Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 5

[p. 182]

Regels ende ordonnantien voor alle jonghers, soo groot als kleyn, woonende in 't godtshuys van Antwerpen, ghenaemt Het Knechtkens-huys.

Opgesteld by bevel van de oude Aelmoesseniers, Meesters ende Regeerders van den voorseyden godtshuyse, nu ter tydt dienende, ende die namaels dienen sullen.

De jonghers die met consent van mijne heeren d'Aelmoesseniers binnen den geseyden huyse sullen ontfanghen zijn moeten neerstelijck betrachten te doen, te verstaen, t'onthouden ende te beleven alle het ghene men hen onderwysen sal in de dinghen der sielen saligheyt raeckende, gelyk als er staet Mattheus 6, soeckt voor al het rijcke godts. Daerom sullen sy in het bysonder onderhouden dese regelen¹.

1 De woorden in cursyf gedrukt ontbreken aen het stuk.

Aengaende de Godtvruchtigheyt.

1. Niemandt en sal hem vervoorderen in de kercken onder den dienst Godts te clappen, spelen, lachen, eenighe historien oft clap-boecken te lesen, in malckanders boeck oft beeldekens te kijken, oft vet anders onbehoorlijcks te bedryven: maer met alder devotie op beyde hun knien knielende, met ghevouden handen voor hen siende, sullen oodtmoedelijck Godt loven ende dancken van alle sijne beneficien ende weldaeden, biddende voor de gheheele H. Catholijcke ende Apostolijcke Roomsche Kercke: voor de Borger-meesters ende Schepenen deser Stadt: item voor de Meesters, Gouverneurs, Fondateurs ende Weldoenders van desen Godts-huyse; ende voor hun ouders, 't zy dat zy noch leven, oft deser weereldt ghepasseert zijn.

2. Op de Kerck-hoven, oft andere ghewijde ende oock

[p. 183]

openbaere plaetsen, sal hem niemandt vervoorderen te spelen, oft eenige nootsaeckelijckheyt der natueren te doen. Inder Kercken comende, sullen eerst Wy-waeter nemen, stillekens hun voeten opheffen sonder die te sleypen, ende gestadelijck neder-knielen sonder eenigh gheluyt te maecken oft ramoer: ende comende twee ende twee, sullen de selve paeren by malckanderen knielen, ende wederom alsoo gepaert uyter Kercken gaen, sonder clappen op de straet, oft yemanden aen te spreken.

3. 't Sondaeghs ende 't Heylighdaeghs sal een yeghelijck wesen inde Catechisatie, en neerstelijck toehooren, om daer mede eenigh prouffijt te doen: waervan niemant uyt blijven en sal sonder expres consent van mijn Heere, oft hun Vaerken in sijnder absentie: ende niemant en sal van sijn eerste plaetse gaen voor dat den Pater buyten den huyse is.

4. Ten minsten ses mael s'iaers, ende dat opde principaelste Feestdaghen, sal een yegelijck sijn sonden biechten: te weten, omtrent Kerstdagh, in 't beginsel van den Vasten, omtrent Paesschen, Sinxen, Onser liever Vrouwen Hemelvaert ende voor Alderheyligen dagh: wanneer oock ter Communie gaen sullen de welcke daertoe van mijn Heere oft hunnen Biecht-vader bequaem sullen gevonden worden.

5. Passerende eenige ghewijde plaetsen, beelden Christi, oft van sijn Heylighen, sullen hunnen hoet afdoen: 'twelke sy oock niet laeten en sullen, soo dickwils als sy eenighe gheestelijcke Persoonen, oft yemandt vande Borger-meesters, Schepenen, Gouverneurs ende Regeerders van desen Godts-huyse, oft ook andere treffelijcke Mannen ende Vrouwen voor by gaen, in 't ghemoet comen oft aenspreken, behoorlijcke eere ende reverentie bewyzende.

6. Als de Bede-clocke slaet, s' morgens, s' middaeghs,

[p. 184]

ende des avonds, sal een yeghelijck op sijn knien, oft te minsten met blooten hoofde, naer de oude gewoonte der H. Kercken bidden; den Leser met luyde stemme segghende: Den Engel Godts heeft aen Maria sijn bod-schap ghebrocht, etc.

Aengaende de Schole ende het leeren.

1. Naer dat de boecken, papier, pennen ende inck sal ghegheven zijn, zullen voor al aenroepen de gratie van den H. Gheest, seggende naer het teecken des H. Cruys: Comt H. Gheest, vervult de herten, etc.

2. Niemandt op sijn plaetse of stede geseten sijnde en sal hem vervoorderen te clappen, d'een metten anderen te spelen, oft van sijn eerste plaetse sonder consent op te staen, ende naer een ander te loopen.

