Logo DBNL
Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 4 (1840)

Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 4

(1840)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Brief geschreven aen Boudewyn den V, Graef van Vlaenderen,
door Gervasius, Aertsbisschop van Rheims, omtrent het jaer 1060.

De jonge duitsche geleerde Dr L.C. Bethmann heeft de vriendelykheid gehad my, onder geleide van eenen brief, door hem in goed vlaemsch-nederduitsch geschreven op den 23 april 1840, toe te zenden de kopy van het navolgende stuk, dat zyn Ed. toevalliglyk had aengetroffen in een handschrift der bibliotheek van Bourgondie te Brussel. Het scheen hem toe dat dit belangryk document nog onuitgegeven was, en derhalve verlangde hy dat ik hetzelve aen het daglicht bragt. Gaerne voldoe ik hier aen de verplichtende uitnoodiging van dien verdienstelyken duitscher.

Na onderzoek is het my echter gebleken dat een gedeelte van dit stuk in de Commentatio de Donatio episcopo, opgesteld door den heiligschryver Siardus Dyckius, en vervat in de Acta Sanctorum octobris, vol. VI, is medegedeeld. Zie aldaer pag. 497. Het zesde deel dier Acta, over de maend october, is echter buitengemeen raer, als zynde tydens de beroerten in de abdy van Tongerloo uitgekomen, en slechts in kleinen getale verspreid, zoo dat men het schier als onbekend mag rekenen. Bovendien zyn er in het uittreksel des briefs, het-

welk zich aldaer voordoet, juist de plaetsen uitgelaten welke zoo belangryk zyn voor de kennis van den voormaligen toestand des graefschaps Vlaenderen, als mede de lof van Boudewyn en van zyne gemalin, Adelheid, dochter van Robrecht, koning van Frankryk. Ik vertaelde deze plaetsen in het nederduitsch, en ging het stuk aldus ter persse zenden, toen de heer archivarius Van Duyse, na kennisneming van den tekst, zich aenbood om denzelven gansch over te brengen, als die, naer zyne wyze van zien, zulks wel verdiende. De lezer van het Museum ontvangt dus hier het werk van mynen vriend.

De brief des aertsbisschops draegt geen jaer- of dagteekening. Men mag echter, om verschillende redenen, het daervoor houden dat hy omtrent het jaer 1060 is opgesteld. Gervasius, wiens wereldlyke naem was Barbet de la Roche Guyon, stierf den 4 april 1067, en was in zyne laetste jaren kanselier van Frankryk. Het schynt wel dat hy, in deze hoedanigheid aen het hof van den franschen koning verkeerende, in betrekking zal zyn gekomen met graef Boudewyn, die daeruit gelegenheid nam om hem narigt te vragen wegens de nagelaten schriften van St-Donaet, in zyn leven ook aertsbisschop van Rheims. Gervasius had die weerdigheid verkregen ten jare 10551. Graef Boudewyn V regeerde van het jaer 1034 tot op den 1 september 1067, dag van zyn overlyden, en sedert de dood van Henrik den 1en, koning van Frankryk, voorgevallen den 29 augustus 1060, was hy regent van Frankryk. Daer nu de brief van dit regentschap geen gewag maekt, zoo vermoede ik dat hy reeds vroeger geschreven is.

De varianten, onder den tekst geplaetst, toonen de verschillende lezing aen, welke men by Dyckius ontmoet.

Epistola domni Gervasii Remensis archiepiscopi de vita S. Donatiani, ejusdem sedis archiepiscopi, Balduino Flandrensium comiti directa.

