Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 5

[p. 259]

Brieven van Jan van den Warck,
geschreven uit Antwerpen in de maenden october 1578 en juny 1579, aen de staten van Zeeland.

In myne Mengelingen, bladzyden 87-223, heb ik eenige brieven door den druk gemeen gemaekt, die over de gebeurtenissen, binnen de stad Antwerpen voorgevallen in de jaren 1581 tot 1584, niet weinig licht verspreiden. Thans ben ik in de gelegenheid gesteld om nog eenige andere brieven mede te deelen, in dezelfde stad in de jaren 1578 en 1579 geschreven door Jan Van den Warck van Antwerpen, een der voornaemste staetsmannen van zynen tyd. Ik vond dezelve in eenen dikken bundel van papieren uit de tyden der omwenteling van de XVI^e eeuw, eertyds berustende ter greffie van de staten van Zeeland, te Middelburg, en verzameld door wylen den heer Parmentier, in leven stadsarchivarius van Gent. Zy waren, nu eenige jaren geleden, te Gent met een schip aengekomen, en voor scheurpapier verkocht. Thans is die verzameling, door myne bemiddeling, het eigendom geworden der koninklyke bibliotheek van Bourgondie, te Brussel¹. Deze stukken zyn eigenhandig onderteekend door Jan Van den Warck, uitgezonderd den eersten, den vierden en den vyfden brief, welke laetste echter, door de zelfde hand als de andere geschreven, even authentiek zyn. Allen

1 Zie Compte-rendu des séances de la commission royale d'histoire, tome IV, p. 219.

[p. 260]

dragen het opschrift als toegezonden aen de stalen van Zeeland, en moeten beschouwd worden als Verslagen, gedaen door den schryver, die afgevaerdigde was van Zeeland, by de staten generael, vergaderd te Antwerpen. De inhoud is niet onbelangryk voor de kennis van den toestand onzer provincien kort na den dood van don Juan. Byzonder gewigtig voor onze vaderlandsche geschiedenis zyn vooral de mededeelingen uit Gent, ook ten aenzien der onderhandelingen met hertog Kasimir. Ik heb dus niet geaerzeld daeraen eene plaets te geven in dit Belgisch Museum, my hier vooraf bepalende tot eene opgave van hetgeen my bekend is nopens den persoon van den steller dier stukken. Wat ik in geen boeken heb kunnen vinden is my vriendelyk medegedeeld door den heer Fr. Verachter, archivarius der stad Antwerpen.

Jan Van den Warck (anderen schryven Van der Werck; doch hy teekende zelf Van den Warck) is te Antwerpen omtrent het jaer 1540 geboren, en geenszins te Middelburg, zoo als J. Kok vermoedde, die hem voor een' geboren zeeuw opgeeft¹. Hy werd den 31 meert 1563 onder het getal der advokaten van zyne geboortestad aengenomen. Volgens Scheltema² zou hy in 1575 pensionaris van Middelburg geworden zyn, van waer hy naer de staten-generael te Brussel afgevaerdigd werd en de unie van den negenden january 1577 (N.S. 1578) onderteekende³. Meermaels is hy by die vergadering tot

1 Vaderlandsch Woordenboek, door Jacobus Kok, deel XXX, bl. 252.

2 Staatkundig Nederland, II, bl. 443.

3 J.C. De Jonge, De unie van Brussel des jaars 1577, bl. 137. Deze unie was reeds te voren in druk gegeven, eens in het zeldzame boekje Recueil des lettres, actes et pièces plus signalées des progrès et besongne fait en la ville d'Arras et ailleurs, pour parvenir à une bonne paix. Douay, 1579, klein-octavo, bl. A 4, en volgende, en de tweedemael onder den titel van Acte d'union des états des Pays-Bas du 9 janvier 1577, Mons, 1787, in-8^o.

[p. t.o. 260]

B. Museum 1841.
Bl: 260

[p. 261]

het afdoen van allergewigtigste zaken benoemd en aengesteld, als onder andere blykt door de volgende uittreksels van hare resolutien:

‘8 Juillet 1578. Sur les requestes presentées par les protestants et colonnelz de cette ville [d'Anvers] sur le faict de la religion et exercice d'icelle, sont deputez monsieur le prelat de S^te-Gertrude, Naus, Stralen, Yman en Van der Warcke, pour visiter les pièces et concepvoir les moyens pour asseurer la commune et maintenir les provinces en l'union et repos, encore qu'il y eust l'exercice de la religion reformée, soubz l'assurance que les ungs donneront aux aultres, pour ce faict, le tout représenter aux provinces pour entendre leur advis et resolution¹.’

- ‘18 octobre 1578. Sur les lettres de monsieur De Montigny et requeste d'aulcuns prélats et nobles de Flandres, résolu, pour appaiser le tout, de députer messieurs du conseil d'estat Léoninus, Bevere, Liesfelt et Meetkerke, ou ceulx d'eulx quy mieulx pourront vacquer, quy, avecq le prélat de S^te-Geertruyde, ou Gremberghen, en son absence, le secrétaire Martini, le pensionnaire Ymans, monsieur Douffini, le pensionaire Van Warcke et de Valenciens, concepveront certains articles et concept sur le religions vrede et landvrede, et que obeissance d'eux soit portée à son Altèze et Conseil d'Estat et Estatz-Généraulx; lequel partye et aultre seront tenuz ensuyvre à paine d'estre tenus et chastoiez pour ennemys, infracteurs et perturbateurs du repos et paix publicq, et aussy résolu que l'on envoyera à nos députez à Gant extraict des dites lettres, et faire toutz debvoirs possibles que les gens de

1 Zie over deze zaek P. Bor, Nederlandsche oorloghen, boek XII, bl. 406 en Diercxsens, Antverpia christo nascens et crescens, V, p. 292.

[p. 262]

guerre estans en Flandres, tant d'un costé et d'aultre, se retirent au camp¹.’

In dien tyd woonde hy met vrouw en kinderen te Antwerpen, in de beddestraet, gelyk my gebleken is uit eenen brief aen hem geschreven den 7 october 1578 door Willem Baerdesen, burgemeester van Amsterdam, en waervan het opschrift luidt als volgt: ‘Hoochgeleerden, wysen, voorsienighen M^r Jan Van der Warck, gedeputeerde van de staten van Hollant ende Zeelant, in de beddestraet, by de eimarct, tot Antwerpen.’

Van 1579 tot 1584 was hy raedpensionaris der stad Antwerpen.

Hy moet voor zyn' tyd een welsprekend man geweest zyn; want het magistraet dier stad benoemde hem, om, in deszelfs naem, het woord te voeren by het inhalen van den hertog van Alençon, den 19 maert 1582. Zyne twee aenspraken, tot verwelkoming en beëediging van dien vorst, staen in het boek getiteld: La joyeuse et magnifique entrée de monseigneur François, fils de France et frère unicque du roy, par la grâce de Dieu duc de Brabant, etc., en sa très-renommée ville d'Anvers, aldaer gedrukt by Plantyn, in-folio, bladz. 21 en 40.

Omtrent den tyd dezer inhuldiging hield de duitsche keizer, Rudolf II, eenen ryksdag te Augsburg. Alençon, als hertog van Braband, zou geerne eenen ambassadeur derwaerts gezonden hebben, doch vernam dat men zwarigheid zou maken dien te erkennen. Daerom vonden de staten-generael raedzamer een gezantschap uit hunnen naem naer Augsburg af te vaerdigen, in last hebbende de afzweering van den koning van Spanje en de aenneming van Alençon te verdedigen en te verregtveerdigen. Daer

1 Groen van Prinsterer, Archives de la maison d'Orange-Nassau, VI, p. 469 et 470.

[p. 263]

toe werden benoemd de hertog van Bouillon, Philip de Mornay, heer van Plessis, en meester Jan Van den Warck. Van den anderen kant zond ook de prins van Parma den hertog van Aremberg derwaerts; doch de ryksdag liep onverrigter zake af¹.

Na de overgaef van Antwerpen aen Parma vinden wy Jan Van den Warck te Amsterdam, waer hy in 1585 tot pensionaris dier stad gekozen is; dan, men wilde hem ter dagvaert van de staten van Holland niet toelaten, om dat hy een geboren brabander was. Een paer jaren schynt hy dus ambteloos geleefd te hebben, pleitende als 's lands advokaet voor den hove, tot hy, op den 9 october 1588, op nieuw tot pensionaris der stad Middelburg beroepen werd². Als zoodanig kreeg hy vervolgens zitting in de vergadering der staten-generael, te 's Hage. Weinige maenden na zyne benoeming zonden die staten-generael hem en den advokaet Leonard De Voocht, als gezanten naer den koning van Schotland, die eenige hollandsche schepen had in beslag genomen. Pieter Bor verhaelt zeer omstandiglyk de reis en de verrigtingen dier beide regtsgeleerden, en deelt ons de haranguen ofte oratien mede, welke zy, ter audientie van koning Jacob, in zyn paleis te Edimburg, den 10 mei 1589 en volgende dagen, hebben uitgesproken³.

Ook maekte Van den Warck deel van een gezantschap by het hof van Engeland, om de voortzetting van den oorlog te bevoorderen, van 't welk men almede een omslachtig verhael aentreft in den Oorspronck ende voort-

1 Het leven van Willem den I, d. III, bl. 530.

2 Van Wyn, Byvoegsel op Wagenaar, 8^ste stuk, bl. 77, en Scheltema, l.c.

3 Nederl. oorloghen, boek XXV, bl. 52, verso. Zie ook Wagenaar, Vaderl. historie, VIII, bl. 294.

[p. 264]

ganck van de Nederlandsche oorloghen, door Everart van Reyd, bladz. 574-583. Scheltema gewaegt nog daerenboven van eene bezending aen het Deensche hof.

Het wel uitvoeren van al deze gezantschappen had ten gevolge dat hy op den 20 meert 1599 als raedpensionaris der provincie Zeeland werd aengesteld. Hy was de tweede door wien dit gewigtig ampt, sedert de verandering der regeering, werd waergenomen.

Hy en de zeeuwsche edelman Jacob Van Malderé waren de eersten die, op den 14 maert 1602, durfden voorslaen om aen prins Maurits het graefschap van Holland op te dragen¹.

Zyn hooge ouderdom en zwakke gesteltenis deden hem in 1614 zyn ontslag en pensioen vragen aen de staten van Zeeland, die hem zulks den 20 november toestonden, doch op eene wyze waerover hy niet zeer te vreden was, als niet in evenredigheid staende met zyne menigvuldige goede en getrouwe diensten. Hy stierf den 4 january 1615².

J.F. WILLEMS.

1 Van Wyn, Naleezingen op de vaderlandsche historie van Wagenaar, I bl. 318.

2 Smallegange, Nieuwe cronyk van Zeeland, I, bl. 426. Deze schryver noemt hem verkeerdelyk Pieter van de Wercke. Zie verders Scheltema en Kok, ter aengehaelde plaetsen.

I.

Seer eerw., wijse, ende zeer voorsinnighe heeren.

Wy seynden uwe E., volgende ons voorgaende scrijven, hiermede het sommair van de gratie gehadt by den heere van Villerai met zyne replique ende triplicque, mydtsgaders tgene van wegen de staeten by den heere van

[p. 265]

S^te-Aldegonde is voor deerste reyse geantwoort, by hen van woort tot woort in gescrifte gestelt. Ende die poincten die den voors. ambassadeur hadde belooft over te leveren.

Tzedert hebben de staeten briefven ontfangen van den hertoghe van Arschot, abt van Meroles ende heere van Fresin, daerby sy scrijven dat den hertoghe van Alençon begheert in plaetse van de steden van Quesnoy ende Landreschis twee van de steden in de voers. missive genoempt, te weten, Dornick, Rijsel, Bappalme, Douay, Brugge, Mechelen, ende Brussel voor sijne residencie, gelijck Uwe E. dat voorder selen moghen sien by de byleggende copye¹. Uwe E. cunnen lichtelijcke bedencken de consequentie van sulcken heysch, daerop de staeten alnoch nyet en hebben geresolveert, dan alleenlijck dat men alle middelen voorwent om die van Quesnoy ende Landreschies te doen consenteren, tot welcken eynde men heeft geschreven aen die van Landreschies ende Quesnoy, ende gesonden de redenen, die hen behooren te moveren om daer inne te verwilligen, daeraf wy Uwe E. met dese ooyck wel hebben willen copye seynden.

Den hertoghe van Alençon heeft de staeten geadverteert dat sijn volck ettelijcke steden ende sterckten in Bourgundien soude innegenomen. Tregiment van Montigny ende eenige vendelen van den colonel Hese ende Laleine sijn gemutineert, ende hebben innegenomen Meenen in Vlaenderen, ende sijn tsamen in de twintich vendelen starck, ende is te beduchten dat zy sulx nyet

1 De heer Parmentier heeft by het doen inbinden der stukken de annexe kopyen volgens order van dagteekening gerangschikt, zoo dat zy tusschen andere stukken geraekt zyn. Wy onthouden ons van dezelve hier mede te deelen, ter uitzondering van eenige, welke over de Gentsche zaken handelen.

