Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 6
(1842)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–
Auteursrechtvrij
[pagina 409]
| |
I. Van Reinaert den Vos.In eenen somerliken tide,
Als men sach, aen allen siden,
Die woude scoen, dat gras groen,
Doe moete Vos Reinaert sijnre moenGa naar voetnootVs 4
5[regelnummer]
Der wolfinnen, op Haspegouwen.
Als hise sach, hi seide: ‘Vrouwe,
Lieve moye, maect mi bekent
Wat ghi doet dus hier omtrent.
Ic en sach u nye, in menigen dagen.’Ga naar voetnoot9
10[regelnummer]
- ‘Twaren, neve, soe moechdi vragenGa naar voetnoot10
Wel te rechte waer ic gae.
Tis wel seven maende naGa naar voetnoot12
Dat ic niet op voet en stiepGa naar voetnoot13
Dan ghisteren, doe ic herwaerts liep.
15[regelnummer]
Ic heb soe lange siec gelegen;
En hadder mi de wil niet toe gedregenGa naar voetnoot16
Ic en ware noch niet op gestaen;
Mer, ic beloefde te gaen
TAken, doer mijn siecheit:Ga naar voetnoot19
20[regelnummer]
Daer soe ben ic toe bereit
Lieve neve, Reinaert.’
- ‘TAken, moye?’ - ‘God woude die vaert.’
- ‘Gaedi bedevaert nu?’
- ‘Ja ic, lieve Neve, dat seg ic u;
25[regelnummer]
Want daer my toe drijft den noet.
Ic waer seker bleven doot
| |
[pagina 410]
| |
Had icker my niet toe verbonden.
Bedevaert, tot allen stonden,
Die dwaen sonden ende siecheit af.’Ga naar voetnootVs 29
30[regelnummer]
- ‘Moye, soe en gave ic niet een caf
(Sprac Reinaert) om u bedevaert!
Soe dicke varet hynderwaertGa naar voetnoot32
Dat vrouwe voel after lande lopen:Ga naar voetnoot33
Sy gaen om aflaet; mer si vercopen
35[regelnummer]
Dicwijl eer ende salicheit.
Moye, dit en hebbic niet geseit
Bi u; dat neem ic op mijn lijf!Ga naar voetnoot37
Ic segt bi alrehande wijf,
Die lopen om die lande te scouwen,
40[regelnummer]
Als poertressen ende ridders vrouwen,Ga naar voetnoot40
Dorpmans wive, beghinen, nonnen:
Dese hebben gelopen ende geronnen
Menich werven after lande.
Moye, beter is beseten scande
45[regelnummer]
Dan scande belopen, ic weet dat wale:Ga naar voetnoot44, 45
Want ic woende tenen male
Hiervoren tot Parijs,Ga naar voetnoot47
Daer soe hoerdic geven prijs
Mannen, die wel bewandert waren:Ga naar voetnoot49
50[regelnummer]
Dat vrouwe voele after lande varen
Dat en wist ic nye geprisen.Ga naar voetnoot51
Keert weder, moye, ende hoert den wisen:
Sy sullen u dit selve leren.’
- ‘Reinaert, neve, soudic keren
55[regelnummer]
Van mijn bedevaert te doen,
Soe waric sot ende al te coen.
| |
[pagina 411]
| |
Goede geloeft is goet gehouden.Ga naar voetnootVs 57
Ic en dar my seker niet verboudenGa naar voetnoot58
Te breken dat ic sculdich ben.’
60[regelnummer]
- ‘Daer en is eer noch wijsheit in
(Sprac Reinaert); moye, geloves mi!
Tot uwer kerken al hier bi
Daer moechdi Gode wel genaken.
Moye, al en quaemdi nimmermeer tAken,
65[regelnummer]
Wilt God, hi doet u wel genesen;Ga naar voetnoot65
Daerom laet u loopen wesen,
Ende neemt exempel aen den anderen,
Die beloepen ende bewanderen
Scade ende scande, die lange duert,
70[regelnummer]
Gelijc den peerde dat bezuert,
Beide met lopen ende met draven,
Dattet comt van groter havenGa naar voetnoot72
Tot cleinen ghelde, of tot niet.
Moye, tis menichwerf gesciet,
75[regelnummer]
Ende noch salt in die werelt gescien:
Vrouwen, die hem laten sien
After lande, hier ende daer,
Men volcht hem soe met liste naer,
Dat si comen buten weerde.
80[regelnummer]
Soe slachten si den verleenden peerde.Ga naar voetnoot80
Hoere geen en prijst men goet.’Ga naar voetnoot81
Dit sprac Reinaert, ende hi was vroet.
