Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 8

[p. 3]

Over den geest waerdoor de Vlaemsche letterkunde zich moet doen onderscheiden;
Redevoering gehouden by de algemeene vergadering der Belgische maetschappyen van Vlaemsche letteroefening, te Brussel, den 11 february 1844.

myne heeren, kunstbroeders, vrienden!

Toen onze voorvaders, in opstand tegen vreemde overheersching, de pacificatie van Gent hadden gesloten, waerby vooreerst de binnenlandsche twisten en verdeeldheden, zoo niet geheel uit den weg geruimd, ten minsten aen banden werden gelegd, scheen er hun nog iets aen die bevrediging te ontbreken. Deze was slechts door enkele afgevaerdigden bewerkt en aengegaen: men behoorde ze nader te bevestigen, en te dien einde begaven zich de aenzienlyksten van den lande binnen de hoofdstad, en bezwoeren aldaer een nieuw verbond, waeraen zy den naem van Unie van Brussel gaven.

Met gelyke vaderlandsche bedoelingen komen wy hier dit voorbeeld navolgen en eene plegtige verbindtenis tot stand brengen tusschen de beoefenaers, vereerders en voorstaenders onzer moedertael. Even als de Belgen der zestiende eeuw bevinden wy ons, als het ware, in opstand tegen vreemden invloed, tegen bedreigingen van buiten

[p. 4]

en verraderlyke aenslagen van binnen. Anderen mogen werkzaem zyn voor de materieele welvaert van den staet, wy, ja wy zyn in opstand voor de zedelyke behoeften van het vaderland; een heilige opstand, voorwaer! doch die tot geen bloedvergieten leidt, geen enkelen band verbreekt waermeê onze provincien aen elkander zyn vastgehecht. Wy zoeken niet anders dan eendragt, en om die te bekomen vechten wy, zoo er moet gevochten worden, met geen snydend stael, lood of steen, maer met de pen. Wy eerbiedigen de koninklyke magt en verliezen de ondergeschiktheid nimmer uit het oog, die wy aen het regtmatig gezag van het staetsbestuer verschuldigd zyn. Te Gent hebben wy, in het jaer 1841, onzen binnenlandschen spellingsoorlog geëindigd, het feest onzer eerste verbroedering gevierd; nu komen wy te Brussel een nieuw, een nader bondgenootschap sluiten. En zoo volgt dan ook hier, na de Pacificatie van Gent, de Unie van Brussel.

Het is echter niet genoeg uiterlyk de handelwyze onzer voorvaderen na te doen; wy moeten van hun leven voortleven, willen wy voor ware Belgen gehouden worden, en ondanks den nu heerschenden wereldburgerlyken tydgeest. Weg met eene nationaliteit die slechts van gisteren zou dagteekenen, die geene groeikracht bezit, die geen wortel heeft in het voorledene! By ons blyft de Tael nog altyd de getrouwste naklank van dat voorledene, de navelstreng welke ons aen het voorgeslacht verbindt, de stamboom onder wiens breede takken de vlaemsche familie telkens samenschuilt, wanneer buijen en stormvlagen, by den zuidelyken nabuer gebroeid, over ons land komen waeijen. Zoo lang wy die tael spreken, kunnen of mogen wy onze afstamming van die edele mannen, wier bloed nog in onze aderen stroomt, niet verloochenen. Van deze waerheid zyt gy overtuigd, myne heeren! Vaderlandsche

[p. 5]

dichters hebben het u voorgezongen, echt vlaemsche redenaers het u geleerd, en ik wil u heden daer nogmaels op aendachtig maken.

De vlaemsche letterkunde is thans op een standpunt gekomen van waer wy de toekomst gerust mogen te gemoet zien. Die toekomst opent ons een onmetelyk veld, een vruchtbaren akker ter bebouwing, ofschoon grootendeels nog braek of onder heikorst verdoken liggende, gelyk Vlaenderen eenmael was, eer het land van Waes den reiziger voor onze landbouwkunde de knieën deed buigen. Voorzeker heeft men reeds veel gedaen voor die letterkunde, doch wy moeten bekennen dat wy de handen maer pas hebben aen het werk geslagen, en dat zy nog die hoogte niet bereikt, waertoe zy komen kan en komen zal.