[p. 266]

aen en rechten sonder anderen rugge¹ ende correspondentie.

Wy hebben Uwe E. te vooren gescreven gehadt dat men aen hen gedeputeerde gesonden heeft, maer van henne besoigne en heeft men alnoch egheen antwoirt.

Alsoo is tijdinge, die voor vast ende seker gehouden wordt, dat don Jan doot is, ende dat hy is gestorven donderdagh lestleden ten xij ueren, op den noon. Sijn doot is een yegelijck openbaer geworden svrijdaeghs daerna, alswanneer men oyck heeft vercondight dat een prince van Parma soude generael weesen van de armae. Weldam is van den grave van Bossu afgeverdight geweest, om de tijdinge te brenghen. De staten hebben hem gesconken vijftich croonen.

Onsen legher blijft noch met den legher van de franchoisen leggen voor Bins, ende verliest vast tijt. Het schijnt dat men de stadt nyet crijgen en can, ende dat ons volck nyet starck genoech en is, om, sonder de hulpe van den hertoghe van Alençon, te minsten sonder meer voetvolck, den vyant aen te vallen.

Die van Gent hebben gisteren buyten die stadt van Gent opgehangen den raedtsheer Hessels ende den lieutenant van de roy roe² van Vlaenderen, Visch. Den heere van Auxy is oyck aldaer aengehouden geweest, maer, zoo wy verstaen, wederomme gerelaxeert; d'oorsaecke van sijne detentie was dat die van Gent pretendeerden in Aelst te brengen een van henne compaignien, meynende de stadt met de detentie van den gouverneur daertoe te dwingen. De clachten sijn soo by den heere van Liedekercke, als oyck by de gedeputeerde van de stadt, aen de staeten gedaen geweest, ende is geresolveert te scrijven

1 Rugge, ruggespraek, aenzetting van anderen achter rugge.

2 Roy roe, roode roede.

[p. 267]

aen die van Gent ende te vertoonen de quade redene, die sy daerinne souden hebben, ende die consequentie van de saecke, ende dat zy souden willen aflaten van sulcx te doen, daer deur de vrede ende eenicheyt van den lande merckelijck zoude gebroken worden.

Hertogh Casimir heeft, zoo het schijnt, quaet contentement, dwelck zoo verre is gecomen, dat hy over twee dagen heeft in de staeten doen leesen seker sijne declaratie, daermede hy verclaert dat hy in meyninge is te vertrecken, nyet yegenstaende dat de staeten hadden te vooren geresolveert dat den grave van Schwartzenberch ende heere van S^te-Aldegonde souden reysen naer Brussel, ende den voers. hertoghe allen mogelijck contentement ende satisfactie geven, die oyck te vooren ewech waeren, ende hopen dat zy den voers. hertoghe selen vermorwen ende zoo verre brengen, dat hy deur tvertreck tgeheel lant nyet en sal willen laeten in een apparente desolatie. De redenen ende alle andere particulariteyten selen wy Uwe E. naerder adverteren metten eersten, alsmen sal weeten wat by den voers. grave van Schwartzenberch ende den heere van S^te-Aldegonde sal uytgeright sijn.

Wat Godt almagtich deur de doot van don Jan sal verleenen, sal men gewaer worden. Godt almachtich geve dat alles gesciede tot saligheyt ende welvaeren van den lande, ende dat onsen legher, deur de waerachtighe oft abusive opinie van den doot van don Jan, nyet en comme in eenighe negligentie ende inconvenient. Ende voorts ons zeer dienstelijck recommanderende in uwe E. goede gratie bidde Godt almaghtich, edele, Eerw. wijse ende seer voorsinnighe heeren, uwe E. te verleenen uwe salighe begherten. Uuyt Antwerpen den V^en octobris 1578.

[p. 268]

II.

Edele, Eerw., wijse, ende zeer voorsinnige heeren!

Ick en heb tot noch toe egheen commoditeyt gehadt om aen uwe E. van de gelegentheyt van der saecken van den lande te scrijven, midts de continuele occupatien, ende besunder mydts dyen ick, over veerthien dagen, ben gecommiteert geweest om met den heere van S^te-Aldegonde ende andere gedeputeerde te reysen naer Gent, biddende dat uwe E. my believe deshalfven voor geexcuseert te houden. Ende om dat uwe E. soude mogen geinformeert wesen van de gelegentheyt van alle saecken, ende my laeten weeten uwe E. intentie, en heb nyet willen laeten uuyt deser stadt van Gent, daer ik wederomme gesonden ben, ende wat meer tijts heb te scrijven, in confirmiteyt van tgene ic gescreven heb gehadt aen de staeten van Hollant ende Zeelant, vergadert in sGravenhage, de gesteltenisse van de gemeyn lande; sal daeromme uwe E. int corte believe te verstaen dat den grave van Schwartzenborch ende heere van S^te-Aldegonde sijn wederomme gecomen geweest van den hertoghe Casimir, ende heeft den heere van S^te-Aldegonde sijn rapport gedaen van tgene zy met den voors. hertoge hebben gehandelt, dwelck nyet wel mogelijck en waere als¹ by missive te verhalen. Het principael is geweest dat men heeft geaerbeyt om den voers. hertoge alle mogelijcke satisfactie ende consentement te geven, om hem te persuaderen dat hy tgemeyn lant nyet en soude willen verlaeten ende genoech overleveren in proye van de vyanden, verthoonende dinnehouden van sijne bestellinge, daeromme hy aen sijne hoogheyt ende aen de staeten verbonden was, ende tdevoir van een christen prince, met alle de redenen, die eenichsins daertoe hebben mogen die-

1 Als, alles.

[p. 269]

nen; maer den voers. grave van Swartzenborg ende heere van S^te-Aldegonde en hebben egheen ander antwoorde cunnen crijgen, dan dat den voers. hertoge was geresolveert te vertrecken, nyetyegenstaende dat men hem volcomen solutie hadde gegeven op alle de redenen, die hy hadde weeten by te brengen, te weeten, tgebreck van betalinge van het nachtgelt¹, dierte ende quade ordre die inden legher was, ende dat men hem nyet en soude hebben gerespecteert gelijck dat behoorden, versueckende eyntelijck de volle betalinge van het nachtgelt, ende dat men sijne ruyteren van de reste soude contentement geven.

Ende alzoo den voors. grave van Schwartzenborch ende heere van S^te-Aldegonde middeler tijt vernaemen dat den hertoghe hadde dry cornetten ruyteren gesonden nae Cortrijck in Vlaenderen, zoo hebben zy hen oyck daeraf beclaegt, om dat hen voors. hertoge tselve hadde gedaen sonder consent van de staeten, ende vanden grave van Bossu, overste van den leger, verclaerende dat tselve soude mogen oorsaecke weesen van een scheuringe ende brekinge van den gemeynen verbonde van de provincien, aengesien dat die van Artois, Henegouw ende andere waelsche provincien, merckende dat die van Vlaenderen hen sterken met volck, op hen eygen hant, ende tselve verstaende gedaen te weesen nyet alleenlijck om resistentie te doen aen de waelen, maer oick om hen nabueren te verdrucken, daerop occasie soude nemen om van ghelijcken hen te wapenen, ende mogelijck tot hunne hulpe te nemen den hertoge van Anjou, die oyck daer deur geoirsaekt soude weesen den sijde te kiesen, daer vuyt dan natuerlijck soude spruyten een innelantsche

1 Er staet in den tekst letterlyk nachtgeld, en niet wachtgeld, als in de Archives de la maison d'Orange-Nassau, VI, p. 467.

[p. 270]

oorlooge, verthoonende int lange de swarigheden, die uuyt alsulcke innelandsche oorlooghe nootelijck comen te volgen, biddende ende begerende, oyck met assistentie vanden magistraet van Bruessel, dat den hertoge nyet en soude willen yet doen int besunder, sonder authoriteyt van de staeten, ende van sijne hoogheyt, ende sunderlinge dat hy nyet en soude willen vertrecken naer Vlaenderen, maer te minsten eenen dagh twee oft dry supersederen, daerop den hertoge heeft geantwoort, dat hy in dese landen was gecomen om tlant int generael ende een yegelijck int particulier dienst ende vrindtscap te doen, dat zijne meyninge nyet anders en was dan hem in Vlaenderen te gaen vermaecken, ende tlant te besien, daertoe hy enige peerden voorgesonden hadde, sonder dat hy eenichsins wilde vertoeven, maer is daernae stracks naer Gent gereyst deur Dermonde. De staeten van als geadverteert wesende deur tvoers. rapport, ende suspitie hebbende dat den voers. hertoge eenigh tractaet particulier soude willen maecken met die van Vlaenderen, oft de stadt van Gent, ende oick vernoemen hebbende dat de waelen, die Meenen innegenomen hadden, hen dagelijcx verstercken, ende dat zy daeromme besorghen dat de waelen nyet en pretendeerden alleenlijck henne betalinge, maer dat zy noch andere aenslaegen voorhanden hadden, ende dat te besorghen¹ waere dat eenige heeren oft provincien hen souden willen assisteren, alzoo zy vuyt het scrijven van de gedeputeerde, aen den heere van Montigni ende aen de waelen gesonden, hadden verstaen, dat henne pretensien waren dat die van Gent souden repareren de nieuwigheden by hen voortsgekeert, ende diergelijcke andere, ende dat men oyck vernomen hadde dat eenige francoisen by grooten getaele hen dage-

1 Te besorghen, te vreezen.

[p. 271]

lijcx vueghden met de voers. gealtereerde walsche soldaeten, soo hebben sijne hoogheyt, sijne Ex^e ende Raedt van staeten ende staeten generael, nae rijpe deliberatie op alles, goet gevonden aen die van Gent te senden den heere van Sint Aldegonde, ende meer andere met hem, om die van Gent te persuaderen, dat zy souden willen volgen het advijs ende raedt vande generaliteyt, ende achtervolgen de resolutien van sijne hoogheyt, sijne Exc^e ende staeten generael, ende dat zy egheen alliance en souden willen maken à part, daer deur een innelantsche oorlooge soude gecauseert worden; dat zy oick souden willen remedieren de saecken die zy tot noch toe yegen de resolutien van de staeten hebben gedaen, zoo in regarde van de gevangene, oplichten van volck, invasie van henne nabueren, saecken van de religie, aenvaerdinge van de geestelijcke goeden, ende dergelijcke. Item dat den heere van Boves boven dandere gedeputeerde soude trecken aen den heere van Montigny ende aen de waelen, om her finale intentie te weten, ende den greffier van Brabant aenden hertoge van Alençon, om te weeten oft sijne hoogheyt soude in meyninge wesen de sijde van de waelen te houden, ende zoo verre neen, dat sijne hoogheyt tselve soude verclaeren, ende laeten condigen, ende dat sijne hoogheyt oyck soude believen hem te conformeren met de generaele staeten, nopende de voorder handelinge van peyse met den vyant, welcken aengaende men langen tijt aengehouden heeft om antwoirde daerop te hebben, welcke gedeputeerde respective sijn gereyst, versien met behoirlijcke ende pertinente instructien.

De gedeputeerde, die belast zijn geweest te reysen naer Gent, hebben oick naderhant van sijne hoogheyt ende Exc^e particulieren last gehadt om te groeten den hertoge Casimir, alsdoen tot Gent wesende, ende hem ander-

[p. 272]

werf voor te houden de inconvenienten, die procederen souden vuyt alsulcke particuliere alliancien ende raedtslaegen, ende dat tselve soude tenderen tot verminderinge van sijne reputatie ende eere, ende tot geheel mine ende bederfvenisse van tgemeyn lant, dwelk by den heere van S^te-Aldegonde geheel int lanck is gedaen geweest den xiij^en deser maent, ende onder ander oick verthoont dat de ruyterie aldaer nyet en diende, ende dattet te vreesen soude sijn dat zy daer eenigen nederlaege souden mogen crijgen; maer en hebben egheen ander antwoirde gehadt dan dat den voers. hertoge soude alhier gecomen weesen om tlant int generael ende een yegelijck int particulier dienst te doen, dat hy maer in Vlaenderen en quam om hem te vermaecken, dat sijnen staet wel was zoo veel peerden met hem te leyden, dat hy de gelegentheyt van den lande wel wiste, allegerende voorts de voorgeruerde doleantien, ende ten laetsten, zoo de gedeputeerde groote instantie deden om te weten oft hy met die van Gent ende Vlaenderen in eenige particuliere alliancie wilde treden, oft alreede getreden waere, heeft verclaert gehadt dat hy begeerde dat men sijne ruyteren contentement geve. Ende alzoo hy is een prince, die vry is, dat hy alsdan sal nemen sulcken party als hem goetduncken sal, dat hy dies niettemin wel wilde verclaeren dat hy die van Gent ende van Vlaenderen, zoo verre men hen ongelijck wilde doen, nyet en soude verlaeten, maer de selve met alle sijne middelen assisteren, vuyt dyen dat hy bevont dat zy den rechten wegh voor hadden, ende dat hy doen soude gelijck een goet ende getrouw prince behoort te doene.

