Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 4

[p. 411]

Oorkonden van Rederykkamers.

I. Pryskaerte van de Rederykkamer der stad Hulst:
De transfiguratie.
7 September 1483.

Alle den ghonen die dese presente letteren zullen zien, ofte hooren lesen, ende zonderlinghe allen princhen, facteuren, dekenen ende besorghers, ende an allen andren ghesellen van der edeler consten der Rethorijcken, wiens waerdicheit nyemant en can vulprijsen, in allen beslotenen ofte ghepriviligeerde steden, casteelen, dorpen, nyemant uutghesteken, die pleghen te spelene ende hemlieden te versolacierne metter weerdigher ende edelder consten der Rethorijcken, boven allen consten waerdichst te prijsene, dewelcke met allen rechte wel mach heeten ende sculdich is te heetene coninghinne van allen consten, ende an allen andren int ghemeene ende elken bysondre: Wy, prinche, facteur, deken ende besorghers, guldebroederen vander Rethorijcken binnen de stad van Hulst, dienende Gods waerdichste transfiguratie voor onsen patroon, met mijnen heere Sinte Gummaer, ghebieden ons minnelic met alder diligentien van onser herten thuwaert, lieve, weerde ende uutvercoorne broederen ende vrienden. Het es waerachtich dat metten minnelicxsten, ghenouchtelicxsten, solacelicxsten spele

[p. 412]

alle heren, gheestelicke, waerlicke¹, edele, onedele, groote, middele, ende van wat state zy zijn, pleghen met reynelicker ghenouchten, ende zonder eenighe scoffieringhe², te spelene ende hemzelven daer mede te verblijdene, ende omme huesche recreatie den tijt te vercurtene, in welck spel ende anthieringhe der waerdigher consten en es niet sculdich te wesene atye³, nijdt, traechede, gramschepe, ofte andere smetten, maer alle broederlicke minne, solaes ende reynichede. So Eyst dat Wy prinche, facteur, deken ende besorghers, ende andre ghemeene ghesellen der edele consten der Rethorijcke in Hulst, met alle onsen herten ende groote minne, de begheerte hebbende de reyne edele minnelicke conste der Rethorijcken, met allen blijscepen, vrueghden ende spelen, te verweckene ende te vermeersene, in eeren ende duechden te anthierene, Hu allen doen te wetene, hoe dat wy gheordineert hebben eene feeste ende prijs van der edeler consten der Rethorijcken, na onse cleene macht ende vermoghen, te houdene in onse stede van Hulst, tsondaechs naer sinte Bavon dach, twelcke zijn zal den V^en dach van octobre eerstcomende; biddende oetmoedelic elcken, die dese letteren ghehoort ofte ghezien zullen hebben, dat zy hemlieden daertoe verwecken willen, omme te comene ter voors. spele, ende dat niet laten omme de cleyne waerden van den prijsen, maer helpen vulbrenghen de goede intentie ende meeninghe, uut broederlicker minnen, ghelijc als ghylieden zoudt willen dat wy hulieden vanden zelven thuwer begheerte doen zouden, ende dat ter eeren ons waerdichs patroons ende der edeler consten der Retho-

1 Waerlicke, wereldlyke.

2 Scoffieringhe, letsel, verkrachting van goede zeden.

3 Atye, hatye, haet.

[p. 413]

rijcken: Te wetene, dat alle de ghone, die, van den broederscepe ende gulde boven verclaerst, ghelieven zal te commene ter voors. feeste ende beroupe, zullen ghehouden zyn te wesene binnen de voors. stede van Hulst tsondaechs naer sinte Bavon dach, den V^en dach van de maendt van october voors., binnen pleyne zonneschijn hem presenterende voor ons taneel, omme des daechs daerna te vergaderne in goeder heeren op der stede huus, ende aldaer te lotene ende over te bringhene de menichte van haren regysters, te dien hende dat by ons ende den ghemeenen ghesellen gheordoneert worde hoe vele cameren sdaeghs ghehouden zullen zijn te spelene, omme de prijsen hierna verclaerst.