Uit de gedichten van Willem van Hildegaersbergen, HS. op papier in-folio, geschreven ten jare 1469, eertyds behoorende tot de bibliotheek van den heer Van Hulthem, thans ter Bourgondische bibliotheek te Brussel, Inventaire, No 15659. | |
[pagina 412]
| |
II. Van Reinaert ende van Ave.Archeit ende scalkernie
Die henget God wael dat gedie;Ga naar voetnootVs 2
Als ghi tot menigen uren siet.
Oec henget God wel dat gesciet
5[regelnummer]
Dat men den scalken somtijt hoent,Ga naar voetnoot5
Soe dat sijn scalcheit wort geloent.
Een orconde wil ic doen bliken,Ga naar voetnoot7
Dat wel gesciet is des geliken,
Hoe eens den scalken waert geradenGa naar voetnoot9
10[regelnummer]
Torment, ende mit scalken daden.
In enen winter, alst was cout,
Quam gelopen in een wout
Vos Reinaert, mit groten sere:
Nergent en vont hi min no meere
15[regelnummer]
Daer hi hem mede mocht bedragen:Ga naar voetnoot15
Dus ginc hi hem selven clagen,
Dat hem die honger dede wee.
Velt ende wout was al met snee
Ende mit groten vorst bevangen.
20[regelnummer]
Van sorgen mocht hem wel verlangen;
Want hi en conde niet geweten
Waer hi iet soude vinden teten;
Des was hi voel te meer begaen.Ga naar voetnoot23
Van verre soe sach Reinaert staen
25[regelnummer]
Een exter, op enen hogen boem.
Reinaert dacht: dit waer een droom
Mi te behulpen hoer te winnen;
Doch wil ics een arbeit beginnen,
Ende proeven mijn gewin:
30[regelnummer]
Mijn hert dat weet soe menigen sin;
| |
[pagina 413]
| |
Si sal my qualic mogen ontvliegen,
Des icse crigen can met liegen.
Dus ginc hi voert, mit groten wil,
Ten boem, daer die exter stil
35[regelnummer]
Op stont, ende hoer wel luttel hoede.
Reinaert sprac mit sachten moede:
Ver Ave, God die moet u gevenGa naar voetnootVs 37
Bliscap ende genoechlijc leven!’
Die exter sach neder waert,
40[regelnummer]
Daer si sach staen die Vos Reinaert,
Ende dacht: wats hier mede bediet,
Dat Reinaert my dese groete biet?
Hi moet meinen my te hoenen.
Doe sprac ver Ave: ‘God moet u lonen
45[regelnummer]
Der groeten, die ghi spreect tot mi.
Reinaert, neve, hoe staet u bi?Ga naar voetnoot46
Hoe geneerdi u, Reinaert?’
Reinaert sach ter exter waert,
Ende gaf ver Ave dus antwoerde:
50[regelnummer]
‘Ver Ave, dat ic my vermoede,Ga naar voetnoot50
Ende van onwil al bedroeve,
Soe en wist ic niet dat ic verworveGa naar voetnoot52
Dat ic tot enen mael sat aet.Ga naar voetnoot53
Nu moechdi horen hoet met mi staet.
55[regelnummer]
Ic verderve, al sonder weer,
Ic en vijnde nergent geen lijfneer.Ga naar voetnoot56
Hoe geneerdi u, ver Ave?’
- ‘Reinaert, neve, met crancken have,Ga naar voetnoot58
Soe en vijnde ic oec geen gewin.
60[regelnummer]
Alhier soe breec ic minen sin
Mit sorgen ende mit groter pinen,
Want geen geluc en wil mi verscinen.’
Ave sweech ende Reinaert begonde
Te spreken, als hi seer wel conde:
| |
[pagina 414]
| |
65[regelnummer]
- ‘Ver Ave, wi sijn wael eens van heil.Ga naar voetnootVs 65
Mocht ons vallen noch te deil
Daer wi lijfneer mede cregen,
Soe mocht van ons sijn verswegen
Raet, die ons te doen staet.
70[regelnummer]
Ver Ave, weti enigen raet,
Die ons comen mach te baten?’
- ‘Reinaert, suldi op mi laten
Raet? dat dunct mi wonder wesen:
Ic en can den honger niet genesen,
75[regelnummer]
Die ic lide nu ter uren.
Soudic in desen honger dueren,
Wist ic raet, lieve Reinaert,
Dat waer een al te selsen aert.Ga naar voetnoot78
Weti iet raets, dat laet ons weten;
80[regelnummer]
Ic en sals int einde niet vergeten.’
