|
| |
| |
| |
Iets over den toestand onzer tael en letterkunde.
Belgie was diep gevallen, wanneer Maria Theresia het beproeven wilde ons vaderland uit zyn ellendigen toestand te redden. Zy rigtte te Brussel een Academie op, misschien uit nayver tegen haer gelukkigen tegenstrever, Frederik den Grooten, en op diens voorbeeld beschouwde zy de fransche tael voor de tael der geleerden. Het ontbrak nogtans niet aen Belgen die by voorkeur zich van de volkstael bedienden; en dat men ten minste eene ruimere aenmoediging aen het Nederduitsch had mogen geven, bewyzen de vele verhandelingen, in die tael geschreven, der nieuwe academie aengeboden. Wel is waer, Desroches, secretaris dezer Academie, vervaerdigde eene Nederduitsche spraekkunst, maer het is verre van bewezen dat het staetsbestuer hem daertoe eenigen wenk gegeven had, en daerby liep zyn stelsel op eene ellendige ontaerding van de grondregels der tael uit.
De patriottentyd, hoe noodlottig zyn einde was, had met den geest van onafhankelykheid eene kracht aen de tael gegeven, welke deze, sints twee eeuwen, hier te lande niet meer gekend had. Zelfs onder de fransche overheersching bleven gevoel en kracht, hoe gering ook, hunnen koesterenden invloed verspreiden, en de volksgeest was verre van verdoofd te zyn. By Waterloo nam die volksgeest eene hernieuwde hoogere vlucht, en nog eens mogt de eigene tael de ziel der Belgen roeren. Het nederlandsch bestuer deed vele beproevingen om den
| |
| |
herrezen volksgeest op eene behoorlyke hoogte te heffen, het beproefde de zedelyke verbroedering van noord en zuid, het beproefde twee belangens in een te smelten, een eenig Nederland te vormen. Het bestuer mislukte in zyne welmeenende poging, doordien dat de twee deelen nog niet genoegzaem over hunnen wederzydschen toestand geredeneerd hadden, om te gevoelen dat zy één zedelyk belang hadden en daerom onderling elkander iets moesten toegeven. De omwenteling kwam vervolgens, en begon als een twist tusschen twee broeders, die, na een lang afwezen, uit verschillende streken in het vaderlyk huis zyn terug gekeerd. Elk heeft zich eene eigene opvoeding gevormd, en geen van beiden wil vooreerst iets van zyne wyze van zien aen de huislyke rust opofferen, en men scheidt op nieuw van elkander, met haet en wrok in het harte.
Werpen wy een vluggen oogslag op den zoogenaemden hollandschen invloed van dien tyd.
Belgie, aen de klauwen van den franschen adelaer ontvallen zynde, had de invloed van vreemde zeden en letterkunde te uitsluitend op den geest van het meestbeschaefde gedeelte des volks zien werken, dan dat men een spoedigen algemeenen terugkeer tot ware nationaliteit verwachten kon. De grooten, van geslacht tot geslacht buiten de vaderlandsche beschaving gebleven, waren fransche hovelingen geworden, en wie in den middenstand waende zich te kunnen verheffen, had getracht zoo goed mogelyk den uiterlyken franschman na te bootsen.
Het bestuer wilde die onbelgische beschaving tegengaen. Het had hiertoe alle middelen aen de hand: lager, middelbaer en hooger onderwys, maetschappyen, en eene ryke letterkunde, welke hare hoogste vlucht had genomen. Het lager en middelbaer onderwys hebben zoo veel mogelyk aen de verwachting beantwoord; maer het hoo- | |
| |
ger heeft voor de vaderlandsche beschaving veel, zeer veel te wenschen overgelaten. Het onderwys werd gegeven in eene doode tael, gedeeltelyk door vreemdelingen, die zich aen het bestuer wel slaefs verknocht konden toonen, maer natuerlyk met den nederlandschen geest niet bezield waren, en diensvolgens dezen in de jonge vlaemsche gemoederen niet konden instorten. De nederlandsche tael en letteren werden, ja, in de volkstael onderwezen, maer daertoe bepaelde zich schier de geheele onderneming tot het hervormen van den volksgeest, die zich in zyne vlucht genoegzaem belemmerd gevoelde door den vreemden wind, welke de drie hoogescholen gedurig in beweging stelde.