Ende al eest dat tselve nyet en was een pertinente ende cathegoricque antwoirde, op de geallegeerde bestellinge, inconvenienten van een innelantsche oorlooghe, ende diergelijcke peremptoire redenen, by de gedeputeerde

[p. 273]

geallegeert, soo en hebben zy evenwel egheen andere antwoirde cunnen verwerfven, ende is den voers. hertoge den selven dach gereyst naer Cortrijck. Den xiij daernae hebben de voors. gedeputeerde henne propositie gedaen aen die van Gent, ende de selve gedeylt in twee poincten, deerste, dat beter was om een innelantsche oorlooge te schouwen, besunder naedyen wy een gemeyn vyant noch int lant hebben, dalteratie van de soldaten te appaiseren met accord dan met wapenen; het tweede, dat die van Gent souden willen henne actien modereren, ende hen conformeren met de generaliteyt, ende redresseren diversche saecken, die zy anders hebben gedaen, ende om dyenaengaende elckanderen beter te verstaen, dat sy soude willen eenige commissarysen deputeren, om met de voers. gedeputeerde te communiceren; maer alzoo de voors. propositie is gestelt by gescrifte, ten versoecke van die van Gent, ende dat die zeer lanck is, en sal daeraf egheen voorder vermaen doen, my gedraegende totten gescrifte daeraf ic eerstdaeghs uwe E. copie sal seynden. De staeten en hebben noch egheen tijdinge dat die van Gent souden hebben geantwoort. Ick seynde uwe E. hiermede copye van den laesten brief van den heere van Sint Aldegonde, daerby uwe E. selen cunnen verstaen waerop de saecke schijnt te berusten, ende alle voordere gelegentheyt, ende dat, nyet tegenstaende men van alle sijden tracteert, nochtans partyen blijven in wapenen ende suecken een eynde te maecken metten sweerde. Tvolck van Gent is tot diversche reysen geslaegen geweest. God almachtich wil verhueden dat tlant in egheen ander meerder inconvenient daer deur en geraecke, ende dat alles mach gescieden tot saligheyt ende welvaren van ons gemeyn vaderlant!

Van den heere van Boves ende van dandere gedeputeerde, die getrocken sijn aen den heere van Montigny,

[p. 274]

die wy verstaen dat alleene by de waelen is, ende nyet den heere van Heze, gelijck men geseeght hadde, en hebben de staeten noch egheen sonderlinge tijdinghe, dan dat zy, zoo vuyt het scrijven van den heere van Montigny, als vuyt andere advertissementen, genoech verstaen dat de soldaeten al meer pretendeeren dan betalinge, ende dat hen feyt alleene nyet en is.

Den greffier van Brabant is wederomme gecomen van den hertoge van Alençon, ende heeft op ghisteren sijn rapport gedaen van de antwoirde, die hy heeft gehadt nopende de saecke van de waelen ende de voorder handelinge van peyse; het discours¹ is lanck geweest, maer en is nyet mogelijck, mydts de cortheyt van den tijde, al particulierlijck te scrijven. De substantie is geweest, voor zoo vele als de waelen was aengaende, dat hem² leet was te sien dinconvenienten daerinne tlant daer deur compt te vallen, toch dat hy hen feyt nyet en conste advoueren, noch desadvoueren, nadyen hy nyet en conste geoordeelen wie dat van beyde recht hadde, ende alzoo hy was aengenomen voor beschermer, dat hy hem moste houden neutrael; dat sijne intentie was aen beyde partien te seynden gedeputeerde, om henne meyninge te verstaen, ende hen beyde te vermaenen tot accord; dat hy oick aen de staeten soude schicken eenen anderen, om te weten van de staeten wat hy meer in de saecke soude mogen oft behooren te doen; dat hy gedelibereert was tot dyen eynde aende staeten te seynden Despruneaulx, maer en was alnoch nyet geresolveert wyen hy soude seynden aen den heere van Montigny ende waelen, noch oick aen die van Gent, maer wel dat hy aen die van Gent soude seynden eenen van de religie, die hen

1 Namelyk met Alençon.

2 Alençon.

[p. 275]

aengenaem soude wesen, daerby vuegende dat hy wel verwondert was dat den hertoge Casimir hem vervoordert hadde te gaen naer Vlaenderen, dat hem selve nyet toe en stonde, maer zoo daer eenige querelen waren geresen, dat men nyemant anders en behoirde tot beschermer te nemen dan sijne hoogheyt, nae dyen hy voor sulx aengenomen was geweest. Op als¹ is wel particulierlijck by den voors. greffier geantwoort ende namelijck dat den prince Casimir tselve gedaen hadde sonder der staeten consent.

Op het ander point, nopende de voordere handelinge van peys, verclaerde den voors. hertoge van Alençon dat hy daerinne nyet en conste verwillighen, ende dat hem veel te groote oneere zoude wesen, dat nadyen hy soo groote oncosten heeft gedaen tot onse hulpe ende assistentie dat men hem soude wederomme seynden in Vrankrijck, souder dat de staeten alnoch hebben voldaen van hender sijde nopende de overleveringhe van de steden, dat hy daer omme tot egheenen peys en wilde verstaen ten waere dat hy eerst hadde satisfactie, welcken aengaende hy oick soude last geven den voorgeruerden Despruneaulx, met ample instructie van sijne geheele intentie.

Dwelck is in effecte het afscheyt geweest van den voors. greffier van Brabant. Den hertoge van Arschot, Fresin ende prelat van Meroles sijn alnoch aldaer tot Bergen in Henegouw, maer worden daghelijcx wederomme hier verwacht.

Op den xx^en dezer maent is by den raedt van staeten aen de generaele staeten verclaert, dat den senechal van Henegouw, Gouverneur van Dornick, heeft aen sijne hoogheyd gescreven gehadt dat de staeten van Henegouw aen hem ende aen den magistraet hebben afgeveerdicht sekeren hennen gedeputeerde, met ample instructie, die

1 Als, alles.

[p. 276]

by de staeten van Henegouw soude gearresteerd wesen den xiij^en xiiij^en ende xv^en deser maent, daeraf hy mede de copye sont, dinnehouden van den welcken was in effecte dat zy souden willen hen met Henegouw verbinden om de ketteren te verdrijven, noemende de selve meyneedich, verraders van hen vaderlant, ende argher dan de Spagnaerden, veele injurien nae segghende zoo sijne Ex^e, als den hertogh Casimir, ende gevende hoope dat nyet alleenlijck Henegouw maer oick Artois, Rijsel, Douay ende Orchies, Valincijn, Dornick ende tlant van Dornick, hen mede tsamen souden verbinden, verclaerende dat de ketteren nyet weerdigh en waeren dat den hertoghe van Alençon hen soude assisteren, ende nadyen zy verstonden dat die van Hollant, Seelant, Uytrecht, Vrieslant ende andere provincien hen wilden verbinden oft verbonden hadden, dat zy tzelve oyck wilden doen⁽¹⁾, naedyen de vors. instructie, die geheel hefftich is gemaect, ende wel thoont [hoe hoog] henne quade intentie was geresen, soo hebben die van Vlaenderen oick voortsgebracht het concept van een verbont te maecken tusschen uwe E. ende dander provincien, daer op vele altercatien sijn geresen, ende ten laesten geresolveert dat men aen de provincien soude versuecken, dat men in egheen particuliere alliancien en soude treden, om alle occasien van jalousien ende differentien te benemen; maer dat men soude arbeyden om een generael lantsvrede te maecken, ende dat men eenige articulen by gescrifte soude stellen, dienende tot eenen generalen lantsvrede, om de provincien voor te houden, ende dat men oyck voorts soude seynden

(1) Hieruit ziet men wederom, wat ik reeds elders betoogd heb, dat het afzonderlyke bondgenootschap der geprotestantiseerde provincien noodzakelyk eene scheiding tusschen de noordelyke en zuidelyke Nederlanden moest doen ontstaen. Zie daerover myne redevoering in myne Mengelingen.

[p. 277]

aen die van Henegouw, om hen met goede redenen te doen desisteeren vande voorgeruerde gepretendeerde alliantie, ende aen Doornick ende ander provincien, ten eynde zy hen nyet en willen vuegen met die van Henegouw, maer ter contrarien de selve met alle middelen te beletten in hen voornemen. Uwe Eerw. sellen hieruyt wel cunnen mercken in wat staet de gemeyne saecken sijn, ende hoe nae wy wederomme vallen in een inlantsche oorloghe, ende waertoe den aenslach van de waelen tendeert.

Men heeft nochtans hoope dat alle saecken selen gestilt werden, ende de eendracht werden geconserveert, by zoo verre die van Gent tot redelijcke middelen willen verstaen, die in effecte begrepen sijn in den missive hierby gaende.

Den hertoghe van Alencons volck is eensdeels wederomme te rugge getrokken, in plaetse van hen te vuegen met onsen legher, gelijck het geseeght was. Onsen legher en richt anders nyet vuyt, zoo vuyt dien dat den vyant voor Namen begraven leght, ende dat men sonder apparenten neerlaghe hem nyet en can bevechten, als oick om te sien wat eynde nemen sal den handel met die van Gent, ende met de waelen. God almaghtigh wil het gemeyn lant bewaeren ende beschermen van onraet ende verraderye. Uwe Eerw. biddende dat uwe E. believe op als, ende op alle de voors. saecken int besonder, uwen goeden wille ende advijs te scrijven, gelijck dat de grootwichtigheyt van de selve is verheysschende, uwe E. versekerende dat ick nyet en sal laeten uwe E. advijs te achtervolgen, ende in als mijn vuytterste neirsticheit ende debvoir te doen. Hier mede biddende God almachtich, Edele, Eerw., wijse ende zeer voorsinnighe heeren, Uwe Eerw. te verleenen uwe salighe begeerten. Vuyt Antwerpen den xxiij^en octobris 1578.

Uwe E. goedwilligen dienaer,
JAN VANDEN WARCK.

[p. 278]

Wy hebben alhier tijdinghe ontfangen dat die van Atrecht henne magistraet hebben gevangen, ende verboden, dat nyemant yegen die van Vlaenderen en soude dienen. Die van Bergen Henegouw sijn oyck op henne hoede, zoo dat wel te hoopen is dat eenige van Henegouw, die dese pretense nyeuwe abbuuse soecken te brouwen, nyet uyt richten en selen.

Wy hebben alhier ontfangen dantwoirde van die van Gent. Ick sal uwe E. daeraf ende vander reste vander negotiatie alhier brieven scrijven met de naeste gelegentheyt.

Dordinantie die Uwe E. my heeft belooft te geven van vier hondert gulden en is alnoch nyet voldaen; Uwe E. biddende dat daer inne sulcx versien mag worden, dat ick daeraf voldaen werde, alzoo ick omtrent vijf maenden herwaerts anders egheen assignatie noch betalinge en heb gehadt.

Eerste bylage.

Brief van Marnix de S^t Aldegonde aen Zyne Hoogheid.

Monseigneur.

Nous avons reçeu la lettre, qu'il a pleu à V.A. nous escripre avecq les pieces y jointes, surquoy ne fauldrons d'exécuter en toute obéissance les commandemens de vostre Alteze, ayans desia nous employez, selon nostre possibilité, à remonstrer bien vivement à ceulx de pardeça, ce qui est de leur debvoir. Combien leur grande altération quilz ont contre les soldats wallons et aultres, qui se sont joinctz de leur costel, nous donne petite espérance d'obtenir les effectz que nous prétendons, cependant comme hier nous avons exhibé par escript la proposition, que leur feisme avanthier, nous attendons la dessus leur response, dont ne fauldrons d'envoyer advis à V.A. ensemble et la copie de la dite proposition. Quant à Mons.^r le duc Casimir, nous l'avons esté trou-

[p. 279]

ver, lors qu'encoir il estait icy, et luy avons bien amplement remonstré l'estat des affaires, desirans scavoir de sa derniere intention. Apres divers plaintes du maulvais traictement et peu de recueil reçeu par deça, tant à l'endroict de sa personne que de ses gens de guerre, finalement a déclairé que pour n'estre informé des affaires de ces pays il n'entend de s'en mesler aultrement. Et neantmoins, en cas que l'on voulsist faire tort à ceulx de Gand, il ne pourra les abandonner, ains vouldroit emploier corps et biens pour eulx, veu mesmes qu'il trouve qu'ilz cheminent syncerement et de bon pied; adjoutant, pour conclusion, qu'il desire et insiste la dessus que l'on donnne contentement à ses reytres, et que puis apres on les licencie. Lors il sera prince libre, et lui sera loisible prendre tel party qu'il trouvera convenir, nous asseurant qu'il ne fera riens hors du debvoir d'ung prince chrestien et d'honneur. Touchant au reste les remedes de tels maulx, nous y trouvons très grande difficulté, pour la grande exulcération des coeurs; si toutefois il y a aucun remede, ce serait de trouver moyen de gaigner mondit S^r. duc Casimir, affin que non seulement pour sa personne il suyvist les conseils bons et salutaires, mais qu'il tachast aussy de les faire suyvre à ceulx de Gand, envers lesquelz son autorité sera grande, pour l'espoir qu'ilz ont fondé sur son secours.