Hetgeen wy voortaen te betrachten hebben vordert eendragtige samenwerking en onvermoeibare volharding. Wy moeten met overleg en zelfvertrouwen arbeiden, de krachtigste middelen, t'onzer beschikking gesteld, aenwenden, en elkanderen met raed en daed behulpzaem wezen. Ziet daer het einde waertoe ook deze vergadering strekken kan.

De voorzitters der letterkundige maetschappyen, waervan gy meest alle deel maekt, myne heeren, hebben goedgevonden my den vereerenden last op te dragen aenvankelyk by U het eerste woord te voeren. In de onderstelling, dat gy u deze schikking laet welgevallen, durve ik eenige oogenblikken uwe aendacht vestigen op het onderwerp dat ik voornemens ben hier te verhandelen, namelyk den geest waerdoor de vlaemsche letterkunde zich moet doen onderscheiden. Myne hartelyke vriendschap voor U doet my hopen dat gy met toegevende oplettendheid my zult gelieven gehoor te verleenen.

Men heeft het reeds elders gezegd: de eerste eigenaer-

[p. 6]

digheid, welke den Belg kenschetst, en die zich, door alle tydperken zyner geschiedenis heen, by hem werkzaem betoont, is Godsdienstigheid¹. Zy verdient de zuster onzer nationaliteit genoemd te worden; want beide gingen steeds hand aen hand. By de Pacificatie van Gent en de Unie van Brussel werden hare belangen niet voorby gezien. Dat mogen zy ook hier niet. Van Jacob van Maerlant af tot op den antwerpschen Pauwels telt men eene lange reeks van godsdienstige dichters, elkander opvolgelyk afwisselende en by de hand houdende, als zoovele schakels aen die lange keten, wier beide uitersten de dertiende en de negentiende eeuw aenraken. Gedurende den byna twee honderd jarigen staet van verstandelyke ellende, waer ons land in gedompeld lag sedert de dood van Isabella-Clara-Eugenia, alswanneer alle liefde voor de letteren in België uitgedoofd scheen, waren zy, benevens vader Cats, onze eenigste volksdichters. Vergeten wy ook niet dat de belgische geestelyken, gedurende de fransche overheersching, de eenigste openbare redenaers by het vlaemsche volk geweest zyn. Zy waekten over het heiligdom der tael, gelyk voor het altaer Gods: die tael zat toen gevlugt onder de kruisbogen hunner tempels. De pleit-, de raedzael was voor haer gesloten; maer nimmer heeft men ze kunnen beletten den gewyden kansel te beklimmen. Daer tartte zy, by monde des predikers, den trots der fransche koninghaters, den overmoed van eenen aertsgeweldenaer, of zy sprak ons troost in 't hart by onuitstaenbaer lyden, of zy zalfde met het woord der genade. Herinnert u hoe wy, in jeugdige levensjaren, kennis maekten met de hollandsche poëzy: was het niet

1 Van Kampen, Redevoering over den geest der nederlandsche letterkunde vergeleken met die van andere volken. Haarlem, 1830, in-8^o, bladz. 6.

[p. 7]