Ave sweech ende Reinaert loec;Ga naar voetnoot81
Mer Ave dacht: ic maec u cloec
Tot uwer feest, heb ics die macht,
Eer ghi volbrenget u gedacht.
85[regelnummer]
Ende alsoe dacht Reinaert mede:
Mocht ic, met mijnre beheindichede
U bi mi crigen, opten snee,
Ic soude u leren tellen twee,
Ende daer toe twe, al eer wi scieden,
90[regelnummer]
Dat ic u tleven mocht verbieden.
Aldus dacht elc om des anders scade;
Mer Reinaert vant in sinen rade
Een loes dinc, als hi wel conde.
‘Ver Ave, ghi vraecht mi al te gronde
95[regelnummer]
Om raet, ende icken u laet weten.Ga naar voetnoot95
Ic wist wel raet dat wi teten
Souden crigen langen tijt,
Had ic hulp, des seker sijt:
Sonder hulp iet te bestaen
100[regelnummer]
Dat mocht wel misselijc vergaen.Ga naar voetnoot100
| |
[pagina 415]
| |
Daerom en dar ic niet beginnen
Sonder hulp; mer mocht ic gewinnen
Hulp, die mi truwelijc bi stoede,
Wi souden leven vroe van moede;
105[regelnummer]
Dat weet ic sonder twivel wel.’
Och, Heer God, hoe quaet hoe fel
Is u herte, ende dat ghi meent
Dat dacht ver Ave, ‘Doch Reinaert, vrient,
Weti orbaer, haddi u lust?Ga naar voetnootVs 109
110[regelnummer]
Soe segget mi al ombehulst,Ga naar voetnoot110
Mach u helpen minen raet,
Die ic can vinden, of mijn daet?
Die sal u seker sijn bereet,
Daer ons beiden baet aen leetGa naar voetnoot114
115[regelnummer]
Daer wil ic geerne comen bi.
Spreect op, Reinaert, wat raet wetti?’
Reinaert die gaf wedertael:
‘Trouwen, Ave, ten voecht niet wael
Raet te seggen overluit;
120[regelnummer]
Tis te meniger stat beduit:
Tvelt heeft ogen, dat wout oren.
Onsen raet mocht iemant horen,
Die onversiens quaem gegaen,
Daer wi scade bi ontfaen
125[regelnummer]
Mochten; des comt hier bi mi.
Ic sal u seggen hoe dat wi
Die saken alre best hanteren,
Daer wi den honger mede verweren.
Ic heb een woort van u ontfaen,
130[regelnummer]
Dat ghi mi truwelic bi wilt staen,
Van desen daghe voert aen meer,
Ende op dat woert troest ic mi seer.’Ga naar voetnoot132
Ave, die wel besochtGa naar voetnoot133
Ende mercte nauwe des vos gedocht;Ga naar voetnoot134
135[regelnummer]
Ende daerom quam si node leger.
Mettien sach si enen jager
| |
[pagina 416]
| |
Van verre comen, die honden springen.
Doe dacht ver Ave: wils God gehengen,
U sal nu rechten loen gescien,
140[regelnummer]
Des hoep ic, ende ben in dienGa naar voetnootVs 140
Na uwen werken, clage, ende al.
Nu wouts God hoet varen sal!Ga naar voetnoot142
Ave die viel uut horen dencken,
Ende si sprac: ‘Reinaert, menich krencken
145[regelnummer]
Is gevallen hier ende daer;
Tis wel recht dat ghi hebt vaerGa naar voetnoot146
Voer saken, die mogen gescien.
Ghi ducht voer horen ende sien,
Ende daer voer ducht ic utermaten;
150[regelnummer]
Mer woudi u in trouwen saten,Ga naar voetnoot150
Ende mi geselscap doen mit goede,
Soe mocht ic voert aen sonder hoede,
Bi u comen, ende wesen vri.’
Reinaert swoer bi
155[regelnummer]
Gode ende onser soeter vrouwen:
‘Ghi sult mi vinden vol van trouwen,
In allen stucken, ende in desen;
Des moechdi sonder twivel wesen.’
Dus maecti vast hoer gespan;Ga naar voetnoot159
160[regelnummer]
Mer Ave sach den jager an:
Sijn comen datse seer begeerde.
Si vloech wat leger totter eerden,
Recht of si neder woude comen
Tot Reinaerts rade; soe heeft vernomenGa naar voetnoot164
165[regelnummer]
Reinaert den jager alsoe naer,
Dat hem te moede was soe swaer;
Want hi sach wel ende dochte
Dat hi niet ontgaen en mochte.