Or, pour y parvenir, le moyen serait de lui oster prealablement les impressions qu'il a conceues à l'endroict de Mons.^r le prince, lesquelles luy semblent avoir engendré une estrange intime¹. A nostre advis n'y a aultre voye ou moyen de luy oster les dites impressions, si ce n'est par leur abbouchement, lequel nous semble en ces occurences estre aultant necessaire, que chose que l'on puisse imaginer; car ores que le fruict, que l'on en espere, n'en

1 Intime. Waerschynlyk te lezen inimitié.

[p. 280]

sortist pas du tout, si est, ce que nous ne faisons doubte, que cela le rendra plus attrempé en ceste entreprinse de Gand, laquelle il semble desia tenir aulcunement pour suspectée, el ceulx ci, se voyans moins appuiez que leur opinion ne portoit, se rendront plus maniables à la raison. Cependant il sera nécessaire de besoigner vivement et avecq toute diligence de l'aultre costé, tant envers monsieur le duc d'Alençon et le comte de Lalaing, comme envers les soldatz wallons, sans perdre ung seul moment; aultrement tout ce qui se fra ici serait infructueux. Il semble que si mess. les états traictassent de leur part avecq les dits soldats, sans y entremesler ceulx de Flandres, leur promectant ce que l'on trouvera convenir, et les fournissant des deniers d'aultres provinces, que par apres ceulx de Flandres seront pretz de furnir aux necessitez du général, à l'accoustumée; mais non poinct; car, avant qu'ils soient asseurez du partement des dits soldats, n'y a apparence de rien tirer d'eulx, pour la grande et unanime resolution de tout en ce point. Il plaira à vostre Alteze y adviser ce quelle trouvera pour le meilleur, et nous honorer de ses commandemens.

Monseigneur, nous prions l'éternel qu'il maintienne V.A. en longue santé et en toute prospérité, nous recommandans très-humblement aux bonnes graces d'icelles.

Escript à Gand ce 16 d'octobre 1578.

De votre Altesse,

Très humbles et très-obéissans serviteurs,
Les deputez de V.A. et des Estatz généraulx vers ceulx de Gand, et par leur chargé,

Signé Ph. DE MARNICX.

A son Alteze.

[p. 281]

Tweede bylage.

Brief van Marnix aen de Staten-generael.

Messieurs,

Nous avons à cest instant reçeu la lettre qu'il a pleu à vos seigneuries nous escripre du jour d'hier, et pour le poinct qui concerne la comunication de nostre proposition avecq les doyens et leurs membres, en forme d'arrière-conseil, y avons pourveue. La chose gist maintenant en délibération des nobles, de façon que n'aurons reponce avant le jour de demain, dont ne fauldrons adviser vos seigneuries. Cependant ne cessons de besoigner à part là où il y a quelque apparence de prouffiter, touchant les articles mentionnez en vostre lettre. Nous espererions bien d'en obtenir aultres, mais y aura grande difficulté aux biens ecclésiastiques saisiz, desquels, selon toute apparence, nous apercevons bien qu'ilz ne vouldront donner, sinon quelques alimentations ou pensions, et des prisonniers est fort à craindre que ne vouldront entendre, craignans la vengeance; toutefois, nons ferons tout extrême debvoir, supplians vos seigneuries de ce costel des wallons insister avecq toute diligence à ce qu'ilz se conforment à la raison. Car, quant à l'excercice de la religion catholique romaine, iceulx en sont contens de l'admettre, moyennant que la leur soit admise aux aultres provinces, où elle sera demandée et ung religionsfreid généralement establiz, lequel nous sembleroit le pied, soubz très humble correction de vos seigneuries, et le plus seur pour les deux parties, et le plus convenable a la disposition du temps present, et le plus salutaire pour le repos général du pays; qui est l'endroit où apres

[p. 282]

nos très humbles recommandations aux bonnes graces de voz seigneuries prierons Dieu vous maintenir,

Messieurs,

En sa saincte protection et sauvegarde.
Escript à Gand le 20 d'octobre 1578.
De vos seigneuries,

Bien humbles et affectionnez serviteurs,
Les deputez vers ceulx de Gand et par charge d'iceulx,

Signé Phle. MARNICX⁽¹⁾.

A Messieurs, Messieurs représentans les Etatz généraux des Pays-Bas.

(1) Over de zending van Marnix naer Gent wordt by de nederlandsche geschiedschryvers luttel melding gemaekt. De heer W. Broes stipt ze slechts effentjes aen, in zyn Filip van Marnix, deel II, 2^e stuk, bl. 44, en verwyst naer Brandt, Historie der Reformatie, D. I, bl. 608. Pater De Jonghe (Gendtsche Geschiedenissen, II, bl. 46), en Te Water (Historie van het Verbond der Edelen III, bl. 61), spreken hem vry van de beschuldiging, als hadde hy de Gentenaren tot den oproer aengestookt. Het tegendeel blykt uit deze brieven.

III.

Edele, eerentfeste, wijse ende zeer voorsinnighe heeren!

Ick en heb het pacquet hierby gaende, over lange aen uwe E. gedestineert, nyet cunnen seynden, overmidts dat ick alhier egheen booden oft lieden van kennisse en heb gevonden, dwelck is doorsaecke dat ick uwe E. wel heb willen scrijven tgene middelertijt is gebeurt, te weten, dat wy, naer seer groote ende excessive moeyte, ten laetsten die van Gent soo verre hebben gepersuadeert, dat zy, oft emmers de principaelste, die by de schepenen van den twee bancken, edelen, ende notabelen, sijn gedeputeert geweest om met ons te communiceren, sijn te vreden die vander Roomscher Religie toe te laeten het

[p. 283]

exercicie van henne religie, ende de ecclesiasticquen te laeten volgen henne goeden⁽¹⁾, behoudelijck dat men in alle dandere provincien die vande gereformeerde religie oyck het exercice van henne religie sal toelaten.

Ende aengaende de gevangene, dat men van henne saecke kennisse nemen sal, naer dyen den gemeynen vyant vuyt de lande sal gedreven sijn, ende dat zy binnen middeler tijde yegen hen nyet en selen attenteren, sonder dat zy deselve eenight sins willen vuyt de stadt laeten vueren; maer, alzoo wy hiermede besich sijn geweest, zoo is de tydinge gecommen dat de saecken tot Atrecht wederomme al sijn verandert; want alsoo die van de religie, met hulpe vande vijfthien mannen, hen over vijff of sesse daegen meester hadden gemaeckt van de stadt, ende den magistraet gevangen, soo hebben die van den magistraet ende henne aenhangers zoo veele gedaen dat zy los geworden sijn, ende hebben selver doen vangen de vijfthienen, ende terstont twee doen hangen, te weeten, twee geheel oude persoonen, daeraf den een vas een advocaet genoempt Bertou, dwelck gescapen is alhier wederomme een alteratie te maecken, ende dat de saecken ten laesten tot een innelantsche orloghe selen commen.

Die van S^t-Omer sijn oyck geaccordeert met La Mote ende die van Grevelingen. Wy hoopen morgen van hier te scheyden ende sal tAntwerpen besundere van als naeder uwe E. adverteeren. Hiermede, Edele, eerw., wijse ende zeer voorsinnige heeren, my recommanderende in uwe E. goede gratie bidde Godt almachtigh uwe E. te verlenen in gesontheyt lanck ende salich leven.

Vuyt Gent den XXVJ octobris 1578.

Uwe E. goetwilligen dienaer,
JAN VANDEN WARCK.

(1) Henne goeden, hunne goederen.

[p. 284]

Eerste bylage.

Brief van den prins van Oranje aen Marnix.

Monsieur de S^te-Aldegonde. Une des raisons principales qui me rend plus incertain dentreprendre ung voyage à Gand est une impossibilité de les secourir, car, comme vous scavez, l'unique moyen de mettre ordre est avoir gens de pied à commandement; mais nous en sommes tellement destituez que nous ne pouvons faire estat en toute nostre armée d'aucun nombre suffissant, seulement pour assister à nostre cavalerie: tant a esté grande la mortalité. Or, je ne doubte, si je viens à Gand, qu'incontinent je n'en sois sollicité, non seulement par une partie des citoyens, mais aussy généralement par tout le corps, auquel ne pouvant satisfaire que par ung refus, tant s'en fault que je puisse traicter quelque chose avecq leur contentement, qu'au contraire, imputant la cause du refus à mauvaise volunté, ils pourraient concepvoir, avecq quelque apparence, sinistre opinion de moy, qui pourroit par trop préjudicier. Cela me faict resoudre à attendre encores ce qui sera respondu sur ce que le pensionnaire de Middelborch a porté avecq soy, qui me pourra donner quelque ouverture. Au reste, j'ay esté adverty que monsieur le duc Casimir veult renvoyer la plus part de ses reitres, et mesmes aulcuns parlent qu'il continue à se vouloir retirer; de quoy je ne suis pas encoires certainement informé, qui me faict vous prier de vous en enquerir, et de me le mander. Et à tant, apres m'estre recommandé à vos bonnes graces, je prierai Dieu,

[p. 285]

Monsieur de S^te-Aldegonde, vous tenir en sa garde. A Anvers ce 23 octobre 1578.

Vostre bien bon amy à vostre commandement,
GUILL^E DE NASSAU¹.

Vous entendrez plus particulierement par le burgemestre de Malines, qui est revenu de devers les wallons, les propositions de mons. de Montigny. Je vous prie de tenir tousjours la main à ce que messieurs de Gand s'accordent le plus qu'il sera possible.

1 Hiermede te vergelyken een instructie van den prins van Oranje wegens het gedrag der Gentenaers en der walen, geschreven aen de staten van Zeeland den 18 october 1578, gedrukt in Van de Spiegel's Bundel van onuitgegevene stukken, deel I, bl. 47-57.

Tweede bylage.

Verklaring van Marnix aen die van Gent.

Verclaeringe der poincten ende articulen, geproponeert den Edelen, eersamen, wijsen ende discreten heeren schepenen der beyde bancken, dekenen, edelen ende notabelen der stede van Gendt, by my Philips Van Marnix, heere van S^te-Aldegonde, in den naeme ende van wegen des doorluchtigen hoochgeborn heere, heer Willhelm, Prince van Orangien, Grave van Nassaw, etc.

Nae voorgaende eerbiedinge des diensts ende aller vrientschap, so aen de voorgenoemde edele, eersame, wijse ende discrete heeren, als oock tot de stede van Gendt, ende het gantsche landt, van wegen haerder vorstelijcker genade,

[p. 286]

Is hun ten eersten voorgedragen gewest, als dat uut oorsaecke van sommige geschiedenissen ende aenschlagen, nu onlanx gedaen van die van Ghendt, ende oock in aensien der Religien saecken,

Vele haer grootelijcks beroert hebben ende sommige dingen seer qualijck geduyt, ja sommige, eensdeels om het geschill der voorseyde religie, eensdeels uut dien, dat de handelinge der voorghenoemde van Ghendt hun niet wel en geviel, eensdeels oock om dat sy by haer selven maegschien¹ eenen quaden wille ende meyninge hadden, haer verhuegende dat sy eenige oorsake ende couleur mochten vinden, hebben hier uut eenen grondt ende deckmantel ofte verwe geschept om te poogen, niet alleen steden ende gemeynten, maer geheele provincien te verwecken tot oneenicheit ende affsonderinge van de generale unie der landen.

Maer, insonderheit, heeft desen letsten aenslach van Ypren eenen yegelijcken hoogelijck beroert ende geperturbeert, uut dien dat beneven het principaelste voornemen van dien, daer toe geslagen hebben eenige aenhoudingen ende gevangenissen van etliche personen, die in die stadt van Gendt gevoert sijn geweest, beeldenstormingen, ende plonderingen van kercken ende particuliere huysen, so van geestelijcke persoonen als andern, waer van die van Yperen ende oock sommighe van Rijssel sich beclaegt hebben aent hoff;

Beneven dat sommige die van Gendt hoochglijck beschuldigen, als offt sie, in cleynachtinge van de hooge overicheyt, hun selven eene volcomene authoriteyt wilden vermeten, om te gebieden, daer sy, nae recht ende met billicheyt, geen jurisdictie noch bevel en hebben, het

1 Maegschien, nu misschien.

[p. 287]

welcke in verscheyden provincien zeer qualijck geduyt ende genomen wort.

