Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 9

[p. t.o. 23]

bl. 23
Rabot.

[p. 23]

Belegering der stad Gent.
1488.

Aen den westkant der stad Gent, achter het Prinsenhof, waer Karel de Vyfde geboren is, tegen den weg die naer de bolwerken leidt, bemerkt men op de zoomen der Lievevaert een gotisch gebouw, ter zyde beschut door twee ronde torentjes, doorboord met schietgaten.

Dit gebouw, gewoonlyk het Rabot genaemd, is de schans opgerigt door het opperbestuer van Gent, ter gedachtenis van de belegering door de inwooners dier magtige stad, in 1488, ter zelfde plaets, met kloekmoedigheid en eene verwonderlyke uithoudendheid onderstaen tegen den koning Maximiliaen en zynen vader, Frederik den III, keizer van het Roomsche ryk; - heldendaed welke eene der glansrykste is, waervan de gentsche jaerboeken gewagen.

Zie hier het omstandig verhael dezer manhaftige verdediging en de bezwaren die de Gentenaren ten stryde hadden geroepen.

In het jaer 1482, na het overlyden van Maria van Bourgondië, wilde haer gemael Maximiliaen de voogdyschap over zynen zoon Filips en het bestuer van België behouden. De meeste provinciën hadden hem daertoe reeds erkend; maer de inwooners van Vlaenderen, zich op den koning niet betrouwende, mits hy vreemdeling was, weigerden hem de voogdy en het regentschap, maekten zich meester van den jongen prins, slechts vyf jaren oud, huldden dezen tot grave van Vlaenderen en gaven hem tot voogden den graef Van Romont, Adolf Van Cleve, heer Van Ravenstein, Wolfert

[p. 24]

Vander Vere, graef Van Grootevelt, en Filips Van Beveren, om in zynen naem het wettige landsbestuer te handhaven (1484).

Maximiliaen, vermeenende daerdoor van zyne regten verstoken te zyn, besloot dezelve door het geweld der wapenen te doen erkennen.

De voornaemste steden dier bloeijende landstreek, Gent, Brugge, Yper en andere, stonden den oorlog tegen den aertshertog uit, maer zonder eendragtigheid, en moesten de eene na de andere zich onderwerpen.

De strengste straf werd aen de Gentenaren opgelegd, die meester waren gebleven van den jongen Filips, en Maximiliaen hernam de voogdyschap en het staetsbestuer.

Deze onlusten waren maer oogenblikkelyk gedempt om later met meerder woede uit te barsten. Het gemor hield niet op. Er bleven nog altoos in Vlaenderen eenige overblyfselen van misnoegen¹.

Maximiliaen, op den 19 april 1486, te Aken, roomsch koning gekroond zynde, gaf zyner heerschzucht den vollen teugel; hy poogde willekeurig de groote vryheden te doen wyzigen die, van ouds, door byna al de steden van België waren verkregen.

De Vlamingen, verontweerdigd over de schending hunner voorregten en de dwingelands-maetregelen waer-

1 Hoe sterk de landzaet, zelfs in afgelegene provinciën, zich dezer zaek aentrok, en hoe men allerwegen door strenge maetregelen het volk trachtte tot stilzwygen te bewegen, bewyst een uittreksel uit het Buerspraecboec, van Utrecht, my dezer dagen toegezonden door den heer Dodt van Flensberg. Ik laet hetzelve hierachter volgen, benevens eene charter van Maximiliaen van het jaer 1485, die nimmer openbaer gemaekt is, ofschoon zy ten jare 1787 met nog andere stukken, op last der staten van Vlaenderen, gedrukt werd by B. Poelman, te Gent, ten gebruike dier staten. (Aent. van J.F. Willems.)

[p. 25]

van de koning wilde gebruik maken, besloten eensklaps hem in hechtenis te houden.

De Gentenaren vroegen op het dringendst zyne aenhouding by de Bruggelingen. - Deze sloten Maximiliaen op Cranenburch, binnen Brugge, hielden hem aldaer vier maenden, en lieten hem maer los nadat hy plegtig had gezworen de Duitsche krygsbenden, die zich in België bevonden, af te danken, den vrede met Frankryk te maken, en de voorregten des lands getrouwelyk te onderhouden.