Doe sprac hi tot ver Aven dus:
170[regelnummer]
‘Cur Deus, Deus Dominus!
Ver Ave, hoe mochti sijn dus quaet,
In uwer herten, dat ghi daet
| |
[pagina 417]
| |
Mi alsoe lange bi u beiden,
Dat ic van minen live moet sceiden?
175[regelnummer]
Hoerdi niet mine woerde?
Al hadse een monic in een oerdeGa naar voetnootVs 176
Gesproken, hi mochter mede volstaen.
Waer om hebdi dit gedaen?
Hoe, en haddi mi niet alre ierst besochtGa naar voetnoot179
180[regelnummer]
Wat ic mit u soude hebben gewrocht?
- ‘Trouwen, sprac ver Ave doe,
Soe hadde tvoersien geweest wel tonvroe.Ga naar voetnoot182
Die saken, die ghi met mi meent
Die sijn met sulken aert vereent,
185[regelnummer]
Dat icker bi soude sijn verloren;
Daerom en woude ic slechs niet horen
Uwen raet; ghi sijt so fel;
Al spreecti metten monde wel,
Ghi moecht van uwer doecht wel swigen:
190[regelnummer]
U hert dat meinde mi al te crigen,
Ende in uwen buic te stoppen;
Nu suldi met sulken geselscap soppen,Ga naar voetnoot192
Dat u te rechte wel sal payen.
Gaet anders striken ende drayen,
195[regelnummer]
Ende weest vroem in uwer const;
Ghi crijcht nu loen na uwer gonst,
Of die waen sal mi bedriegen.
Waert als ghi moecht; ic wil vliegenGa naar voetnoot198
Daer ic mi andersins gemist.Ga naar voetnoot199
200[regelnummer]
Mittien die jager vaste hist,
Si en wonnen metten honden,Ga naar voetnoot200, 201
Soe datse Reinaert dogelijc prondenGa naar voetnoot202
Mitten tanden, ende maecten
Doe dat Reinaert al die nade craecten
| |
[pagina 418]
| |
205[regelnummer]
Van den rocke, die hi droech.
Van des ver Ave int herte loech.
Ver Ave die vloech hoere veerde,Ga naar voetnootVs 207
Doe si verderven sach Reinaerde,
Bi macht des jagers, op dat velt.
210[regelnummer]
Hier bi heb ic dit vertelt
Dat hem bi wilen arch gesciet,
Die archeit geeren gedien siet.
Reinaert meinde te hoenen Ave;
Mer Hi versacht, met sijnre gave,
215[regelnummer]
Die alles dincs heeft macht,
Dat after bleef Reinaerts gedacht.Ga naar voetnoot214-216
Ende hi bleef selver inder noot
Metter pinen vander doot.
Ende alsoe moeten si allen bliven
220[regelnummer]
Die quaetheit ende scalcheit driven,
Alst noch, of God wilt, sal gedien.
Woude elkerlijc die waerheit lienGa naar voetnoot222
Men vonde noch wel meer Reinaerde,
224[regelnummer]
Al en dragen si al geen roey baerde.
Uit dezelfde gedichten van Willem Van Hildegaersbergen. Deze fabel te vergelyken met Reinaert, vs 5769-5826. | |
III. Van enen hert die minde ene hinde.Nieman en conste te vollen geprisen
Een goet, reine, salich wijf,
Noch in eren te vele bewisen:
Si maect meneger sorgen blijf;Ga naar voetnootVs 4
| |
[pagina 419]
| |
5[regelnummer]
Doch es minne leits verdrijfGa naar voetnootVs 5
Van hen, diese draghen connen.
Hoefsche trouwe van wives lijf
Heeft meneghen edelen man verwonnen.
Ic vernam, op eynder stat,Ga naar voetnoot9
10[regelnummer]
Dat eyn hert op eynder hinden
Sinen sin hadde gesat,
Soe dat hise sere minde.
Die eyn oec wael den anderen kende,
Ende waren vrolijc dicke bi eyn.
15[regelnummer]
Die hinde dicwile aen hem seinde,
Soe daer vrienscap tusschen schein.
Die hert en meinde niet dan goet,
Ere sonder dorperheit,Ga naar voetnoot18
Ende waende des wel wesen vroet,
20[regelnummer]
Dat si hem minde met trouwicheit.
Op eynder tzijt was hi bereit,Ga naar voetnoot21
Ende draefde henen, daer hise vant
In haren cameren met listicheit:
Die was gewracht van meysters hant.