By de hereeniging van Noord en Zuid, behoorden de opregtste vlamingen tot de leden der kamers van Rhetorica, en buiten de kamers was er schier niemand meer die de tael opzettelyk beoefende. Derzelver getal evenwel was zeer groot, en byna geen dorp dat niet ten minste nog ééne kamer telde; ook in Braband waren ze op verre na nog niet uitgestorven. Doch hare waerde was van overlang zeer gevallen, en nog meer sedert dat in de voornaemste steden het fransch tooneel het burgerregt en een jaerlykschen onderstand verkreeg. De rederykers hadden noch stoffelyke noch zedelyke vermogens genoeg om tegen dien magtigen vyand te worstelen, en Brussel, de hoofdstad, droeg sedert lang de livrei van Parys. Koning Willem zag dat in de Rhetoryken nog de goede geest stak, en hy gaf ze aenmoediging, geene voldoende evenwel om dezelve in de voorname steden eene houding te doen aennemen, waermede zy aen het vreemde het hoofd konden bieden. Om dit doel te bereiken rigtte men maetschappyen op van Nederlandsche tael- en letterkunde, geschoeid op de leest der maetschappy van Leyden. Deze maetschappyen hadden een hoofdgebrek:
| |
| |
alles ging er met te veel statigheid toe. En in het algemeen werd het bestuer kwalyk ondersteund door de hier aengestelde Hollanders, die veelal geen begrip hadden hoe de klove aen te vullen was, welke nog altyd tusschen Zuid en Noord gapende bleef. Wie herwaerts geplaetst werd, beschouwde zich in ballingschap gezonden, en het afscheid, dat hy van vrienden en magen nam, was ruim zoo weemoedig als ware zyne bestemming naer de oostindische koloniën geweest. Hier aengekomen, toonde hy zich vooral ongenegen zich naer de landszeden en gebruiken te voegen. Openlyk gaf hy zynen afkeer voor het vlaemsch te kennen, en de kamers van rhetorica waren evenmin zyne aendacht waerdig als de reizende tooneelgezelschappen van Jan Gras en van de vier kroonen. En al die ongunstige vooroordeelen waren nog gesterkt door de meening dat Belgie een wingewest was, ten koste van groote opofferingen verkregen.
Ik beken het gaerne, deze ongunstige stemming tegen het ons eigene was niet algemeen, en had vooral geene plaets by de hoogere ambtenaren. Ook eenige jongelingen uit de noordelyke gewesten, studenten aen de belgische hoogescholen, keken naer middelen uit om by ons aen de tale haren invloed terug te geven. Zy waegden het in Zuid-Nederland tydschriften te laten verschynen, welke by uitstek wel bevielen, en die de eerste middelpunten werden, waer de jonge vlaemsche letterkundigen zich kwamen om scharen. Zy hebben practisch bewezen dat de Vlaming niet zoo onhandelbaer is als toen en later sommige schryvers beweerden.
Men beschuldigde den Zuidnederlander, die, op een paer werken na, niets merkwaerdigs in de volkstale te voorschyn bragt, van met gemelykheid de hollandsche werken te lezen. Maer wat was toch de gelyktydige hollandsche letterkunde, om haer by den grooten hoop van
| |
| |
't lezend publiek, dat aen het fransch gewend was, tegen hare mededingster te stellen? Dichters, ja, en dichters van den eersten stempel bezat Holland in ruime mate, doch verzen, de gebruikelykste vorm van poezy, zyn niet allemans kost, en kunnen wel zeker niemand uitsluitelyk behagen. Eenvormigheid grenst aen eentoonigheid; en dat gevoelde men in Holland zoowel als aen dezen kant van den Moerdyk. Het tooneel en de roman waren tot de diepste vernedering vervallen; in die vakken leefde de letterkunde van den roof op andere volkeren; wat oorspronkelyk en nationael was, was aen hollandsche zeden toegewyd, of kwam er al iets Brabandsch in te pas, men moest daermêe den spotlust bot vieren. De letteren staetskundige bladen waren grootendeels kernloos. De modellen van prozastyl lagen of onder de werken der verschillende maetschappyen verloren, of het waren leerredenen van gereformeerde predikanten. Men mag zeggen dat onder de regering van koning Willem, tot aen 1828, de Nederlandsche letterkunde vermoeid en van zich zelve te vreden op hare lauweren rustte. Bilderdyk zelf was eindelyk onvermogend om ze uit hare onbewegelykheid te rukken. En zouden wy mogen verzwygen dat zy altyd eene te locale kleur behouden heeft? Daer en boven de hooge prys der hollandsche werken, en hun onbevallig uitzicht, vermeerderden nog de vooringenomenheid, waermede men tegen de nieuwere Noord-Nederlandsche letterkunde was bezield.