by middel der belgische herdrukken van Vondel's Altaer-geheimenissen, Hoogvliet's Abraham den aertsvader, en door het Graf van Feith? Voorzeker, en deze verkleefdheid aen het godsdienstige, myne heeren, waermede een welopgevoed jongeling gewoonelyk zyne loopbaen intreedt, behoort voortdurend aen uwe gedichten en verhandelingen die warmtekracht by te zetten, waerdoor de mensch tot hooger veredeling rypt. Inzonderheid durven wy verwachten dat de jonge levieten van 's lands seminariën, beter onderricht dan hunne voorgangers in de kunst van het aenwenden der nederduitsche spraekvormen, gedurende hunne toekomstige zendelingschap, vele zielen voor den hemel, ja, maer ook vele taelbeoefenaers voor het vaderland zullen aenwinnen. Sints er van den predikstoel eene beschaefdere tael in het oor drong van onze noord-nederlandsche broeders, kwam er onder hen smaek en opgewektheid voor de letterkunde, en is er in hun land een aental dichters en prozaschryvers opgestaen, die gy voorzeker meer dan eens bewonderd hebt. Onwederstaenbaer zyn de indrukselen der welsprekendheid op de gemeente; dan, men gewenne het volk aen eene goede zuivere uitspraek, door geheel vlaemsch België gangbaer, dat is, men spreke overeenkomstig de letter der schrifttael, eenvoudig zoo men wil, maer zonder inmengsel van gewestelyke toongeluiden, de vokael altyd helder uitbrengende, en met vermyding van de hollandsche verharding der medeklinkers; want dat styve ligt niet in onzen aerd.

Behoort de godsdienstigheid by de vlaemsche letterkunde voor te heerschen, ik ben echter niet van het gevoelen der zulken die van dezelve een bloot ascetisch gewrocht zouden willen maken. Zonder hartstogtelykheid bestaet er geene poëzy, noch in de gebondene tael

[p. 8]

des dichters, noch in de betrekkingen van het maetschappelyk leven. Slechts weinigen voelen zich geroepen tot een zelfverloochenend bestaen, tot onophoudelyk bidden en boeten; neen, de meeste menschen hebben een hart dat meêwarigheid zoekt, dat bemindt en bemind wil zyn: zy verkiezen liefst in de wereld meê te tobben, en meê te genieten wat God hun zoo mildelyk toebedeelde. En daer nu elke letterkunde eene afspiegeling der zeden en gebruiken van een byzonder volk moet wezen, zoo komen wy tot eene tweede eigenaerdigheid, welke in de vlaemsche letteren voortdurend verlangd wordt, te weten de Zedelykheid.

Hier staen wy op het meestbetreden pad der vlaemsche kunstoefening, hetzy de geschiedschryver de daden der voorvaders wil afschetsen, hetzy de opsteller van nationale dramen het gezellig leven der Belgen van vroeger en lateren tyd begeert op het tooneel te brengen, hetzy die dichter of de romanschryver, als tolk van het volkskarakter, een tafereel verlangt op te hangen van onzen huisselyken kring, van de deugden der ouders, de liefde der kinderen, de hooghartigheid der mannen en jongelingen, het eerbaer gedrag en de beminnelyke aenvalligheden der vrouwen van ons land. Dit alles mag men getrouw naer de natuer schilderen, met ter zydestelling echter van dat afzichtelyke en onbetamelyke, 't welk in de meeste fransche schriften dezer dagen op den voorgrond staet. In dat vak kan meer dan één engelsch en duitsch meesterstuk tot model verstrekken. Walter Scott, die zoo vele romans liet drukken, deed nimmer aen de welvoegelykheid, aen de zedelykheid te kort. Dit voorbeeld na te volgen ware den Franschman byna onmogelyk, wyl zoo menige woorden in zyne tael het zedelooze verbloemen of verschoonen. Ieder weet dat zyn voornaemste stelregel is: ayez des vices; mais ne soyez point ridicule.

[p. 9]

God zy dank, zulke zedeleer durft men in ons vaderland nog niet openlyk belyden. De groote meerderheid der Belgen is afkeerig van dergelyke grondbeginselen, welke tegen alle goddelyke en menschelyke wetten aendruisschen. Waerom? Omdat wy onze eigene, van den Franschman zeer verschillende zeden en gebruiken hebben, met andere woorden, omdat wy eene andere Nationaliteit bezitten; en ziet daer het derde punt waerop wy moeten acht geven, zoo in onze schriften als in ons gedrag. De Nationaliteit is (zoo als dit woord het zelf uitdrukt) eene aengeborenheid, eene oorspronkelykheid, die zich voordoet by een volk, en die dat volk, ter onderscheiding van andere, kenschetst. Zy ontstaet uit eene verschillende richting van denken, gevoelen een begeeren, en wordt door de overlevering voortgezet en ontwikkeld. Wat zulk volk, door behoefte en ondervinding, gedurende een tydverloop van duizende jaren, heeft leeren kennen en beoordeelen, daeraen heeft het namen gegeven, en zoo vormde zich allengs elke byzondere tael. De tael is het verstand eener natie. Wie zyne tael verloochent, verloochent dus zyne eigene zelfstandigheid, zyn aengeboren aerd.