25[regelnummer]
Hi sprac ter hinden wael minnichlijch:
‘God gruetti, mijn alder liefste scat!’
Ende si antworde hem sleulijch.Ga naar voetnoot27
Den hert verwonderde sere om dat,
Want si hem, te menegher stat,
30[regelnummer]
Hadde getoent minlijc gebere,
Ende hi al dede wat si hem bat.
Soe vele verwonders hem te mere.
Hi sprac: ‘lief, wat mach dit sijn
Dat ghi mi sijt worden vremde,
35[regelnummer]
Want du best die liefs te mijn?’
Noch waende hi het ware in scemden.Ga naar voetnoot36
Si antworde: hare en beteemdeGa naar voetnoot37
Hem te houden enege woert,
Want si haer ere daer in leemde;Ga naar voetnoot39
40[regelnummer]
Si hadt van vrienden wel gehoert.
| |
[pagina 420]
| |
Die hert dachte, in sinen moet,
Si ware beseten met ontrouwen;
Het es ongestedich dat si doet;
Si meint haer waerlijc te vernuwen.Ga naar voetnootVs 44
45[regelnummer]
Hi nam orlof, ende woudse scuwen,
Om dat sine hadde alsoe versmaet.
Hi moeste sinen breidel knuwen,Ga naar voetnoot47
Daer en was anders troest noch raet.
Hi dachte hi soude vernemen emmer
50[regelnummer]
Wat dat wonder bedieden mochte;
Want van torne hadde hi commer,Ga naar voetnoot51
Dat soe wankel was haer ghedochte.Ga naar voetnoot52
Enen wilden pat si sochte
In enen bosch, wel vaste daer bi.
55[regelnummer]
Die diere, die hi met hem brochte,
Dat waren sine knechten vri.
Niet langhe en eest hi en heeft vernomen
Die hinde lopen van boven neder,
Ende enen vos Reinarde met haer comen,
60[regelnummer]
Die boetscap dreef wech ende weder.
Si liep snel, al was si teder,
Metten vos, te dorpe waert.
Eer iet lanc quam si gereden,
Een wolf, ende si, ende een vos Reinaert:Ga naar voetnoot64
65[regelnummer]
Die wolf ginc bi haerre siden,
Dien si vriendelijc toe geberde:
Het sceen si was sijns sere blide.Ga naar voetnoot67
Si waende die hert si sijnder vaerde.Ga naar voetnoot68
Die hert doen niet langer en spaerde,
70[regelnummer]
Ende draefde hare rechte jeghen;
Dies hem die wolf wel sere vervaerde,
Ende was recht vore thoeft geslegen.
Die hert tot den wolve seide:
‘Wanen compstu hier met deser hinde?’Ga naar voetnoot74
| |
[pagina 421]
| |
75[regelnummer]
Met vare antworde die wolf gereide:Ga naar voetnootVs 75
‘Here, om dat ic mi versinde
Misselic wes si haer bewinde,Ga naar voetnoot77
Liet icse nu alleine gaen.
In uwen dienst ic mi verbinde.’
80[regelnummer]
Hier met waren die worde gedaen.
Die hert die sweegh, ende sach op hare,
Als een die redene wel versteit.
Vele talen hadde hem ommare;Ga naar voetnoot83
Hi sach wel hare onghestedicheit.
85[regelnummer]
Ich sie immer, op minen eyt,
Dat men den ontrouwen loent,
Des men trouwen wederseit.
Des blijft menich goet wijf gehoent.
Die hert die draefde sijnre straten.
90[regelnummer]
Die hinde leidde den wolf met hare:
Het sceen si en woudts niets van haer laten,
Wie oneerlijc dat hare ware.Ga naar voetnoot92
O edelen vrouwen, die minne clare
Dragen condt, hoedt u daer van;
95[regelnummer]
Ende sijt voer die hinde in vare,
Die aldus bedriegen kan.
Nochtan blijft si meest bedrogen,
Metten wolf, ende meest in scaden,
Ende wie si sijn, die hem soo voegen,
100[regelnummer]
Dat si bedriegen ende logene raden:
Int leste worden si verraden,
Meest versmaet, ende meest bespot.
Stedeghen wiven, van trouwen daden,Ga naar voetnoot103
104[regelnummer]
Moet verbliden die rike God!Ga naar voetnoot104
Amen.
