Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 9

[p. t.o. 453]

Bl. 453.

[p. 453]

Oude pryskaerten van de Brugsche rederykkamer De Drie Santinnen.

De befaemde Index van Alva was nog niet verschenen (1571), waerop niet vergeten stond de min dichterlyke dan theologische vrucht van 't Landjuweel, door de Gentsche Fonteinisten in 1539 voorgesteld (Wat den stervenden mensche den meesten troost aenbrengt?), toen de Brugsche Rederykkamer de drie Santinnen het bestond eene dier stoffen op te geven, welke men uit den Bybel moest oplossen, doch die met het dogma in geene aenraking kwam: zy stelde namelyk den lof van Maria-Magdalena voor, die, als eene harer beschermheiligen, naest S^t Catharina en S^t Barbara, werd vereerd.

Eerste pryskaert.

De Bruggeling Edewaerd De Dene was factor der drie Santinnen. Hy is vooral bekend om dat hy ‘gestoffeert heeft met 't bedieden in Rhetorijcken’ de Waerachtige fabelen der Dieren, verschenen met de platen van den schilder Marcus Gheeraerts, te Brugge in 1567. Blykens de zinspreuk rasch up en Dene (ras op end'henen) was het gemelde factor die ten jare 1570 het volgende

[p. 454]

stuk opstelde, dat wel zonder kerkelyke goedkeuringe verscheen, maer waerin men niet vergeet van de approbatie der naer prys dingende refereinen te spreken.

Sdaechs naer Magdalenadach, een van drie zantinnen,
Castalides Rethoricale zinnen,
Eer Antropos mach slevens iueght af-spinnen³
Comt lesen tsnoens int vroe en blenden Ezel binnen,⁴
Tot prijs-weerdicheyd innen,^5
+Lof Maria Magdalena in v bekeeren:
⁺Solveert amoureuslick, Wie van Nymphen goddinnen
Om met Vesta Fame winnen
⁺Best moghen commen inden Tempel van eeren?
End' omme aerd-constich, conste voorts vermeeren¹⁰
Wild Poëtich oudbollich, den gheest ontwecken¹¹
Dat jonghe scholieren
Wat nieus verzieren
Oock van als mueghen leeren:
⁺Tes quaed een naghel wt Phoebus waghene trecken:
Elck wacht hem Rhetorices blomkins bevlecken
Om yet schandaleus ontdecken.

Gheestighe Conponisten, gheen archadisten,¹⁸

Wild clouckelick conponeren,

Zijt vroylick ‘poylick’ zonder const verquisten²⁰

3 Antropos, zoo staet er.

4 In den Blinden Ezel, de naem van het huis waer de kamer gevestigd was.

5 Tot innen, dit is, verkrygen, bekomen van prys-weerdigheid, lof.

+ 4. 17.

+ Vraghe.

+ 15.

10 Aerd-constich, aertskonstig.

11 Poëtich oudbollich: oudbollige, gryze poëten wilt den geest der jonge leerlingen opwekken, opdat zy wat nieuws uitvinden, en ook van alles wat leeren.

+ 4. 13.

18 Geen Archadisten: geene viervoetige Arcadiers.

20 Poylick, schynt ons hier rymshalven voor 't fransche poli gesteld.

[p. 455]

 

Redenlick zal men u ghelach tauxeren.²¹

 

Maer elck sal zijn werck doen visiteren,

 

En gheteeckent approberen.

 

 

 

☞ Rasch up en Dene

 

1570.

 

 

 

Typis Petri Clerici.

21 Het gelag is by de west-vlaendersche Rederykers nog aen een algemeene taxatie onderworpen. In hunne pryskaerten vindt men: ‘Men zal voor biergelag betalen, by voorbeeld, eenen halven franc;’ biergelag is hier zooveel te zeggen als: intreêregt en eenen goeden teug bier.

Tweede pryskaert.

