Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 4

[p. 64]

II. Over de gilden en ambachten in de Brabandsche Kempen.

§ 1. Charter voor het gilde van den voetboog te Turnhout.
[Anno 1386].

Wi, Maria van Brabant, bi der ghenaden Goids hertoginne van Gelre ende grevinne van Zutphen, doin kont allen lieden, dat wy ghegheven hebben ende gheconsenteert, gheven ende consenteren, mit desen openen brieve, den scutteren ende den gheselscape van den voetboghen, die nu ter tijt sijn oft namaels sijn selen in onser poirten ende vriheit van Tuernout, te hebben ende vrilijc te ghebruken, sonder arghelyst, tot onsen wedersegghen toe, alselke ordonantie ende pointen als in desen brieve nagescreven staen.

In den eersten, soe wie in dese geselscape comen wille van den voetboghen, die nu ter tijt daer in sijn, of namaels wesen selen, dat men daer af niemant verdraghen¹ en sal, hoghen noch neren², riken noch armen, maer nemen die boeten, alsoe dicke alse vallen, en dade openbaer kenlijc noetsaec³.

Item sal dit voirseide gheselscap van den voetboghe

1 Verdraghen, afdragen, geheel of gedeeltelyk vrystellen.

2 Neren, nederen, minderen.

3 Ten ware daertoe zich eene openbare noodzakelykheid voordede.

[p. 65]

alle jare ene scoenheit¹ doen maken ten papengeye, ghelijc als men gheplogen heeft hier voirmaels, ende dat sal hebben die den papengey af schiet, ende dit juweel sal sijn wesen, welc hi een jaer draghen sal, als comen van den voirscreven gheselscap van den voetboghe, ende dit juweel sal hi draghen aen sinen capruen van den clede der voirseider gulden; welc juweel ordineren selen ende doen maken deken ende gheswoerne, dat die coninc eersameleec ende tameleec draghen sal.

Item sal dese voirseide coninc hem hoeden alre ontameliker wandelinghen² ende speels, daer dit voirscreven gheselscap van den voetboghe blame, confuse, oft achterdeel bi hebben mochte, in wat manieren dat ware; want reine eersaem wandelinghe, in werken ende in daden, den boghe toebehorende es. Ende soe waer die coninc van den weere³ in fauten oft in ghebreke es, daer eneghe boeten in vallen, ende daeraf ghecalengieert wort van den meesten of van den minsten, die in deser voirscreven gulden es, werdes die coninc betuucht⁴ hi saels bliven⁵, gheheel ende al, in den deken ende in die gheswoerne, ende houden wat sire uut segghen⁶.

Item, als men die maeltijt hout van den papegeye selen alle die ghesellen, die der gulden van den boghe toebehoren, ter maeltijt comen. Wie daer niet en coemt, ende in die stat es, hi sal also vele ghelden, als of hi ter maeltijt ware, ende al seinde hi om sine gerechten men soudse hem niet gheven, en ware⁷ oft hi siec ware ende niet gaen en mochte; ende ware oec eenich gheselle buten lants, ende niet ter maeltijt sijn en mochte, [hi]

1 Scoenheit, prysjuweel.

2 Wandelinghe, gedrag.

3 Weere, schuttery, als zynde een weerbaer corps.

4 Wordt de koning daer voor beschuldigd met getuigen.

5 Hy zal daerover te vonnis staen.

6 Segghen, beslissen.

7 En ware, ten ware.

[p. 66]

doe te hove seinden om sinen wijn, om sine spise; ende en doet hijs niet hi sal also vele ghelden als of hise hadde doen halen.

Item, waer die coninc es ter maeltijt, ten hoedekine¹, te brudegome, of ten kynderen, daer sal hi quijt sijn, ende op den selven dach dat die papegeye afgescoten es soe selen deken ende doude gheswoorne hen beraden, met hen tienen van den oudsten uut deser voorsc. gheselscap, ende selen dan op haren eet ende op haer beste kiesen eenen deken, ende vier nuwe gheswoirnen.

Voert, soe wie boeten verboert, groot of cleine, aen coninc, aen deken of gheswoernen, hi salse dobbel ghelden, ende wie den coninc, deken of gheswoirne, qualic toesprake, overmits boeten wille, die si namen, om trecht van den Boghe te houdene, of misdade, in wat manieren dat ware, dat soude hem de ghesellen van den voirs. gulden ghemeenlijc helpen draghen, tote dat hen lieden wale ghebetert ware, ter hoeftmanne segghen.