Op het gerucht van deze tyding, kwam keizer Frederik, aen het hoofd van een talryk leger, vergezeld door verscheidene edellieden van het Roomsche keizerryk uit Duitschland, en snelde ter hulp van zynen zoon Maximiliaen.

Maximiliaen ging zynen vader tot Mechelen te gemoet, alwaer hy, door eenige hooge geestelyke beambten aengezet, welhaest zyne gedane beloften vergat, en besloot derzelver intrekking door de wapenen te doen eerbiedigen (1488).

De twee souvereinen togen naer de hoofdstad van Vlaenderen met meer dan 40,000 manschappen, en sloegen hun leger in de gemeente Evergem neêr, eene myl van Gent gelegen.

De Gentenaren, ten einde alle verrassing te voorkomen, maekten zich ten oorlog bereid.

De hoofdgilden en de ambachten ylden naer hunne vergaderingskamers, de gebuerten naer het stadhuis, om de wapenen aen te nemen, en rigtten een leger op waervan zy het bevel aen Filips Van Cleve, die hen teenemael was toegedaen, aenboden.

Van Cleve, die de uitvoering van het verdrag van Brugge verzekerd had, en die over het verraed en de meineedigheid van den roomschen koning insgelyks vertoornd was, vereenigde zich met de kloekmoedige burgers.

[p. 26]

Het leger van Frederik en dat van Maximiliaen, na in de naestgelegene gemeenten de grootste gruweldaden te hebben bedreven, braken op en vertoonden zich voor de stad tusschen de Brugsche- en Saspoorten.

Zoodra de inwooners van Gent die legers zagen naderen, weêrgalmde het geroep van te wapen! door de gansche stad.

De hoofdgilden, de wollewevers, de twee en vyftig ambachten en de honderd vyftig gebuerten, vol van hoop en moed, trokken dadelyk ten stryde.

Ieder dezer gilden, ambachten en gebuerten, door zynen byzonderen hoofdman of deken opgeleid, ontvouwde zyn vaendel en voegde zich daeronder, door stads standaerd voorgegaen, onder denwelken zy zoo dikwerf hadden gezegepraeld, en die voor opschrift droeg de latynsche woorden: Libertas et Patria (Vryheid en Vaderland).

Deze burger-krygsbenden op de westelyke bolwerken aengekomen zynde, plaetste Van Cleve zich in hun midden en toonde hun de noodzakelykheid aen, daer zy maer ééne gewapende familie uitmaekten, van zich als broeders te ondersteunen, dewyl van hunne eendragt de zegeprael, en by gevolg de handhaving hunner gemeente-vryheden, afhing.

De jonge graef Filips hen in dezen toestand ziende, zegde hun den eed vóór: ‘Van zich tot den laetsten man onder de puinen der stad te begraven, liever dan eenige vernederende voorwaerden van den vyand aen te nemen.’

Tachtig duizend stemmen te gelyk legden den eed af.

De aenval en verdedigingsmiddelen waren van beide kanten voorbereid.

Frederik en Maximiliaen, wel ziende dat er geen tyd te verliezen was, deden de stad ter overgave opeischen,

[p. 27]

en op de weigering van Filips, haren opperbevelhebber, ontblindden de beide vorsten hunne batteryen, die reeds een genoegzaem groot deel der versterkingen hadden ter neder geworpen, om den storm te ondernemen.

De belegerende krygsknechten, ziende de bolwerken instorten, trokken naer de stad op; maer de stoutmoedige Gentenaren, door den dapperen Van Cleve aengewakkerd, stuitten den aenval met eene ongehoorde uitharding en heldenmoed, en dwongen den keizer en den roomschen koning tot den aftogt (5 juny 1488).

Viermael hadden zy den aenval gewaegd, viermael waren zy terug gedreven.

De dapperheid dier ontzaggelyke burgers jaegde den schrik in het hart des keizers, die naer Duitschland wederkeerde, aen vorst Albrecht van Sassen de zorgen des oorlogs overlatende.

Het vreugdegeluid der klokken van het gentsche Belfort kondigde in afgelegene plaetsen de nederlaeg der twee vorsten aen.

De gedachtenis van deze heldhaftige verdediging by de nakomelingschap willende vereeuwigen, deden de bestuerders van Gent, in de verdieping van het Rabot, tusschen de twee ronde torentjes, langs den buitenkant op stads wal gevende, de twee opschriften in gotische letteren plaetsen, die wy er heden nog bemerken, en in het midden derzelve het stadswapen in steen gehouwen.

