaemsche spraek en 't vlaemsch volkswezen; reeds ligt op den ouden welbereiden bodem een zaed, dat door krachtige handen uitgeworpen, voor de toekomst aen 't kiemen is. In den naem der menschheid moet men zich verblyden, wanneer een volk zich van vreemde kluisters losmaekt om tot zyn eigene natuer en geschiedenis terug te keeren. Duizende geesten zyn in beweging en arbeiden eenparig op onderscheidene wegen voor het éene groote doel: bevryding des volks van zedelyke vreemde overheersching. Eene volkseigene ontwikkeling is de gemeenschappelyke banier, waeronder zich allen scharen die met den geest vooruitgaen, allen die een hart hebben voor het vaderland; zoo wel de mannen des levens als der wetenschap, de dichters en geleerden als de hoeders der kerk en des geloofs! Die allen bevlytigen zich de moederspraek door kunst en door toenadering by het Noordnederlandsch en het hoog-

[p. 448]

duitsch te veredelen, haer de zalen der ambtsbezigheden te openen, de geestgewrochten en de daden uit den voortyd weder aen 't licht te brengen, des volks bewustzyn zyner aloude grootheid en gewigtigheid herop te wekken, en zoo de pogingen van hedendaegs eenen eerbiedwaerdigen grondsteun te geven. Hiermede is niet slechts eene lydelyke afweering gewonnen, maer ook eene krachtig opwellende werkzaemheid, eene geestworsteling die zich in scheppingen uitmonstert, waermede de aenmatigingen der fransche party - genomen eene volksbeschaving ware door ontwikkeling van 't fransch mogelyk - uit het veld worden geslagen. Volksbeschaving is inderdaed de vaen, om welke de vlaemsche vaderlanders en de meest invloedryke klassen der natie zich scharen. In een vreemde tael kan men niet redelyk tot het harte des volks dringen: volksbeschaving is alleen door de volkstael mogelyk.

Deze bestrevingen bebben langzamerhand eenen bondgenoot gevonden in den franschen nationalen hoogmoed. Zeker ging het den Franschen aen 't harte, wier trotsheid door het enkel bestaen van het koningryk der Nederlanden zich vernederd gevoelde, en door nadrukkelyke ondersteuning naer en voor den belgischen opstand zuchtte; het ging de Franschen aen 't harte zich hier eenen vasten invloed te bemagtigen, welke nog immer in bestuer en wetgeving eigenaerdig voortwaeit; jaren lang schenen er overeenstemming in belangens, volkomene konsolidariteit tusschen beide landen te bestaen. Welhaest echter verhoovaerdigden zy zich over alles wat gebeurd was, ongetwyfeld door overdreven veronderstelling van algemeene franschzucht van Belgie, wat in Frankryk des te dieper wortel kon schieten, dewyl aldaer drukpers en partyen het minst zich om geschiedkundige grondslagen bekommeren. Dit werd den franschen invloed in Belgie, inzonderheid ten opzichte der beambtenwereld, met der tyd verderfelyk. De hooge toon der fransche vlugpers, hare misachting voor der Belgen teederste gevoelens, ja voor de regten als zelfstandigen staet, verwyderden de edelste gemoederen op nieuw van hen af, en droeg by om de genegenheid voor Frankryk te verkoelen. De Vlamingen, die in het bitter bewustzyn van de krenking hunner staetkundige en burgerlyke regten - zy die twee derden der bevolking uitmaken en meer dan twee derden der belastingen dragen - het eerst zich tegen den overmoed van

[p. 449]