Eene andere belemmering aen de Nederlandsche beschaving had hare wortels in het hof zelve. Het hof was in handel en wandel alles behalven Nederlandsch, en 't was het fransch dat den toon gaf: zyn onverschilligheid was niet geschikt om de grooten aen te wakkeren zich met de volkstael te bemoeyen. Deze onthielden zich daervan voorbeeldelyk, zoowel in het Noorden als in het Zuiden, en
| |
| |
weinigen die ten hove verschenen toonden eenigen zweem van Nederlandsche manieren. Zelfs een tyd lang was er eene hoogduitsche party, hetgeen vooral de Hollanders tegen de borst stiet, en waerover op de onvoorzichtigste wyze werd geklaegd. Deze lauwheid van het hof voor de Landtael maekte dat niemand streefde om door kern en puntigheid te behagen, zoo dat de meest beschaefde klasse des volks, had zy zelfs goede inzichten jegens de tael gekoesterd, gedwongen was zich aen eene vreemde letterkunde te houden.
Zoo barstte de omwenteling van 1830 uit, zonder dat het nog aen het bestuer gelukt was ergens echte steunsels voor de Nederlandsche beschaving vast te stellen. Maetschappyen van tael- en letterkunde, maetschappy tot nut van 't algemeen, leergangen van vaderlandsche tael- en letterkunde in de hoogescholen, Atheneums en collegien, alles werd weggevaegd; de volkstael verloor alle gezag in de wetgeving, en wy hebben ons, als over een wonderwerk, geluk te wenschen, dat men niet, tegelyk met het huis van Oranje, het nederduitsch van alle aenspraek op bestaen in Belgie vervallen heeft verklaerd.
De omwenteling moet onder een tweeledig oogpunt van nationaliteit beschouwd worden. Voor het eene gedeelte van 't belgisch volk was het een stryd van stam tegen stam, voor het andere een partyoorlog. Buiten ons bestek treden wy hier niet; doch dat myn gezegde gegrond is, zal niemand, zoo ik verhoop, die de zaek wat meer dan oppervlakkig heeft leeren beschouwen, opregt tegenspreken. De wapenkreet der Walen was zoowel tegen de Vlamingen als tegen de Hollanders, en werd aengeheven tegen den geheelen nederduitschen stam. En dit is zoo waer, dat waelsche magistraetspersoonen, die een werkdadig deel aen de omwenteling hebben genomen, er opentlyk durven voor uitkomen. Het on- | |
| |
beschaefde gedeelte des volks onder de Walen verbeeldde zich evenzeer dat de opstand al mede tegen de Vlamingen gericht was. Zoo kwam, in de eerste dagen na 't gebeurde binnen Brussel, de waelsche gemeente Reckem, by Kortryk, schielyk en van zelfs op de been, tegen het bygelegen vlaemsch dorp Lauwe optrekkende, en schreeuwende dat het nu de beurt aen de Walen was van te regeren.
Van daer ook dat, van 't begin af aen, de Walen alle ryksambten veroverden, en dat de Vlamingen, die door hunne pen het gezag der moedertael verdedigd hadden, vervolgd of van hunne posten beroofd werden. Het plan van overheersching werd wonderlyk ondersteund door de Vlamingen zelven, die, in hunnen dollen drift en met toejuiching, het Hollandsch door het Fransch lieten vervangen, zoowel in het leger als in de raedzael, zoo wel in de openbare akten als in het onderwys. Ongestoord genoot het fransch de alleenheersching, tot dat een minister alle belgische dichters opriep om in wedstryd 's lands onafhankelykheid te bezingen, en dat een zyner commiezen hem eerbiedig zeggen dorst, dat Belgie ook vlaemsche dichters bezat. De kampstryd bewees dat de verdrukte vlaemsche poezy voor de bewierookte fransche niet moest onderdoen, en de betrekkelyk hoogere verdiensten van de bekroonde vlaemsche stukken boven de fransche, maekte dat de beloofde uitgave derzelve onderbleef.
Dit toeval had eene gelukkige uitwerking: het publiek leende op nieuw gunstiger het oor aen de vlaemsche zangers, die reeds in twee tydschriften de wedergeboorte van tael en volksgeest hadden aengekondigd, en nu de wassende krachten eener heilige zaek gevoelden. Vooroordeelen ruimden plaets voor overtuiging, en de voorstaenders der volkstael groeyden dagelyks aen, tot dat zy eindelyk in de kamers der volksvertegenwoordigers zelve
| |
| |
hare verdedigers vond. Het bestuer voelde zich gedwongen aen den openbaren geest toe te geven, en voor de tale der meerderheid inschikkelykheid te gebruiken: er werd, onder zyne bescherming, eene maetschappy opgerigt tot bevordering van de nederduitsche tael, en by koninglyk besluit van den 6 september 1836 eene oproeping aen alle taelkundigen gedaen, ten einde de middelen aen te wyzen hoe men tot eene gelykparigheid van spelling komen kon, terwyl er tevens eene commissie werd aengesteld om de ingezondene stukken te beoordeelen. Het bestuer scheen verder te willen gaen: een voornaem letterkundige werd belast met het leveren van het ontwerp eener vlaemsche Academie, en het opgeven van de namen der letterkundigen, die wegens hunne verdiensten regt schenen te hebben er deel van te maken. Doch het bleef daer by. Men mag er aen twyfelen of het plan van 't bestuer wel ooyt goed gemeend zy geweest, en of de opschudding, welke in de brusselsche Academie van wetenschappen en letteren zich veropenbaerde, op de tyding dat men aen 't stichten van eene vlaemsche Academie dacht, voor geen gemaekt spel mag doorgaen.