Voert selen alle die ghesellen van der voirghenoemder gulden haren oversten gehoersaem sijn, altoes te goeder wijs. Voert, soe wie scoete met eeneghe ghesellen, die desen gheselscape van den Boghe van deken van gheswoirne wederseit ware, hoe ende waer dat ware, overmits pijnleecheit, misdade of boeten wil, hi waers om eenen groten, also dicke als bijt dede, ende so wie, om sire misdaet wille, ute deser gulden wort ghedaen, sal gheven drie pont in sinen afgane.

Item sal dese voorseide gheselscap van den Boghe hoe-

1 Ten hoedekine, ter feest van het hoedeken, een gildefeest in hetwelk men om een roozenhoed schoot. In de Geschiedenis der heeren van der Goude, door De Lange van Wyngaerden, I, bl. 125 leest men van een geselscap daer men een hoedekyn gaf, en in Van Praet's Jaerboek der hoofdgilde van Sint-Joris binnen Brugghe, bladz. 104 van eenen roozenhoed, die rondom het wit stond.

[p. 67]

deken houden, ende voert gheven, van sondaghe te sondaghe, ende wie daer sijn wijf of sijn vrindinne bringt, die langer daer blijft dan si eens ghedroncken heeft, die ghenen dienst toebehoort, ees om twee groten, uutgesceden¹ die coninghinne.

Voert moet telken hoedekene die deken of een ghesworne sijn, ten minsten, om die ghesellen te besettene² ende in rasten³ te houden. Waert dat hire niet en ware hi waers om twee groten.

Voert sal die deken of die gheswoerne, die ten hoedekene comt, hen tween setten⁴, die spise ende dranc ter gheselscap gheven selen. Wie hen daerboven spisen ende drancs onderwonde te nemene of te ghevene, sonder den orlof dekens of gheswoerens, die daer ten hoedeken es, hi ees om eenen grooten.

Item, so wie in dese gheselscap een ontemeleec eet sweert, hi ees om eenen groten.

Voert, wie eneghen ghesellen van den Boghe in deser vorseider gulden in ernsten lieghen hiet, hi ees om twee groten.

Voert, so wie te viertinnacht⁵ niet eens en coemt ten hoedekene, hi ees om enen groten, ende wie ten hoedekine enech scietspel op name, eert tghelaech waer betaelt, sonder oerlof van deken of van ghesworne, hi waers om enen groten.

Item, wie diere⁶ scote, hoedelspel⁷ of overhant, dan

1 Uutgesceden, uitgezonderd.

2 Te besettene, in regeltucht te houden.

3 In rasten, in rust.

4 Hen twee setten, twee persoonen aenstellen.

5 Te viertinnacht, in veertien dagen. Onze voorouders telden by nachten.

6 Diere, dierder, meer.

7 Hoedelspel, (in de keur van Sint-Joris gilde te Brugge komt het woord huedelen zeer dikwyls voor) een spel waerin de beurt om te schieten by middel van een dooreen hutselen der pylen geregeld wordt.

[p. 68]

twe scellinge, hi waers om enen groten, uutgesceeden met heeren of met ridders.

Voert, wie eneghen gheselle sijn ghescutte nemt, of iet dat hem toebehoert, hi moet hem ghelden, ende van boeten eenen groten, claecht hire over sinen oversten.

Voert, wie te viertinnachten niet eens en coemt scieten onder die ghesellen, met eenen gerecten boghe, die sijns selfs es, hi ees om eenen groten. Ende wat gheselle anderen beroept te weddene, als hi ghespannen heeft, hi ees om twe scellinge.

Item, wie ghelt op anderen ghewonnen heeft met scietene, dat sal hi op die stat¹ betalen, eer hi van hem gheet, of goeden pant gheven, en si² dat men hem borghen wille van vrienscape, ende die des niet en dade, ende ontdraghen woude, hi waers om twee grote; ende dat boven acht ghesellen niet te gader hoedelen en selen om scieten; wiet daer boven dade, hi waers om eenen groten, ende deken ende ghesworen op dobbel boete.

Item, wanneer die hoetman ende deken den gheswornen van den voors. gulden ontbieden, metten ghesellen knape, ende si haers raets begheren, of met hen spreken willen om der stat.... [die] niet en coemt es om twee groete, en dade openbaerlike noetsake, ende wie daer coemt ende wech gheet sonder oerlof van den oversten, ees om twe grote.