Dilectissimo1 filio Balduino omnis honestatis decore redimito Gervasius Dei gratia Remorum archiepiscopus in Christo salutem. Petisti a me, tam genere quam moribus nobilissime princeps, ut si qua apud nos repperiri possunt insignis confessoris Donatiani scripta, quae plurima per illum Dominus dignatus est operari miracula, summa diligentia invenirem, et inventa mox tuae dilectioni transscriberem. Qua petitione me bene acceptum noveris, cum propter hoc, quod2 ad eorum edificationem, sanctorum precedentium patrum posteris est propaganda religio, tum quoque propter illud, quod tibi tam puris tamque honestis desideriis occupato, hac in re satisfaciendum putaverim, quippe cum inter occidentales principes pene solus inveniaris, qui sanctorum reverentiam vel celebrationem animo teneas, et ad ecclesiarum restaurationem edificationemque probitatis studio curam intendas. Qui ita in huius seculi tempestatibus vivas, ut honestius studia probitatis exerceas, ut sollerti ingenio presentis vitae fructus colligas, ut expectes futurae; ita prudenti consilio sumministres transitoria, ut non relinquas aeterna. Ad has quoque peragendas divini muneris partes quasi quoddam commonitorium Dominus tibi tradidit coniugem sociam, domni Henrici regis videlicet germanam, sic

nobilitatis titulis fulgidam, sic litterarum disciplinis imbutam, sic honestissimis morum dotibus adornatam, ut ceteras supereminens, nurus videatur tota scientia virtutibusque composita. Quam exornat in elemosinis largitas, in affabilitate benignitas, in conversatione humanitas, in abstinentia sobrietas, in vigiliis pernoctatio, in oratione devotio. Quidquid morum, prudentiae, doctrinae, et venustatis in muliebri sexu poterit inveniri, totum illi natura parens ministratione benigna concessit, prescia illam tibi, tali tantoque viro, fore dicandam, quo nobilior vel prudentior in humano genere vix queat aliquis inveniri. Nunc de egregie quoque sobolis successione reticeam, qua Dominus sic tuae providit posteritati, ut habeas, cui securus ea quae possides possidenda relinquas, omni honestate preditam nobilissimam prolem, in qua jamjam non solum moribus et ingenio totus exprimeris, verum etiam prudentia et consilio quasi idem alter haberis. Quid de diversarum loquar affluentia divitiarum, divinae providentiae munere tibi datarum, quibus iure hereditario te Dominus sic voluit esse locupletatum, ut inter mortales hac in re non plurimos tibi pares invenias? Quid quod tellurem, paulo ante minus cultilem, sic sollerciae tuae industria fertilem reddidisti, ut natura fertiliores fertilitate superet, patiensque culturae agricolarum votis respondeat, ac opimo sinu pomorum sufficientiam frugumque profundens, diversorum proventu fructuum cultoribus suis arrideat, et ad prebendum pastum animalibus pratis et pascuis affluenti fecunditate turgescat? Quid quod populis bacheia dona ignorantibus per te Liberi illuxit noticia? Nunc nichil in regione tua usibus hominum deesse volens, ruricolas ad producenda vineta excoluisti, ut inter eos interdum spumet vindemia, inter quos vini mentio nulla fuit. Quid de ceteris divitiis, auro videlicet et argento,

palliis et lapidibus preciosis et conchis. Haec quidem et alia quaecumque sub sole nascentia, Balduine princeps, promptissime tibi feruntur, quacumque parte terrarum et maris tibi defluunt. Et defluant utinam longo tempore et ferantur, dum nulli mortalium possit afferri, te melius dispergere et possidere scienti. Propter istarum quidem ceterarumque tuarum virtutum insignia, et propter inviolabile pignus michi comperte tuae dilectionis, bibliothecas nostras evolvi iussi, studioseque, si qua de sancto Donatiano scripta repperiri possent, investigari precipiens. Sunt quidem de virtitubus eius inventa pauca, cum scripta fuissent multa, verum propter antiquitatem temporis et quamplures persecutionum procellas iam abolita et ideo de thesauris memoriae deleta. Quod dilectioni tuae mirum videri non debet, si tam antiqui confessoris Christi miracula partim oppressit oblivio, cum felicis memoriae precessor meus Hincmarus archiepiscopus testatur, tempore Karli principis1 propter dissidium et contentionem de principatu inter eum et Ragemfredum, et propter frequentia civilia ac parricidalia bella in Germanicis et Bellicis2 provinciis christianam religionem pene fuisse destructam, et beati Remigii, qui nonus secundo Donatiano in archiepiscopatu successit, aliorumque sanctorum plurimorum, partim propter ecclesiarum vastationem, partim3, propter hoc, quod laici episcopatibus presidebant, quam plurima deperisse miraculorum scripta. Quo etiam contigisse manifestum est, ut apud posteros de nomine beati Remigii dubitatum sit, utrum Remedius an Remigius vocaretur. Haec vero de eiusdem sancti viri nomine nobis ambiguitas esset exempta, nisi in quodam calice ab eo consecrato per hos versus, quos