Wy deelen hier deze opschriften letterlyk mede:

In tjaer veertie hodert achtentachtentig mede
In wedemaēt de vijfste: Sacraments dach claer.
So slouch de Roēssche keyzere: Voor Ghēd de stede
In Everghē en lacher veertich daghen naer.
De Roemssche Conīc: lach oec voor de stede daer
Bachtē walle lacht plat doe: maer het viel tē beste
Binnē derdē daghe lachmer scoē eerdē veste.

[p. 28]

 

Huut diē: als mē neghenentachtentigh seyde

 

In wedemaēt dertiene: saterdagh waerachtich

 

An dit weerc mē doe: dē eerstē steē hier leyde

 

By den regierers: al doe in wette voordachtich

 

In meenghē: de stede te bemuerne crachtich

 

Naer de uutwijsene begonē dees weercx presēt

 

In bescudde: dē goeden insetenē vā Ghend.

Het behoud van deze gedenkschriften moet waerschynlyk aen de moeijelykheid om er by te komen worden toegeschreven. Het zyn een dier oudheden van Gent, die de geest der vernieling heeft gespaerd.

De belegering door ons verhaeld is de eenigste wapendaed niet waervan het westelyke deel dier stad het tooneel is geweest. 't Is voornamelyk in de XIII^e en XIV^e eeuwen dat de uitgestrekte velden van dit gedeelte door het bloed van zoo vele dapperen, strydende voor vryheid, koophandel en nyverheid, zyn besproeid geworden, - feiten van heldhaftigheid, die onze burgerlyke en staetkundige geschiedenis der middeleeuwen zoo veel belang byzetten.

AMAND DE BAST.

Bylagen.

I.

Maximiliaen, by der gracie Gods Ertshertoghe van Oostenrijck, vader, voocht ende mambour van Phelips, by ghelijcker gracie ooic Ertshertoghe van Oostenrijck, hertoghe van Bourgoingnen, van Lotthrijck, van Brabant, van Limborch, van Lucemborch ende van Gheldre; Grave van Vlaenderen, van Artois, van Bourgoingnen, Palatinen, van Henegauwe, van Hollant, van Zeelant, van Namen ende van Zuytphen; marcgrave des heilicx

[p. 29]

rijcs, heere van Vrieslant, van Salins ende van Mechelen, doen te wetene allen jegenwoordigen en toecomenden, dat omme af te legghene ende te goedlicken ende te deuchdelijcken payse te brengen alzulke twisten, gescillen ende tweedrachten, als zydent den overlijdene van wijlen onse harde lieve ende gheminde geselnede vrauwe Marie, Ertshertoghinne van Oostenrijck, hertoghinne van Bourgoingnen, etc., moeder van onsen vors. Zone, wiens ziele God ontfaermen wille, geresen, gespruyt, onderhouden ende geachtervolght zijn geweist, tusschen ons als vader, voocht ende mambour van onsen vors. Zone over een zijde, ende den ghemeenen Lande ende graefscepe van Vlaenderen op d andere, ter causen van dat de vors. van Vlaenderen by toedoene van eenigen onsen quaetwillende, ons geweygert, ontrocken ende onthouden hebben, totten daghe van hedent, t bewelt, administracie ende bewaernisse van den persoen van den zelven onzen Zone, ende oec tgouvernement van den vors. lande ende graefscepe van Vlaenderen, als vader, voocht ende mambour van onsen voirs. Zone, gelijc die van allen anderen zijnen landen dat verkent hebben, vele ende diversche dachvaerden, vergaderingen, ende communicatien gehouden zijn geweist, tusschen onsen gedeputeerden ende ambassadeurs, ende den lyeden ende gedeputeerden van den vors. lande van Vlaenderen, zo verre dat by middele ende tusschenprekene van eenigen, ter eeren ende weerdicheyt van Gode, vpperste Prince ende aucteur van payse, compassie ende medelijden hebbende vp tverlies ende sturtinge van den kersten bloede, ende op de groote ende onverwinlijcke scade ende jnteresten die by der oorloghe tusschen ons ende den vors. lande van Vlaenderen clagelic geschiet zijn, ende noch meer gescapen waere te geschiene, al ten laste van onsen vors. Zone, ende zijnen voirs. lan-

