Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 4

[p. 83]

Twee refereinen van Anna Byns.

I.

Ghesellen en weduaers, beyde jonck en out,
De vryheyt es beter dan silver en gout.
Volcht Paulus leere, ick en rade u niet el,³
Blijft ongebonden, tes geringhe ghetrout⁴
Dat langhe berout, wijs es hy diet schout:
Trouwen es aventuerlijck, dit siet men wel.
Crijcht een man een wijf, die quaet es en fel,
Wederspannich, rebel,
Hy laetter zijn vel.
Op eerde en es gheen meerder martelare.
Peyst, jonghers, die om houwen loopt zoo snel,
Ten es vry gheen spel,
Maer een eeuwich gequel.
Die wilt houwen mach wel zijn in grooten vare;¹⁴
Want een quaet wijf es seker een quade ware,
Een eerdsche helle, een eeuwig gekijf.
Dus durf ic wel seggen int openbare:
Ongebonden best, weldich man sonder wijf.¹⁸

Men mach eenen man niet quader vloecken
Dan met eenen wijve. Die thouwen zeer soecken
Zijn sotter dan sot, ic wilt bethoonen.
De vrouwen en behoeven heendaechs gheen doecken:
Ziet hoese vercloecken: zy draghen de broecken;
De mans moeten in den torfhoek woonen.

3 El, anders.

4 Tes gheringhe, 't is een gemeene, een slechte zaek.

14 Vare, angst.

18 Weldich, weeldig, gelukkig.

[p. 84]

25

Dan preken zy sdaechs wel seven sermoenen,

 

Ten mach u niet schoonen.²⁶

 

Ghy mans persoonen,

 

Ghy weet of ic lieghe, diet somtijts proeft.²⁸

 

Geeft haer een slach zy en zal u niet hoonen,

30

Maer dubbel loonen,

 

Met stoelen croonen.³¹

 

Ghy moet al besorghen wat int huys behoeft,

 

Oft ghy werdt begresen en qualijck ghetoeft.

 

Ghy fraey ghesellen, wat hebdy in u lijf,

35

Daer ghy u gaet bedroeven eer u God bedroeft?

 

Ongebonden best, weldich man sonder wijf.

 

 

 

Gaet een man somtijts een kanneken drincken

 

Tsavonts esser de simme, dits goet om dincken.³⁸

 

Dan seytse met eenen grammen aenschijne:

40

‘Vuyl dronckaert, vol-vat! hoe comdy hier stincken?

 

Ghieten en schinken ,, tgelaesken clincken,

 

Dit es u ambacht; dus verteerdy dmijne.

 

Ic drincke cranck bier, ghy gaet te wijne.’

 

Dit is haer doctrijne

45

Achter de gordijne.

 

Dan roept zy: ‘Staet oppe, gaet winnen u broot.’

 

Ic sliepe zoo lief met eenen zwijne

 

Als metten kockijne.⁴⁸

 

Dits zijn medicijne:

50

Hem waer wel beter een candeelken int hoot.⁵⁰

 

Hooret yemant, de man werdt van schaempten root.

 

Dan dinckt hy: ‘eylacen, arm, onsalich katijf,

 

Wat dede ic ghehout? ik ware beter doot.’

 

Ongebonden best, weldich man sonder wijf.

26 Schoonen, verschoonen.

28 Diet, gy die 't.

31 Stoelen croonen, garenhaspels of garenwinden, die men kroon noemde (zie Kiliaen op Kroone), het bovenste gedeelte van den spinstoel.

38 Esser de simme, dan is er de aep (dan begint het apenspel); gelyk men ook zegt: dan gaet de kat op de koorde (in Sprenger van Eyk's Handleiding tot de kennis van onze vaderlandsche spreekwoorden zyn beide deze spreekwoorden niet verklaerd). - Dincken, nadenken.

48 Kockyne, fr. coquine.

50 Een candeelken int hoot, een warm zuipen in 't hoofd. Hy zou liever hebben dat hem de drank, genaemd kandeel, naer het hoofd liep, dan zulke medecijn te moeten innemen.

[p. 85]

55

Mocht sulk man van den wijve zijn verlost,

 

Hy soude te Roome, al soude hy den post⁵⁶

 

Alle daghe gheven twee gouden ducaten.

 

Ten es niet om segghen wat een wijf al kost,

 

Ghevoedert, ghevost,, frisschelijck ghedost,⁵⁹

60

Wilt zy gaen proncken lancx de straten.