fransche beschaving en wetgeving verzetteden, vonden allengskens by beschaefde onafhankelyke Walen, die ook geene neiging gevoelden om Belgie tot een fransch wingewest te maken, of by elke zelfstandige werking zich van de Parysche bladen voor schooljongens te laten uitschelden, weerklank en tot een zeker punt bystand. Ook wendden de betrekkingen van afstamming en van zeden, historische herinneringen, en vooral meer bedaerde, der fransche aenmatigingen tegenoverstaende, staetkundige bedenkingen meer en meer de oogen op Duitschland, en bereidden, hoe onmerkbaer ook, toch voortdurend een algeheelen omkeer in de openbare meening. Deze omkeering beroerde natuerlyk ook de tot alsnog in den staet alleenheerschende partyen der katholyken en liberalen: door hunne unie hadden zy met fransche hulp de afscheuring van Holland bewerkt; zonder den franschen invloed te breken hadden zy den band weêr ontsloten: de lange in persoonlykheden aenbrekende wryvingen, als ook de hoogere beduidenis der middelerwyl nieuwopgerezene belangen hadden eindelyk byna hunne namen versleten. Dit veropenbaerde zich inzonderheid by de lange redevoeringen der volksafgevaerdigden over het verdrag met het tolverbond, waerby de stryd nu scheen te bestaen tusschen franschgezinden en andersgezinden, en de wederzydsche opwerping: ‘Gy wilt van Belgie een fransch aenhangsel maken,’ en ‘Gy zoekt in Duitschland eenen steun tegen Frankryk,’ dagelyks elkander ophielden. In plaets van de twee oude partyen bestaet er thans in de kamers eene gematigde van katholyken en liberalen, die het kabinet Nothomb hare ondersteunig geeft, en eene heethoofdige welke zich regts in de katholyke, links in de liberale oppositie scheidt. De hevige liberalen zien in Nothomb maer eenen afvallige, eenen domper en orthodoxe; de hevige katholyken daerentegen trekken zich van de gematigde katholyke meerderheid in de kamers af, wie zy van flauwhartigheid beschuldigen, en willen enkel geloovigen, geene gematigde katholyken erkennen. De gematigden zyn tusschen en uit de beide oude partyen ontstaen, omtrent gelyk in 't engelsch parlement de ‘Conservativen’ die Peel ondersteunen, uit en tusschen de Tories en Whigs zyn. Nothomb echter is het wezentlyk hoofd der belgische gematigden, gelyk hy 't is van het uitdrukkelyk ter verzoening beroepene kabinet, niet uit kracht eens wydschen titels of eener byzondere volmagt, maer gelyk

[p. 450]

zyn tegenstander Castiau bekende - ‘Par la supériorité de l'intelligence qui commande aux autres.’

Gisten alle deze gevoelens nog altyd door elkander, heeft het gelykaerdige zich uit de onheldere mengeling nog niet ten volle afgescheiden, de klaring toch is begonnen, de vreemde zuren zyn aen 't verwasemen, het bezinksel ploft neder en reine levensvormen - partyen met gelouterd bewustzyn en vast stelselmatig streven - treden langsamerhand op. Van 't belgisch volk kan thans in waerheid niet meer gezegd worden dat het in partyen vervalt, welke van den buitenlander niet alleen de namen, maer ook den invloed en steun leenden. Wel van eene fransche party kan nog spraek zyn, wanneer men daeronder de fransche zendelingen en de verfranschten, aldus de fransche inenting verstaen wil. De orangisten, die overigens ook zeer versmelten, zyn niet belangryker door hunnen zedelyken invloed - zy zyn de meest afgezonderde grondstof in Belgie, zonder wortel in 't volk, gereed het eene deel Belgie's aen Holland, het andere groote aen Frankryk toe te voegen - ten zy door hunne schatten als handelaren in Antwerpen, die zich om het verlies van den hollandschen kolonialen handel niet getroost hebben, en als fabrikanten in Gent en Brugge, die niet vergeten kunnen dat zy voorheen voor milioenen aen voortbrengselen naer Oostindiën verzonden. Voor 't overige heerschen in Belgie de gezindheden onderscheiden by Vlamingen en Walen. Hierover mag Duitschland zich geluk wenschen; want men noeme den belgischen zin der Vlamingen, daer zy niet zoo aenstonds voor het hoogduitsch ontvlammen, ook provinciegeest, gelyk sommige dwazen het hun verweten hebben, toch bindt zich het duitsch wezen het zekerst daeraen vast: der Vlamingen provincialismus is eene zedelyke brug, wier pylers diep in 's volks gemoed rusten en niet in de wolken zweven, en waerop Duitschland en Belgie elkander wedervinden, verstaen en zich vereenigen zullen.

