Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 5

[p. 168]

Hulde aen geleerde mannen, geboren te Heist-op-den-Berg.

Terwyl de gemeente Duffel, tusschen Antwerpen en Lier gelegen, een prachtig gothiek gemeentehuis zag opryzen, schreef de heer Avondroodt in het Advertentie-blad van Lier belangvolle regelen over Corn. Kilianus (Van Kiel), in de XVI^e eeuw te Duffel geboren¹. De schryver dier regelen uitte zyn vurigen wensch dat zulk man, als Kiliaen, wien men het onwaerdeerbaer Etymologicon Teutonicae linguae en andere werken te danken heeft, by die gelegenheid in zyne geboorteplaets een gedenkstuk of eerzuil bekomen mogt. Deze wensch scheen my zoo billyk en welgegrond dat ik niet nalaten konde daeraen toe te juichen, en het

Exegi monumentum aere perennius,
Regalique situ Pyramidum altius,

van Horatius met dankgevoel op dergelyke eerzuil zou hebben willen drukken. 'T ware zeker loffelyk, zeide ik, en honderdmael beter zulk verdienstelyk man te eeren, dan

1 Paquot, tom. 1, pag. 112. Valer. Andr., pag. 156. Peerlkamp zegt in zyn Vita Belgarum, etc.: ‘Kiliano magnam gratiam debent Hollandi, qui studium patrii sermonis, a plerisque, sive propter segnitiem, sive fastidium neglecti, cum paucis aliis revocaverit.’ Zie aldaer pag. 199.

[p. 169]

wel zoo veel wierook te verkwisten voor die genen, welke eerder dwingelanden des volks dan weldoenders, eerder zedenbedervers dan handhavers des algemeenen welzyns geweest zyn. Daerby bepaelden zich voor dat oogenblik myne gedachten.

Doch een ander dag, de zaek wat ernstiger nagaende, en my het gezegde des wyzen Seneca te binnen brengende, dat dikwyls uit dorpen en kleine huisjes groote mannen komen, potest ex casa magnus vir exire, werd ik als door nieuwsgierigheid en ter onderzoeking aengezet, of er ook niet de eene of andere verdienstelyke man in myne gemeente mogt geboren zyn. Ik sloeg de hand aen 't werk, ontrolde myne archieven, en zie, een Didymus bood zich myner aendacht aen. Niet de Didymus van Alexandrie, welke niettegenstaende hy van op zyn vyfde jaer blind was, nogtans zeer ervaren was in de gewyde en ongewyde geschiedenis, en welke leeraer in de school van Alexandrie de groote Hieronymus, Ruffinus, Palladius, Isidorus, gevormd heeft; neen, die Didymus niet, maer een andere, wie zou het denken, te Heist-op-den-Berg omtrent 1440 geboren, zekere Nicasius de Voerda (Van Voerden); en wat was dat voor een man? Blind van op zyn derde jaer, door de pokkenziekte, had hy zich niet te min ernstiglyk toegelegd op de wetenschappen, en was daerin wel gelukt. Na dat Van Voerden zyne lagere studien met eer voltrokken had, begaf hy zich naer de Universiteit van Leuven, waer hy dermate in de wysbegeerte uitscheen, dat hy by de algemeene promotie van 29 november 1459 Primus uitgeroepen werd¹. Hy werd vervolgens tot Rector der latynsche scholen te Mechelen

1 Nicasius de Voerda vulgò Van Voerden, vel Vervoort, ex Heyst-ten-Bergh Dominii Mechliniensis, etc. Catal. omn. prim. univ. Lov., an. 1459.

[p. 170]

aengesteld; om welke reden, doch by misgreep, Valerius Andreas hem Machliniensis heet¹. Van daer is hy naer Leuven weêrgekeerd om de studie der godgeleerdheid te voltrekken, waerin hy, niet tegenstaende zyne voortdurende blindheid, den graed van Licentiatus bekomen heeft. In 1483 is Van Voerden, om zyne uitstekende geleerdheid, zegt Diercxsens, by dispensatie van den Paus, daegs voor Paesschen, in St. Martinus kerk binnen Leuven, priester gewyd, door Libertus, bisschop van Beritha, suffragaen van 't bisdom van Luik². Naer het schynt zou hy in dat zelfde jaer tot pastor van St. Georgius kerk, binnen Antwerpen, genoemd geweest zyn, ten minsten zou men zulks kunnen opmaken uit echte brieven van 1484, in de archieven dier kerk berustende, waerin men leest dat zekere Adriaen Happaert aen den pastor (curato) en de kapellanen dier kerk II ponden en XII groote stuivers brabandsch geld betaelde, om daervan XIII stuivers aen de kapellanen te geven, en dienende tot een altyddurende jaergetyde ter zielenlafenis van Jan Happaert en Elisabeth Van der Heyden, beide in de voorzeide kerk begraven. In deze brieven heet de pastor Nicasius de Vorda.