 

Wilts de man niet geven, zy zal hem haten

 

Als ballinc verwaten:

 

Hy en derfs niet laten.

 

Dan moet zy hebben eenen sleypenden koers,⁶⁴

65

Pater-nosters, riemen met guldenen platen,

 

Groot boven maten;

 

Dan gaet zy blaten⁶⁷

 

Met gefronsten halsdoecken, lampers en floers,⁶⁸

 

Daer de borstkens duer schijnen, recht op zijn hoers,

70

Dunne doecken, gheelu, ghestijft zeer stijf.

 

Segghen de mans hier teghen zoe heetent boers.

 

Ongebonden best, weldich man sonder wijf.

 

 

 

Prinche, de vrouwkens zijn gheerne proper en moy,

 

Rustich, op zijn hoofs; na den nienwen toy

75

Moeten de habijten ghemaect, ghesneden ,, zijn.

 

Hoe suer dat 't den man wordt zy achtent niet een hoy.⁷⁶

 

Al souden zy te Walem gaen tappen roy,⁷⁷

 

Zy zouden wel willen in alle steden ,, zijn,

 

Ter kersmessen, ter feesten; daer moet ghereden ,, zijn.

80

Dus wilt als heden ,, zijn,⁸⁰

 

Het moet gheleden ,, zijn.

 

Twaer van noode datse alle nieuwicheyt saghen.

 

Twijf wilt van den man altijt ghebeden ,, zijn:

 

Moet zy beneden ,, zijn⁸⁴

85

Zy sal tonvreden ,, zijn.

 

Zy vechten om dmeesterschap oock met vlaghen.

56 Hy soude te Roome, hy zou er om naer Rome gaen om door den Paus van zulken band ontslagen te worden.

59 Ghevost, haer kleederen met vossenvel bezet.

64 Koers of keurs, zekere vrouwenrok; niet het tegenwoordige corset (schoon beide woorden eenerlei zyn), maer een kleedingstuk gelyk men nu in 't fr. robe heet.

67 Blaten, bluffen.

68 Lampers, sluiers.

76 Niet een hoy, niet een zier.

77 Roy, waerschynlyk zeker klein bier.

80 Als, alles.

84 Beneden zijn, lager, minder dan een ander zyn.

[p. 86]

 

Spreekt de man een haestig woordt zy loopt claghen

 

Tot haren commeren: dits der vrouwen bedrijf.

 

Dus seg ic noch eens, wient mach meshaghen:

90

Ongebonden best, weldich man sonder wijf.

II.

Hac soect gemack, ghelijck zijns ghelijcke.¹
Vrou Venus besicht al omme haer pratijcke:
Zy doet haer kinderen bedrijven ragie.
Ick vinder, als icker nauwe op kijcke,
Eest wijs eest sot, arme ofte rijcke,
Elc crijcht zijn gaeyken, joncker en pagie;
Tvindt al een paer, hoe vremden personagie.
Vrou Slodderkouse crijcht joncker Bouwen Lijfrock,
Een schommelmaertken, een vuyl pottagie,
Gheraect erghens aen eenen schommelcock,
Een leelijcke sloore crijcht eenen vuylen slock,¹¹
Een mallootken paert haer by eenen sot.¹²
Hier omme houde ic my aen desen stock:¹³
Gheen zoe slimmen scheelken ten vindt zijnen pot.

Knechtjens, die den doeyer hangt aen haer billekens,
Die soecken jonghe ydel spillekens,¹⁶
Al souden zy verwercken vrienden en maghen;¹⁷
Nachtraefkens loopen na lichte dillekens;¹⁸
De joncwijfkens worden oec al te crillekens:¹⁹
Zy en kunnen de weelde niet verdraghen:
Die crijghen oeck somtijts daer zy na jaghen,
Eenen loeris, oft eenen anderen duypen.²²
Tmoet al wat hebben, tgaet sonder vraghen,
Al soudense duer haer bedtstroo druypen.²⁴

1 Hac. Kiliaen verklaert het woord als verouderd en beteekenende negociator mercis vilioris.

11 Slock, slokker.

12 Mallootken, zottinneke, mal-hoot (mal-hoofd).

13 Stock, stokregel.

16 Spillekens, overdragtelyk zy die de spil (spindel) behandelen; hiervan spillemaeg, vrouwelyke aenverwante, spillezyde, enz.

