Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 5
(1841)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–
Auteursrechtvrij
[pagina 316]
| |
M. van Rysingen.Sedert lang bragt Vlaenderen niet dan gelegenheidsdichters voort, en de gelegenheid, zoo men zegt, maekt wel den dief, maer niet den dichter. Robyn had tydens de fransche overheersching nog eenige stoute toonen laten hooren, maer, ontmoedigd door het onregt, dat Aelst hem bewezen had, toen zy de vloeiende rymstukken van De Borchgrave en Van de Poele, op de Belgen, in 1812, achter 't zyne gesteld had, schreef hy niet veel meer, of liet het weinige dat hy schreef onuitgegeven. Ondertusschen had Waterloo ons een vaderland en de vaderlandsche tael weêrgeschonken: het Napoleontismus stierf allengskens uit; doch de verkleefdheid aen het vreemde bleef voortduren. Even als in de snede der kleederdracht, was en bleef de snede der Belgische Letterkunde fransch. Het koninklyk bevel, om de nederduitsche tael algemeener in te voeren, bestond, dat is zoo, maer men vergenoegde zich meestal om naer de letter der wet, en niet naer haren geest te handelen. De openbare akten werden in 't hollandsch, of liever in een verhoogduitscht hollandsch gedrukt, terwyl de opkomende jeugd zich meer met de spraekkunst van Weiland, dan met de poezy van Helmers of de welsprekendheid van Vander Palm ophield. De Rhetoryken gingen hunnen ouden sleur, en buiten het bespiegelende vak, opgewarmd door de letterlievende maetschappyen van Brussel, Gent en Brugge, vloeide er weinig uit vlaemsche pennen. De toon der hollandsche barden was aen eenige bevoorrechten in de zuidelyke provincien bekend, doch de vaderlandsche lier lag by de Vlamingen nog ongesnaerd. | |
[pagina 317]
| |
't Was aen de stad Kortryk vergund de eerste zuivere en stoute toonen der dichtkunst te beloonen. De koninklyke maetschappy der Kruisbroeders had aldaer tegen den 20 augustus 1821 een pryskroon voor de dichters opgehangen tot het bezingen van het voorwerp: Het vermogen des yvers. Zes stukken zagen het licht, en, buiten het prysvers van den hollandschen dichter Boxman, verdienden vyf andere, door Vlamingen opgesteld, in aenmerking te komen. De schryvers daervan waren Frans de Vos, van Ninove, Augustin Biebuyck, van Gotthem, P. Renier, van Deerlyck, D. Van der Meersch, van Audenaerde, en M. Van Rysingen. Doch de kunstaenwakkering, die deze dichtoefenaers te beurt viel, schynt zoo gering te zyn geweest, dat de eerstgenoemde tot de fransche poëzy is overgegaen, en de heeren Biebuyck en Van der Meersch sedert hebben gezwegen. Doch spreken wy van Van Rysingen. Hy was destyds een twintigjarig jongeling, die eene professorsplaets in het collegie van Audenaerde bediende. Zyn gedicht op den Yver was zyne dichtproeve, en dat deze gelukkig uitviel, zouden de volgende regelen kunnen bewyzen: Volzalig nagedacht! van 's werelds vroegste tyden
Zag men deez' hemeltelg haer gunst den doemling wyden;
Hy, die, voor 't juk gevormd, scheen aen deze aerd geboeid,
Gevoelt een heilig vuer dat zyne borst doorgloeit,
En, zie, natuer verjongt, krijgt kracht, ja, wordt herboren!
Reeds ziet me een strael der kunst door 't floers der toekomst gloren!
Juich, Aerdling! de Yver baent u 't spoor tot heerschappy,
Bevleugelt uwen wensch, en brengt u heilstaet by.
Dit dal, een wildernis eer ooit zijn blijde lonken
Met gunstbedoeling op onz' barre velden blonken,
Een schrikwoestijn, die niets dan doodsche schaduw bood,
Die in haer ingewand den rijksten schat besloot,
Is thans een lustverblijf vol zachte aenvalligheden.
De lente, in feestgewaed, volgt 's Yvers dartle schreden.
| |
[pagina 318]
| |
Natuer, gansch opgetooyd door zijn weldoende hand,
Biedt gulden vruchten aen, zelfs op het dorste strand.