3. De welcke gestelt sullen worden van mijn Heere om d'andere te leeren, sullen hun uyterste devoir doen, op dat sy ghereet zijnde hun lessen moghen op-seggen; ende ter gesetter ure sullen sy hun gheschrifte comen thoonen. In fauten ghevonden zijnde, sullen naer hun verdienste van mijn Heere daer af ghestraft ende ghecorrigeert worden.

Aengaende de goede manieren binnen ende oock buyten den huyse.

1. Smorgens wacker gemaeckt zijnde, sullen terstont opstaen, en henlieden al-voren wapenende met het teeken des H. Cruys, sonder eenigh gheclap oft gheruchte haestelijck cleeden, ende hen cleedende, sullen Godt loven en dancken, dat hy hen dien nacht voorleden door sijn goddelijcke voorsichtigheyt ende goedertierenheyt ghespaert ende bewaert heeft, met dit naer-volghende Ghebedt, 'twelcke yemandt, daer toe van mijn Heere

[p. 185]

ghestelt, sal met tragher ende claerder stemmen lesen, aldus beghinnende: In den naem van mijnen ghecruysten Heere Iesus Christus stae ick op, etc. daer naer, Onsen Vader. Weest gegroet. Ick gheloove. Boven al bemint. De vijf gheboden der H. Kercken. De seven H. Sacramenten. De vier uyterste, etc. die alsoo eens ghelesen zijnde, sullen wel ghecleedt staen uyt hun bedde.

2. Den Onsen Vader, Weest ghegroet, Ick gheloove, ende Boven al bemint, noch eens herhaelt zijnde sullen naer dat de belle getrocken is, met alder manierlijcheyt ende sonder eenigh geclap, naer d'ordonnantie van mijn Heere, oft boven blijven ende daer lesen, oft naer den Refter comen; al waer sy, boven oft inden Refter, op hun plaetse nedergeknielt zijnde, met ghevouden handen sullen lesen het Morghen-ghebedt daer toe inghestelt.

3. Ghelesen hebbende, en sal hem niemandt verstouten winter ende somer te gaen op het werck ongekamt, sonder wasschen aensicht ende handen, ende met onghespoelden mondt; 'twelk sy sullen doen sonder eenigh gheratel oft gheclap, op dat de naervolghende soo veel te eer plaetse moghen crijghen, om hen oock te wasschen.

4. Ghecomen zijnde op hun werck, sullen dat beghinnen met het teecken des H. Cruys: al-waer niemandt georloft er sal wesen te spelen, oft eenighe oncuysche, vuyle, oneerlijcke, oft oock lichtveerdighe liedekens te singhen; maer sullen hun werck met alle neerstigheyd soecken te vervoorderen.

5. Soo wanneer yemandt door nootsaeckelijckheyt der natuere bedwongen waere van sijn werck te gaen, sal eerst vanden Meester oft Vrouwe consent vraeghen, ende terstont maecken ghedaen te hebben.

6. Dat niemant onghenestelt, met coussen oft schoenen onghebonden, oft met eenighe ghebrokentheyt aen

[p. 186]

sijn cleederen bevonden en wordt: de welcke daerom 's Maendaeghs ghemeynelijck sullen ghelapt worden.

7. 'S morghens ten ombyt, s' noenens ende t' savonts de belle ghetrocken zijnde, sullen alle dinghen laeten staen, ende terstont propelijck naer den Refter comen, daer niemandt en sal moghen uyt blijven sonder consent van mijn Heere.

8. De Benedictie sullen sy seggen met alsulcken ordene, dat de ghene die den naem beghinnen vande A, eerst sullen lesen, daernaer die vande B, ende soo voorts: ende als den Leser noemen sal dese H. naemen Jesus oft Maria, sullen met alder eer-biedinghe hun been uytsteken als sy staen, ende het hooft buyghen als sy knielen: ende de Benedicite gheseyt zijnde, sullen stillekens sonder clappen ende de voeten te sleypen van hun plaetse gaen.

9. Dat sy aen de tafel recht opsitten, met beyde hun handen opde tafel sonder die inde sacken oft boesem te steken ('twelck seer leelijck staet) ende sonder daer op metten elleboghe te ligghen, oock wachtende met de voeten oft elleboghe te stooten die teghen over hen staen, of daer sy by sitten: dat se oock gheen gheluyt oft gheratel en maecken met de lepels, etende haer melck pap, etc.

10. Dat hem daer niemandt en verstoute te clappen, te lachen, te roepen, oft eenighe rabauwerye heymelijck oft openbaer voort te stellen: anderssints sullen d'omstaenders aen der tafelen die 't sien oft hooren, terstont by mijn Heere comen stillekens segghen.

11. De ghene die ghestelt sullen worden om ter tafelen te dienen, sullen de selve Dienaers, soo langhe de maeltijdt ghedueren sal, ghehouden wesen te gaen langhs der tafelen, ende wel nauwe toe te sien wat sy van doene sullen hebben, sonder eenigh geclap met henlieden te maecken.