Item so wie tonsen taneelefeeste ende spele ons speelwijs tooghen oft bewijzen zal de alderscoonste ende beste materie, die wel spelende, van Gode, Marien, ons Heeren transfiguratien ofte van eenighen andren sancten ofte sanctinnen, gheestelic of werelic, te toecomste des werelts ofte thende des werelts, van der blijscap des eewichs levens, ofte van der droufheit of pijnen der hellen, van den ouden testamente ofte nyeuwe, scriftuerlic, natuerlic of figuerlic, exemplen ofte poetrye, ofte alsulcke materien als elc van hemlieden begrijpen wille ofte can, thuwen wille, lanc zijnde V^c niet min VI^c niet meer, nyeu ghemaect, noyt ghehooft ofte ghezien, het zy by moralisatien oft andersins, op een materie beghinnende ende op de zelve vulhendende, dit best doende zal ontfangen van ons, ende hem zal worden ghepresenteert, als over best ghedaen hebbende van den principalen spele van zinne, over den hooghsten prijs, een schoonen rijckelijk zilveren cop, weghende een maerc zelvers, zonder tfaitssoen ende tgoud.

Item daerna best doende, als voren, die zal van ons ontfaen, ende hem zal worden ghepresenteert, als voor

[p. 414]

den ij^sten prijs van zinne, ende dbeste naer tbeste ghedaen hebbende, een schoone rijckelike zelveren scale, waerdich zijnde metten faitssoene xv s. gr. vlaemscher munten.

Item zoo wie of wat camere oft gheselscap, die tonsen beroupe ende feeste talderbeste, zotste, ghenoughstelicxste esbatement, zonder vylonie, rampen¹, vloucken, oft zweren, wel spelen zal, die zal van ons ontfaen, als best ghedaen hebbende, over den oppersten prijs int zotte esbattement, eene schoone rijckelicke zelveren scale, weerdt zijnde metten faitssoene xv s. groten munte vors.

Item so wie daerna best doen zal, als voren, zal van ons ontfaen, ende hem werd gepresenteert als over den naprijs van dien, eene rijkelicke zelveren scale, weerdt zijnde metten faitssoene x s. gr. munte vors.

Item zo wie tonsen beroupe aldermeest de beste ende ghenoughlicxste esbatement spelen zal, voor ons taneel, ende ghenoughte anthieren, in eerbaerheden, boven de ij principael spelen, eens daeghs, die zal van ons onfaen prijs, als van meest de beste ghenouchtelicxste esbatement ende ghenouchte anthierende, eene schoone rijckelicke zelveren scale, weert zijnde metten faitssoene x s. gr. vlaems; wel verstaende dat sy van al dien alle copie overgheven zullen, eer zy dit beghinnen te spelene.

Item zo wat camere oft gheselscap van binnen Vlaenderen commen zal tonser feesten ende spele, hem alderscoonst, eerlicxst, properlicxst ende reynst hem presenteren zullen tonsen taneele, die zal ontfaen van ons, als van schoonst incommene uut Vlaenderen, eene schoone rijckelicke zelveren scale, weerdt zijnde metten faitssoene x s. gr. munte vors.

1 Rampen, verwenschen (ramp toewenschen).

[p. 415]

Item zo wie van buten Vlaenderen hem presenteren zullen, als boven, die zullen van ons ontfaen, als van schoonst incommene van buten Vlaendren, eene schoone rijckelicke zelveren scale, weerdich zijnde metten faitssoene x s. gr. munte vors.

Item zo wie ons verzoucken zal, verrenst¹ van ons gheseten van binnen Vlaenderen, die zal van ons ontfaen, ende hem wert ghepresenteert, als over verrenst commende van binnen Vlaendren, eene schoone rijckelicke zelveren scale, weerdt zijnde metten faitssoene x s. gr. munte vors.

Item zo wie ons verzoucken zal, verrenst van ons gheseten van buten Vlaenderen, die zal van ons ontfaen, als van verrenst commende, eene schoone rijckelicke zelveren scale, weerdt zijnde metten faitssoene x s. gr.