Voert mogen deken ende gheswoerne, also dicke alse willen, besoeken deser ghesellen hernasch³ ende haer boghen, ende waer sijs niet en vonden ghelijc als den Boghe toehoert, of dat sijn selfs niet en ware, bi sinen eede, beide boghe ende hernasch, hi waers om twintich schellinge.

1 Op die stat, dadelyk ter plaetse.

2 En si, ten zy.

3 Hernasch, harnasch, wapenkleeding.

[p. 69]

Voert en sal gheen gheselle van deser voerseide gulden yemen die leeft dienen opt tsout¹, metten boghe, sonder eendrachtichleec bevelen des hoetmans, des dekens ende der gheswoernen. Soe wie dat dade verboerde sijn gulde, ende voert des hoetmans segghene: ende soe wie met eneghen gheselle scoete, die sijn gulde verboert hadde, waers om dese voerseide boete, ende des hoetmans segghene.

Voert, waer enich gheselle van deser gulden, die dade bidden om eneghen dienst van soudien, bi daghe of bi nachte, waert in oerloghe, buten der stat of daer binnen, of eneghen anderen dienst des hoetmans, des dekens ende der gheswoernen, hine mochte nimmermeer daerna in dat voerseide gheselscap comen; want si begherense af ende aen te settene, so dat niemant boven den anderen vordeel hebben sal, maer even ghelijc winne.

Voert en sal niement sijn cleet noch sinen capruen leven², dies lakens niet en heeft³, en ware een nuwe gheselle, die in quame; wiet dade hi sout beteren tot tdekens ende gheswoernen segghene.

[Het slot ontbreekt. Volgens Grammaye, Antverpia, Lib. IV. Cap. XII, moet dit Privilegie ten jare 1386 gegeven zyn geweest: Hortos habet, zegt die schryver, Sagittariorum subservientes, quorum contubernia litteris anni 1386 Maria ducissa approbavit. Zie ook Van Gorkom, Beschryving der stad en vryheyd van Turnhout, Mechelen, 1790, in-8^o, bl. 38.]

1 Opt tsout, op soldy.

2 Leven, leveren. Doch misschien moet er gelezen worden lenen, leenen.

3 Dies lakens niet en heeft, lees: die slakens niet en heeft, die geen laken heeft.

[p. 70]

§ II. Keurbrief van het ambacht der wollewevers en lakenverkoopers te Herentals.
[Anno 1388.]

Allen den ghenen die dese letteren zoelen sien ende horen lesen: Wy, heer Kaerle van Ymmersele, ridder, here ter Ameyen ende tot Yteghem, marcgrave onser ghenadigher vrouwen van Brabant in den lande van Ryen: schouthite ende gheswoernen ghemeynlijc van der stad van Herentals, saluyt, met kennissen der wairheyt. Want onse lieve, getruwe vriende, die goede cnapen van den wevers ambachte van Herentals begheerden te hebben coren, pointen ende ordinantien, ende die te houdene vaste ende ghestadich, in orbaer ende profijt onser liever ghenedigher Vrouwen stad van Herentals: wy, aensiende dat dese coren, pointen ende ordinantien, die hier na bescreven staen, den voerghenoemden goeden cnapen van den wevers ambachte ende ooc der stad van Herentals voirseyt orbaerlijc ende profijtelijk sijn, soe wilcoren wy, consenteren ende orloven, dat dese voirseyde goede cnapen van den wevers ambachte voirghenoemt, die coren, poenten en ordinantien, die hier na bescreven staen, euwelike onder hen vaste houden soelen, ende ghestade. In den beghinne, soe wie binnen der stad van Herentals dit voirseyde ambacht doen of hantiren sal, die sal metter clocken te wercke gaen ende afgaen, gelijc dat men tot hier toe ghedaen heeft, ende die stad sal die clocke doen luyden gelijc sy tot noch gedaen heeft; ende wie dat vore den clocken wave¹ ofte

1 Wave, weefde.

[p. 71]

dair nae, hi soude verboren enen ouden ingelschen, uutgesteken¹ dat yeghelike mit sijnder eet quijte sal sijn, die nae der clocke wave, op dat hine dorste doen² dat hi die clocke niet gehoert en hadde luyden.