Dit drie jaer later verschenen stuk en voorzien van kerkelyke goedkeuring, luidt als volgt:

Carmentis ingenieuse Componisten,¹
Als vrome artisten
Wild med Maria Magdalena verjolijsen,³
Tuwer ziele spijsen.
Zevenentwintigh Hoymaend, edel Minervisten,
Snoens zeght, weerd twisten
⁺Die zoo snel bekeerd is met deughdigh up-rijsen
⁺Is weerdigh om prijsen.
⁺In weereldlicke liefde, vlied nijders afgrijsen.
Eerbaerlick solveird
Wat minnare zijn Lief magh best eer bewijsen,^+
+Als druck hem tempteird.

1 Carmentis staet voor den genitivus van carmen, hier door geen slimmen vocativus aengewend.

3 Verjolijsen, verheugen.

+ Stock 4. 17 en half

+ Vpper-prijs 3 pondt fijn tin.

+ Naer-prijs 2. pondt.

+ Vraghe 4. 15. en half

+ Vpper-prijs 2. pondt en half fijn tin.

[p. 456]

 

⁺Comt of zend, doet zo dat u werck zy gheapprobeird.

 

Volght sConijnghs Placcaet’ vroed

15

In den Blenden Ezele, schimp vilonije blameird.

 

Boerde naer dijn staet’ voed,¹⁶

 

⁺Ist om ghelooven Wijvekin? ick zegghe jaet’ bloed:

 

⁺Rust t'hooft man, en vaet’ moed.¹⁸

 

 

 

1573

 

In liberael handt.

 

 

 

Vidit Jacobus Eeckius archidiaconus Brugensis. Typis Petri Clerici.

Pr. VAN DUYSE.

+ Naer-prijs 1. pondt en half.

16 Voed boerde, onderhoudt boertery.

+ Stock 4. 13. en half.

+ Vpper-prijs 2. pondt.
Naer-prijs 1. pondt.

18 Vaet, voor vat, rymshalve, en zoo als in 't Gentsch dialect.
De twee cyfers, als kantteekening gesteld, duiden het getal van ieder stok, dit is, afdeeling of couplet aen, en hetgene der rymregelen, welke by elk voorgesteld onderwerp telkens in getal verminderd worden.
Wat de opper- en na-pryzen in fyn tin betreft, merken wy aen dat dezelfde gewoonte nog by sommige Rhetoryken bestaet, by voorbeeld te Veurne; alleen worden de borden fyn tin door fyn of grove gleizenborden vervangen. Ook onze Gentsche Schietmaetschappyen deelen nog dagelyks zulke pryzen uit.
Men ziet, by het voorstellen der vragen in beide Pryskaerten, dezelfde orde waergenomen; eerst een bybelsch of moraliserend onderwerp, vervolgens eene min ernstige, vraegsgewyze voorgedragen stof, waervan de tweede Int amoureuse, en eindelyk een referein, waervan het derde Int zotte moest worden behandeld.
Het derde voorstel der eerste Pryskaert is niet zonder geest, en zou nog heden tot een niet onaerdig referein of stokregel kunnen aengewend worden. De eerste voorstel der tweede Pryskaert is niet vreemd aen de ongelukkige tydsomstandigheden, en 't is dus geen wonder dat men aen de kamerbroeders een broederlyken wenk gaf omtrent de bloedplakkaten van den Spaenschen Draco.
Op elke dezer oirkonden staet een in hout gesneden blazoen der Rederykkamer, met hare zinspreuk. Het wordt hier getrouw weergegeven, gelyk 't voorkomt, met de gemelde Pryskaerten, in een, deels handschriftelyk, deels gedrukt foliant, berustende in het Gentsche archief, onder N^o 167, en getiteld: Rederykkamers van Vlaenderen, a^o 1437 ad 1819.

* De ten hoofde gestelde letters konnen: Komt medebroeders beteekenen.
Uit den 1^en regel volgt dat deze Pryskaert de uitgenoodigde gheestige componisten samenriep tegen den 23 july, zynde den dag na S^t Maria-Magdalena, een der drie ter kamer gehuldigde Heiligen of Santinnen.