Daerenboven is het geschiet, dat eenige gedeputeerde der staten van Henegaw aen ettliche particuliere steden een schrijven hebben laten uutgaen, als tot beantwordinge des genen, dat tot een raminghe des religions vredens beworpen ende geconcipieert was gewest, met verwillinge des Raets ende der generale staten, daer inne sy de gereformeerde Religie, mitsgaders de gene diese naevolgen, ten allerhoochste beswarende ende lasterende, geven genoech opentlicken te kennen, dat zy vele eer tot eene schueringe sullen commen, dan dat sy den religions vrede souden in haere landtpalen willen gedoogen.

Jae, daer mede niet te vreden sijnde, poogen oock om andere steden ende landen tot haere sijde te gewinnen, met brieven par gedeputeerde die selven daer toe solliciterende, waer uut ontwijffelijcken een groote oneenicheit ende divisie ende volgens een generael verderff ende verwoestinge des gantsen landts soude mogen ontstaen.

Om het welke te vermeiden, soude zijn vorstelijke genade gerne sien, dat mijn voorgenoemde heeren wilden haer goet advis ende raedt voorwenden, de saecke also betrachtende als de grootwichticheit der selver is vereyschende, daer toe sijne vorstelijke genade haer erbiedt¹ alles te doen wat in sijner macht is, haer biddende dat sy doch dat vaste vertrawen op hem willen hebben, dat hy niets en sal nalaten van alles dat eenigsins in sijn vermogen is, om de voorgenoemde inconvenienten ende perijkelen te mijden ende te voorkomen.

Tot welcken eynde soude sijn vorstelyke genade voor raetsaem aensien, dat die heeren van Gendt die vier leden

1 Erbiedt, aenbiedt.

[p. 288]

van Vlaenderen daer toe verwilligden, dat sy eensamer handt eenige treffelijcke persoonen deputeerden ter aller eersten tot de omliggende steden, als daer is Doornick, Rijssel, Douay, Atrecht, S^t-Omer, ende andere diergelijcken.

Ofte, so magschien de vier leden daertoe niet en wilden gelijckelijck verstaen, dat ten minsten die van Gendt het selve in haeren eygen naeme deden; gevende den voorgenoemde steden wel claerlijck te kennen:

Dat de meyninge ende intentie van die van Vlaenderen geenssins en is te beletten offte te verhinderen de oeffeninge der roomischer religie, maer vele eer eenen goede vrede, ruste ende eendrachticheit in den lande te onderhouden, ende alle de onderdanen, ingesetenen ende inwoonderen des graeffschaps van Vlaenderen, so wel van deene als van dandere religie, te beschermen, sonder yemanden eenich hinder, letsel oft schade te doen, ofte te laeten geschieden, in haeren persoonen ofte goeden;

Ende naedemael dat de gelegenheit ende staet des lands alsulckx is, dat het onmogelijck waere eenen goeden vrede ende eendrachticheyt te onderhouden, ten waere midts aenrichtende een religions-vrede, overmidts de groote menichte der gener, die de gereformeerde religie aenveerden ende naevolgen;

So hebben sy gantz noodich geacht dat selvige int werck te stellen, sonder yemandts naedeel ende prejudicie;

Achtende dat het zy den eenigen ende rechten middel om oock in alle andere landen ende provincien een goede vrede en eendrachticheit aen te rechten, ende alle achterdencken ende misvertrawen ende quaet vermoeden wech te nemen, het welcke sonder vercortinge der pacificatie van Ghendt geschieden kan, niet alleen daeromme, dat het eenich eynde, vornemen ende fondement der selve

[p. 289]

pacificatie is geweest de vereeninge, ende goede ruste, ende onverbreckelijcke verbindinge der landen van herwaertsovere, welcke de ervarenheit ende experiencie leert in de religions friede gelegen te sijn, maer oock om dat de voorgenoemde pacificatie, handelende tuschen die van Hollandt ende Zeelandt an deene sijde, ende de andere xv provincien aen dandere zijde, hoe sie haer met elckanderen sullen bedragen, geensins den xv provincien en heeft benomen (gelyck oock den deputeerden tot die tractatie geenen last van de gemeente daer toe gegeven en was) om te ramen, te concluderen ende te achtervolgen tgene dat tot haer beste deele, eendracht ende welvaert soude strecken, behalven dat het sy sonder nadeel ofte prejudicie der partyen, daer sy mede gehandelt hebben, in welckes aensien sy niet meer die pacificatie van Gendt en breeken noch en vercorten, aennemende die vryheit van beyde religien, dan die van Hollandt ende Zeelandt en souden doen indien sie die Roomsche religie willen in haer landt aennemen ofte toelaeten¹;

Dies niet te min, dat sie niet en sijn van meyninge den anderen landen ofte steden eenige wet ofte regel voorte-

1 In Holland en Zeeland mogt geen andere dan de protestantsche godsdienst openbaerlyk uitgeoefend worden, en volgens art. 4 der pacificatie van Gent was het aen die van Holland en Zeeland en aen alle andere, van wat lande, conditie oft qualiteyt het zy, verboden iet t'attenteren herwaertsover, buyten de voors. landen van Hollant, Zeeland ende geassocieerde plaetsen, teghens de Catholycque Roomsche religie ende exercitie van dien. Vergelyk Bor, Nederl. oorloghen, negende boek, bl. 191, verso. Men ziet op welke subtyle gronden de sluwe Marnix het regt van openbare godsdienstoefening, het welk de roomsche kerk, tot dus verre, in Vlaenderen alleen bezeten had, en welk bezit haer by opgenoemd artikel gewaerborgd bleef, immers tot zoo lang de algemeene staten er anders over beschikten, hoe hy, zeg ik, dat regt ook aen de onroomschen wilde toekennen.

[p. 290]

schrijven, also sie wederomme begerden ende bidden, dattmense in dien stucke oock by haer vryheit wil laeten, ende hun oock geenen regel noch maten (die tot prejudicie des gemeinen vredens soude mogen strecken) en wil stellen;

So dan eenige steden ofte provincien souden meynen dat sy de religie in haren palen niet en cunnen toelaten, sonder beroerte ende vredebreekinge, dien en willen sy geensins hinderen noch beletten, begeren alleen dat sie willen op middelen ende wegen bedacht sijn ende voor die handt nemen, hoe dat sy, sonder beroerte, de voorgenoemde religie sullen uutsluyten ende buyten houden, dewijle het grootelijcx te beduchten staet, dat in vele plaetsen een grooten oproer mochte daeruut rijsen, in aensien, dat, hoewel die van der religie den grootsten hoop aldaer niet en sijn, nochtans so can men hun sonder beroerte het exercitie van der religie niet wel benemen, waer door dat men geschapen is te vallen in oneenicheit ende divisie, die men boven alle dingen behoort te vermeyden;

Dies niet te min, laetende dit in sijner weerde ende int gerichte der genen, die in haeren steden ende landen allerbest daer van kunnen richten, zoude haere meininge sijn, dat in allen gevalle, ende in welcker wijse dat haer de provincien oock daer inne resolveren, tot haer eigen rust ende welvaren, dat sy niet te min onder elckanderen eene vaste unverbreckelijcke belofte ende verbintenisse maekteden van malcanderen om deser oorsaecken niet te scheyden, maer vele eer deen by den anderen goet ende bloet op te setten tot gemeine bescherminge unsers lieven vaderlandts, nemende exempel van Duytschlandt ende andere omliggende provincien, daer niet tegenstaende het onderscheidt der religien, sie met

[p. 291]

malcanderen vreedsamelijck ende in alle stillicheyt ende vriendschap handelen ende leven.

Indien dat de voirgenoemde steden ende provincien, daer toe vermaent wesende, eenichsins wilden verstaen, so salt lichtlijck te hopen sijn dat men Hollant, Zeelandt, Vrieslandt, Gelderlandt, Utrecht, ende andere landen oock daer toe sal bringen.

Daeromme bidt sijn vorstelijke genade de voorgenoemde heeren seer hertelijck, dat sie de saecke willen met allen vlijt benerstigen, ende ten allereersten, tgene voorgeseydt is, int werck stellen, also de saecken geen langer uutstellen en can gelijden.

Ten anderen, op dat sie eenen ygelijcken claerlijck te kennen geven, dat haer grondt ende meyninge goet ende oprecht is, streckende alleen tot verseekeringe ende welvaert des landts, ende niet tot opvoedinge van eenige onruste, oproer ofte andere ongeschicktheden, dat sy willen dadelijck straffen de mesusen ende mishandelingen der genen, die haere commissie ende schuldige plicht nu te Yperen hebben overtreden, ende haer tot plonderen, rooven ende beeldestormen begeven, waer door ontwijffelijck veel achterdencken ende suspicien, die men anders heeft op die van Gendt, sullen wech genomen werden.

Ende daer beneven, dat sie hier naemaels haer niet aen en nemen eenige gewichtige saecken (daer door yemandt in sein jurisdictie mochte vercortet worden ofte eenige niewicheit inne gevoert) sonder goede correspondencie met de hooge overheit¹, als naemelijck van sijner Alteze ende de generalen staten te houden, ofte oock met sijn vorstelijcke genade, so sy hem vertrouwen, dat hy

1 Was het invoeren van de openbare godsdienstoefening der protestanten ook geen nieuwigheid?

[p. 292]

de saecke te rechte meynt, als hy sick aen haer versiet, op dat een yegelijck mercken mach, dat sy de hooge overheit niet en verachten, noch haerselven willen opwerpen tot heeren van den landen, also hun van haere quaetwillige wort nagesegt.

Voor het tweede poinct, begeert sijn vorstelyke genade, dat also den hertoge van Anjou des coninx van Vranckrijck broeder, nu onlancx binnen Bergen in Henegou gecommen is, ende dezen dach offte morgen seine gesandten schicken sal om met de generalen staeten te handelen, sy oock haer gedeputeerde naer Antwerpen met behoorlijcker vollmacht ende procuratie willen schicken, op dat alle saecken ordentlijck ende met goeder eendracht mogen toegaen.

Ten letsten, also den uutersten noot des legers is vereyschende een groote ende merckelijcke somme van penningen, gelijck als de voorgenoemde heeren hebben claerlijck mogen verstaen uut den brieven der generalen staten ende des graven van Bossut, ende dat het grootelijcx te vreesen staet, so verre als mender niet inne en versiet, dat onsen leger van selffs scheyden ende vergaen sal, ofte in de landen tot eene onseggelijcke schade, roovinge ende plunderinge vallen, ofte oock sick tot den vyandt begeven, tot uuterste verderff, verwoestinge ende ruine der gantse landen;

So bidtse sijn vorstelijcke genade seer hoogelijck, dat sy doch de saecke willen behertigen ende met de middelen, die hun Godt verleent heeft, haer Vaderlandt in desen hoogen noot te hulpe komen, bewijsende haeren goeden yver, also sy tot noch toe gedaen hebben, ende vele eer haer selven wat benawen, dan dat sy eene so jammerlijcke desolatie willen verwachten, insonderheit in desen tijt, daer ons nu Godt den heere de handt so genadelijcken biedet, ende met merckelijcke gunste onse saeke

[p. 293]

voorspoedich maeckt, hebbende ons nu onlancx so in Henegou als int landt van Overijssel eenige steden van grooter importantien wederom in handen gestelt, so dat te verhopen is, so een yegelijck sijn beste nu wilt doen, dat wy met Gods helpe des crijgs in corter tijt sullen ontslagen werden, ende onse Vaderlandt in haer vorige vrede, voorspoet ende welvaert sien floreren, dwelck de Heere wil geven, ende daer toe sijne vorstelijke genade hem wederome eerbiedet, met all tgene dat in sijner macht is, biddende de voorgenoemde heeren dat sy oock van haerentwegen hier inne haer van haere schuldige ende behoorlijcke plicht tot haer Vaderlandt willen quijtten.

Geproponeert tot Gendt in den raedt ende vergaderinge der voirgenoemde heeren, desen xxviij in julio 1578.

PH. VAN MARNIX¹.

1 Dit allerbelangrykst stuk deel ik hier mede naer het origineel, berustende ter archiven van Gent, waer ik het aengetroffen heb in eenen bundel van brieven, geschreven aen die stad door den prins van Oranje, en betrekkelyk de oproerigheden aldaer. De laetstgemelde brieven zyn gedrukt in het VI^e en VII^e deel van Groen van Prinsterer's Archives de la maison d'Orange-Nassau, en maken met de onderhavige een geheel uit, zonder 't welk men over de gentsche beroerten niet wel oordeelen kan. Te Water (Historie van het verbond der Edelen, 3^e stuk, bl. 61) zegt dat deze verklaring, door Marnix opgesteld, in de bibliotheek van Leyden zou berusten. Waerschynlyk heeft die schryver het oog gehad op eene kopy; want ik twyfel of er ooit twee originelen van bestaen hebben.

[p. 294]

IV.

Edele, eerentfeste, wijse ende zeer voorzinnige heeren!

De staeten generael hebben ontfangen diversche missiven van den hertoge van Arschot ende andere gedeputeerde, wesende tot Ceulen nopende de negociatien van peys, ende, alzoo uwe E. selen mogen verstaen vuyt de copyen hierby gaende, daer is lutter hoope van tot eenen sekeren ende goeden peys te geraecken.