Ziet men op 't steenig veld vol vlijt de landman zwoegen,
Hem streelt reeds hoop op loon met zuiver vergenoegen,
En daer des arbeids lust zijn hart tot zwoegen wenkt,
Maeit hy den gulden oogst, dien hem zijn yver schenkt.
Zulke toonen waren zeker niet alledaegsch, over twintig jaren, en getuigden van een buitengewoonen aenleg voor de schoone poëzy: doch de jongeling bleef voor altyd aen het onderwys (toen nog een ambt) vastgeklonken, hetwelk geheel den mensch vordert, en 't stond vastgesteld dat hy eenige jaren later, uitgeput by dezen moeielyken post, ter ruste zoude dalen. Veel heeft hy dan ook niet voortgebragt, en meest nog gelegenheidsdichten, kortstondige bloemtuiltjes, welke met het feest, waer zy voor gevlochten zyn, verwelken. Onder deze zy 't genoeg op te geven: Lykdicht op het afsterven van de gebroeders Stobbeleir, rhetoristen te Lokeren, (1823); By het graf van den ridder van Remoortere, gestorven binnen de zelve stad (1824); Lofzang op een driehonderdjarig jubelfeest gevierd te St-Nicolaes, door het gild van St-Sebastiaen (1826); Aen de studenten van 't Collegium Philosophicum (1827). Dit laetste gedicht komt voor in den Belgischen Muzenalmanak, tweeden jaergang, bl. 215, en verheft zich boven 't middelmatige niet. Zyn stukje de Volksbeschaving, dat in het zelfde jaerboekje van 1826 voorkomt (bl. 200) schynt een fragment te zyn van een dichtwerk, ten pryskamp ingezonden aen de Maetschappy Regat prudentia vires, welke de koophandel beschouwd als een voornaam middel van volksbeschaving tot onderwerp had voorgedragen, en aen de beroemde dichteresse jufvrouw Moens den belgischen lauwertak uitreikte. | |
[pagina 319]
| |
Van Rysingen, die de geleerde talen magtig was, had reeds in 1821 Audenaerde verlaten, en werd schoolmeester binnen de stad Lokeren. Hy was getrouwd, en, gelyk men ligt bevroeden kan, bleven hem juist niet vele uren over ter opzettelyke beoefening der letteren. Doch hare zaek was steeds de zyne, en elken ontheiliger derzelve beschouwde hy als een persoonlyken vyand. Hy had het drok. Niet zelden ontstonden er tusschen kan en liter literatuertwisten, waerin de ongenadige schoolmeester den rymelaers dugtig de plak gaf; niet zelden trad hy als onbevooroordeeld regter op en gispte de Midassen van zynen tyd.
Ja, zyn vak was het hekeldicht: daer kon hy eens het harte by ophalen, en de letterzweep doen klakken. Wy getroosten ons gaerne de moeite een zyner beste werken van dien aerd, verschenen te Gent in 1825, hier over te schryven. Het is getyteld: het stadsgewoel, of de verloste veldelingGa naar voetnoot1. Vaerwel, ô stedeling! met al uw nieuwe zeden,
Met al uw ijdle pracht, en dwaze grilligheden;
Daer ge in uw luchtloos huis aen dampen zit verslaefd,
Waervan de geur met u naer beurs en schouwburg draeft.
Bij mij komt gij vergeefs uw praelgebouwen roemen,
Uw gekke modes die ge als nuttig wilt verbloemen;
Dit al, zegt Salomon, is ijdel; 't gaet voorby.
Ik, die zoo wijs niet ben als hy, 'k noem 't zotterny.
God lof! het tijdstip naekt dat ik mag gaen herleven,
En mij met rasse schreên naer 't lagchend veld begeven,
Als een ontboeide slaef die voor zijn ketens ducht,
En hijgend naer een land van rust en vrijheid vlugt.
Wie 't buitenleven kent, wijkt van 't gewoel der steden,
En leeft in 't eenzaem veld, zoo zalig als te vreden.
| |
[pagina 320]
| |
Wat heeft men in een stad, als onrust? anders niet.
En zoekt men daer de rust, wat vindt men, als verdriet?
Ja, zegt gy, maer men kan daer veel genoegens smaken,
Zich baden zonder vrees in wellust en vermaken. -
Zeer wel, verzwijg uw leed, geef u der vreugden prijs,
Dan leeft ge op een galei als in een paradijs.