Naest de warmste vaderlandsliefde bestaet er ontegenzeggelyk in het harte een ruim gevoel van neiging en afkeer voor andere volkeren. Ook in dezen zin kan men Belgie onderscheiden; en daer is de ware beteekenis der nieuwoptredende, in volksbewustzyn en grondbeginsel onderscheidene partyen: de vlaemschnationale, die in 't germaensch element, en de waelsch-fransche, die in 't gallisch of vergallischt element leeft. Staet de oude

[p. 451]

katholyke party en zelfs de geestelykheid gene wat nader dan deze, men durft er zich echter niet mede vereenzelvigen. De strevingen der Vlamingen, alhoewel het ook haer, gelyk by alle schoonen op dezen aerdbol, niet aen mechanische onreinigheden mangelt, zyn de kern naby in den vryzinnig-volkseigenen, deels in den duitsch-liberalen zin; zy willen van geene staetkundigen invloed der geestelykheid als zoodanig hooren, hoe gaern zy anders derzelver bemoeijingen in de volksbeschaving, in de school en in de kerk zien. De vlaemsch-nationale party staet geheel verwyderd van het onverzoenlyk tegenoverstaen der streng kerkelyke Orthodoxie en van het spottend Voltairismus; zy waekt, werkt en leeft op een ander veld dan het abstrakte, zy heeft hare wortels in eigenen wezentlyken bodem. Maer gelyk haer streven byzonderlyk op volksbeschaving en ware verlichting gerigt is, werkt zy ook op het aenhoudendst tegen de dweepzucht der eene zoo wel, als tegen de voltairsche verlichtery der andere zyde. Overigens hebben inquisitie en priesterheerschappy nog in geen enkel grondwettelyk land kunnen bestaen; waer deze zon opgaet daer verbleeken die nachtlichten: het heerschen van obscurantyner genootschappen wordt daer onmogelyk, waer men, om invloed te winnen, eerst geest en begaefdheid in openen kamp met zyn tegenstanders ontwikkelen moet.

Waerhenen mogen thans in 't algemeen de gevoelens des belgischen volks neigen? Wyst de volksmatige zin van het woord ‘Franskiljons’ niet evenzeer op eene innige verwydering van de gallische naburen, als de voorkomenheid by onderscheidene feestelyke gelegenheden, gelyk by de opening van den spoorweg van Keulen naer Antwerpen en by de zangfeesten, vooral de geest der vlaemsche letterkunde daerop, dat de belgische harten de duitsche steeds luider en blyder tegenkloppen? Gelukkigerwyze stemmen gelykelyk de belangen der nyverheid, des handels en der schipvaert tusschen Belgie en Duitschland zoo volkomen met elkander overeen, dat het te verhopen is zy zullen by derzelver aengroei een sterken band te meer omvatten, welke op wederzydsche welvaert vastelyk rust. Belgie's verzoek om met Frankryk een innigere handelsvereening aen te gaen leed schipbreuk voor de zelfzucht der fransche industrieelen; evenwel werd het desaengaende van de fransche pers met verwytingen over schreeuwende ondankbaerheid, ja met opentlyke bedreigingen tegen zyne

[p. 452]

zelfstandigheid overdekt; men herinnerde de Belgen aen tyden dat fransche prefekten hun beveelden, en gaf niet onduidelyk te verstaen dat die tyden zich hernieuwen konden, als watertandde men er op. By elke onderhandeling zocht Frankryk het leeuwendeel tot zich te trekken, waertegen Belgie ongehoord veel moest toestaen, zonder het toegebragte offer vergoed te zien. Moest Belgie by zulke verdragen en hebzuchtige steunaenbiedingen van Frankryk zich niet meer en meer gedrongen gevoelen ook elders vriendschap en steun te zoeken, waer het niet telkens te vreezen had deze tegen den prys van zelfstandigheid en bestaen te moeten afkoopen? Hebben zyne haven, zyne schipvaert, zyn zeehandel iets te hopen van eene aensluiting met Frankryk, dat voor zyne betrekkingen ter zee welgelegene haven bezit? Is Antwerpen tegenover het tolverbond niet in den tegenovergestelden toestand, mag het door zyn dubbele verbinding met Keulen, den Ryn en gansch Duitschland niet eene glansende toekomst tegenzien, indien maer versmelting der wederzydsche belangen, indien innige toenadering plaets vindt?

F.A. SNELLAERT.