Hoe lang Van Voerden te Antwerpen verbleven heeft blykt niet; wat bekend staet, is, dat hy van daer naer

1 Nicasins dicitur Mechliniensis lato modo, quia natus erat in Heyst-ten-Berg, qui pagus est sub Dominio Mechliniensi. Antverpio Christo nasc., tom. III, page 123.

2 In vigilia Paschae; id autem intelligi debet stylo Romano, quem observabat Dioecesis Leodiensis: nam litterae supradictae confectae notantur 3 februarii ejusdem anni 1483; quod intelligi debet stylo Cameracensi, adeoque stylo Romano an. 1484. Alioquin dies tertia febr. praecedebat vigiliam Paschae ejusdem anni, adeoque fecisset functiones pastorales antequam fuisset sacerdos. Nicasius... agebat annum aetatis circiter 43. Ibid., pag. 123.

[p. 171]

Keulen vertrokken is, waer zyn broeder Jan het ambt van bedel by de universiteit waernam. Nicasius werd er in de faculteit der kunsten aengenomen den 20 september 1489, en in plaets van de gewoone theses te moeten ontvouwen, werd hem slechts eene quaestio quodlibetica te verhandelen gegeven. Weinigen tyd daerna is hy in de zelve universiteit baccalaureus en vervolgens doctor in 't kerkelyk regt uitgeroepen.

Nicasius onderscheidde zich door de duidelykheid in 't geven zyner lessen. Menigvuldige aenhoorders, door nieuwsgierigheid uitgelokt, kwamen die bywoonen. Valerius Andreas spreekt in weinige woorden zynen lof uit: ‘Amplius: leges omnes divinas, humanas, per immensa pandectarum, ceteraque juris volumina sparsas, quas numquam legerat, solo auditu percepit, perceptas publice in Vbiis tradidit¹.’

By zyn leeraersambt oefende hy nog met veel iever de taek van prediken uit, en gaf daerby geestelyke onderrigtingen. De schryver der duitsche kronyk van Keulen des jaers 1499 zegt dat hy zyne conferentien en sermoenen bygewoond heeft.

Nicasius Van Voerden overleed verre van zyne geboorteplaets, te Keulen, den 26 augustus 1492, omtrent den ouderdom van 52 jaren, en is in de parochiale kerk van St. Columba aldaer begraven. Hem werd na zyne dood dit vers toegepast:

Caecus eram; quid tum? verbo duce, lumine Jovâ,
Jura Dei atque hominum, lynx novus, aure lego.

Hy heeft onderscheidene werken nagelaten, waervan de volgende als de voornaemste gerekend worden:

I.	Enarrationes in libros quatuor institutionum juris civilis. Coloniae, 1493, 1513, 1541, 1566, 1579, in-12^o.

1 Bladz. 678.

[p. 172]

II.	Casus longi super institutis.
III.	Arbor actionum utilissima domini et magistri Nicasii de Voerda, juris canonici professoris clarissimi et sacra Theol. licentiati. Coloniae, 1497.

Niet verre van Heist-op-den-Bergh, omtrent eene uer gaens, ligt een dorpje, klein in omtrek, hier en daer met leemen huisjes bezaeyd, waer in het midden der plaetse een fraey, en by wyze van een grieksch kruis, oud kerkje gebouwd staet, dat door eenige merkweerdige voorwerpen, onder anderen door een fraeye predikstoel en een zeer oud altaer onderscheiden wordt. Dat dorpje heet Hulshout, en hoe klein het zyn moge, zoo is het nogtans zeer vermaerd in de jaerboeken der latynsche studien, welke voortyds daer met grooten toeloop bygewoond werden, en hoe weinig van aenzien vele dezer huisjes schynen, zoo zyn daeruit nogtans vele geleerde mannen voortgekomen, welke tot den huidigen dag kerk en staet vereerlyken.