Item, soe wie op heyleghe avonde, ofte het saterdaechs nae der noene wave, hy waers op enen ouden ingelschen, uytghesteken dat elc man nae der noenen weven mach, indien dat die rode van den bome³ ware als nonen luyden, ende te Kersavond, te Paeschen ende te Sinxenen soe moghen sy weven totten avonde, op dat sy vellen moghen⁴; ende die nae der nonen wave, ende niet en velde, soe waer hijs opten core voirseyt.

Item, soe sal dit voirseide ambacht die plaetse hebben, ter stede, daer sise tot noch toe gehadt ende gehouden hebben, dats te wetene, op den kerchof, ende den dachloen te hebbene ghelijc sy ghedaen hebben, ende wye dat anders wave, het en ware metten dachloene, die soude verboren eenen gulden hellinc, alsoe dicke alse hijt dade, ende ment op hem beproeven ende betoennen conste⁵, te deylne in dryen partien, dat een derdeel den here, dat ander derdeel der stad, ende dat derde derdeel den ambachte voirseyt. Ende alle man, die dit voirseyde ambacht doen wille, ende hem verhueren wille, die sal comen ter plaetsen voirseyt, ende aldaer sal men hueren, en aldaer sal hy staen onder die ghene,

1 Uutgesteken, uitgezonderd.

2 Op dat hine dorste doen, mits hy dien eed zoude durven doen.

3 Die rode van den bome, de roede van den weefboom.

4 Op dat sy vellen mogen, mits dat het stut afgewerkt worde. Vellen is hier het losmaken van het goed uit het getouw. Daer vele stukken tegen Kersmis, Paesschen of Sinxen moeten geleverd worden, zoo stond men toe dat men daegs te voren, in stede van te vesper te gaen, nog voortarbeidde.

5 En men 't hem door preuve en toon kon bewyzen.

[p. 72]

die hon¹ verhueren willen, ende aldaer soe soelen sy bliven staen, nae dat clocke geluyt is, een ure lanc, indien dat daer yemant es die hueren wille, ende wie hier jeghen dade soude verboren, alsoe dicke alst viele, eenen ouden groten, uutghesteken dal elc man int werck, daer hi es inne, bliven mach alsoe langhe als hi met sinen meester, dien² ghehuert heeft, over een draecht, sonder ter plaetsen te comene, ofte daer iet ane te ververborenen.

Item, soe wie dat voirseyde ambacht leren sal, die sal gheven den ambacht voirseyt allene xii grote vlemsche, te bekerenen ende te orbaerne tot haren teynten³, tot haren kersen, ende tot haren anderen saken, den voirseyden ambachte toebehorende, ons ghenadige vrouwen, horen oer ende nacomelingen mede te dienene. Ende alle man ende yeghelike, die dit voirseyde ambacht leren sal, die saelt leren vier jaren lanc durende, ende sal winnen, binnen den jersten twee jaren, ter weke, eenen ouden jngelschen, ende binnen den anderen twee jaren soe sal hi winnen twee oude jngelsche, elc weke; ende elc leercnape, die twee daghen in die weke weeft, die sal altoes heffen sinen wercloen, al waert dat hi die weke nimmeer en wave; ende elc meester die enen leercnape nemen sal, die salne⁴ moeten nemen by die gheswoerne van den ambachte voirseyt, ende met voirseyde ambachts rechte. Wie dat anders dade soude verboren een jaer sijn ambacht, ende wie sijn ambacht bier in binnen dade, soude verboren, alsoe dicke als hijt dade, eenen ouden groten, te deelne in drie partien, ghelijc voirseyd es.

1 Hon, hen, zich.

2 Dien, die-en, die hem.

3 Teynten, geen tenten, zoo ik denk, maer tinten, dat is wieken van werklampen.

4 Salne, zal hem.

[p. 73]

Item, soe wie in dit voirseyde ambacht ghetouwen setten sal, die sal ierstwerf porter wesen, eer hi ghetouw of ghetouwen setten sal moghen; ende als hi ghetouwe oft ghetouwen zet, soe sal hi den ambachte voirseyt gheven allene enen halven ouden schilt, te bekerene, ghelijc voirseyt es, den voirseyden ambachte; uutgesteke den porters die nu ghetouwen hebben, dat dese brief ghemaect es, ende in dit voirseyde ambacht niet en sijn, die soelen horen ghetouwen houden ende vernuwen, sonder halven ouden scilt te ghevene den ambachte voirseyt.