[p. 30]

den, als van allen zijnen ondersaten: Wy, als de ghone die altijts meer te payse geneghen zijn geweist dan ter oorloghe, hebben alle de ondersaten ende ingesetene van den vors. lande ende graefscepe van Vlaenderen, geestelic ende werlic, vuyt onser rechter wethentheyt ende princelicken vermoghen, ontfaen ende ontfangen hemlieden by desen in gracie, ende met hemlieden hebben wy, alzoe wel tusschen ons als tusschen den ondersaten ende ingesetenen van allen den anderen landen, wesende onder onse onderdanicheyt, ende onsen voirs. Zone toebehorende, goeden vasten gestadighen ende eendrachtigen paix ende vrede gemaect, mits den pointen ende condicien hier nae volgende. In den eersten, dat die drie Staten van den Lande ende graefscepe van Vlaenderen, eendrachtelic ons kennen ende ontfaen zullen, als vader, voocht ende wettich mambour van onsen vors. Zone, ende ons consenteren, in die qualiteyt, tgouvernement ende administratie, alzoe wel van den persoone van onsen voirs. Zone, als van den voirs. lande, ende ons hulden ende eedt doen binnen der stede van Ghendt, ende alomme elders daert ende alzoot behooren zal, naer dat wy hemlieden den behoirlicken eedt in gelijcker qualiteit gedaen zullen hebben. Item, dat zo wanneer onse geliefte zijn zal om t guent dat voirs. is te comene binnen der voirs. stede van Ghend, de voirs. van den Staten van Vlaenderen zullen onsen voirs. Zone ons te gemoete brengen tot buyten der poirten van der zelver Stede, daer wy jnne zullen commen ende den zelven onsen Zone ons aldaer in onsen handen bringen ende presenteren. Item, dat wy tot onser voirs. compste binnen Ghend ende om onse versekerthede mit ons zullen mogen bringen alle onse state, alzoe ons dat betaemt ende gelieven zal. Item dat alle de ballingen ende andere persoonen

[p. 31]

die hemlieden vuyt den vors. lande van Vlaenderen geabsenteert hebben, by reden dat zy ons partiscap hebben gehouden, of ons favorable geweest, zullen wederomme binnen den zelven lande mogen commen, zonder ter cause van den voirs. banne oft huerlieder absentie eenichsins begrepen oft aengesproken te mogen zijne. Item indien eenich geschil of donckerhede rese, omme te wetene oft yemant van de zelven ballingen gebannen waere, oft hem geabsenteert hadde, ter cause voirscr., oft eenige misdaden of delicten, daer af es de interpretatie ende verclaers gereserveert ons, ende dien van onsen Raide in Vlaenderen. Item, ende mits desen zo hebben wy, als vader, voocht ende wettelic mambour voirs., geconfirmeert ende confirmeren by desen alle de previlegen, rechten, costumen ende vsaigen van den vors. lande ende graefscepe van Vlaenderen, alzoe wel in tgenerale als in tparticuliere. Item, dat voor de scaden lasten ende groote costen, by ons ter cause van der oirloge gesustineert, de drie leden van Vlaenderen zullen daer vp comuniquieren, mitsgaders die van den smale steden ende plecken dient aengaet, ende ooghemerc hebbende vp de voirs. scaden, costen ende interesten, by ons gehadt, ende oec up de desolatie van den zelven lande, zullen ons toelegghen ende consenteren eene redelick somme van penningen, zulk als zy mit ons overcommen zullen, tot onser gelieften, omme die te heffene vp t geheele lant van Vlaenderen, naer transpoort, binnen drie termeynen, daer of dierste wesen zal den jersten dach van Laumaent naestcommende, tandere binnen eenen jaer daer naer, ende tderde binnen eenen anderen jaer, t welke wezen zal in t jaer LXXXVII. Item, aengaende mer vrauwe die douagiere, wy begeeren dat huer eene redelijcke somme toegeleyt worde, voir huer scaden ende interesten, oick tot onser gelieften,