Wy hebben uwe E. geadverteert by onse brieven van den xxviij^en der voorledene maent may tgene geschiet is nopens de vuytleydinge van de papen, muncken ende canonicken van dese stadt. Tsedert en is daerop alnoch egheen ordre gestelt, ende zijn meest gesint die vuyt te laeten blijven, emmers voor het meerendeel, ende de catholicque toe te laeten eenige kercken ende papen, om hennen pretensen dienst te doen; maer de saecken en zijn alnoch nyet geconcludeert, zoo dat wy daeraf egheen sekerheyt en cunnen scrijven.

Die van Mechelen hebben twee daegen nae de voers. vuytleydinge begonst oproerich te worden yegen de soldaeten, leggende aldaer in garnisoen, ende wesende van de xxv^tich vendelen die uwe E. hebben gelooft te onderhouden, sulxs dat sy hen hebben begeven in wapenen den eenen yegen den anderen, ende zijn enige vier oft vijff van de soldaeten ende sess oft vij van de borgeren doot gebleven. Met de catholicque borgery heeft gehouden het vendel van Bours, ende met de dry vendelen van uwe E. hebben gehouden de borgeren de religie toegedaen. Ende zijn ten laesten de saecken zoo verre gemiddelt dat Zijne Hoogheyt, Ex^ie ende raedt van staeten hebben geordonneert dat de voors. dry vendelen souden vuyttrecken, ende daer inne comen twee oft dry vendelen van

[p. 295]

den grave van Egmont, noch een reste van tvolck van Belly, goede ouwde soldaeten, behoudens dat die van Mechelen souden ostagiers seynden binnen deze stadt, gelijck zy hebben gedaen by eenige borgers, die nochtans, emmers des de staeten gebleken is, henne commissie niet en hebben van ghijselaers te wesen, ende schijnt dat de stadt begert te houden met de generaliteyt. Ende alzoo de Spaengnaerden van Leuven hen in grooten getale hebben voor de stad gepresenteert, nae de voers. commotie, zoo hebben de borgeren hen terstont yegen de Spaengnaerts in wapenen gestelt, ende daeryegen geschoten, zoo dat zy wederomme vertrocken; maer is wel te beduchten dat zy van de ghene selen willen sijn die den peys selen willen accepteren, mydts vuytsluytende die van de religie.

Middelen tijde dat men verwachte dat de vendelen van Egmont in de stadt van Machelen comen souden, alzoo dry vendelen terstont nae tbevel vuytgetrocken waren, ende met hen een groote menechte van borgerye, de religie toegedaen, zoo heeft men verstaen dat den grave van Egmont met sess vendelen van zijnen volck gisteren morgen, in de dagheraet, nae dyen hy een poorte ingenomen hadde, met behendicheit is gecomen in Bruesel, ende dat met hem gevueght is Bousijn, die lieutenant is van de lichte perden, met zyn compaignie perden, ende dat zy tzamen hebben de merckt innegenomen, dat den coronel Van den Tempel met capiteyn Michiel hen hebben metten anderen gevueght op het hoff, ende daerontrent; dat voirts geheel de borgerye in wapenen is, die, zoo men noch verstaet, meest houden met Van den Tempel ende capiteyn Michiel. De particulariteyten selen wy uwe E. met onse eerste brieven naerder scrijven.

Van Maestricht zijn hier diversche tijdingen, ende segghen meest dat den vyant deur middel van seker

[p. 296]

mine, of anderssins, is gecomen (nadyen hy tot diversche wijsen furieuselijck op de stadt gestormpt hadde) in de stad, tot op de Hautmerckt; maer dat hy wederomme vuyt de stadt gejaecht is, met groote bloetstortinge; dan en dunckt ons nyet dat de saecken groote apparentie hebben, zoo zy vertelt worden. God almachtich wil de goede stadt van Maestricht bewaeren!

Men blijft alhier noch al hangende ende stekende in tgebreck van gelde, sulcx dat te beduchten is dat men van de ruyterye noch ander crijsvolck egheenen dienst hebben en sal; want de ruyteren maer aengenomen zijn geweest voor dry maenden, van sess mael hondert duysent, ende voor de versekerheyt van de ruyteren, die wy nyet anders en hebben gedaen dan in conformiteyt van den advijsen van dandere gedeputeerde, doen ter tijt alhier wesende, hoe wel dat de swaricheyt by ons verthoont werde, die daerop souden mogen vallen, gelijck wy dessalfven ons tot henlieden gedraegen, ende dat wy hoopen dat uwe E. contentement sal dyen aengaende gedaen wesen by de voers. Gedeputeerde, en selen daeraf egheen voirder verhael doen, laetende de aggreatie ende consent van de selve tot de discretie ende wijsheyt van uwe E., die daerop selen weeten te versien, gelijck tot welvaren van den lande sal bevonden worden te behooren.

Voor zoo vele als aengaet de acte van indemniteyt, de staeten generael hebben dyen aengaende aen uwe E. overlange gescreven, ende sal den advocaet Buys gethoont hebben de copye van de selve; wy hebben tot noch toe verwacht om, volgende de brieven van de staeten ende trapport van Buys, te weeten oft uwe E. naerder indemniteyt begeeren, oft op ander forme. Ende alzoo binnen middelentijde uwe E. ons hebben gescreven dat zy nyet en verstaen te laeten gebruycken den seghel,

[p. 297]

zoo en hebben wy oick daeromme nyet cunnen de voers. indemniteyt laeten segelen, om uwe E. egheen prejudicie te doen. Uwe E. sal believen ons op als te adverteren van uwe E. goede meyninge ende intentie. Wy hebben daeraf ende van andere lants saecken oyck gecommuniceert met M^r Sebastiaen Vooze, die uwe E. oyck sal rapport gedaen hebben, daertoe wy ons gedragen. Hiermede, Edele, erentfeste, wijse ende seer voirzinneghe, heeren, ons recommanderende seer dienstelijck in uwe E. goede gratie, biddende God almachtich uwe E. te verleenen in gesontheyt lanck ende salich leven. Vuyt Antwerpen den V^en juny 1579.

V.

Edele, erentfeste, wijse ende zeer voirzinnige heeren!

Tsedert ons laeste scrijven van den V^en deser maent en hebben de staeten egheen onderlinge tijdinge ontfangen van de negociatie van den peys, dan alleenlijck dat den hertoge van Terranova heeft dambassadeurs van den keyser overgelevert darticulen, daer op de C. Majesteyt soude te vreden zijn peys te maecken; maer en zijn alnoch den hertoge van Arschot ende dandere gedeputeerde nyet gecommuniceert geweest, daeraf men metten eersten bescheet is verwachtende.

Het accoord nopende de geestelijcke, die alhier over eenige daegen vuytgeleyt waeren, is op heden alhier gepubliceert, ende selen weder inne comen, vuytgenomen de vier, die zy heeten de biddende oordenen, ende de meestendeel van de papen ende canonicken. Zy selen voortane den magistraet subject zijn ende hennen dienst doen alleenelijck in de dry kercken, te weeten, Liefvrouwen, S^t-Jacob, te Borcht, zonder te mogen gaen in de processien, ende is met eenen geadvoyeert dunie van

[p. 298]

Uuytrecht op seker conditie, die alnoch nyet en sijn verclaert, ende die naederhant by gemeynen advijse van die van de unie soude geliquideert worden, gelijck uwe E. dat naerder selen mogen sien vuyt den bescheede, dwelck wy metten eersten hopen te seynden.

Die van Mechelen en hebben alnoch egheen garnisoen innegenomen, ende is alnoch nyet eyndelijck reresolveert hoe dat men daermede doen sal. Die van Machelen verclaren ende protesteren dat zy willen blijven by de generaliteyt, zonder daeraf eenichsins te scheyden, ende alzoo die van Henegouw, gehoort hebbende tgene tot Machelen geschiet was, hebben aen hen gesonden eenen raedtsheer, om hen te persuaderen dat zy hen zouden voegen met die van Henegouw, Arthois, ende andere geconfedereerde provincien, ende tot dyen eynde hen overgesonden de poincten daerop zy met den prince van Parme souden zijn geaccordeert; maer die van Machelen en hebben hen egheen audientie gegeven, dan wel ter contrarien de stucken overgesonden aen Zijne Hoocheyt, daer af wy uwe E. hiermede copye seynden, ten eynde uwe E. mogen van als geinformeert zijn, ende naemelyck van tgene de voirs. provincien met den vyant gecontracteert hebben, daeraf wy tot noch toe egheen pertinent bescheet en hebben gehadt. Men wil seggen dat den prinse van Parme de voors. articlen van peys, zoo die tot Atrecht zijn geconcipieert, nyet en heeft willen approbeeren, maer begheert die eerst te seynden in Spaengnien; maer daeraf en is egheen sekerheyt. Den Raedtsheer, keerende wederomme naer Henegouw, is tusschen wegen gevangen genomen, ende gebracht tot Antwerpen.

Men heeft tot Bruesel tzedert tvertrek van den grave van Egmont, die in sijne entreprise geassisteert is geweest, nyet by de compaignie van Bousin, maer by de compaignie van Corbac, in enige kercken de beelden af-

[p. 299]

geworpen; maer de saecken die zijn aldaer wederomme geappaiseert.

Den heere Baron van Fresijn, commissaris generael van de vivres ende Raedt van staeten is den achtsten deser maent geapprehendeert, alzoo casuelijck achterhaelt is seker briefken, by hem gescreven aen den heere van Louvigny, die van die van Henegouw is gedeputeert geweest in de staeten generael, daerby hy zijne quade meyninge genoch te kennen geeft. Wy seynden uwe E. hiermede de copye. Hy is van grooten geslachte ende zijn broeder is gouverneur van den casteele van Camerijck.

De vyant heeft wederomme met alle furie bestormpt dry daghen achter den anderen de stad van Maestricht, ende God almachtich heeft de stad bewaert.

Men heeft eenige merckelijcke sommen van penningen gevonden alhier binnen Antwerpen, die men aen de ruyteren gesonden heeft, op hoope van hen noch wederomme voor twee oft dry maenden in dienste te houden, ende om die te doen marcheren met het voetvolck tot ontseth van de voers. goede stadt van Maestricht. Wy en twijfelen nyet uwe E. en selen allen debvoir doen om van uwe E. wegen het voers. ontseth met alle middelen te voirderen, zoo veele als uwe E. mogelijck sal zijn. Wy bidden uwe E. dat uwe E. believe ons te adverteeren van tgene uwe E. daertoe oft andersins tot de generaliteyt hebben betaelt, boven de voorgaende accoorden, ende dat uwe E. ons verwittigen van tgene uwe E. gedaen hebben nopende daccord van den hondersten penninck, ten eynde wy, daer af geinformeert wesende, mogen ons daernae reguleeren in de advijsen. Die van Brabant hebben nyet alleenlijck den hondersten penninck geconsenteert, maer oick voor tmeerendeel gelicht ende gedebourseert, dwelck zijn de penningen die men tot behoeve van de ruyteren heeft gefurneert gehadt.

[p. 300]

Die van de stadt van Grueningen hebben hen beclaeght dat Bertel Entens leeght voor de selve stadt, ende dat men in Hollant, naemelijck tot Amstelredam, volck tegen hen aenneempt, nyet tegenstaende zy alreede souden aengenomen hebben de generaele middelen, ende hen anderssins gereguleert nae den wille van henne hoogheyt, daerop ten laesten, naedyen zy ende de ommelanden sijn gehoort, is goet gevonden te scrijven dat het crijsvolck van daer trecken soude, mydts eerst by ostagiers oft anderssins van der stadt versekert wesende, ende hebben Zijne Hoogheyt, Exc^ie ende raedt van staten ende generale staten in conformiteyt van dyen gescreven.

Wy bidden uwe E. dat uwe E. gelieve ons antwoirde te scrijven, zoo nopende de brieven van indemniteyt, als alle andere saecken de generaliteyt van den lande ende uwe E. int particulier concernerende, ten eynde wy ons mogen reguleren nae uwe E. intentie. Hiermede ons voirts dienstelijck recommanderende in uwe E. goede gratie, bidden God almachtich, Edele, erentfeste, wijse ende zeer voirzinnige heeren, uwe E. te verleenen in gesontheyt lanck ende salich leven.

Vuyt Antwerpen den xij^en juny 1579.

[p. 301]

Bylage.

Brief van de staten van Henegouw aen het magistraet van Mechelen.

Messieurs.