[p. 187]

12. Eerst ende voor alle spijse te drincken, is tegen de goede gesontheyt: daerom sullen hun de Tafel-dienders wachten van te schencken, eer sy wat ghegeten hebben.

13. Tusschen de maeltijt sal yemant van de geleerste yet lesen uyt het leven der Heyligen, oft uyt eenige andere goede geestelijcke boekskens, naer d'ordonnantie van mijn Heere, op dat soo wel de siele als het lichaem ghespijst werde, niet alleene neerstelijck toehoorende, maer ook beneerstighende tzelve te beleven.

14. Naer het eten, de Gratie s'noenens gheseyt zijnde, met De profundis, ende de Collecte over de Aelmoesseniers deser wereldt ghepasseert, ende eenen Pater noster ende Ave Maria voor alle siecke menschen, principaelijck die in haer uyterste ligghen, sal een yeghelijck propelijck uyten Refter gaen naer de plaetse, alwaer sy sullen moghen spelen tot een ure, ende s'avonts oock inden Somer naer de Gratie een half ure, ist dat hun neerstigheyt ende den tijdt sulcks toelaet.

15. Te gheender tijdt en sal yemant georloft wesen, op de slaep-camer ende de heymelijcken boven oft beneden te spelen, oft die vuyl te maecken.

16. Buyten den tijdt van recreatie en sal hem niemandt verstouten noch buyten noch binnen den huyse sonder consent te spelen.

17. In 't spelen sullen sy hen wachten van alle oneerlijcke spelen, met teerlingen, caerten, om gelt, nestelen, oft om yet anders eenighsins te tuysschen, ende oock van yemants dingen heymelijck te verbergen, oft te nemen, van liegen, sweeren, kijven, vechten, etc. Oock en sullen sy noch messen, priemen, nagels, oft dierghelijcke over hen draghen.

18. Dat sy oock niet en ghebruycken eenighe spelen inde welcke perijckel geleghen is van ghequetst te worden. Men sal dan niet toelaeten het worstelen, sprin-

[p. 188]

ghen, met sneeuw-ballen, met steenen, oft met aerde worpen, met stocken spelen, etc.

19. Den prijs daer sy om mogen spelen, sal wesen een beeldeken, oft eenen Vader onse ende Weest gegroet, oft een Thienken, oft Roosen-hoeyken voor malckanderen te lesen.

20. Orlof vercregen hebbende om hen buyten te gaen vermaecken, sullen altijd spelen op een plaetse daer toe van mijn Heere gecosen, ende hen oock wachten van heymelijcken te gaen uyt het ghesicht van mijn Heere, van eenighe schade te doen in boomen, beesten, etc. oft eenighe vruchten sonder consent te plucken.

21. Dat sy noch met stocken, noch met steenen, oft yet anders en worpen inde linden, oft over het dack inden hof, 't zy onsen, of der ghebueren.

22. Passerende door den hof, dat sy daer niet en trecken oft plucken noch bloeme noch blat, oft yet anders, sonder consent.

23. 'Savonds inde somer naer de Gratie consent vercreghen hebbende om te spelen eer sy slapen gaen; naer dat de belle ghetrocken is, sullen terstont met alle stilligheyt inden Refter al 't samen Godt comen loven ende dancken, hun conscientie ondersoecken naer het uytwijsen van d'Avondt-ghebedt, ende daer naer manierlijck boven gaen, daer doende de Meditatie van de Vier uyterste des Menschen, met sulcken ordene als gheseyt is van de Benedictie des tafels.

24. Slapen gaende, sullen hen wachten van d'een den anderen vervaert te maecken, met schoenen te worpen, oock van clappen, lachen, ende principalijck van hen oneerlijck te ontdecken, oft yet te doen dat teghen de eerbaere schaemte soude moghen wesen, dat sy hen oock niet en vervoorderen by eenen anderen te slapen, als hunnen Medegheselle van mijn Heere ghestelt.

[p. 189]

25. Alle hun cleederen, schoenen, nestelen, etc. sullen sy oock wel ende suyver bewaeren, wachtende van de selve te verliesen.

26. Dat sy hen niet en verstouten mette coussens, oft andere cleederen, dan met hun hemde, ende inde Somer sonder sargie te slapen, oft uyten bedde onghecleedt te loopen, oft oock ghecleedt, sonder grooten noot der natueren; oft oock op te staen, eer sy opgheweckt zijn, sonder consent van mijn Heere.