Item zo wie, alzo langhe als onse feeste ghedueren zal, het zy van binnen Vlaenderen oft van buten, alle avontijde schoonst vieren zal ende lichten, die zal van ons ontfaen ende hem wert ghepresenteert, als van schoonst vierende, eene schoone rijckelicke zelveren scale, weerdt zijnde metten faitssoene x s. gr.

Item zo wie ons tscoonste formaet van regysters, best ghescreven ende schoonst ghestelt, overgheven zal van den twee principael spelen, die zy spelen zullen omme prijs, die zullen van ons ontfaen, ende hemlieden zal worden ghepresenteert, eene schoone rijckelicke zelveren penne, weerdich zijnde metten faitssoene iij s. gr. munte vors.

Item, zo wie met hem bringhen zal den ghenoughlicxsten zot, daer men aldermeest ghenouchten ende boerden af hebben zal, ende tfolc bequamelicxste doet lachen, die sal hebben van ons eenen rijckelicken zelve-

1 Verzoucken zal, verrenst, bezoeken zal het wydst afgelegen.

[p. 416]

ren zot, weerdt zijnde metten faitssoene iij s. gr. munte vors.

Item zo wie commen zal tonsen spele ende feeste, die zal ghehouden zijn, ten daghe van der lotinghe, ons over te ghevene eene wapene van der plecken van daer zy gheseten zijn met harer duuse¹, omme te hanghene ten taneele, achtervolghende elcxs lotinghe, also zy gheloot zullen zijn omme spelen; die schoonst overghevende die zal van ons ontfaen, ende hem zal worden ghepresenteert eene beelde van sinte Barbare, zelveren, verghult, weerdt zijnde metten faitssoene ij s. gr. munte vors.

Item zo wie prijs winnen wille zal hem wachten van schuym² ende vijlonie, zweeren, vloucken, rampen, in zijn twee principale spelen, ende dat men den bouchouwere³ niet bloot en ziet staen, dat hem elc voorzie van waghenen ende habijten, ende van alsulcker ghereescap, als eenen yghelicke van noode wesen zal.

Item zo wie tonser feesten ghelieve te commene, die zal hem moeten ghetroosten alsulc jugement oft ordonnantie als over hem gheordonneert zal worden, by den princhen ende facteuren, ofte twee persoonen van elcker camere, die daer zijn zullen, ende die zullen gehouden zijn, in also verre als zy recht ane de prijsen hebben willen, zo wanneer alst al ghespeelt zal zijn, ende ten hende van onser feeste, alle ghesaemder handt, elcxs weerdicheit altijts behouden, te commene op der stede

1 Duuze, dooze? Ik twyfel er aen; want die wapenblazoenen waren niet bestemd om in doozen opgehangen te worden. Duse, duise, is een byzit. Het woord schynt van celtischen oorsprong. Ik denk dat men door met harer duuse moet verstaen met hun gezin, met al wat hun aenkleeft.

2 Schuym, schuimwoorden, onbetamelyke woorden.

3 Bouchouwere, fr. souffleur.

[p. 417]

huus, als men hemlieden de wete doen zal, omme daer te jugerene, te visiterene ende te ordonnerene wie best ghedaen hebben zal, ende elc nopende zijne sticken, daer hy prijs mede verdient zal hebben; ende daer zal men sluten zo wie best ghedaen zal hebben, alle ghesaemder handt, ende noch altoos boven dien wy met onsen jugierers, ons woordt ende goet duncken daer altijt in behouden willen, want hem nyemant daer toe en verlate dat ons meeninghe es eenighe prijsen meer te ghevene, oft gheven willen, dan hier inne voorscreven staen.

Hier omme eyst dat wy hu allen bidden, met begheerten ende minnelicker herten, ende elcken zonderlinghe, dat hu ghelieven wille te commene ten vors. tijde ende feeste, overpeynsende eenpaerlic de groote minne, vreughden, blijscap, ghenoughte, solaes ende spel, dat ter liefden ende ter eeren van Gods weerdichste transfiguratie, ende mijnen heere sinte Gummaer, daer ghedaen ende gheanthiert zal worden, ter welcker feesten onse Heere God verleene hu allen te commene, thuwer vramen¹, liefden ende ghesonden, ende ons met hu. Biddende hu oec vriendelic desen onsen bode expeditie te doene, als hy by hu comt, ten hende dat hy cortelinghe mach vuldoen zijne zaken, also wy hem ghelast hebben, ende in teekenen dat hy by hu gheweest zal hebben uwen zeghele an dese onse lettren te hanghene.