Ligt men in stad te bed te sluimren of te geeuwen,
Men hoort van wijd en zijd met benden katten schreeuwen;
En, wijl mijn poes op 't dak gerust aen 't vrijen is,
Is 't bij mij muizenbal of rattenkerremis.
Het spookt door gansch mijn huis, het spookt in alle straten;
De hel met haer gebroed wordt 's nachts hier uitgelaten;
Al nijp ik de oogen toe, een siddring grijpt mij aan;
Ik zie rond om mijn bed wel duizend monsters staen.
Ik wed dat Orpheus, die de hel heeft ingekropen,
Zoo veel gespuis niet zag met bei zijne oogen open,
En dat de groote Turk, die voor geen Satan zwicht,
Hier van den eersten nacht met heete koortsen ligt.
Als nu het spookenrot bevel krijgt te verdwijnen,
Van eer de gulde zon haer volle licht laet schijnen,
Dan staet gebuerman Smid met al zijn gasten op,
En stelt de straet in roer door dommelend geklop.
Telt ook bij dit geraes nog vijf-en-twintig klokken,
En kwezels aen den draf op drooge holleblokken,
En slaept dan zoo gij kunt te midden van 't gedruis;
Ik loop in wanhoop weg naer 't eerste koffijhuis.
Ik zit daer in het stof, tot dat, om negen uren,
Baron van Geenhuis komt met vrienden en geburen.
Dan gaet het spel eerst aen; men vraegt den Moniteur,
't Orakel, het Journal, den Brugschen Spectateur.
Hierbij, wie tabak rookt krijgt tweemael alle weken
Het Advertentieblad, om zijne pijp te ontsteken.
Men leest, men streelt zijn kin, men roept, schier als om prijs:
Madrid staet gansch in vuer! 't is oproer in Parijs!
Men leest den woordenstrijd van Neêrlands Hooge Staten,
En iedereen om 't best wil van de wetten praten.
| |
[pagina 321]
| |
Daer komt heer Sidderman al blazend ingegaen,
En valt in vollen hoest de nieuwe regten aen:
Hoe, zegt hij, zal men nu de honden gaen belasten,
Zoo dunkt mij dat men ook de vrijheid aen wil tasten,
Wijl menig ander dier, als gans, kalkoen, konijn,
Wel beter dan de hond, voor lasten vatbaer zijn!
Wat verder, in een hoek (O kluchtige episode!)
Zie ik een Protestant, twee Roomschen, en een Jode:
Zij staen in volle vuer gelijk de middagzon.
Hunne oogen slaen zy op den Vlaemschen Postillon,Ga naar voetnoot(1)
Die, in een brieventasch van zwart versleten laken,
Rekwesten brengt om vroeg in 't zothuis te geraken,
Ja, als een dolle gek, met zijne zweep in hand,
Niet slechts zijn ros bedreigt, maer de eer van 't vaderland.
..........................
Ginds, langs de regter zij, word ik op nieuw geplaegd,
Waer de eene moedig stoft, en de andre bitter klaegt.
Dit is een oud gebruik, elkeen bepleit zijn zaken,
En zoekt, zoo veel hij kan, zijn scheepjen schoon te maken;
Een winkelier geeft graeg te weinig of te ligt,
En spot dus met de wet op maten en gewigt;
De rijkaert klaegt zijn last, al heeft hij goed en renten;
De nijvre koopman zwetst op tolgeld en patenten,
En niemand is te vreê, of zal het nimmer zijn,
Al had men 't geld voor niet, gebraed en lekkren wijn.
Nooit is het aerdsch geluk den sterveling beschoren,
Ten zij hij de eedle deugd tot leidsvrouw heeft verkoren.
Maer eindlijk, na veel twist en ongezouten praet,
Wanneer de trage klok den blijden middag slaet,
Dan spoed ik mij naer huis. Voor mij en op mijn hielen
Loopt al het ambachtsvolk, waervan de straten krielen;
Hier komt in volle vlugt een trein met koetsen aen,
En doet mij aen een poort een uer op schildwacht staen;
Wat verder loopt het volk; men zal de brug gaen draeijen;
Ik, die niet loopen kan, moet mij met wachten paeijen,
| |
[pagina 322]
| |
En met een ongeduld, dat ik vergeefs beschrijf,
Staen luistren naer 'tgetier, naer 't vloeken en 't gekijf.