Item, soe wat portere, die in dit voirseide ambacht es, ende wevere es, die sal sijn kynderen mogen vrien¹, elc kynt om eenen ouden ingelschen, den ambacht te ghevene, ende altoes twee of drie te male, ende niet meer; ende elc man die sine kindere gevrijt, sy een, sy twee, of drie, die hi tot eenen male vrijt, die en sal daer nae nimmeer kinderen vrien, vore dat die vier jair uut sijn, nochte en sal ghenen leercnape nemen, die sijn kynderen gevrijt heeft, die vier jairen waren uut², van horen kynderen die sy gevrijt hebben, ende horen kynderen tijt die sal altoes te gader gaen, ende hore kynderen die soelen altoes, als hoer tijt uut es, ghetouwen mogen setten om enen ouden ingelschen, den ambachte voirseyt te ghevene.

Item, ende soe wat porter die geen wever en ware, ende dit voirseyde ambachte niet geleert en hadde, ende alst viele dat hy een ambacht kiesen moeste, daer hi mede gulde scot ende ghenot³, ende dan dit voirseyde ambacht core, die soude moeten gheven den ambochte voirseyt allene, eer sine ontfinghen, enen ouden scilt, ende die

1 Vrien, bevryden.

2 Ten zy er vier jaren verstreken waren.

3 Daer hi mede gulde scot ende genot, daer hy mede schot en genot (dat is, last en voordeel) zou gegolden hebben.

[p. 74]

man en sal nimmeer rechts int tsvoirseyde ambacht hebben, dan hoer teyntrecht, omme metten voirseyden ambachte te dienene onser genedighe vrouwen, hoeren oer ende nacomelingen, ende die man sal met hon scot ghenot ghilden, des¹ dit voirseyde ambacht te doen sal hebben.

Item, soe soelen ende moeten die viere gheswoerne van den voirseyden ambachte, tot allen kersavonde, viere nuwe gheswoerne kiessen, die hon daer toe goet ende orbaerlec duncken soelen, na hoeren besten versinnene. Ende wie dats niets sijn en woude, soude verboren enen ouden groten, alsoe dicke als hijt weder zeide, ende gecalengiert worde van den deken; nochtans² soude hijt moeten wesen, ende die sal hon die gultdeken eyden³ moeten, altoes als hijs versuuckt wordt van den geswoernen van den voorseyden ambachte, dier af gaen zoelen; ende daer af sal die deken hebben van der ambachte voirseyt twee oude grote, ende daer toe sal hi hare cnape eyden, als sijs te doene soelen hebben; ende die deken sal hore gheswoerne goet ende getrouwe te sine⁴ ende wale te houdene na horen vermoghen, daer si toe ghecoren sijn, op hoer besten versinnen, dats totten coren, poenten en ordinantien des ambachts voirseyt te houdene, na inhouden dese jeghenwoerdighe letteren; ende altoes soe soelen die oude gheswoerne tot allen kersavonde, als sy die nuwe ghecoren hebben, dit voirseyde ambacht regeren mogen, sonder verboerte, tot dat die nuwe gheeyt sijn; ende altoes soe moghen

1 Des, waervan. Of misschien te des, dat is tot dien, tot zoolang.

2 Nochtans, nog dan, des niet tegenstaende.

3 Eyden, beëedigen.

4 Ende die deken sal, enz., waerschynlyk zal hier moeten gelezen worden: ende die deken sal den geswoernen bi eede doen beloven, enz., immers, hier schynt iets uitgelaten.

[p. 75]

die gheswoerne, dier ane comen tot allen kersavonde, dien ouden cnape, dien sy daer ane vynden, afdoen, ende kiesen enen nuwen, ofte hem daer ane laten, na dat hon best dunct ende profijtelic den ambacht voirseyt. Ende wanneer die gheswoerne ende hoer cnape van den voirseyden ambachte gheeyt sijn, dat sy dan voertdane by hon selven dese voerseide gheswoerne, ende yeghelike van hon, mechtich sijn, alst noet wesen sal, ende in horen ambachte te doene sal wesen van horen ambachte toecomende, ende horen ambachte toebehoerende es, dat sy dan altoes ende yeghelike van hon eede soelen moghen nemen, ende die verkeeren by hon selven oppenbaer, ende ten heilighen¹, in horen ambachte voirseyt, sonder vorder te versuekene ofte daer iet ane te verborene, in enigher manieren.

Item ende altoes als die oude gheswoerne afgaen te Kersavonde dar soe soelen sy rekeninge doen moeten den nuwen gheswoernen, dier ane comen, van al des sy in horen jare ontfaen ende uutghegheven hebben, van des voirseyts ambachts weghen.