Zie daer eene korte schets van de wisselvalligheden der moedertael in onze eeuw. Treden wy in eenige nadere byzonderheden.
Ik heb het reeds aengewezen: de voornaemste letterkundigen van Vlaenderen werden beschuldigd als der nieuwe orde van zaken niet genegen. Kon het anders, dan dat alle opregte Vlamingen met leepe oogen eene orde van zaken beschouwden, die scheen te zullen uitloopen op de geheele ontaerding van den landaerd, eene orde van zaken die 't zoo goed als aenplakte en afkondigde dat al wat vlaemsch was behoefde plaets te maken voor vreemden invloed? Wàèr is het, en de brusselsche kampstryd was oorzaek van vele bitterheden. De rond- | |
| |
borstigheid waermede de opregte vlamingen overal en ten allen tyde de beweegredenen van hun gedrag openlegden, maekte indruk, en men begon allengs overtuigd te worden dat men eens het staetsgebouw door de gevoelens der Vlamingen zal moeten ondersteunen, wil men het verzekering en duerzaemheid geven.
Men bragt ook tegen de tael in dat onze hedendaegsche schryfwyze te zeer naer de zoogenaemde hollandsche helt, en veelal duister en onverstaenbaer is.
Eene natie die beurtelings onder den invloed van andere natien gestaen heeft, moet in hare letterkunde de sporen daervan achter laten. Holland heeft eerst op de fransche letterkunde en dan op de hoogduitsche het oog gewend, en zyne proza een latynsch-hoogduitsch gewaed aengetrokken, dat niet bevallen kon aen ons, die nog te zeer aen de logische maer eentoonige fransche zinsnede gewend waren. Doch dit maekt een vorm van styl uit, geenszins een onderscheid van tael, en thans nog bezit Holland menigen prozaschryver die aen zyne voordragt eene wending weet te geven, dewelke in Belgie geene opspraek maken zou, ware die niet kenbaer door eene hollandsche spelling. Heeft men ooyt het engelsch in twee onderscheidene talen willen verdeelen, om dat de eene schryver zyne modellen meer in de zuidelyke letterkunde zocht, terwyl de andere zich uitsluitend aen hetnoordsch hield? Ik beken dat Holland schryvers bezit, wier lange en ineengeschovene volzinnen byna niet te verstaen zyn. Van Effen heeft daer eerst tegen gewaerschouwd, en nu worden die schryvers, evenmin ten hunnent als hier, om hunnen styl geprezen. Niemand by ons te lande, die zich opzettelyk met prozaschryven bemoeyt, heeft tot nog toe dat onnederlandsch pad ingeslagen: wie daerover klaegt, moet zyn onkunde alleen toewyten aen het vroeger en uitsluitelyk lezen van fransche werken, waervan de styl
| |
| |
hemelsbreed verschilt met den eenvoudigsten vlaemschen. En hier komen wy van zelfs tot de beschouwing onzer tegenwoordige letterkunde.
Het heeft sommigen mishaegd dat ik ergens van eene vlaemsche school gesproken en deze in drie afdeelingen gesplitst heb. Het komt my evenwel voor dat deze verdeeling, die niet volstrekt naer de letter moet opgenomen worden (ik zou dichters konnen aenwyzen die in alle drie t'huis zyn), het komt my voor, zeg ik, dat deze verdeeling den gang der letterkunde hier te lande nog al tamelyk getrouw afschetst. Was over vyf-en-twintig jaren niet alles rhetoricael? Jupyn en Pluto, Eool en Zephyrus verdeelden het gebied met de andere allegorische persoonaedjes; Zwanenburg's bas overbromde den geheelen Helikon; Brugge, Ostende, Wacken, enz., dreunden van de dichterlyke woede der schoone geesten des tyds. Thans nog bewyst Brugge, trots den kunstzin die rond haer zich ontwikkeld, hulde aen dien wansmaek, met dezelfde hardnekkigheid als waermede men er Desroches voor den Vader der taelgeleerden houdt.