Raek ik dan weder t' huis, na zoo een angstig zwoegen,
Ik vind in plaets van rust nog zwaerder ongenoegen;
Daer zit dan Vader Nieuws die mij met lange haest,
Voor een glas brandewijn het hoofd nog zotter raest,
En al wat hij vertelt heeft hij zoo eerst vernomen:
Hier is de brandspuit weêr een uer te vroeg gekomen;
Daer is een bankroetier, van 't eeuwig manen moe,
Met honderd duizend francs naer 't vrije Pruissen toe.
Met ernst verhaelt hij mij zijn alledaegsche prullen,
Slechts goed om 't ydel hoofd van een barbier te vullen.
Na zoo veel kommernis, en gramschap, en verdriet,
Denkt gij dat ik in 't einde een weinig rust geniet,
Wanneer ik gansch alleen aen tafel ben gezeten,
Om mijnen hutsepot met smaek en vrede te eten?
Neen, bij mijn woord van eer! hoe later op den dag,
Hoe min men in de stad naer rust verlangen mag!
Het dommelend gerom van wagens en voituren,
Die, kraeijend voor mijn deur, de een tegen d'ander schuren,
Beroert dan gansch mijn huis; mij dunkt dat de aerde beeft,
En 't siddrend schepslendom zijn laetsten adem geeft!
De ketels, 't porselein, de borden en de glazen
Doen, davrend, ook hun best om mêe te helpen razen;
Intusschen slaet de trom bij 't schettren der trompet.
Mijn ingekrompen hart wordt me in de borst verplet!
't Is of'er op mijn hoofd wel honderd donders kraekten,
En aerde, lucht en zee in vollen oorlog raekten!
Waer vlugt ik dan naer toe, en waer verberg ik mij?
Of heeft my 't lot bestemd tot zulk een slavernij?
O neen! een weinig hoop op uitkomst en op zegen
Straelt, ook in 't grootst gevaer, ons uit het onheil tegen;
Dit denkbeeld spoort mij aen, ik ga mijn huis ontvliên,
Om ergens naer een plaets van vrede en rust te zien.
Dus stap ik eenzaem voort op hoop van vergenoegen,
Al weet ik op geen uer bij wien mij best vervoegen;
| |
[pagina 323]
| |
't Is waer niet ver van hier ken ik een jongen vrind,
Die mij wel graeg onthaelt en op het hoogst bemint;
Doch ouderdom en jeugd zijn zelden wel te zamen.
Om 't geen een jongling doet zoude ik my, grijsaerd, schamen;
Gedurig haelt hij aen wat Laura hem belooft,
Die steeds zijn teeder hart met wijn en pruimen stooft.
Wat verder woont een vriend, van vijf en veertig jaren,
Die grijs is van verdriet en mager van het sparen.
Hier heeft hij een bankroet, ginds wordt hij niet betaeld;
Dan is de prijs van 't graen al weêr te veel gedaeld!
En daeglijks laet hy dus aen al mijn vrienden weten,
Dat hij niets liever doet dan diere granen t'eten.
Ik neem dus het besluit hun deur voorbij te gaen,
En ziet, ik blijf verbaesd voor eene herberg staen.
Men leest op 't uithangbord: DEN HELIKONGa naar voetnoot1. Wat wonder!
Van boven zit geen mensch, het zit daer al van onder.
Hoe! zou der dichtren God, op 't order van Jupijn,
Met heel zijn Muzenkoor door 't dak gedonderd zijn!
Of is hij weggevlugt, op 't zien der martelaren
Die 't speeltuig van de kunst zoo schandelijk ontsnaren?
Kom, kom, ik wil gaen zien hoe daer de zaken staen:
Al waer men drank verkoopt, mag ieder binnengaen.
Daer heeft men immers 't regt zijn verzen voor te kwakken?
Men hoort op ieder rijm de handen zamenklakken;
En wijl er menigeen zijn trage beurt betracht,
Schenkt hun de knaep van 't gild en bier en denkingskracht.
Hoe kan een schittrend koor, beroemd in letterhelden,
Wier namen 't nageslacht met eerbied zal vermelden,
Gedoogen dat de kunst zoo laeg ter neder stort',
En Phebus tempelzael zoo vaek ontheiligd word'!