Ayans puis aulcuns jours entendu ce quy s'est passé en vostre ville, et les debvoirs qu'avez faictz pour estre deschargez des inconveniens, qu'à bon droict debvez redoubter, avons trouvé convenir vous representer l'estat des affaires, quy se sont traictez en ceste province avecq ceulx d'Artois, et aultres, affin de vous tant plus confirmer en l'integrité de vostre intention, laquelle estimans estre conforme à la nostre, et bastie sur le mesme pied, asscavoir pour maintenir et conserver la pacification de Gand et Union jurée par tous, et rendre ce qu'il convient à l'honneur de Dieu et à l'obligation que devons à nostre prince naturel, pour lequel respect, après avoir apperçeu les miserables desseings et desbordemens de ceulx de Gand, et de tous leurs adherens, appuyés d'une auctorité prétendue par aulcuns, nous sommes deliberez des les commenchemens de nous conserver à l'encontre de leur rage, ayans de primeface sollicitez ceulx d'Artois faire le semblable, lesquelz, comme confreres voisins et confederez, embarquez en une mesme cause, et si juste occasion, se sont pareillement acquittez de leur obligation; car aultrement, si par telle voys les ennemys de la foy n'eussent esté reprimez, le tout fust tombé en ung desastre, ruyne et ignominie perpetuelle de toute la postérité, laquelle intention nostre, après avoir esté cogneue et favorisée de Sa Majesté, a esté faicte à Artois ouverture des moyens de reconciliation, et le tout conduict sy avant, que nonobstant tant de travers, menées secretes et seduction du pauvre peuple, comme présentement,

[p. 302]

par la grace de Dieu, pour en recepvoir et resentir le fruict, et avecq telle asseurance que l'on scauroit desirer, n'est que lon veuille usurper et empoigner l'auctorité à sa dicte Maj^té, et nous rendre infames et parjurés devant tous les princes du monde, voires indignes de tout secours et assistance, dequoy pourrez porter tesmoignaige où qu'il convient, et vous asseurer que n'avons oncques pensé de traicter en particulier, veu que le tout de nos affaires est fondé en l'accomplissement de l'union jurée avecq les aultres, à laquelle y estant satisfaict, ne reste riens à requerir, ny demander; puis doncques que présentement se présente le moyen de nous oster la cause de la guerre encommenchée, et assopir le but et prétention du compromis d'icelle union, asscavoir par la sortie des Espaignolz, et restitution des places occupées, seroit chose misérable et indigne d'hommes chrestiens d'ainsi rejecter et mescognoistre la grace et miséricorde divine, et favorable inclination de Sa Maj.^té, pour préférer à nostre repos et conservation une guerre detestable et injuste, telle que voyons aulcuns vouloir continuer, pour par telle voye renverser l'estat de la republicque chrestienne, lequel pretendu¹ doist estre par tous hommes de bon jugement jugé particulier, puis qu'il n'est conforme mais du tout repugnant au premier pied de l'obligation commune. Ainsy, sy par quelque voye asseurée aulcuns provinces peulvent prevenir à ung si notable benefice, pour lequel obtenir avons employé tous noz moyens, chacun doibt favoriser, amplecter et advancher ceste intention, puisque le bien et advantaige en redonde à tous aultres, n'estans separez du corps d'icelle union, ce que ceulx de Haynau et aultres provinces eussent fort voluntiers receu et recogneu d'aultres, pour leur en

1 Pretendu, prétention.

[p. 303]

porter une recongnoissance et louange immortelle, si par telle voye eussent eu le désir de traicter et rendre paine d'assurer les affaires, ainsy que cognoistrez plus amplement par le propre contexte des poinctz d'icelle reconciliation, que vous envoyons, joincte à ceste, avecq copie de la proposition des seigneurs deputez d'Artois, de la quelle pourrez tirer tous appaisemens concernant la direction de nostre besoignée, à quoy avons aussy trouvé aulcunement servir le concept des deputez des villes, touchant la reception de monseigneur le prince de Parme au gouvernement provisionel des pays, pour l'espace de six mois, espérant que prendrez de bonne part ceste nostre volunté et favorable inclination, que portons en vostre endroict, affin de par commune main adviser et pourveoir à nostre salut, et nous y assister mutuellement. En quoy vous doibt tant plus asseurer la vertueuse et noble intention de monseigneur le comte de Lalaing, et d'aultre seigneurs de cette renommée province d'Artois, ce que pourra servir d'exemple aux aultres, pour petit à petit se rejoindre au trouppeau et reprendre le chemin commun, duquel plusieurs, tant par force et oppression que par seduction du pauvre peuple, se sont esloignez et divertiz. Ainsy, vostre constance et de plusieurs aultres apportera ung bien tel et sy singulier, que chacun, portant vray tiltre de chrestien, scaurait requerir ou demander; mais comme par ceste nous sommes eslargiez plus avant que vostre preveue discretion, saige et notable conseil le requiert, vous prions de referer le tout à une bonne et sincere volunté, de laquelle vous assisterons aultant fidelement que nulz aultres, ainsy que vous poura plus amplement declairer le S^r Philippe de le Samure, conseiller de Sa Maj^té, et trésorier des chartres du pays, qu'avons requis de se trouver vers vous, pour plus ample contentement de ce quy s'est icy

[p. 304]

passé, auquel prions donner toute foy et crédence de nostre part; affin de par luy recepvoir response et entendre le parfaict desir qu'avez encommenché porter et demonstrer par effect, pour vous maintenir sur le vray pied de la cause commune, conformement à nostre intention, pour par ensuyte joyr du fruict asseuré de ceste reconciliation, priant, Messieurs, qu'il plaise au Createur vous impartir sa saincte grace, apres nous estre recommandé de bien bon coeur aux vostres.

De Mons ce iiij^e juing 1579.

Les appareillez à vous complaire, voz amys confederez et associez,
Les chiefs-députéz et autorisez des estatz du pays et comté d'Haynau.

Messieurs Mess^rs les Bourgmestres, Echevins, conseil et communaultez de la ville de Malines.

VI.

Edele, Erentfeste, wijse ende zeer voorzinnige heeren!

Ick en heb uwe E. in langen tijt niet gescreven mydts dabsentie van het meerendeel van uwe E., wesende alhier tot Antwerpen om de differentie nopende het stemmen, ende desnyettemin, ten eynde uwe E. soude mogen van als geinformeert zijn, en heb nyet willen laeten uwe E. nu ter tijt over te seynden de principaeltse stucken van tgene tzedert mijn laetste scrijven is gepasseert, ende de copyen van twee missiven, die ick daerentusschen aen de staeten van Hollant ende Zeelant, vergadert in s'Gravenhaegen, heb gescreven gehadt, daermede ick aen henlieden oick gesonden heb alle de selve stucken, ende namelijck de memorie by my beworpen, nopenden de on-

[p. 305]

derteeckeninge van de obligatien, eenigen ruyteren gelevert, ten eynde de selve soude mogen dienen voor een instructie van de voers. saecke, ende andersins een middel wesen om my te ontschuldigen tegen de ghene die, by quaede interpretatien, my desalfven souden willen calumnieren, daertoe ick nyet gherne yemanden eenige occasie soude laeten. Uwe E. sal believen my te adverteren van tgene uwe E. begeeren gedaen te hebben nopende de brieven van indemniteyt, in regarde van de geloofte den ruyteren gedaen, in den voers. eersten missive geruert, daeraf Vosbergen uwe E. oick sal rappoort gedaen ende de copyen overgelevert hebben; om te weeten oft uwe E. deselve op sulck forme begeeren gepasseert oft nyet. Ende alzoo uwe E. swarigheyt maecken int gebruycken van den segel sal uwe E. oyck believen daeraff uwe E. intentie te scrijven, te weeten, oft uwe E. soude willen toelaeten dat de voors. brieven van indemniteyt met den nyeuwen segel gesegelt werden, dwelck soude schijnen een approbatie te wesen, ende hoe uwe E. anders daerinne begeeren gedaen te hebben.

Men heeft tot noch toe gehadt copye van tgene occureerde tot coste van de generale staeten, maer alzoo de clercken qualijk zijn betaelt geworden, ende dat lastich is voor de generaliteyt de selve oncosten te draegen, zoo heeft men geordonneert dat elcke provincie sijn clercken sal betaelen, daeraf ick uwe E. wel heb willen verwittigen, biddende dat uwe E. believe my ordinantie te doen depescheren van vijftig oft tzestich pond vlaems, gelijck ick by diversche mijne voergaende brieven versocht hebbe, alzoo ick veele maenden van mijne ordinarise gagien ten achter ben, ende selen uwe E. my des te meer verobligeren om hen int generael ende int particulier allen mogelijcken dienst te doen.

[p. 306]

Ende my voirts recommanderende in uwe E. goede gratie, bidde God almachtich, Edele, erentfeste, wijse ende zeer voirzinnighe heeren, uwe E. te verleenen lanck ende salich leven.

Vuyt Antwerpen den xiij^en juny 1579.

Uwe E. goedwilligen dienaer,
JAN VANDEN WARCK.

VII.

Edele, erentfeste, wijse ende zeer voirzinnige heeren!

Ick heb uwe E. by mijne voorgaende missive gescreven dat den hertoge van Novaterra hadde in handen van de ambassadeurs van de kersterlijcke majesteyt overgegeven darticulen, daer op den Coninck soude willen peys maecken, ende dat die den gedeputeerden van de staeten souden gecommuniceert worden. Tsedert hebhen de staeten scrijven gehadt dat de articulen sijn gecommuniceert, gelijck uwe E. dat selen mogen sien vuyt de copye van den missive, mydtsgaders de voors. articulen, ende andere stucken daerinne gementionneert, die hiermede gaen, daervuyt uwe E. met eenen selen mogen sien tgene tot noch toe in de negociatie van peys is gehandelt, ende de lutter hoope die daer is van tot eenen goeden peys te commen, hoewel dat den hertoge van Novaterra noch wel naerder conditien sal proponeren, alzoo wel te gelooven is dat hy voor deerste reyse nyet en verclaert duyterste meyninge van de Conincklijcke Majesteyt. De staeten hebben geresolveert aen alle de provincien de voors. copyen over te seynden, de welcke dyen volgende uwe E. oyck by Zijne Ex^cie selen gesonden worden, hoe wel dat ick, dyen nyetyegenstaende, nyet en heb

[p. 307]

willen laeten uwe E. oyck de voors. copyen te communiceren, ten eynde uwe E. des te meer soude geoirsaect wesen my te adverteren van tgene uwe E. daerinne, ende anderssins, dunckt geraeden te wesen¹.

Voor zoo veele als aengaet de prolongatie, die by de voers. gedeputeerde versoght wordt van sess weken, binnen de welcke het tractaet van peys een eynde nemen soude, ende die begonst hebben den xviij^en der voorledene maent, hebben de staeten geresolveert te scrijven, gelijck zy oyck alreede gescreven hebben aen de voers. gedeputeerde, volgens de copye hierby gaende, dat zy nyet en verstaen den voers. tijt voorder te prolongeeren, om alzoo te eer te mogen weeten duyterste pretentien van den voors. hertoge van Novaterra.

Ick heb uwe E. met mijn laetste brieven gesonden een gedruckt exemplair van de ordinantie, beruerende de geestelijcke, gemaeckt tot Antwerpen, achtervolgende de welcke de geestelijcheyt haer alhier begint te reguleren. Ende zijn die van Antwerpen in meyninge dyen volgende tot Uytrecht eenige henne gedeputeerde te seynden, om noch naeder in unie te treden, ende de gereserveerde conditien te liquideren, ende ten laesten wederomme een generael lichaem van de provincien te maecken, daeraf (zoo ick meyne) sijne Exc.^ie uwe E. volcomelijk heeft gescreven, ende met eenen op als van zijne goede meyninge ende intentie geadverteert.

Men is doende om de stadt van Machelen te conserveren by de generaliteyt, ende selen tot dyen eynde noch desen avent eenige gedeputeerde van de stadt van Antwerpen reysen nae Machelen. Ick sal uwe E. metten

1 De stukken over den vredehandel te Keulen zyn gedrukt in den bundel, getiteld Acten van den vredehandel geschiet te Colen, enz. Leyden, by Charles Silvius, 1580, in-4^o.

[p. 308]

eersten van hen weder ende van alle gelegenheyt naerder scrijven.

Den grave van Rennenberch is geaccordeert met de stadt van Grueningen, ende hy is gesint acht vendelen knechten te seynden tot het secours van Maestricht, gelijck uwe E. dat naerder selen mogen sien, vuyt den missive van den voers. grave ende conditien van den selven accorde, hiermede gaende.

De gevangene tot Gent sijn allegader den xvij^en deser maent ontcomen vuyt de gevangenisse, te weeten, de twee bisschoppen van Yperen ende van Brugge, de heeren van Rassinghien ende Sweveghem, van Rijck, van Champaigny ende de twee baillius van Yperen ende van Cortrijck; maer men heeft wederomme achterhaelt de twee bisschoppen, de heeren van Champaigny ende Rijck ende den bailliu van Yperen, zoo wy verstaen. De gevangene zijn met groot hazard vuytcomen ende hebben gecorrumpeert gehadt die van henne wacht, ende noch ettelijcke borgeren, die eensdeels met hen zijn verloopen.