Item, soe wie van den ambachte voirseyt verhorich² ware, ofte rebel, den gheswoernen voirseyt, hi soudes sijn op een ouden groten, alsoe dicke als hijt dade.

Item, soe wie van den voirseyden ambacht den gheswoernen voirseyt, ofte den ghenen, die des ambachts recht houden, lelecheyt of confusie seyde, oft dade, in worden oft in werken, om des ambachts wille, ofte den ambacht contrarie ware, daer ment betonen ende beproeven conste, die souts sijn op eenen ouden scilt, alsoe dicke alst viele, te deylne in drie partien, den here, der stad, ende den ambachte voirseyt.

1 Ten heilighen, dit slaet op den eed.

2 Verhorich, overhoorig, dat is, niet onderhoorig.

[p. 76]

Item, soe sal des ambachts cnape voirseyt jaerlijcx hebben enen omganc in 't voirseyde ambacht, ende dan sal hi hebben van elken ghetouwe vier schellinghen payement, ende daertoe soe mach hi kiesen ende bidden twee goede cnapen, uut den ambachte voirseyt, die met hem omgaen indien dat hi wille, ende die gheswoerde en soelen met hem niet omme moghen gaen.

Item, soe wie dat sargyen weeft op linen werpten¹ sal verboren eenen ouden ingelschen, elc ghetouwe, alsoe dicke alst viele als sy weder vullen² gaen weven.

Item, soe wie van den ambachte voirseyt opt dorp wave oft linen wave, ende weder vullen daer nae wave, soude verboren een ouden groten, alsoe dicke alst viele, ende niemant en sal linen ghetouwe mogen setten int huys daer vullen ghetouwen staen, op een ouden groten, alsoe dicke als hi ghecalengiert worde.

Item, ende niemant van buyten, die sijn ambacht buyten geleert heeft, die en sal hier binnen, in onsen ambachte voirseyt, niet mogen wercken, hi en brenghe eenen brief, dat hi ons ambacht in vrien steden gheleert heeft, daer men ons ambacht houdt, ende dat hi een cnape van goeder famen ware, ende sinen ambachte ende sinen meester ghenoech gedaen hadde.

Item, soe wat manne, die in dit voirseyde ambacht ware, ende van dieften poente³, die soude sijn ambacht verboren, ende dat nimmermeer weder mogen ghecrighen. Ende soe wie van dieften gepoent hadde, ende in dit voirseyde ambacht niet en ware, die en sal nochte en mag nimmermeer in dit voirseyde ambacht comen.

1 Op linen werpten, op linnen scheerdraed.

2 Vullen, voldraed.

3 Ende van dieften pointe, en van dievery bekeurd wierd.

[p. 77]

Item, soe wie eneghen core oft broeke¹ in onsen ambacht voerseyt verboert hadde, of schuldich ware eneghen commer² vant voirseyde ambachts wegen gemaect, ende op hem gheset, dien mochte ende souden die gheswoerne voirseyt sijn ambacht voirseyt verbieden te doene, ende te hanterene, tot dyer tijt toe dat hi dien broecke oft core oft commer voirseyt betaelt hadde, ofte daer af ghenoech ghedaen hadde; ende hanteerde hi sijn ambacht hier in binnen, soe waer hijs om eenen ouden groten, alsoe dicke als hijt dade daer toe, ende nochtan soude hi sijne core, oft broeke, oft commer betalen.

Item, ende alle man die in dit voirseyde ambacht es, al waert dat hi niet en wave ende niet ghelden en woude, alst viele dat men ommeghange gaderde, van des voirseyts ambachts wegen, die soude sijn ambacht verliesen, ende nimmermeer rechts voertdane daer in behouden int voirseyde ambacht.

Item, ende alle man, die enen leercnape genomen heeft, int voirseyde ambacht, alst velt³ dat die meester ende sijn cnape niet over een en draghen, alsoe dat die meester sijnen cnape overgheven wille ende quijt sijn, dan sal die meester dien cnape den ambacht moeten overgheven, met sijnen tijde dat hi gheseten heeft, ende dambacht salne voert bestaden sijnen tijt uut, ende dambacht sal die bate hebben dier af comt, ende dair toe sal die meester ende die cnape den ambachte voirseyt gheven elc enen halven gulden hellinc, ende die meester en sal ghenen leercnape mogen nemen, voir dat sijns cnapen tijt van vier jaren uut es, dien hi overghegheven heeft. Waert oec dat die meester storve eer sijn cnape volleert heeft, soe sal die cnape den ambachte versterven, ende dambacht salm sijnen tijt voert bestaden.