Handschrift der bibliotheek van Van Hulthem, thans te Brussel, No 192 der Bibl. Huthemiana, No cxviij. | |
[pagina 422]
| |
IV. Van der Vledermuus,Een bispel.Ga naar voetnoot1
Des es leden menech jaer
Dat een leu ende een aerGa naar voetnootVs 2
In discorde laghen tsamen.
Doen ghevielt dat si quamen
5[regelnummer]
Beide gader tenen daghe:
Elc vermaende sine maghe.
Die leu ontboet alle die sine.
Herten, hinden, ende everswine,
Wilde perde, met groten hopen,
10[regelnummer]
Quamen haestelike ghelopen
Voer den coninc van den woude.
Clene, groet, jonc, ende oude
Haesten hem, in corten stonden,
Ten coninc waert, daer sine vonden.
15[regelnummer]
In deser wijs soe hadden die aren,
Valken, ende sperwaren,
Blauvoete, ende smerlen medeGa naar voetnoot17
Al vergadert daer ter stede.
Daer quamen menegherhande
20[regelnummer]
Voghelen, uut vremden lande,
Bi den aer, alsoe mi dochte,
Ende hadden een groet gherochte.Ga naar voetnoot22
Doen si vergadert waren beide,
Sprac die leu aldus, ende seide
25[regelnummer]
Ghemeinlijc tote sinen rade:
‘Ghi heren, mi es grote scade
Nu gesciet in corten daghen:
Dit moet ic u allen claghen.
| |
[pagina 423]
| |
Nu, raet mi hoe ic best mach varen
30[regelnummer]
Jegen desen scalken aren,
Die mi ghedaen heet dat mi smert.’
Doen antworde vloechs een hert:Ga naar voetnootVs 32
‘Here, ghi selt, dat verstaet,
Ende bi u nemen uwen raet,
35[regelnummer]
Ende vertrecken uwe gebreken;Ga naar voetnoot35
Elc salder sijn best toe spreken,
Ende raden u alsoe, dat ghi
Verwaert bliven selt daer bi.’Ga naar voetnoot38
Die aren ghinc, met goeden staden,
40[regelnummer]
Op dander side hem beraden.
Hi sprac aldus tot sinen valke:
‘Wies te doene heeft jeghen scalke
Hi wort lichtelike bedroghen.’
Doe quam die vledermuus ghevloghen
45[regelnummer]
Voer den aren, ende vertracGa naar voetnoot45
Wat die leeu seide ende sprac,
Ende hoe dat daer gescepen stoet.
Hier bi, ghi heren, sijt wel vroet,
Wanneer ghi te rade selt gaen,
50[regelnummer]
Wiese sijn die bi u staen;
Want het comt menech over vrient,Ga naar voetnoot51
Die met quader herten dient:
Men hevet dicwile ondervonden.
De valke sprac, in corten stonden,
55[regelnummer]
Toten aren ende seide:
‘Here, doer u edelheide,Ga naar voetnoot56
Ghine selt gheloven niet te saen
Dinghen, die in twivele staen.
Werct met rade, dies ghi beghint,
60[regelnummer]
Tote dat ghijt in der waerheit vint;
Dan doet al dat ghi sculdech sijt.’
Ende die vledermuus, in corten tijt,
Die ghinc hemelike sciereGa naar voetnoot63
Bi den leeu, onder die diere,
| |
[pagina 424]
| |
65[regelnummer]
Ende vertrac die redene daer,
Die si gehoert hadde van den aer.
Aldus maecte sijt ten beiden
Vrient, met groten valsheiden,
Dat haer sent wel vergouden wert.Ga naar voetnoot69
70[regelnummer]
‘Her coninc, here, sprac die hert,
Soudi gheloven dinghen,
Die u die ghene vort bringhen,
Die u mascien verraden souden?
Ghi selt desen hier doen houden,
75[regelnummer]
Ende proeft wat sijn meinghen sijn.’Ga naar voetnootVs 75
Doen andworde die everswijn
Vorden coninc vanden woude,
Dat men des niet doen en soude;
Ende wilt men vriende niet betrouwen,
80[regelnummer]
Soe mach hem den arbeit wel rouwen
Diese doen, ende hebben ghedaen.
Dat wilde pert andworde saen:
‘Het en dunct mi voghel sijn no dier.
Eert heden comen sal van hier,
85[regelnummer]
Wi selen weten, sijt selter des,
Wedert vrient of viant es,Ga naar voetnoot86
Of waer mede dat omme gaet.’
Doen droech over een die raetGa naar voetnoot88
Van den dieren, al te samen,
90[regelnummer]
Dat si die vledermuus daer namen
Uten dieren, in een gras,
Daer niemen bi noch na en was
Dan die leeu, met sinen naesten.