Met toepassing tot ons land leert ons dit dat wy den ouden goeden vlaemschen volksgeest, dien wy aengeërfd hebben, zorgvuldig moeten bewaren en aenkweeken ten goede, dat wy de nauwe betrekking, tusschen zeden en tael bestaende, nooit mogen uit het oog verliezen, maer daerentegen onophoudelyk waken dat wy de eene en de andere niet dienstbaer stellen aen vreemden invloed. Vlugten wy vooral den pestwalm die ons van Frankryk toewaeit. De geschiedenis leert wat al kwaed van dien kant herwaertsover kwam. Onze nationaliteit, onze grootste vaderlandsche deugd bestaet welligt daerin dat wy geen Franschen willen worden. Intusschen, de

[p. 10]

Franschman blyft altyd even verliefd op ons landeke. Verliefd? Ja, als op zyne petite maîtresse; niet om ze opregt te beminnen, maer om ze te verkrachten. Van buiten roept hy ons terug by de groote natie; van binnen gebruikt hy dagbladschryvers om onzen volksgeest te vervormen, huerlingen die, wel is waer, niet openlyk durven zeggen: wordt fransch! maer die ons ('t geen toch op het zelfde neêrkomt) van onzen volksaerd willen aftrekken, ons gedurig uitlokkende naer zekere complimentenwereld, door hen le beau monde genoemd, in welke de vlaemsche eenvoudigheid en opregtheid of uitgelachen wordt, of, ten minste, voor de betwetery van oppervlakkige verstandsontwikkeling, vol winderige magtspreuken, moet onderdoen.

Tegen deze miskenning en belastering van het vlaemsch karakter moeten wy te velde trekken. Een dyk moet er gesteld tegen die van hooger af al dieper en dieper nederdalende volksverbastering, tegen die verkeerde richting welke vele ouders aen het onderwys van hun kroost geven, door het uitsluitelyk in het fransch op te voeden. Het gaet by sommige huisvaders zoo verre, dat zy geen enkel vlaemsch woord uit den mond hunner kinderen willen hooren, ofschoon grootvader en grootmoeder nooit fransch verstonden. Indien dat geen verbastering mag heeten, dan mag men zeggen dat de muilezel een paerd is.

Om dit kwaed, 't geen al meer en meer doordringt, doelmatig te bestryden, behooren wy niet alleen alle pylen van gisping daertegen uit te schieten, maer inzonderheid der jeugd zulke goede boeken in handen te stellen, als waerdoor onze tael en letterkunde beminnelyk kunnen worden gemaekt.

Van den anderen kant trachte men den volksgeest op te beuren, wien het thans nog aen veêrkracht en zelf-

[p. 11]

vertrouwen mangelt. Wy bezitten veel burgerzin, en dat is goed; maer daermeê volstaen wy niet: ons nationael krachtbetoon moet hooger werkzaem zyn dan het dus verre was: het moet uit den kring der mindere standen naer boven. Blyven wy niet langer het dwaellicht aengapen, dat ons van daer toeflikkert; beschamen wy onze zoogenaemde beschavingsbazen, door hun het ware licht ter opzoeking en verkryging van ons toekomstig volksheil voor oogen te brengen!