ipse composuerat, sui nominis certam nobis reliquisset noticiam:

 
Hauriat hinc populus vitam de sanguine sacro,
 
Inflicto aeternus quem fudit vulnere Christus.
 
Remigius reddit Domino sua vota sacerdos.1

Sanctus quoque Johannes Crisostomus ex propheticis monimentis multa perîsse commemorat. Sed et multa alia scripta autentica in scripturis nos legimus amisisse, ut est liber iustorum, de quo in libris regum legitur, et liber bellorum Domini, cuius in libro Numeri mentio est; carmina quoque Salomonis et disputationes eius sapientissimas de lignorum natura herbarumque omnium, itemque iumentorum, volucrum, reptilium et piscium, et cetera quam plurima scripta, quae in hoc brevi opere commemorare longum est. Inter ceteras Galliae clades quis expedire valeat, quantis calamitatibus Remensis ecclesia sit afflicta, ingruente illa Wandalorum persecutione saevissima, qua preciosus pontifex Christi Nicasius in ipso sanctae Mariae templo capite truncatus, glorioso meruit coronari martyrio? Quapropter si ex antiquo tempore universalis ecclesia multarum scripturarum est perpessa iacturam, in novissimo autem seculi tempore Belgica, immo etiam Gallicana ecclesia propter saevas persecutiones multorum deflet se amisisse monimenta sanctorum. Licet dolendum sit, non tamen est mirandum, si inter hos litigiorum turbines sancti confessoris Donatiani disparuere miracula. Nunc autem de virtutum eius prestantia quae partim scripta invenimus, partim in eo fuisse divina donante gratia non ambigimus, dilectioni

tuae transscribere compendiose non differam, ut habeas, unde possis annis singulis tanti patris celebratione vacare, et imitatione eius per virtutum semitam gradiendo bonorum fructus1 extollere.

 

Explicit epistola.

Vertaling.
Aen onzen zeer beminden zoon Boudewyn, begaefd met het sieraed aller braefheid, wenscht Gervasius, door de genade Gods aertsbisschop van Rheims, heil in Christus.

Gy hebt my gevraegd, o prins, hoogstedel door uw geslacht en uwe zeden, dat ik de schriften, die er by ons zouden mogen gevonden worden over den uitmuntenden belyder Donatianus, en over de menigvuldige wonderdaden, welke de Heere door Hem heeft willen verrichten, met de grootste vlytigheid opsporen, en het ontdekte voor U afschryven zoude. Dit verzoek is my zeer aengenaem geweest, te meer om dat men tot stichting van 't nageslacht den eerbied onzer vaderen voor de heiligen aen hetzelve nageslacht behoort overtebrengen, en dat ik U, die met zulke zuivere en eerbare wenschen U bezig houdt, in deze zaek denk te moeten voldoen: want onder de prinsen van 't Westen zyt gy byna de eenigste wien de eerdienst der heiligen aen 't harte ligt, en die U beyvert om kerken te herstellen en te stichten; die, te midden van de stormen der eeuw zoodanig leeft, dat gy U toelegt op vereerende studien, met een werkzaem vernuft de vruchten van 't tegenwoordige leven inzamelt, in afwachting der toekomende, en alzoo welberaden de vergankelyke za-