Doch de wansmaek was niet zoo algemeen, dat er hier en daer geen zanger overbleef, die dacht zich te kunnen verheffen, zonder zoo wild en woest als de groote hoop den Helikon te beklauteren; evenwel hechtte de mythologische vorm zig doorgaens nog aen zyne tafereelen. Men begon nu behoefte aen tydschriften te gevoelen, en jonge Hollanders slooten zich aen de jonge Belgen, om met den publieken geest tevens een fyner gevoel voor 't schoone op te wekken. Die tydschriften hebben wezenlyk nut gesticht, doordien zy den rhetoricalen wansmaek zonder geweld in den loop wat verstroeyd en eene nieuwe baen aen een ander slach van schryvers geopend hebben. Wel is waer, de dichtstukjes, welke men zag te voorschyn komen, mistten over het algemeen gloed en verheffing, en
| |
| |
de hollandsche dichters waren daerin van verre afgekeken. Men moet echter bekennen dat er moeyelyk iets beters te voorschyn had kunnen komen, in een land dat in den diepsten vrede lag, en den vreemdeling niet meer te duchten scheen, in een land dat sedert eeuwen aen den bedorvendsten wansmaek had hulde bewezen. En toch waren de pogingen der jongere dichters verstandiger dan degene van hunne voorgangers, die, eerder uit nyd dan uit edelen nayver tegen de Noordnederlanders, eene hooge vlucht wilden nemen, en waenden dat men maer een model voor zich behoeft te hebben om een even goed tafereel te vervaerdigen. Allerhande dichtstukken van langen adem zagen in 't begin onzer eeuw het licht, treur- en blyspelen, heldendichten, alles wat eene letterkunde den hoogsten luister kan byzetten vloeyde uit de pen van onvermoeyde schryvers. Maer dat alles prees zich noch door vinding, noch door uitdrukking, noch door tael aen. Het nieuwere geslacht viel in een ander uiterste, namelyk van de hollandsche schryvers voor onvoorwaerdelyke modellen aen te zien, en te gelooven dat ze niet konden geëvenaerd worden: men durfde zich geene uitdrukking, geen woord veroorloven, of het moest reeds door een hollandschen schryver gewettigd zyn. Intusschen handelden zy, des niettegenstaende, verstandiger dan hunne gezwollene voorgangers, en deze nauwgezetheid is oorzaek dat de schryvers, die onder het bestuer van koning Willem hunne litterarische opvoeding ontvangen hebben, over het algemeen vry grondige kennissen in de tael bezitten.
Na de omwenteling schenen werking en tegenwerking meer gloed aen de poëzy te zullen byzetten; maer in den beginne was er te veel ontmoediging. Alles was voor het fransch, niets voor de volkstael. Het ging zelfs zoo ver dat men persoonen aentrof, vroeger onder de jonge
| |
| |
vlaemsche schryvers niet ongunstig bekend, die vragen durfden wat men toch met de moedertael winnen kon? Ondanks al deze ontmoediging had men een Jaerboekje weten te stichten, waeraen de jeugdige dichters bydroegen wat hun het best uit het hart opwelde. Het vaderland werd by voorkeur bezongen, en de daer toe zoo geschikte romance als vorm gebezigd. Willems en d'Hulster hadden glansryk voor zuidnederland dat spoor geopend, en jongere zangers traden met niet minder glans op hunne stappen.
Is het niet een hoogst merkwaerdig en gelukkig voorval, op een tydstip dat de vaderlandsche letterkunde als vyandig tegen het vaderland wordt uitgekreten, dat het de vlaemsche dichters zyn, die het stof wegschoppen hetwelk de assche der voorvaderen zoo lang heeft gedrukt, terwyl de yveraers voor eene vreemde letterkunde nog altyd by ydele wenschen zyn staen gebleven? De reden ware er wel van aenteduiden, en by onvooringenomenen zou geen verder bewys ten voordeele van den vlaemschen geest behoeven te pleiten. Als zuiver, opregt vaderlandlievend, mag het tegenwoordig tydstip gelyk gesteld worden met de gelukkigste tydstippen in andere letterkunden. Van den kant der konst beschouwd hebben er echter vele mistastingen plaets gehad, en die moesten er plaets hebben, zoodra een ieder, die op den naem van dichter aenspraek maekt, zich in een vak waegde, het welk zoo veel gevoel vordert.