Zoodra wy de ontwikkeling van den nationalen geest zoo verre hebben gebragt, dat een aental vermogende lieden onze goede inzichten vatten, en deel nemen in de vlaemsche beweging, dan zal ook onze tael hare politieke regten erlangen, waervan zy, overmids het samenloopen van zekere omstandigheden, eilaes, nog verstoken blyft. De fransche leerstellingen omtrent het centraliseren van alle hoogere en mindere takken van bestuer, in de hoofdstad, benevelen nog het licht onzer staetshuishoudkunde; wy zitten thans nog te zeer verstrikt in het wargaren van binnenlandsche en buitenlandsche handelsaengelegenheden; ons vaderland is misschien nog te veel afhankelyk van zekere naburige beschermers, die zich onzer zake hebben aengetrokken, dan dat wy zouden mogen hopen onze wenschen in dat opzicht spoedig vervuld te zien. Daer behoort tyd toe. Met bezadigd overleg zullen wy trapsgewyze in het bezit treden van alle onze natuerlyke voorregten.

Intusschen werke de volksgeest: daermede komt men alles te boven. Verkeerden onze voorvaders niet dikwerf in veel noodlottiger omstandigheden? en toch zyn zy er doorgeworsteld. Rype vruchten plukt men laet.

Alles voorspelt ons een wissen zegeprael. Reeds zien wy de vlaemsche letterkunde en de vlaemsche schilder-school een zelfde zeel trekken, door één en hetzelfde

[p. 12]

gevoelen bezield. Eer en zegen over de antwerpsche kunstenaers, die niet geduld hebben dat de wagen van Rubens door eene vreemde tael zou worden ontsierd! zy zullen voortaen even vaderlandsch met bytel en penseel, als wy met de pen, werkzaem zyn.

Met geen minder genoegen zien wy van alle kanten onze oude rederykkamers het hoofd opbeuren. Onder de leiding van kundige en op zedelykheid nauwgezette mannen, kunnen de tooneelgezelschappen oneindig veel bydragen tot den bloei der letterkunde. Van hen verwachten wy het meer algemeen worden eener goede uitspraek.

Ook het vaderlandsche gezang begint zich wyd en zyd in onze vlaemsche provincien te laten hooren, door het oprichten van toonkundige maetschappyen. Van ouds zyn wy eene zangerige natie, benevens al de andere Duitschers. Het volkslied zal veel goeds stichten wanneer onze dichters (en daer zyn er reeds zeer verdienstelyke in dit vak) den regt populairen trant zullen hebben getroffen.

Eindelyk ware het te wenschen dat er in alle aenzienlyke gemeenten van vlaemsch België genootschappen, of afdeelingen van genootschappen voor tael en letteren, tot stand kwamen, waer men voorlezingen hield uit de beste nederduitsche schryvers, en zich onderling oefende tot het verkrygen van goeden styl en goeden smaek. In vele plaetsen immers ontbreken de boeken, en die zou men, by dergelyke vereenigingen en het inzamelen van een klein penningske ter maend, zich gereedelyk kunnen aenschaffen. Voedsel, voedsel moet er zyn voor die duizenden van behoeftigen, die hunne verstandelyke opleiding nog van ons verwachten!

Europa heeft thans het oog op de vlaemsche beweging geslagen. Alle duitsche volkeren nemen, met de leven-

[p. 13]

digste belangstelling, er deel aen: zy beschouwen ons als wedergevondene broeders van hetzelfde bloed; zy zyn bereid ons krachtdadiglyk te ondersteunen in den wereldstryd tusschen zuidelyke sluwheid en noordelyke rondborstigheid. Reiken wy hun gulhartig de hand toe, en toonen wy dat wy ook eene natie zyn, klein en beperkt in grondgebied, maer sterk en groot door levenskracht. Dan zal de vreemde reiziger niet meer uitroepen: O jammer! dat overschoone vlaemsch België, dat door God zoo mild gezegend land, is slechts een lichaem zonder ziel! neen, dan zal hy kunnen zeggen: godsdienstigheid, zedelykheid en nationaliteit blinken schitterend uit by den Vlaming. De meeste Belgen, met hunnen koning aen het hoofd, zyn nog immer, gelyk ten tyde van Cesar, echte loten van den duitschen stam¹!

J.F. WILLEMS.

1 Reperiebat (Caesar) plerosque Belgas esse ortos ab Germanis. De Bello gallico lib. II, Cap. IV.