Die vledermuus sprac met haesten:
95[regelnummer]
‘Her coninc, laet mi leven!
Ic sal u te kinnen gheven
Waer ic met hebbe omme ghegaen.’
Die coninc andworde saen:
‘Segt anders niet dan die waerheit fijn;
100[regelnummer]
Men sal uwes wel ghenadech sijn.’
| |
[pagina 425]
| |
‘Her coninc, ic hebbe langhe tijt
Op die voghelen ghedraghen nijt,
Om dat si mi noit en wouden
Ghereckelijc over voghel houden,Ga naar voetnootVs 104
105[regelnummer]
Welc tijt dat ic bi hem quam.
Her coninc, nu, als ic vernam
Dat ghi in contrarien laecht,
Hebbic tusschen beide bejaecht
Viantscap, als een verrader.’Ga naar voetnoot109
110[regelnummer]
Aldus soe maket menech quader
Tusschen heren, dant soude wesen,
Ende daden die ghelike van desen
Vledermuusen, die ic mene,
Men souder noch vinden, meer dan ene,
115[regelnummer]
Op dese werelt, des sijt vroet.
Alse die coninc dat verstoet,
Datter dus mede was ghevaren,
Sende hi over, bi den aren,
Wat hem die vledermuus daer lide.Ga naar voetnoot119
120[regelnummer]
Doen warens alle die voghelen blide,
Dat hem die leeu weten liet.
Men lette ghinder langher niet,Ga naar voetnoot122
Sine versoenden vloechs ter stede,Ga naar voetnoot123
Ende maecten daer enen vrede
125[regelnummer]
Tusschen die twee grote heren.
Aen dit exempel mach men leren,
Die den sin daer af wilt merken,
Wat verraderen dicwile werken,
Ende wat grote jammere dat si bedriven;
130[regelnummer]
Oec van goeden reinen wiven,
Die na archeit niet en poghen,
Anders dan si bliscap toghen,
Uut onscalker vrier herten.
Wapene God! der groter smertenGa naar voetnoot134
| |
[pagina 426]
| |
135[regelnummer]
Die menech goet wijf heeft leden,
Mids verraderen, diet hem deden,
Nochtan dat si gheen arch en meinden!
Elc behoefde dat hi hem seindenGa naar voetnootVs 138
Voer die evel vledermuse.
140[regelnummer]
Hier mede slutic mine concluse.
Explicit.
Uit de zelfde verzameling, No xcvij. | |
V. De vos en de pachter.Professor Serrure vond in eenen Almanak, te Leuven gedrukt by Vander Haert in 1783, het volgende fabeltje, dat vermoedelyk naer een ouder terug ziet: ‘Reyntje de Vos had met eenen pachter accoord gemaekt, voor dry koppele kiekens, den byvang noyt meer te molesteeren; maer, daernaer, Voske stak den kop in den kiekenkorf, en sprak met valscher herten: ‘pax vobis.’ ‘Holla! holla!’ riep den pachter; maer Voske antwoorde: ‘pachter, kameraed, ik en salse quidem niet byten; maer ik zie de gasten nog al geerne.’ | |
VI. De schryver van Renardus Vulpes.In de Voorrede van Jacob Grimm's Lateinische Gedichte der X und XI Jahrhundert, Göttingen, 1838, bl. xix, wordt berigt dat Lachmann te Berlyn den naem heeft ontdekt van den opsteller des Reinardus vulpes. De Bibliotheek van Berlyn bezit, namelyk, een handschrift | |
[pagina t.o. 427]
| |
 Bladz 427.