Welligt aen de andre zij van deez verheven zalen,
Laet hy den heldren glans van zijnen kunstgloed stralen.
't Gordijn rolt juist omhoog; daer kom ik net van pas;
Men roept: ‘den hoed af, zwijgt!’ en 't geld kruipt in de kas.
| |
[pagina 324]
| |
Hier zal men Mahomet den huichelaer vertoogen,
Doen zien hoe dweeperij, door schijndeugd, list en logen,
Gepredikt als op naem van de Oppermajesteit,
In 't hart van 't wuft gemeen haer doodlijk gif verspreidt!
Voorzeker is dit puik van zoo veel meesterstukken
Geschikt om huichelaers het masker af te rukken;
De wijsgeer prijst het aen, en ieder menschenvriend
Beschouwt met groot vermaek wat tot verlichting dient.
Maer, hemel! 't zie met leed een klein Zopiertjen naderen;
Hij springt de schermen uit, als de otter uit de bladeren;
Een zevenjarig kind, dat stil zijn lesje spelt,
Heeft wel een luider stem dan die geduchte held!
Hem volgt een Omar op, gekleed in rijken pachter.
Hij heeft een lyf zoo dik als menig varkensslagter;
En is wel zes voet hoog: dat maekt een schoon figuer!
Naest Zopir wordt die vent een fraei karikatuer!
Zoo ziet men aen den voet van Liban's cederboomen,
De teedre roozentelg naeuws boven de aerde komen!
Nu treedt Seïd verwoed te voorschijn op 't tooneel!
Een knappe kerel; maer hy ziet almagtig scheel.
Als hij zijn grievend leed den Hemel aen komt klagen,
Meent ieder dat de man den Satan uit wil dagen,
Om door een vuistgevecht, bij knagend roemgemis,
Te zien wie van de twee de sterkste duivel is!
Dan komt eene oude griet Palmira's plaets vervangen!
Men ziet aen haer gezigt een dik blanketsel hangen;
Ach! die versleten maegd bergt vruchtloos haer bedrog,
In haer verzonken oog leest men haer doopbrief toch!
Haer rol is uitgespeeld, zij kan met moeite knikken:
Haer plaets ware in een tuin, om vogels af te schrikken.
Wat nu? De stilte heerscht; daer nadert de Profeet,
Een groote tooneellist, maer die zijn rol niet weet.
Daer, uit dat hol, waerin een blazer zit beschonken,
Hoort men een dof gesnor, als uit een kelder ronken,
Wijl onze Mahomet, die op- en nedergaet,
Nu regts, en dan eens links, de woorden wederslaet!
| |
[pagina 325]
| |
O, 't is afschuwlijk schoon als vijf zes tooneellisten
Elkaêr op 't treurtooneel den prijs der klucht betwisten:
De een bulkt zijn rol byna als een verstierde koe,
En nijpt, terwijl hij loeit, zijn groote kijkers toe;
Een andre maekt gebaer om alles te bewimpelen,
En doet, door heel zijn spel, zijn blinkend voorhoofd rimpelen:
Soms trekt hij zich in een als of het steenen vroor,
En zendt met ieder woord een zucht den schouwburg door;
Een derde draeit zijn hand als of hij 't volk kwam zegenen:
Hij doet, bij elke spreuk, een vlaeg van speeksel regenen.
Een vierde is nieuweling, die stijf staet in 't begin,
En dan aen 't zwemmen gaet op 't einde van den zin.
..................
Kom, kom, ik trek er uit: het mogt mijn spijt vermeêren;
En morgen mag ik vrij weêr naer de velden keeren.
't Is Ceres die mij lokt: mij voere deez' Godin,
Na zulk een lang verdriet, haer lustpriëelen in!
Dit stuk, men moet het bekennen, is een der beste in zyn soort, by ons vóór de herleving onzer letterkunde geschreven, vóór dat tydstip namelyk waerop eindelyk de kiem zoude uitbreken van 't letterzaed, uit den Hollandschen akker op den onzen overgewaeid. Van Rysingen mogt nauwelyks den dageraed der halfontwaekte kunst begroeten, en stierf, omtrent de vyf en dertig jaren oud, onderwyzer te Lokeren.
PR. VAN DUYSE. |
|