Ende mids dien dat alle de pointen, boven verclaerst, moghen commen thuwer kinnessen, ende vulcommen, inder manieren voorscreven, so hebben wy ghebeden burghemeesters ende scepenen vander voors. stede van Hulst, dat zy lieden dese lettren zeghelen wilden, metten zeghele van zaken derzelver stede toebehoorende, also zy dat minnelicken ghedaen hebben. Dit was ghedaen den

1 Vramen, nut.

[p. 418]

vij^en dach van september int jaer ons Heeren als men screef duust vier hondert drie ende tachtentich.

Antwert, ghy lustighe constighe zinnen,
Toot ons van Hulst, ende vertooght wat minnen;
Helpt onvrueght dinnen¹; en laet niet bedrooghen
De wortele tsvoortstelts², tbroederlic pooghen.
Hebt minnelic voor ooghen, nemet int beste,
Van ons, gheseten binder zoutter veste³.

Dit stuk berust oorspronkelyk ter archieven van Oost-Vlaenderen en is ons goedwilliglyk medegedeeld door den heer archivarius dier provincie, den baron Jules de S^t-Génois. Van de weinige zegels, welke er nog aenhangen, geven wy hiernevens de afbeelding. N^o 1 schynt het stadszegel, volgens B.J. Van Lansberghe, Beschryving van de stad Hulst, bl. 164 en 165. Dat met de drie kepers verbeeldt het wapen der stad Lier. De andere zyn ons onbekend. Nergens hebben wy het rederykersfeest van Hulst van in het jaer 1483 vermeld gevonden.

J.F. WILLEMS.

1 Dinnen, dunnen, verminderen.

2 Tsvoortstelts, van het voorgestelde.

3 Binder zoutter veste, binnen de zoute veste; waerschynlyk een toenaem van de stad Hulst, of misschien lag het huis der kamer op den zouten dyk dier stad.

II. Instelbrief der Rederykkamer van Hasselt.
17 augustus 1482.

Wy, Willem de Corte, heere van Hasselt, ende Jan Huytenhove, heere in Haaselt, doen te wetene allen den ghenen die dese presente letteren sullen zien, ofte horen

[p. t.o. 418]

Bladz: 418

[p. 419]

lesen, dat wy, aensiende ende overmerckende den goeden wille, groote affectie, minlike begherte, jonst, eendrachtichede ende vriendelic accord van diverschen goeden mannen ende jonghen ghesellen van onser voerseider heerlichede, die zy anghenomen, upgestelt ende eendrachtelic ghesloten hebben, ten onderhoude ende vermeersinghe vander edeler const van Rethoriicken, danof zy ons ghebeden, ende versocht hebben te moghen houdene een minlic Broederscap, Gulde, Confrarie ende vergaderinghe, omme by dien de selve const ende ghenoechte van Rhethoriicken te bat ende met meerderen jonste te moghen exerceerne, ende te achtervoolghene; ende dat vander edeler reinder maghet Sente Kathelinen, die, boven allen anderen Santen of Santinnen, wel behoort ende schuldich es gherekent te sine patronersse van allen Rhetorisienen, ende dat also haer legende wel betuucht: Quia disputando vicit quinquaginta rethores; dewelke Rhetores waren alle doctuers, meesters ende groote clercken, die gheordoneert waren omme haer met clergien¹ te verwinnen, ende van Gode te treckene; ende die sy met der groote overvloeyicheit van schoonen bloeyenden woerden, die sy uutstortte, verantworde, ende so instrueerde, als dat sy alle bekeert worden, ende an Gode gheloofden; dewelke bloeyende woerden wel gherekent siin moghen als fondament van Rethoriicken, die van haer selven spreect: Est michi discendi racio cum flore loquendi, hebben den selven gheselschape, te huerlieder redeliker begheerten, ende by speciale [gratie], ten fine datter den godliicken dienst de eere, solempniteit ende weerdichede van Gode van hemelriicke, ende vander reinder Maghet Sente Kathelinen voors. te bat ende te meer by verheven ende vermeert mach wesen, ghecon-