Die van de stadt van Maestricht houden noch tegen, nyetyegenstaende dat den vyant een poort innegenomen heeft, zoo men verstaet. Men seeght oick voor seker dat den heere van Hierges, meynende het geschut te planten op de poorte, by hem innegenomen, oft de ruinen van de selve, is doot gescoten. God almachtich wil de selve goede stadt van Maestricht nemen in zijne hoede ende beschermenisse, ende, gelijck tot meermael in desen crijgh geschiet is, de selve verlossen met sienlijcke mirakelen, op dat hem alleene de eere ende de glorie gegeven werde!

Ick en can nyet laeten telcken uwe E. te bidden dat uwe E. believe alle mogelijcke saecken voor te wenden, ten eynde de selve stadt mach ontseth worden, daertoe een yegelijcke moet vermaenen, nyet alleenlijck de groote

[p. 309]

vromicheyt van de goede borgeren ende soldaeten, die hen zoo getrouwelijck quijtten, ende hen lichaem laeten dienen voor schantsen ende bolwercken voer de reste van de landen, ende de consequentie ende importantie van de stadt, maer oick het medelijden dwelck een yegelijk behoort te hebben van zoo veele goede borgeren, soldaeten, huyslieden, vrouwen ende kijnderen, die hen voer het welvaeren van den lande stellen in sulcken dangier, ten eynde zy ten laesten nyet en vallen in handen van henne vreede vyanden, sunderlinge naedyen de voors. stadt van Maestricht alleenlijck vuyt goede affectie, die zy dese landen is draegende, de querele heeft aengenomen, alzoo zy anderssins lichtelijck middel gevonden soude hebben om haer neutrael te draegen, als voor de hellicht pro indiviso toe comende den bisschop van Luydickt, die nyet en heeft gelaeten alle mogelijke middelen voor te wenden om van den aenbeghinne hen daertoe te induceren. Uwe E. sal daeromme believen nyet naer te laeten tgene tot het ontseth van de voors. stadt mach dienen, ende my te adverteren wat uwe E. nopende het consent van den hondersten penninck oft anderssins hebben gedaen, ende tgene uwe E., nopende dinnehouden van desen ende de voergaende brieven, sal believen te belasten, gelijck ick dat oick by mijnen voergaenden missive heb gebeden.

Men hoort alhier dagelijcx veele clachten nopende de ongelijkheyt ende de disordre, die zy segghen dat is in de saecke van de munte, ende dat het by uwe E. ende die van Hollant soude staen dat hetselve niet en worde geremedieert, gelijck zy seggen dat behoort te geschieden, volgende de pacificatie van Gent, by faulte van het seynden van uwe E. commisaryssen daertoe genoechsaemelijck geauthoriseert, ende want ick nyet en twijfele zyne Ex.^cie en heeft uwe E. daeraf gescreven sijne goede meyninge

[p. 310]

ende intentie, dese eyndende ende my zeer dienstelijck recommandeerende in uwe E. goede gratie, bidde God almachtich, edele, erentfeste, wijse ende voirzinnige heeren, uwe E. te verleenen in gesontheyt lanck ende salich leven.

Vuyt Antwerpen, den xx^en juny 1579.

Uwe E. goedtwillige dienaer,
JAN VANDEN WARCK.

Hiermede gaet oyck copye van den missive van den grave van Lalaing, nopende de detentie van de commissarissen gesonden tot Machelen, daerop alnoch nyet en is geantwoort.

Ick heb uwe E. by diversche mijne voorgaende brieven gebeden, gelijck ick alnoch doe, dat uwe E. my believe te versien van een ordinantie van vier hondert gulden, of van tsestich pond vlaems, biddende dat uwe E. my believen daerop oyck antwoort te scrijven.

VIII.

Edele, erentfeste, wijse ende zeer voirzinnige heeren.

Ick heb uwe E. met mijn laetste brieven gescreven tgene tot dyen tijt in de saecke van den peys by de staeten ende gedeputeerde tot Ceulen gehandelt is, ende de stucken overgesonden, hoopende dat uwe E. my daerop ende op als uwe E. advis selen laeten weeten, ten eynde ick my daernae mach reguleren. Ick seynde uwe E. hiermede copye van den laetsten missive, by de voers. gedeputeerde gesonden, met het laeste gescrifte by den hertoge van Novaterra overgegeven, daervuyt dat uwe E. bevinden selen dat de hoope van den peys daegelijcx

[p. 311]

meer ende meer vermindert, alzoo van den legaet van den paus, die, gelijck int beginsel van den brief vermaent staet, daermede oick besich is, nyet goets te verwachten en is, sulcx dat men te meer moet sien op de middelen van den oorloge, daeraff ick by mijne voergaende brieven elcken¹ heb gescreven, ende ben daerop antwoirde verwachtende op de voers. missive, ende de prolongatie van den tijde, daerinne geruert, en is alnoch nyet eyntelijck geresolveert.

Hiermede gaet den missive, die den hertoge van Alenchon aen de staeten heeft gescreven gehadt, die by den heer Despruneaulx, ordinaris ambassadeur van den voers. hertoge, is den xxiij deser maent overgegeven, die met eenen heeft vermaent de goede affectie die de voers. hertoge dese landen draeght, nyetyegenstaende dat de selve hem alhier zoo qualijck soude onthaelt hebben gehadt, ende dat hy verwondert was dat de laeste vergaderinge was gescheyden, sonder te volbrengen tgene men Zijne Hoogheyt gelooft hadde. Ende hoe wel datter veele waeren, die grooten aerbeyt deden om hem daertoe te brengen dat hy eenen afkeere soude crijgen van dese landen, dat hy nochtans daerinne standvastich was blijvende dat hy dese landen nyet en begeerde te abandonneren, segghende, onder andere, dat Zijne Hoogheyt hem hadde gescreven dat thouwelijck van Zijne Hoogheyt met de coninghinne van Engelant was nakende, ende dat tselve bynae was gesloten; maer en is alnoch op zijne propositie, noch op sijne voers. brieven, egheen resolutie genomen. Ick sal uwe E. metten eersten van als naerder particulariteyt daeraf scrijven.

Ten voers. xxiij^en heeft sijne Ex.^cie tijdinge gehadt

1 Elcken, telkens.

[p. 312]

vuyt Maestricht, by eenen die selven in persoone vuyt de stadt gecomen is, brengende voer tijdinge dat die van der stadt noch houden, maer verwachten, met groote devotie ende met ernstich aenroepen ende bede, hulpe ende assistentie, die zy meynden dat voor de hant was, ende dat zy haest ontseth souden worden, dwelck lutter apparentie heeft, zonder ander provisie van gelde, gelijck uwe E. dat wel weeten te bedencken, daeraf dat Zijn Ex.^cie, zoo ick geloove, uwe E. dagelijcx informeert, daertoe ick my gedrage.

Den grave van Egmont heeft den voers. xxiij^en van dese ingenomen Ninoven, aldaer veele borgeren ende soldaeten vermoordt sijn, ende de stadt geplondert, dwelck hy excuseert onder tdexel dat de stadt hem toecompt, ende dat zy hem geweygert soude hebben inne te nemen.

Die van Brussel hebben den xxv^en deser maent solemnelijck gepubliceert de religions-frede, ende die van de religie, die men seeght dat wel vier duysent aldaer starck zijn, geaccomodeert van noch meer kercken dan zy te vooren hadden.

De staeten en hebben noch egheen tijdinge van tgene de gedeputeerde van de stadt van Antwerpen, die gesonden waeren tot Machelen, vuytgericht hebben; maer men verwacht dagelijcx henne wedercompste, ende het lanck vuytstelsel is oorsaecke van groot achterdencken. God almachtich wil ten laesten eens verleenen eenen sekeren ende gedurigen peys, ende uwe E., edele, erentfeste, wijse ende zeer voirzinnige heeren, ingesontheyt lanck ende salich leven.

Vuyt Antwerpen den 27 juny 1579.

Uwe E. goedtwillige dienaer,
JAN VAN DEN WARCK.

[p. 313]

Uwe E. sal believen my te vergeven dat ick wederom mentie maeck vander ordonnantie van vier hondert gulden, by mijne voorgaende brieven versocht, daertoe ick geoorsaeckt ben, sorgende dat dandere brieven nyet by de hant en sijn, ten eynde uwe E. daerop believe te disponeren.

Aenhangsel.

Brief van de stad 'sHertogenbosch aen de Staten-Generael.

(Uit den zelfden bundel.)

Eerweerdige, Edele, wijse ende zeer voirzinnige heeren! Wy gebieden ons zeer oytmoedelijcken tot uwe eerweerdigheden.

Eerweerdige heeren. Alzoo wy tot onzen zeer jammerlijcken ende bitteren leetwesen het verlies der goeder stadt Maestricht ende getrouwe innegesetenen van dier by diversche persoonen ons laeten aenseggen, daer van wy zoo veele verhooren dat wy met bedroefferlijcker herten tselve moeten gelooven, dwelck alzoo (God betert) sijnde, bevinden tegens de gemeyns vyants expulsie ende resistentie versien, versekert ende geprovideert te worden, omme ontrent deser stadt deur uwer eerw. bevele ende trouwe voirsichticheyt geschickt te worden seker quantiteyt voetvolckx, van den valiantsten ende getrouwsten soldaten, wesende onpartijdige, ende van goeden wille, sulcx ende alzoo Uwe Eerw. tot conservatie ende versekertheyt des gemeyn vaderlants, ende des stadts ten raide zullen bevijnden te behooren, omme, naer exigentie ende vereysch van meerder noot ende aproche des vyants, alsdan tselve voors. garnisoen ende stadt tot defensie derzelven inne te nemen, daerby ende neffens

[p. 314]

die burgers ende ingesetenen deser stadt, met haer vuyterste cracht ende lesten druppel des bloets geneycht ende gedelibereert zijn, metter hulpe des almachtigen, den voers. vyant tot welvaren des gemeyn vaderlants te resisteren, ende te helpen verdrijven. Ende hiermede uwe Eerw. te kennen gevende, hoe dat wy omme tot goede vruchten ende effecte van dien te mogen geraeken, hebben wy eendrachtelijck ons gevueght metter naerder unie van Utrecht, gelijck die zelve by den gemeynen raede der stadt van Antwerpen aengenomen ende gepubliceert is, dwelck, alzoo dinhouwt der selve unie, by misverstant ende valsche persuasie, onder onse borgeren heeft gecauseert eenige alteratie ende beroerte, met verlies van omtrent zestien oft achtien borgeren, ende ettelijcke gequetste, zijn doir Goidts hulpe ende inspiratie in goeden verdrach, eendracht ende accord gecomen, omme, volgende de selve unie, met correspondentie van uwe Eerw., geunieerde provincien ende steden, den gemeynen vyant te resisteren, zoo dat ter zaecken van de voergaende alteratie uwe Eerw. egheen nadencken ofte differentie aen dese goede stadt en behoeft te nemen, dan mach uwe Eerw. haer wel versekert houden van de goede getrouwicheyt aen uwe Eerw. ende defentie tegen den gemeynen vyant, biddende uwe Eerw., alzoo wy van herten vertrauwen, de bewaernisse onser goeder stadt ter herten te willen nemen, ende tvoirs. garnisoen met provisie van adminonitie tot deselve dese stadt in alder spoet herwaerts aen te willen schicken, omme alzoo onse herten ende couragie te augmenteren. Int tscrijven van desen en connen nyet laeten uwe E. tadviseren ende in sunderheyt voor oogen te stellen als dat op date ter eenre uren, op middach, van den heere Mons. Warcouzel, wesende den swager van mijnen heere van Helmont, alhier gesonden is een trompette, met se-

[p. 315]

ker sijne missive, adresserende aen den magistraet ende raedt deser stadt, ten eynde wy ons zouden begeven onder de devotie des prince van Parme, gelijck die van Artois ende Henegouwe gedaen hebben, verstaende vuyten mont des trompetters als dat tot Mierlo, wesende vijf mijlkens van hier, ingelaten hadde menichte van perdvolck ende spaensch voetvolck, nyet twijfelende zy ons in alder vliet opt onversienst sullen comen bespringhen.

Daeromme, tot meerder versekerheyt ende acceleratie uwe Eerw. gelieven in alder spoet ons secours te seynden, omme deselve tot onderstant ende versekerheyt te ontfangen inder noot, biddende anderwerven dat uwe E. ons gelieve volcke te schicken, die welcke deur tachterheyt van heurlieder vervallende gagie, ons lastich ende moeylijck naemaels vallen mochte, maer allen die selve tot laste ende coste van de generaliteyt betaelt te worden, ende onsen noot overstreken ende gepasseert zijnde van den selven garnisoen alsdan terstont te ontlasten, volgende die beloofte by uwer Eerw. zoo minnelijcken gedaen, gelijck wy nyet en twijfelen uwen Eerweerdicheden wel doen zullen, kenne God almachtich, die uwe Eerweerdicheden in lange gelucksalige ende voorspoedige regieringe wil houden.

Gescreven den derden deser maent july a.^o xv^c negenentseventich,
Ter ordonnantie van de dry leden der stadt van tsHertogenbossche.

FROUCK.

Eerweerdigen, Edelen, wijsen ende zeer voirzinnige heeren, mijn heeren de generale staeten.