1 Core oft broeke, bekeuring of breuk.

2 Commer, last.

3 Alst velt, als 't valt, als het gebeurt.

[p. 78]

Item, soe sal dit voorseyde ambacht te wercke gaen, ghelijc als sij voermaels gedaen hebben, dats te verstane, dat sy te wercken gaen soelen te Paeschen, te bloken Paeschavonde, te Sinxene, te bloken Sinxenavonde, en te Kersavonde, te Dertienavonde¹ ende niet eer. Wie dat eer te wercke ghinge dan voiseyt es, hi soude verboren eenen ouden groten, alsoe dicke alst viele.

Item, soe wie in onsen ambachte voirseyt om enen claecht van onsen ambachte toecomende, ende in rechte quame vore die gheswoerne van onsen ambachte voirseyt, dier achter bleve soude verboren eenen ouden ingelschen.

Item, soe wat wever die iemant gheloefde te wevene, dat sal die wever moeten houden, eer hi weven sal, op dat sijt versoecken aen die gheswoerne voirseyt.

Item, soe wie dat ledicganc maect int voirseyde ambacht sal verboren eenen ouden scilt, alsoe dicke alst viele, indien dat ment betonen can, te deylne in drie partien, ghelijc voirseyt es.

Item, soe wie dat weganc² maect int voirseyde ambacht sal verboren eenen ouden scilt ende sijn ambacht een jaer, ende die sijn ambacht hier binnen dade, soude verboren enen ouden scilt, alsoe dicke alst viele; nochtans sal hi sijn ambacht derven een jaer.

Item, waert oec dat sake dat desen voirseyden wevers iet gebrake van horen ambachte, ofte dat tot horen ambochte toebehoerde, soe ware van weefghelde, van camghelde, van spoelghelde, ofte van scheerghelde, dat soelen dese voirseyde gheswoerne richten, by hon selven, sonder verboerte ende misdaet.

Item, soe wie eenen brief beseghelt wille hebben van

1 Te dertienavonde, op den avond voor drie Koningen dag.

2 Weganc, weg-gang, abitus.

[p. 79]

den ambachte, om elwaer¹ te wevene, of om ander saken wille, die sal geven eenen pot wijns van zeghelghelde den gheswoernen voirseyt. Voirt meer soe en sal geen meester neghene ghesellen setten by sinen leercnape te wevene, boven eenen dag in die weke, hi en hads orlof van den gheswoernen voirseyt, ende eest dat die meester orlof bid, ende hi selve niet weven en wille, dan soe sal men hem orlof gheven dair ane, op dat by sinen cnape es.

Item, waer oec dat sake dat een meester van sinen cnape ghinge, oft eenen cnape van sinen meester, wie dat ware verboerde xx schellingen payement, alsoe dicke alst viele, te deylne ghelijc vore in drie partien, met alsulke manieren dat die meester ofte die cnape, die daer blijft, schuldich es ende moet eyschen sinen borghe met oirconden dat hi come weven. Comt hi ende doet dat hi schuldich es te doene binnen acht daghe, soe mogen si weder weven sonder broeke ende misdaet, ende en quame hi oec niet binnen desen acht daghen voirghenoemt, soe es die voirseide meester ofte die cnape, die ghebreck heeft van sinen gheselle, den voirseyden gheswoernen schuldich te toennene ende te clagene; ende wie dats niet en dade verboerde xx schellingen payement, te deylne ghelijc voirseit es. Ende alsoe dese claghe ghedaen es vore dese voirseyde gheswoerne, soe soelen die gheswoerne selve daghen ofte doen daghen horen cnape van horen ambacht, te kerckhove, die partien voir hon, omme dat recht des ambochts te houdene ende hon beyde redene en besceet te cloene van horen twiste. Ware oec dat sake dat sy die partien niet ghepoenten nocht ghescheyden en costen, alse wair by dat sy bleven hoer vier jaer te gader gelijc dat sij geloeft hadden, ofte binnen

1 Elwaer, elders.

[p. 80]

drie weken daer nae dat sy ghedaecht waren, soe en mochte dese voirseyde cnape, die sinen meester ontgaen ware, niet binne Herentals weven, hi en bestade hem weder van iersten in vier jaren te wevene, ghelijc oft hi te beghinnen hadde. Wie hier jegen dade verboerde xx schellinge payement, te deylne ghelijc voerseyt es.