1 Met clergien, met geleerdheid.

[p. 420]

senteert ende ghewillecuert, ende, by desen onsen letteren, consenteren ende willecueren, over ons ende over ons naercommeren, de poeinten, statuten ende artiiclen hier naer ghescreven.

Ende eerst: Dat wy tvors. gheselschap bekennen ende consenteren voort om onderhouden te sine ende te blivene ten eeweliicken daghen over een Confrarie, Gulde ende Broederscap; ende dat by den selven Guldenbroederen, of emmer biider meester voix van dien, ghecoren sullen wardden eenen deken, twee ghezwoerne, ten regemente vander selver Gulde; die daer af behoorliicken eedt doen sullen, ter presentien van den Heere ende van der wet.

Item, ten tweesten: So wie in dit voers. Broederscap commen sal moet geven te ziinder incomst .vj. s. par., ten profite vander Gulde; ende alle jare, te Sente Kathelinen daghe, eenen grooten, omme den dienst van Sente Kathelinen mede te doene, te wetene: de .xv. missen, ende up haren avont vesperen: up den dach mattenen; een ghesonghen misse ende vesperen; ende ter doot so moet men gheven dobbel ghelt, dats te wetene .xij. s. par.; ende den ghesellen .xij. s. par. - Ende waert so dat yement siin afliif coopen wilde binnen sinen levenden live, so sal hy ooc gheven .xij. s. par., ten profite vander Gulde, ende den ghesellen haer recht; ende elc te siinder doot den knape vander Gulde (voer dat hy de ghesellen vermanen sal ter uutvaert te commene of te begravene) eenen grooten.

Item, ten derden: Waert dat eenich vanden guldebroeders of guldesusters overlede der werelt, op een mile naer Hasselt, van wat ziecten dat ware die, so moeten de ghesellen, van den Rethoriicken speelders ziinde, die daer toe vermaent sullen siin van den Deken en Ghezwoernen, ter eerden doen, ende terstont een misse doen doen over

[p. 421]

de ziele, ende daer gaen met haerlieder paluer keerels, ende metten vane vander Gulde; elken die hierin ghebreke ware op de boete van .vj. s. par.; ende als eenich van den guldebroeders of guldesusters overleden ziin ter werelt, so moetent de vriende vanden dooden der gulde te wetene doen, ofte anders en ziin zy niet sculdich daer te gane. Ende al waert so dat de vriende van den dooden der gulden niet en lieten weten, nochtans moeten sy altoos hebben haerlieder recht, gheliic dat voerscreven staet.

Item, ten vierden: Waert dat eenich van den guldebroeders ofte guldesusters overleden der weerelt, ende de ghesellen vanden spelen vermaent waren ten huutvaert te commene, ende niet en quamen, de deken ende de ghezwoerne up .ij. s. par., ende de ghesellen up eenen s. par.

Item, ten V^en: So selen de vors. guldebroeders moghen maken ende draghen een ghemeen abbiit met onser paruren, ende dat renoveren ende vernieuwen alle jare, ofte ten tween, ofte ten .iij. jaren, ofte als den ghesellen believen sal.

Item, ten sesten: So wie in dit gulde commen sal, moeter inne commen als ghediit siinde hem niet te ghehulpene noch met poorterien noch met clergien, ter causen vander voorseiden gulden; maer staende te rechte voor Heere ende wet van Hasselt.

Item, ten sevensten: Dat de ghesellen, die vermaent sullen ziin omme eenege doode te begravene, trecht van den ghesellen sullen moghen verteeren onder hemlieden, sonder in tghemeene te bringhene.