In dat studiedorpje nu had over ruim 25 jaren zekere leerraer zyn zetel, en was alom bekend om zyne ervarenheid in de latynsche tale. Deze leeraer was zekere Lodewyk van Oostenryck, geboren te Heist-op-den-Bergh, in 1728. Na dat hy in 't seminarie van Antwerpen zyne eerste studie van godgeleerdheid aengevangen had, en aldaer tot het priesterdom verheven was, is hy die in de universiteit van Douay gaen voltrekken. Eenigen tyd daer na, in zyn vaderland en bisdom weêrgekeerd, is hy onderpastor geworden te Beersel, een dorpje niet verre van Heist; van daer is hy als onderpastor in 't gasthuis van Antwerpen overgegaen. De geleerde schryver van het Antverpia Christo nascens, etc., was alsdan pastor in het gasthuis; niets konde dus den leerzuchtigen Van Oostenryck beter gevallen dan te woonen by eenen pastor, die de latynsche tael en tevens de kerke-

[p. 173]

lyke geschiedenis van ons land zoo hoog achtte, by den zeer Eerw. Diercxsens, die in dat oogenblik bezig was met zyn verdienstelyk werk op te stellen. Ook schynt het dat Van Oostenryck hem daerby de hand leende door het doen van opzoekingen en door gedenkstukken op te delven, welke zyn pastor hem aenwees. Doch hetzy dat die jonge geestelyke van een veranderlyk karakter was, hetzy hy al te zeer van iever tot de latynsche tael blaekte, en tot niets anders, lang bleef hy evenwel in 't gasthuis van Antwerpen niet; hy werd rector der latynsche scholen te Westerloo, en later te Herenthals. Zyn verblyf was daer al wederom van korten duer; hy werd professor in de latynsche tael te Hulsthout, waer hy, om zyne kundige lessen, een aental leerlingen uit Holland, Vlaenderen, Braband, tot zich trok, en velen van dezelven tot verdienstelyke mannen vormde, naer hetgene een HS. van hem zegt: ‘Ea cum laude, sedulitate et fructu, ut jam plurimos ecclesiasticos praestantes ex ejus discipulis noverimus parochiis deservientes.’ Van Oostenryck heeft te Hulsthout zyne lessen blyven voortgeven, tot dat hy eindelyk onder het hollandsch bestier gedwongen werd de zelve te staken en zyne leerlingen huiswaerts te zenden. Hy leidde van dan af een stil en afgezonderd leven, en hield zich bezig een latynsch woordenboek op te stellen, dat hy voornemens was in 't licht te geven. De dood heeft hem zulks belet. Van Oostenryck overleed den 16 february 1820, in den ouderdom van 91 jaren. Zyne menigvuldige leerlingen, onder welke men zeer aenzienelyke door hunne bedieningen telt, hebben het ontwerp gemaekt om hunnen zoo verdienstryken meester een gedenkzuil, uit dankbaerheid en hoogachting, op 't kerkhof van Hulsthout op te rigten.

Behalven op deze twee geleerde mannen mag Heist-

[p. 174]

op-den-Bergh zich ook nog beroemen op zek n Gisbertus Van den Broeck, aldaer geboren den 8 february 1605, en die by de universiteit van Leuven primus in de faculteit der kunsten, ten jare 1625 uitgeroepen is geweest. Daerna werd hy professor in de wysbegeerte in 't collegie van den Valk, en heeft den 28 november 1635 den graed van licentiatus in de godsgeleerdheid bekomen. Hy overleed den 11 augusty 1640 te Spa, waer hy gezondheidshalve zich begeven had.

Ook muntte later uit zekere Lambertus Van Gorkum, geboren te Heist-op den-Bergh, den 25 october 1728, die na dat hy zyne lagere studien in 't collegie der H. Dry-vuldigheid te Leuven, en die der wysbegeerte, gedaen had, zich voornamelyk op de regtsgeleerdheid toegelegd en daerin zyne licentie den 1 augusty 1752 gedaen heeft. Behalven in deze studie oefende hy zich ook in de geschiedkunde, en heeft ons nagelaten:

Beknoopt denkbeeld van Oud-Nederland, gedrukt te Brussel in 1789;

Beschryvinge der stad en vryheyd van Turnhout, gedrukt by Van der Elst, te Mechelen.

Van Gorkum overleed den 16 july 1794. Zeker HS. meldt van hem:

Vir dilectus Deo et hominibus, religione, pietate, dilectione, indolis suavitate, morum probitate, conservatione aliisque virtutum insigniis conspicuus.

Heist-op-den-Bergh, 1841.

P. VISSCHERS, Priester.