Item, soe wat leercnape die sinen meester let, ende spelen gheet, dat sal hi sijn meester nae moeten wercken, als sijn vier jare uut sijn van sijner leeringhen.

Item, soe wat wever die gheld leent op sijn ambacht, dat soelen die geswoerne voirseit richten, sonder verboerte ende misdaet den poirters ende yegheliken, als sijt verzuken aen die voirseyde geswoernen, ende dier ghebreck af hebben.

Item voert soo soelen die voorseyde geswoerne ende wevers loten ende cavelen worpen om hoer teynten¹, te wat tiden dat sire te doen soelen hebben.

Item soe wie dit voirseyde ambacht quijte scilt, die sals quijte sijn, ende diet quijte geschulden heeft, die en salder niet weder inne comen, het en ware met des ambachts rechte voirseyt.

Item soe moghen dese voirseyde goede cnapen van den wevers ambachte alle horen commer, eest van teynten, eest van kerssen, eest van commer in orloghe gedaen, ost in wat manieren hi ghemaeckt wordt, in orbaer ende profijt des ambachts voirseyt, onder hon ende by hon selven setten moghen, ende innemen, op alle die ghene die in hoer ambacht voirseit sijn, ende oec die dit voorseyde ambacht hanteren ende doende sijn, ende gaderen dien commer met omganeghen, oft in ander manieren, hoe dat hon best dunchken (sic) sal.

1 Teynten, lampwieken, als boven. Of moet hier nu het woord voor tenten (kraemtenten of werktenten?) genomen worden?

[p. 81]

Item, soe wanneer dat men uutvoere ten oorloghe, soe moghen die goede cnapen van den wevers ambachte voirseyt by hon selven twee ofte drie goede cnapen van hoeren ambachte kiesen, ende thuys laten die hon best ende orbaerlext daer toe duncken, om provantie te makene ende hen nae te seindene.

Item, ende al wat van allen desen broeken ende coren voirseyt comen sal, ende inghenomen wordt, dat sal gaen in drie partien te deylne, ghelijc voirseyt es, behoudelec altoes dat die voirseyde geswoerne in hoer macht behouden broeken, die in hoer ambacht dagelijx vallen moghen, dat sy die quijte moghen gheven, sonder verboerte ende misdaet oft oec ghecalengiert te wordene van iemande.

Item, soe soelen dese voirseyde geswoerne, op hoeren eet, die sy ghedaen hebben, altoes te wintere, alst noet wesen sal, dat alsoe sere vriest dat hon duncht dat niet orbarlec en ware den porters dat men hore lakenen wave, dat sy dan by hon selven dambacht moghen doen laten staen, tot dier tijt toe dat hon dochte, by horen eede, datten porters orbaerlec ware ende der stad dat sy weder werken ghingen. Ende omme dat wy, her Kaerle Van Ymmersele, ridder, heer ter Ameyen ende tot Ytegheem, marcgreve onser genadigher vrouwen van Brabant in den lande van Ryen, schouthete, scepenen ende gheswoerne gemeynlic van der stad van Herentals voerghenoemt, willen ende meynnen dat alle dese voirseyde pointen, coren ende ordinantien, den voirseyden ambachte van den wevers te euweliken daghen vaste bliven, ende wale ghehouden, ghelijc alsy voirseyt sip, soo hebben wy, her Kaerle voirseyt, onse zegel aen dese letteren ghehanghen, metten zeghele der voirseyde stad van Herenthals van den saken, in oirconscape en vesticheyden der dingen voirseyt. Dits geschiet ende ghedaen in den jare Ons Heren doen men

[p. 82]

schreef dusent drie hondert tachtentich ende acht, op ten vierden dach van Loymaent.

Bovenstaende twee documenten zyn getrokken uit een HS. in-folio, bevattende de Analecta inedita van wylen den letterkundigen A. Heylen, en behoorende aen den eerw. heer De Ram, rector magnificus der universiteit van Leuven. Onder het laetste stuk schreef de heer Heylen: Copiavi ex originali cui adhuc appendebat sigillum oppidi, in quo effigies D. Waldetrudis inter duas arbores cera viridi impressa. Aliud contritum deërat.

J.F. WILLEMS.