Item, ten .VIII^en.: Waert dat so ghebuerde, dat wy [den] speelders eeneghe rollen van spelen huutgaven, ende dat die eeneghe vanden ghesellen ontfanghen hebbende, weder overgaven, ende niet en wilden spelen, die te stane ter verbuerten van .iiij. s. par., ten profiite vander gulde, also dikwiile alst ghebuerde.

[p. 422]

Item, ten .IX^en.: Waert dat enich vanden ghesellen rollen van spelen ontfanghen hadden, ende niet commen en wilden ten proeven, ende vermaent ziinde, op de boete van .ij. s. par., ten profite vanden gulde, also dikwiile als dat ghebuerde.

Item, ten .X^en.: Dat de deken ende de ghezwoerne dese boeten selen unieren ten profiite vander ghulde, sonder yemende daermede te moeyene, ende wilden zy daer ieghen rigoruers vallen, die te bedwinghene, by heere ende by wette van Hasselt, also dat behoort, ter guens coste¹ die de boeten verbueren sullen.

Item, ten .XI^en.: Dat elc guldebroedere, woenende binnen der prochyen van Hasselt, sal moeten commen up Sente Kathelinen avondt te vesperen, up haren dach te mattenen, te hoochmessen ende te offeranden, gaende ten selven daghe te vesperen; de deken ende de gezwoerne, up de boete van .ij. s. par., ende de ghesellen up eenen s. par., also dicwiile als dat ghebuerde, van elken dienste; ende de boete ten profiite van der ghulde; ende van desen voers. poenten alle nootsaken² huutgesteken.

Item ten .XII^en: Dat niement binnen der cameren, daer de ghesellen vergaert ziin, spelen en sal met teerelinghen; de deken ende de ghezwoerne up ij. s. par., ende de ghesellen up xij d. par.

Item ten .XIII^en: Dat niement en sal by costumen quade eede zweeren, als de ghesellen vergadert zijn, de deken ende de ghezwoerne up .ij. s. par., ende de ghesellen up .xij. d. par.

Item ten .XIIII^en.: Dat niement vanden ghesellen den deken noch den ghezwoernen qualiken toespreken en sal; up de boete van ij. s. par., also dicwille alst ghebuerde.

1 Ter guens coste, ter koste van de genen.

2 Nootsaken, verschooning uit nood.

[p. 423]

Item ten .XV^en.: Dat de guldebroeders, so wanneer dat hemlieden goet duncken sal, alle jare ofte ten .ij. jaren, dat de baelliu verlaten sal den deken ende den ghezwoernen, ende dat dan de ghesellen andere kiesen sullen, ende die eeden by Heere ende by Wette; ende alle jaren rekeninghe te doene vander handelinghen die zy ghehadt sullen hebben, also dat behoort ghedaen te sine.

Item ten .XVI^en.: Waert dat so gheviele, dat tusschen de gheselle enich discort quame, oft eeneghe woerden ghevielen, in de camere daer zy vergaert sullen ziin, dat dit discort ende ghescil de deken ende de ghezwoerne appoentieren, ende stellen sullen, te haerlieden simpelen segghene, behouweliicken sheeren rechte.

Ende alle dese voors. poenten hebben wy Willem de Corte ende Jan Huytenhove, boven ghenoemt, den voers. guldebroeders ende guldesusters verleent, ende verleenen ende gheven in poenten van privilegien als boven. In kennessen der waerheit so hebben wy Willem de Corte ende Jan Huytenhove, voers., dese tsaertere ghesegelt met onsen huuthanghenen zeghele. Aldus ghedaen int jaer ons Heeren als men screef duust vier hondert ende .LXXXII... den .XXII. dach van ouchste.

Het origineel, geschreven op perkament, zonder zegel, berust in de boekery van den heer Pr. van Duyse, archivarius der stad Gent. In de lyst der Rederykkamers achter Kops Schets eener Geschiedenis der Rederykeren, bl. 321, wordt er eene kamer van Hasselt opgegeven, hebbende tot blazoen de roode roozen en tot kenspreuk hitte verkoelt; doch dit was eene andere kamer. Vergelyk Mantelii Hasseletum, pag. 102.

J.F. WILLEMS.