ken bestuert, dat Gy de eeuwige niet verroekeloost. En om de plichten, die de godheid U opleidde, te volbrengen, schonk de Heer, als tot een aenmoediging, U eene vrouwe tot gezellinne, de rechtsweer van koning Henricus, eene vrouwe, zoo flonkerend door titelen van adeldom, zoo doorsuld van letterkennis, zoo versierd met de gaven der reinste zeden, dat zy, boven alle andere uitstekende, van deugden en bekwaemheden samengesteld schynt te wezen: zy is versierd door mildadigheid in hare almoessen, door goedheid in hare lieftalligheid, door wellevendheid in haer gesprek, door matigheid in haren disch, door yver in hare waekzaemheid en door godvruchtigheid in haer gebeden. Al wat men onder de vrouwen, betrekkelyk zeden, beradenheid, onderwys en bevalligheid, voortreffelyks kan vinden, heeft de natuer haer mildelyk toegestaen, als voorziende dat zy eens de gade zou worden van zulk een man, zoo edel en wys als men er een by het menschelyk geslacht kan vinden. Ik zal van uwe voortreffelyke afstammelingen zwygen, in welken de Heer op zulke wyze in uw nageslacht heeft voorzien, dat Gy er onder telt, wien Gy gerust uwe bezittingen moogt nalaten; kinderen, met alle deugden voorzien, die niet enkel in zeden en verstand U geheel weêrgeven, maer door voorzichtigheid en beradenheid voor uwen anderen ik mogen doorgaen. En wat zal ik zeggen van de aenstrooming der menigvuldige rykdommen, welke de goddelyke goedheid U verleende, en met welke de Heer U by erfrecht zoo vervulde, dat men bezwaerlyk hierin uws gelyken onder de stervelingen zou ontmoeten? Hebt gy niet den grond, die luttel te voren schier onbebouwd lag, door uwe nyverige vlyt zoo vruchtbaer gemaekt, dat hy alle ander land, door de natuer op 't mildste begaefd, overtreft; dat hy, gehoorzaem aen den ploeg, de wenschen des landsmans beantwoordt,

en uit vollen schoot appelen en ooft geeft, door verscheidenheid van vruchten de landbouweren toelacht, en, ter verzading der runderen, in weiden en beemden van allerleie weelderigheid opzwelt? Hebben de ingezetenen, die met de giften van Bacchus onbekend gebleven waren, haer door U niet leeren kennen? Gy hebt gewild, dat er in uw land niets aen de behoeften der menschen zoude falen, en hebt den landman tot het aenkweeken des wyngaerts opgeleid; zoodanig dat de wynoogst bywylen onder de zulken opschuimt, die zelfs den naem van wyn nooit vernomen hadden? Wat zal ik van de overige rykdommen zeggen, namelyk van 't goud en 't zilver, van de kostelyke kleederen, gesteenten en parelen? alle deze zeldzaemheden, en wat er anders al onder de zon opgroeit, vorst Boudewyn, voert men U spoedig toe, en vloeit U uit alle aerde- en zeegewesten aen. God geve, dat zy U nog langen tyde toevloeien, daer zy niemand kunnen verryken, die er een beter gebruik van zou weten te maken. Uit hoofde van deze en andere deugden waerin Gy uitmunt, en om 't onverbreekbare pand uwer liefde te mywaerts, heb ik onze boekzalen doen onderzoeken, en vlytig nagaen of zy eenige schriften over den heiligen Donatianus behelsden. Over zyne deugden, schoon er veel over geschreven zy, is er maer luttel ontdekt; het meeste deel is door verloop van tyd, en door de menigvuldige stormen der vervolginge verloren geraekt, en derhalven uit het geheugen verdwenen. Verwonder u niet, beminde zoon, indien de vergetelheid een goed deel der mirakelen van dien alouden christenbelyder onderdrukt hebbe; immers getuigt myn voorganger de aertsbisschop Hincmar, zaliger gedachtenisse, dat, tydens prins Karel (martel), zoo door de tweespalt en twist over 't ryksbezit tusschen hem en Ragenfried, als door de gedurige woede der burgeroorlogen, in de