27. Een yeghelijck sal hem t' Sondaeghs ende s'Heylighdaeghs versien, ende teenemael reynighen ende suyver houden van alle oncruyt oft wormen, ende oock op andere daghen als den noodt sulcks sal vereysschen: ende sullen oock besorgen dat de cleederen schoon ghemaeckt wesende, fray ende net metten riem oft coussebanden wel vast ghebonden zijn, om s'Dijsdaeghs de selve te laeten opsluyten, ten zy dat het s'daeghs daer naer Heyligh-dagh is.

28. Dat niemandt hem vervoordere te gaen inde kelders om bier te tappen, oft houdt te halen, oft inden hof ende aen de poorte om yemanden aen te spreken, wie dat het zy, al waert oock sijn eygen Vader oft Moeder, al waerense hier binnen der poorte staende, hy en hebbe eerst expres consent van mijn Heere, oft hun Vaerken oft Moerken in sijne absentie.

29. Dat hem niemandt en verstoute eenige brieven te schrijven, oft te doen schrijven aen sijn Vrienden oft Vremde, sonder consent van mijn Heere oft hun Vaerken: dies sal een yeghelijck ghehouden wesen de selve te laeten visiteren, op datter regaerd ghenomen worde, wat ende aen wie dat sy schrijven.

30. Niemandt en sal yet ghesloten houden, oft yet van sijn Vrienden oft andere ontfanghen, oft ontfanghen hebbende bewaeren, oft oock yet coopen of vercoopen

[p. 190]

buyten oft binnen den huyse, sonder de wete van mijn Heere.

31. Niemandt en sal oock toeghelaten worden eenigh gelt by hem te houden, maer sal tselve terstont aen mijn Heere brenghen te bewaeren.

32. Dat hem een yeghelijck wachte vande deuren, poorten, vensters, tafels, coetsen, mueren, etc. met crijt oft colen te beschryven, oft vuyl te maecken, oft oock met messen oft yet anders te bederven.

33. Dat niemandt buyten den huyse en gae om sijn Vrienden te besoecken sonder consent van mijn Heere: 'twelcke vercreghen hebbende, niet langer uyt en blijve dan hem gheseyt sal worden. Binnen den huyse sullen sy hen oock wachten van ghemeynschap ende gheclap met de Meyssens te houden.

34. Datter oock niemant wie hy zy den anderen na en roepe, aen en spreke met eenighen toenaem, dan met sijnen gherechtighen naeme, noch oock en heete lieghen, nae en spreke, dreyghe, smyte, verwijte, quaet en wensche: alle twist, achterclap, bespottinge, begheckinghe, leugentale, begrijsen, belieghen, etc. alle oneerlijcke ende vuyle woorden schouwende als een doodelijcke peste, anders niet sprekende dan dat een Jonghman met eeren betaemt.

35. Dat niemandt sieck wesende en blijve te bedde ligghen sonder consent van mijn Heere, Vaerken oft Moerken; maer soo wanneer hem yemandt sal qualijck ghevoelen sal 't selve terstont laeten weten.

36. Dat hem een yeghelijck manierlijck ende gestichtelijck achter de straete drage, elck paer ontrent vijf voeten van malkandere gaende sonder eenigh geclap, ramoer en gesleyp der voeten, hun ooghen nederwaerts slaende, niet herwaerts ende derwaerts gapende; op dat de Borghers hun dancbaerheyt, neerstigheyt, en goede eerlijcke ma-

[p. 191]

nieren siende, gesticht ende oock te meer beweeght mogen worden om henlieden deught te doen.

37. Ten laetsten, sullen sy malcanderen als lidtmaeten van eenen lichaeme beminnen, ende wel nauwe wachten van d'een den anderen met woorden oft met wercken te hinderen ende te quetsen.

Conclusie.

Ende op dat alle dese voorseyde saecken te beter onderhouden worden, sullen sommige van mijn Heere gestelt, neerstelijck gade slaen, ende ghetrouwelijck teeckenen alle de ghebreken hier teghen ghedaen, schrijvende den naem ende toenaem vande ghene die eenighe der voorseyde artijkelen overtreden hebben; ende dese sullen sy aen mijn Heere overbrenghen, de welcke sal besorghen dat alle quaede manieren verbetert ende ghecorrigeert, ende de quade totter deught met soetigheyt oft slaghen ghetrocken worden: want, ghelijck men seght,

De quae doen somtijds deughd, uyt vrees' ghestraft te zijn:
De goe doen 't al met vreughd, want liefd en is gheen pijn.

Dese Toesienders sullen seer neerstigh ende ghetrouwe wesen in hun officie te volbrenghen: anderssins in dien sy hun officie niet en bedienen soo dat het betaemt, den eenen door faveur verswijgende, oft den anderen door haet ende nijdt verclappende, sullen voor henlieden ghestraft ende ghecastijdt worden.

Tot Godts meerder eere ende glorie.

Imprimatur: L. Beyerlinck, Censor libr.

In de plantiinsche druckerie, M. DC. XIV.