[p. 32]

ten terminen als voirs. is. Item, insghelicx hebben wy geconfirmeert ende confirmeren mit desen alle octroye, remissien, gracien, abolicien, relievementen, provisien, ende andere zaicken van Justicien, geexpedieert ende bevolen by den ghonen die t regement van den zelven lande gehadt hebben, oft by eenigen particulieren officieren oft wetten zydent den overlijden van onse voirs. geselnede, alzoe wel binnen der tijt dat alle zaicken binnen Vlaenderen gedaen ende geexpedieert hebben geweist onder den name van onsen vors. Zone, als te voren; behauden ons onsen Zone ende eene yeghelijcken zijns rechts. Item, dat alle ondersaten ende ingeseten van beeden zijden, vuytgesteken die persoonen hier onder by namen ende toenamen gereserveert, zullen wederkeeren ende gebruicken van huren goeden, waer die gelegen zijn, het zy binnen Vlaenderen of daer buyten, ende daer aen zullen zy mogen terstont hand slaen, alzoe ende in zulk state als zy die vinden zullen, zonder dat men hemlieden, ter cause van deser voirs. oorloge, daer aen meer belet of ongebruyek zal mogen doen, nyet jegenstaende eenige ghiften of disposicien daer af gedaen, het zy by tijde, of t eeuwigen dagen, by ons oft by anderen van bede zijden, ende oick eenige declaratie van confiscacien, sentenciën, vercregen by contumacien, de welke te nyeute gedaen zullen werden, ende van nu verclaerst als negheene, niet jegenstaende oec eenige vercoopingen van den zelven goedingen, zonderlinge van erfachticheden of huysingen, van renten, gedaen duerende deser oirloge. Item ende mits desen zo hebben wy alzo verre als t in ons is, alle misdaeden ende offensien, by den voirs. ondersaten ende ingesetenen van Vlaenderen gedaen, oec geduerende dese voirs. oirloge jegens ons ende den gonen die ons partiscap hebben gehouden, het zy by fayte, by woorden,

[p. 33]

by gescriften, oft andersins, hoe ende in wat manieren dat geschiet oft gebeurt mach zijn, generalic oft particulierlic, geheel ende al vergevende, quijt-gescouden geabolieert ende te nyeuwte gedaen, ende al noch vergeven, schelden quijte, ende abolieren mits desen, zonder dat men yemende van hemlieden van nu vooraen te diere cause zal mogen aenspreken, redargueren, oft eenige moeyte of belet doen in lijve oft in goede, vuytgesteken ende geexempteert de grave van Romont, de heere vander Vere, ende de heere van de Gruythuyse, de welke, mits dat zy broeders van onser oirdenen zijn, ende by dien particulieren eedt hebben, zullen gehouden zijn te rechte te staene voir den anderen medebroeders van der zelver oirdene, vp t guent dat men hemlieden zal willen te laste leggen, van gedaen te hebben eenige zaicken jegen den Capitelen van der zelver ordene; ende bovendien zijn oec gereserveert Louys van Massemen, Jan van Copenhole, Jan Heyman, Jaspar Heyman, Gielis van den Broucke, Justaes Schietkate, Willem Moreel, Jan van Rietbeke, Anthonis Labbe, Jan de Keyt doude, Lodewijc Steyle, Zegher van Rae, Pieter van der Eicke, Franchois van Bassevelde, Jan van Oistcamp, Clais Marteel, Jaspart Despremick, Franchois van der Poorte, Criestrain Belle¹, zonder meer, weder dat zy van nu in hechte van vanghenessen zijn, oft hemlieden geabsenteert hebben, de welke gehouden werden te rechte te stane voor de Wetten ende Jugen, daer zy naer de rechten ende previlegen van den Lande te rechte behooren, ende in dien men bevyndt dat mitten rechten tgoet van eenigen van den boven genoemden gereserveerde persoenen geconfisquiert zy, men zal daer mede recompenseren