| |
[pagina 427]
| |
der Flores auctorum (aengehaeld in Grimm's Reinhart Fuchs, bladz. lviij), schrift der XIVe eeuw (Ms. Diez Occid. 60) in hetwelk, van folio 5a af, excerpten uit den Reinardus voorkomen, met de rubriek: Magr niuardus de Ysengrino et Reinardo. Waer, en in welken tyd leefde deze magister Nivardus? Tot dus verre hebben wy dien naem in geene nederlandsche diplomen der middeneeuwen kunnen aentreffen. Blykbaer is hy gelatiniseerd uit het vlaemsch Van den Nieuwenaerde, Nuwenaerde of Niewaerde, in bediedenis byna gelykstaende met den bekenden familienaem Van Nyvelt, dat is, van den nieuwen aerd of het nieuwe veld, de terra-nova. Byna elke boer in Vlaenderen heeft een stuk bouwland, dat hy den aerd noemt. Meer dan eens vond ik in charters der Xe XIe en XIIe eeuwen Sivardus; doch nimmer Nivardus. Dit verdient nader onderzoek. | |
VII. Kunstvoorwerpen betreffende de Reinaertsfabel.In een klooster by Saint-Quentin, thans afgebroken, bestond er een galdery of pand, waervan de vensters, in geschilderd glas, schier al de avanturen van Reinaert verbeeldden. De Eecloosche schilder De Vliegher, nu vier of vyf jaren geleden, in die fransche stad verblyvende, heeft aldaer nog een dier glazen gevonden, 't welk my door den graef De Kerkhove d'Exaerde geschonken is. Het vertoont de by Phaedrus en by Lafontaine (Liv. III, 5) bekende fabel van Reinaert en de Bok, en wordt hiernevens, in steendruk, den lezer onder het oog gebragt, ter grootte van het stuk. | |
[pagina 428]
| |
By den antiquariënverkooper Van Callenbergh te Brussel is thans, voor den prys van ongeveer 300 franken, verkrygbaer een oud scribaen der XVIe eeuw, waer schier al de bekende Reinardyen op afgebeeld staen. Het ware te wenschen dat ons Gouvernement dit meubel voor het oudheidskabinet van Brussel aenkocht, als een gedenkteeken van de populariteit der Reinaertsage in vorige tyden. | |
VIII. Namen der dieren.Tiecelyn, de Raef (Reinaert, vs 1860). In de onlangs verschenen Annales abbatiae Sancti-Petri Blandinienses, uitgegeven door den eerw. heer Van de Putte, bl. 115, wordt zekere Thizelino opgenoemd als behoorende tot de lyfeigenen der kerk in villa Materna (het vlaemsche dorp Materen), ten jare 995. Widelanken, een broeder van den wolf Isengrim (Reinaert, vs 1929). In eene Compositio inter abbatem Sancti Petri Gandensis et scultetum de Afsne van het jaer 1168, berustende ter archieven van Oostvlaenderen te Gent, en afgedrukt in Warnkönig's Flandrische Staats- und Rechtsgeschichte, III, Zweite Abtheilung, bl. 41, wordt onder de mannen van Hugo, abt van St-Pieter te Gent, opgenoemd Ghiselbertus Widelanke. Deze persoon schynt dus geleefd te hebben tydens het opstellen van het gedicht; althans, men kende dien naem toen in Vlaenderen. | |
IX. Plaetselyke namen.Elmaer, het klooster (Reinaert, vs 1487). Men leest in de Beschryving van het dictrict Sluys, door Dresselhuis, | |
[pagina 429]
| |
dat Elmaer by Oostburg stond, digt by den wyk Steenhove, en dat aldaer nog eene pachthoef onder den naem van Elmaer bekend is. Hulsterloo (Reinaert, vs 2579, en myne Aenteekening aldaer). Van de twee Hulsterloos, in Vlaenderen, namelyk een by Kieldrecht, niet verre van Hulst, en een te Beernem, by de Brugsche Vaert, kan slechts het eerste in den Reinaert aengeduid zyn, als liggende int oostende van Vlaenderen (vs 2578). Het was een de meeste wildernisse die men hevet in enich rike, gelegen zynde in eenen uithoek van dit land, vol moeren, waer somwilen in een half jaer weder man no wijf en kwam, tot dat eindelyk aldaer eene kapel ter eeren van O.L.V. gebouwd werd. Wy hebben getoond (ibidem, bl. 108) dat dit woud in 1136 werd afgestaen aen de abtdy van Drongen. Sedert is ons gebleken dat genoemde kapel ingewyd is ten gevolge van eenen brief, gegeven door Otto, bisschop van Utrecht, in hetzelfde jaer 1136. Zie De Smet, Corpus chronicorum Flandriae, I, p. 716. Te Beernem is de naem van Hulsterloo nog bewaerd gebleven. Op den 3 january 1838 verkocht de notaris Coens aldaer honderd koopen schoon taille-hout, blykens eene voor my liggende aenmelding. Maes (Reinaert, vs 6292). Het is mogelyk dat de dichter van Reinaert de hier verhaelde avanture op eenen dyk van de Maes heeft willen plaetsen; doch ik houde het daervoor dat deze riviersnaem by hem louter om het rym staet. Zoo bezigde men eveneens het woord Rijn in de algemeene beteekenis van vloed. Voorbeelden vindt men by Clignett (Bydragen, bl. 64) en in de Nieuwe werken der Maetschappy van Leiden, III, bl. 198.
J.F. WILLEMS. |
|