Buiten het verhalende komt er weinig voortreffelyks te voorschyn. Het bestaet meest uit prys- of gelegenheidsverzen. Waer men moraliseert is men droog en alledaegsch. Tegen dien, als 't ware, genootschappelyken sleur, tegen dat bloot beoefenen der konst, als loutere liefhebbery, heeft men sedert kort krachtige woorden ingebragt. Gelukkiglyk, want de poezy bedreigde nog
| |
| |
eens by de schoone kunsten verre achteraen te blyven. Enkele jonge dichters hebben meer ziel aen hunne tafereelen weten te geven, en de eer komt hun toe den zweetdoek van 't koude lyk der vlaemsche letterkunde te hebben opgeligt. Grove taelfouten mogen bedreven zyn, B.V. door Conscience, die daerby niet altyd van gezwollenheid vry te pleiten is, en daerenboven zich nog vele studien in de geschiedenis des lands zal moeten getroosten; doch zyne zoo levendige beschryvingen, in eenen zoo wegslependen styl, zyn waerlyk kunstenaers gevoel hebben zyne romans een welverdienden byval doen vinden, dusdanig als nog aen geen werk van eenen vlaemschen schryver was te beurt gevallen. Zyn Leeuw van Vlaenderen, indien hy dien roman overzag, ware zeker een werk dat ons byna het gemis van een epos verzoeten zou. Trouwens, het is wel te vreezen, dat men nog in de eerste jaren aen geen dergelyk gedicht te denken heeft. Het zou echter onzer letterkunde eene verwonderlyke opbeuring geven, indien een epos, ten minsten een heroïsch gedicht, dat de proef tegen dergelyke gewrochten van andere natien kon doorstaen, uit het brein van een Zuid-Nederlander aen het daglicht kwame. Er zyn er die aen het al of niet verschynen van een dusdanig dichtwerk weinig prys hechten; maer die dagteekenen voorzeker onze nationaliteit eerst van de laetste omwenteling, en gelooven dat het fransch de volkstael zyn moet. Zy redeneren regt, want het zou hun onmogelyk vallen in onze geschiedenis een tydstip te vinden, dat, volgens hunne wyze van zien, in het punt van nationaliteit, voor een Epos geschikt ware. Daertoe moet er in de geschiedenis van een volk een heldentyd bestaen, en die tyd moet genoegzaem met den tegenwoordigen in verband hangen: het volk moet, in tael, in zeden en in gebruiken, de bewyzen by zich dragen van het nageslacht
| |
| |
te zyn der helden van zulken tyd. Zoo kunnen de Italianen hunne volksherinneringen niet nemen by de Romeinen, dewyl zy, door tael en zeden, aen die wereldveroveraers niet meer gelyken.
Een byzonder voordeel, volgens my, dat een Epos aen het uitbreiden van vlaemsche gevoelens zou toebrengen, bestonde in 't wenden der algemeene aendacht op het hooge tooneel. Een heldendicht is een groot drama, waerin een zeker getal kleinere dramas zich bewegen. Wie by de lezing van het ensemble zich voldaen heeft gevoeld, zal niet meer afkeerig wezen om de details in werkdadigheid te gaen aenschouwen. En zoo kwamen misschien de kamers van Rhetorica eens uit haren vervallen staet, waeruit zy tot nog toe niet te redden zyn geweest. Zeker althans is het, dat er van die kamers geen goed voor de nationaliteit te verwachten is, zoo lang er, te gelyk met een verbeterden gang in de letterkunde, voor het tooneel geene nieuwe baen geopend worde. Kotzebue en Iffland zyn dood gespeeld, en van den inlander bestaet er niets ter uitvoering geschikt. De Hollanders hebben het opregte nederlandsch tooneel verloren door hunne maetschappyen van vertalers, en met de wetten van het fransch tooneel voor de eenige goede te houden. Een geheel nieuw veld ligt er open voor die zich roeping en moed gevoelt om een nationael schouwburg te doen bloeyen.
Misschien ook, indien men zich op het gezang toelegde, zouden de vlaemsche chooren op nieuw in zwang geraken. Het nederlandsch is geene onzangerige tael, en te regt zegt Kinker: ‘het komt er altijd slechts op aan, aan de zijde des toonkunstenaars, om de muzijk met de klank, de maat, de beteekenis, maar ook inzonderheid met de eigenaardige klemtoonen der woorden en volzinnen, in harmonie te brengen; en aan de zijde des
| |
| |
dichters, om over het algemeen die woorden te kiezen, welker vokaalklank de meeste melodie aanbiedt, en het minst door ophooping van medeklinkers afgebroken wordt, en voorts te zorgen dat zoo wel de verdeeling der maat als die der zinsneden, zelfs by de bloote lezing, eene kennelijke toonkundige melodie opleveren. Aan veelgrepige, gemakkelijk vloeijende, en verscheidenheid van vokaalklanken aanbiedende woorden ontbreekt het onze taal niet; en zij is rijk genoeg aan synonima, om, waar het noodig is, de hard- en stroefklinkende te vermijden.’ Ten tyde van Hooft en Vondel zong men veel nederlandsch, en waerom zouden wy het niet even zoo goed als onze voorouders kunnen? Sedert den tyd dier groote mannen hebben sommige wanklanken zich scherper laten hooren, en is de zachte toon, die vroeger zoo lieflyk klonk, schier geheel verloopen. Laten wy die klanken tot hunne oorspronkelyke zachtheid terug brengen, en met behulp van dichters en toonkunstenaers, die Kinker's voorschriften in het hoofd hebben, zal de nederlandsche zanger, niet min dan elke vreemde, het onpartydig oor weten te streelen en te boeyen, ja de kiesche vrouw zal eene spraek liefkozen, welke door de zoogenaemde taelzuiveraers maer al te deerlyk is misvormd.- Men vergete het niet: het zwakke onzer eeuw is byzonder voor muzyk en zang.