hoogduitsche en belgische gewesten, de christelyke godsdienst byna vernietigd was, en dat men een aental schriften vermistte over de mirakelen van den heiligen Remigius, den negenden opvolger van Donatianus in 't aertsbisdom, alsmede van verscheidene andere heiligen, gedeeltelyk by gevolge van de vernieling der kerken en om dat het leeken waren, die aen 't hoofd stonden der bisdommen. Dit verlies heeft ook te wege gebracht, dat men aen den echten naem van den heiligen Remigius heeft getwyfeld, en wel of die Remedius of Remigius ware. Wy zouden omtrent de echtheid des naems van den heiligen man mede twyfelen, stonden er, op zeker door hem gewyden kelk, deze door hem gemaekte verzen niet, in welke hy ons zyn echten naem heeft nagelaten:

Dat hier het christenvolk het leven aen 't heilige bloed drink',
Uit de zoo diepe wonde gespat des eeuwgen verlossers!
Remigius, Gods priester, kwyt zyn belofte den Heere.

De heilige Joannes Crisostomus getuigt mede, dat er verscheidene gedenkstukken van de propheten verloren zyn; ook lezen wy in 't H. Schrift dat een goed deel van echte stukken vermist worden, zoo als 't boek der Rechtvaerdigen, waervan in 't boek der Rechteren gewaegd wordt, en dat van Gods oorlogen, waerover in 't boek Numeri, alsmede de gedichten Salomons, en zyne wyze navorschingen over den aert aller houtgewassen en kruiden, paerden, vogelen, kruipende dieren en visschen, en verdere schriften, waervan de korte opsomming alleen hier al te lang zou vallen.

Wie zoude, onder de verdere rampen die op Gallië gedrukt hebben, kunnen uiteenzetten wat teisteringen de kerke van Rheims onderstaen heeft, toen zy overvallen is geweest door die allerwreedste vervolging der Wandalen,

waerin paus Nicasius, een man dierbaer in Gods oogen, in sinte Maria 's tempel zelven onthoofd zynde, een glorieryke martelkroon heeft verdiend? Derhalven, indien reeds de algemeene kerke in oude tyden 't verlies van verscheidene schriften moest bejammeren, zoo ook heeft de Belgische en Gallische kerke, in den laetsten tyd, door vreeselyke vervolgingen, den ondergang van de gedenkstukken der heiligen te beweenen. 'T is wel te bejammeren, maer niet te verwonderen, indien de verhalen der mirakelen van den heiligen belyder Donatianus, onder deze felle verwarringen, in 't ongereede geraekt zyn; maer ik zal niet nalaten eensdeels hetgeen wy over zyne uitstekende deugden ontdekt hebben, en anderdeels wat hy ongetwyfeld door de goddelyke genade uitwerkte, U in 't breede mede te deelen, op dat Gy hierdoor in staet gesteld wordt jaerlyks zulk een verdienstelyken man te vieren, en, op zyn spoor het deugdenpad bewandelende, de vruchten van rechtvaerdigheid intezamelen.

 

De latynsche brief staet in het handschrift der Bourgondische bibliotheek no 7460, foliomaximo, schrift van den aenvang der XIIIe eeuw, bevattende eene verzameling van levens van heiligen, en gekomen uit de abdy van Vaucelles by Kameryk (Valcellensis of Valliscellensis). De hagiograef Dyckius schynt hetzelfde HS. gebruikt te hebben; want hy geeft er stukken uit in de Acta octobris, VI, p. 503, e Ms codice Vallicellensi notato apud nos PMs 159.

 

J.F. WILLEMS.


Vorige Volgende