1 In de opgave dier namen by Despars, Chronycke van Vlaenderen, deel IV, bl. 262, is er eenig verschil.

[p. 34]

ende vermaken de huysen ende plecken, die by deser oirloge in Vlaenderen bescadigt oft gedemoleert zijn, t onser discrecie ende ordonnancie. Alle de welke pointen ende articlen, ende elc bijzondere, onder de condicien voirscreven, wy, by der trauwe van onsen lichame ende in princelijcken woorden ghezworen ende belooft hebben, ende by desen zweren ende beloven tonderhoudene, ende te doen onderhoudene onverbroken, zonder nemmermeer daer jegen te gane, of te doene ofte te gedooghen gegaen oft ghedaen te zijne; maer indien yet van onser zijde ter contrarie gedaen worde, dat terstont te repareren of te doen repareren ende stellen in zijnen iersten state ende behoirlichede. Ende ten eynde dat alle de voirs. zaicken vast, geduerich ende gestadich bliven mogen teeuwigen dagen, soe hebben wy onzen zeghele hier aen doen hanghen, behouden in anderen zaicken ons ende ons voirs. Zone rechts ende elcx anders in allen. Ghegeven in onser Stede van Brugghe den xxviij^e dach van Wedemaent, in t jaer Ons Heeren duust C.C.C.C. vijf ende tachtentich. Op de ploye stont als volgt: By mijnen heere den Ertzhertoge, in zijnen raed, daer heere Phelips van Cleve, heere Anthoenis Bastard van Bourgoengen, grave van Roulx, in Ardenne, die grave van Nassou, eerste camerling, die heeren van Bevren, van Walhain, van Polhain ende van Wolkenstain, heere Pieter Lanchals, hoofmeester, ende meer andere, jegenwordich ende by waren. Was onderteekend N. Ruter met paraphe. Op d'ander syde stont visa, waer aen was hangende den grooten zeghel van den aertshertog Maximiliaen voorseit, in groen wasch, aen dobbelen steerte van groene ende roode zijde.

Accordeert met den originelen Chartre, berustende ter Archiven der stad Gend. t'Oorconden, als eersten Secretaris,

Onderteekend P. GOBERT.

[p. 35]

II. Buerspraecboec (van Utrecht) 1485.

Saterdaghes nae Palmavent (1486).

Alsoe onse ghenadighe heer van Oestenrijc oerloghe heeft moeten aennemen teghens sine onghehoersame stadt van Ghent, om deswillen dat si hem sinen eengheboeren soen teghens recht ende reden onthouden, ende meer andere grote verderffelike ende onbehoerlike zaken, welke, indien si voertganc hadden, na der meeninghen ende voornemen, die stadt van Ghendt voern. ende oec die lande daeromtrent gheleghen, ghesien waren in groten verdriete, onruste ende subjectien te comen, hoewel onse ghenedichste heer van Oostenrijc voirn. in aenroepen ons alreheilichsten vaders des paeus, ende des keizers, ende bi versoeke van veel ende grote andere heren, die, tot vruntlike dedinghe¹ te spreken, aen die van Ghent gheseynt sijn gheweest, die oerloghe niet en heeft cunnen of wesen², uut welken oerloghe vele landen ghesien sijn grotelijc bescadicht te worden: Soe sel men, een manendaghe naestcomende, een ghenerael processie doen, ende dat heilig Sacrament draghen, om te bidden voir onsen ghenadichsten Heer van Oestenrijc voers., dat hem God seghe ende victorie verlenen, ende in doechden sterken wille, om peys ende vrede sijnre landen, ons Ghestichts, ende der ghemeenre landen, ende om ghetidich weer. Hieromme ghebiet men, dat een yghelijc devotelike ter processien come, oetmoedelike biddende voer tghene voers. is, ende dat nymant voer noch beziden der processien en gae opt verboeren van sinen oversten clede.

1 Dedinghe, dading, verdrag.

2 of wesen, afwezen.

[p. 36]

Alsoe onsen ghenedichsten Heer van Oestenrijc ende oec onsen Rade bighecomen is dat enighe quaetwillighe wangunstighe, den vrede ende welvaren van onser stadt ende anderen landen benidende, in onser stadt ende tot anderen plaetsen gheseten, dicwijl onbehoerlike ende onduechdelike sprake voeren: Soe laet die Raed weten, dat nymant enighe onghebuerlike¹, onredelike noch onduechdelike sprake en voere op onsen ghenedichsten Heere van Oestenrijc, op onsen ghenedighen heer van Utrecht, noch op anderen heren, prelaten, canoniken ende gheestelike personen, noch oec op onse stadt ende die tregement daervan hebben, upt verboeren van x jaren uut der stadt te wesen.

1 Onghebuerlike, onbehoorlyke.