Het gelukkige genie dat een ander dan de gewoone gang nam, zou wellicht geene zware worsteling door te stryden hebben. De geest is vermoeyd en ongevoelig geworden door al de slechte vormen die nog hedendaegs van de letterkunde meester zyn. Om alleen van het mechanische gedeelte der dichtkunst te spreken, wat is er eentooniger, min verscheidenheid gevende dan onze verzen? Alexandrynen zyn nog immer synoniem van heldenverzen gebleven, al hebben ze tot nog toe aen weinig
| |
| |
helden het leven verzekerd. Zy mogen er thans in Holland hoog mede loopen, die wanen Bilderdyk's kunstgreep gevat te hebben; het Alexandryn zal steeds onzer letterkunde hinderlyk blyven.
Al zien wy nog den zelfden gang, en geen nieuwe baen geopend, verlevendiging is er toch niet te miskennen, en daer zyn dichters, die reuzenslappen doen en reeds eene aenzienlyke plaets onder Nederlands doorluchtigste zangers nemen. De koude trant, die overvloed van epitheten voor, rykheid van kleuren neemt, wordt verstooten, en eene rykere voordragt toont dat gevoelen en beweging ook het erfgoed van den vlaming zyn.
Doch meesterschap over de tael is eene hoofdvereischte voor elken schryver die naer volmaking streeft. Niet die schyn van meesterschap, welke niet dieper dringt dan tot den grammaticalen vorm, en meent dat de kunst eeniglyk zit in het dorre geraemte van letters en in het verleidend muzyk van afzonderlyke klanken, zonder tot in de innige beteekenis van 't woord door te dringen; maer ik spreek van eene meesterschap, die zich rekening geeft hoe de tael een afzonderlyk bestaen heeft, wat haer eigen, wat haer opgedrongen is, en welke kostelykheden op onzen vlaemschen bodem nog verwaerloosd of vergeten liggen.
Wenschelyk ware het dat er een algemeen woordenboek der tale ondernomen wierde. Doch alle kleingeestige vooroordeelen dienden by zulk een omvattend werk op zyde geschoven. Het ware misschien beter dat men het gouvernement, in zyne onwilligheid om eene Academie op te richten, gerust liete, en men van zelfs zich vereenigde en de geschikste taelkenners uitkoos voor de medewerking, waer de Noord-Nederlanders een ruim deel zouden aen nemen.
Men heeft beweerd dat de maetschappy tot bevorde- | |
| |
ring der moedertael die taek op zich zou nemen. Eene bittere spotterny! Het is immers bekend dat het grootste gedeelte harer leden alleen uit voorstaenders geenzins uit beoefenaers der volkstael bestaet. Het eenige wat nog onmiddelyk van haer is uitgegaen, is het Belgisch Museum, en dat wordt schier aen de krachten van éénen mensch overgelaten, terwyl men fransche tydschriften in overvloede met artikels verrykt. Inderdaed eene zonderlinge wyze van den volksgeest te helpen ontwikkelen. De yveraers voor een eigen volksgeest moesten overtuigd zyn, dat het niet zoo zeer eene voorspraek, waervan het uitwerksel te gelyk met de oorzaek verdwynt, als wel een krachtdadige medewerking is, die ons uit den tegenwoordigen staet van spanning brengen moet. Wie het opregt met de volkstale meent, mag het niet by dorre wenschen laten, wil hy zich niet aen een zedelyk kwaed vergrypen.