17 Verwercken, beledigen. Zie Kiliaen op Verwercken synen vriendt.

18 Dillekens, klappeien.

19 Crillekens, krillig.

22 Duypen, sul, het fr. dupe.

24 Druypen, vallen.

[p. 87]

25

Dronckaerts, die gheerne lacken en suypen,

 

Tes messelijck wie daer noch op versnot.

 

Tvolk wilt heendaechs al te samen cruypen;

 

Gheen zoe slimmen scheelken ten vindt zijnen pot.

 

 

 

Crepele en mancke, met stelten, met crucken,

30

Tsoect al een paerken, dies lust mach plucken;³⁰

 

Een aerdich liefken is groot tijtverdrijf.

 

Al waer yemandt armen en beenen ontstucken,

 

Hy en dorst niet sorghen, het zou wel lucken:

 

Ghelijck de man es verleendt hem God een wijf.

35

Al en hebbense niet een cleedt aen haer lijf,

 

Ten es gheschuert, vol neten, vol vincken,

 

Eest blint, oft scheelu, doof, lam, stram oft stijf,

 

Het crijcht al zijn deelken; maer ick wil dincken

 

In liefkens nase en mach niet stincken,³⁹

40

En vrou Venus werpt zeer wonderlijk haer lot.

 

Noch seg ic mijnen stok (die dunct my wel clincken):

 

Gheen zoe slimmen scheelken ten vindt zijnen pot.

 

 

 

Oude wijfkens by verrompelde mannekens;

 

Zijnder veel Lijskens daer sijn oeck veel Hannekens,

45

En tot alle cannekens ,, vindt men schelen;

 

Gebroken potkens by gheschuerde pannekens;⁴⁶

 

En zijnder veel Maeykens, Grietkens en Annekens,

 

Men vindt gheen besemen zy en crijghen stelen;

 

Clappeyen die haers selfs quaet niet en helen

50

Vinden haers ghelijcke wel eenen clappaert;

 

Rabbeelsters, die schorft zijn totter kelen,⁵¹

 

Crijghen een rabbaut; eenen vuylen rapaert,⁵²

 

Een vuytgheloopen munck oft selcken cappaert⁵³

 

Crijcht nu wel een boelken (wie datter mé spot,

55

Waer eest) een hackelaert, oft een lapaert,⁵⁵

 

Gheen zoe slimmen scheelken ten vindt zijnen pot.

 

 

30 Dies lust, wie er van lust.

39 Niets ruikt er kwaed in den neus van een verliefden.

46 Gheschuerde, gescheurde.

51 Rabeelsters, vrouwelyk het zelfde als by de mannen de rabouwen.

52 Rapaert, straetraper, die tot de rappallie van een stad behoort.

53 Oft selcken cappaert, of dergelyken kapdrager. Dit ziet op de uitgeloopen munniken, die toen de party van Luther kozen.

55 Een hackelaert, een verhakkelde, - een lapaert, een lappen- een lompendrager.

[p. 88]

 

PRINCHE,

 

Eest nonne oft beghijne, munck oft paepken,

 

Elck soude nu wel vinden een verdoolt scaepken,

 

Van den ghenen die prijsen den nieuwen toy.⁵⁹

60

Esser oeck erghens een schamel knaepken,

 

Al es zijn goet niet weerdt een raepken,

 

Hy crijcht wel een wijf; es hy dan niet moy?

 

Al soudense, eer acht daghe, tappen roy,

 

Tes messelijck hoe somtijds vallen de sinnekens:

65

Zy en sorghen voer deynde niet een enckel hoy.

 

Wispeltuytkens loopen na slingherminnekens;⁶⁶

 

Sotkens voeghen hem by sottinnekens,

 

Die nauwelijck en weten her oft hot;⁶⁸

 

De haenkens zijn geerne ontrent de hinnekens;

70

Gheen zoe slimmen scheelken ten vindt zijnen pot.

Getrokken uit een handschrift der (meest onuitgegevene) Refereinen en gedichten van Anna Byns, behoorende tot myne verzameling, schrift van omtrent het jaer 1550.

J.F. WILLEMS.

59 Den nieuwen toy, de nieuwe, de Luthersche mode.

66 Wispeltuytkens, wispelturige jongelingen. Slingherminnekens, minnekens (liefjes) waerdoor men verslingerd wordt.

68 Weten her oft hot, weten van her- of van af-komst. Hotten is gedyen.