Wy staen nu tegenover het fransch, gelyk over drie eeuwen onze voorouders tegenover het latyn stonden. Wal zedelyk voordeel hebben wy als natie met onze latynsche schryvers behaeld? Wat roem hebben die schryvers zelve by opvolgende geslachten overgebragt? Hunne voortbrengselen zyn niet meerder ons eigendom dan van elk ander volk: zy hebben hunne gedachten op eene wyze uitgedrukt, die ons vreemd is. Met niet eigendommelyk te wezen, hebben die schryvers zich in de algemeenheid verloren, en nauwelyks één heeft het zoo verre weten te brengen van soms als gezaghebbend te worden aengehaeld. En wie weet wat een Romein, indien er eens een de stemme kon verheffen, van dat Rotterdamsch latyn zeggen zou. Men bestudeert de schryvers van Augustus eeuw, maer wie leest Hosschius of Becanus? Dat is reeds duizendmael opgemerkt, en men is er van overtuigd; doch menigeen zou gaern zich zelve
| |
| |
wys maken, dat hy zoo ongelukkig met zyn fransch niet wezen zal. De nakomelingschap zal beslissen, al bestaen er reeds genoegzaem bewyzen van onbekwaemhied. Ware zelfs myn vooruitzicht nog valsch, ik houde staen dat het zyn land honen is in eene vreemde tael voor zyne landgenooten te schryven. Ieder lid behoort tot het geheel en heeft evenveel regt in de deeling; ieder lid eener natie heeft het regt zoowel de woorden van den schryver als die van den redenaer na te gaen en te wegen; het zyn beide zyne vertegenwoordigers of leeraers, en met billykheid mag het, ja moet het vorderen, dat het in die tale aensproken worde, waervan het tot de fynste eigenaerdigheid vatten kan.
Maer de Walen? Ik wil geen Walen tot Vlamingen vervormen. Men late hen fransch schryven, indien zy vermeenen fransch te spreken; misschien zullen zy wel eens zoo gelukkig wezen als de fransche Zwitsers, en eenen schryver tellen dien Frankryk zich zal aenmatigen. Dat belet niet dat wy in de algemeene beschaving ook vooruit willen. Wonderlyk is het dat de tegenstaenders van het gebruik der volkstael by het spreken en het onderwyzen, gedurig met menschlievende voorstellen aenkomen, om onze natie, welke volgens hen nog ten achteren is, op dezelfde hoogte als het overig midden Europa te brengen. Doch wie noemen zy ten achteren, om hunne koesterende verlichting er op neêr te doen stralen? is het de geringere volksklasse? is het de middelstand? Maer is ons lager onderwys niet meer uitgebreid dan in Frankryk, schoon het in de moedertael gegeven wordt? of zyn Fransche woorden voldoende om onderwys, om beschaving te verkrygen? Ik heb menigen student gekend, die aen zyn ouders huis meer logica geleerd had, dan dat hem een fransch professor in een geheelen leergang kon bevattelyk maken. Ik heb er gezien die zich bleek studeer- | |
| |
den om den zin van fransche kunstermen te leeren, terwyl zy het nederduitsche woord honderdmael thuis gehoord en gebruikt hadden. Zoo beklaegde zich eens iemand dat hem herhaeldelyk de kenteekenen van zekere ziekte uit het geheugen ontsnapten, en zyn aengezicht werd rood van schaemte en spyt wanneer ik hem deed opmerken, dat die zoo vreemd schynende kwael by ons volk onder den naem van kinderpokken bekend was. Velen verkiezen hun onderwys in het fransch te ontvangen, en wil men hen gelooven, zy zouden ter nauwernood de lessen in 't nederduitsch verstaen. Indien zy twaelf jaren lang door hunnen leermeester in het russisch wierden aengesproken, zy zouden er evenzeer aen gewennen, en het russisch verkiezen. Zou men daeruit afleiden, dat wy dan een russische en geene nederlandsche beschaving moesten betrachten?
Het is niet alleen onregtvaerdig en vernederend, er ligt daerenboven iets onzedelyks in het opdringen eener vreemde tael. Is het geene onzedelyke daed eenen beschuldigden te veroordeelen, zonder dat hy zich persoonlyk verdedigen kan? Is het niet de onzedelykheid ten hoogsten top voeren iemand in eene zaek als juré te doen beslissen, waervan hy noch beschuldiging noch verdediging verstaen heeft? Het is te hopen dat dergelyke misbruiken eerlang zullen beteugeld worden, en dat het bestuer meer liberael zal handelen, zonder het zoo ver te laten komen, dat men het de wedergave van het dierbaerste pand hetwelk een volk bezitten kan, het vrye gebruik der eigene spraet, in een openbaren twist zou moeten afdwingen.
Een laetste woord. Zoo lang de tael in het hooger onderwys niet wordt ingevoerd, blyft hare beoefening niet veel meer dan bloote liefhebbery, en mag men schier geene verontwaerdiging toonen op de egoïstische
| |
| |
vraeg: wat men toch met de moedertael winnen kan? Stoffelyke belangens dryven sommigen tot deugd aen, al is dit in der daed slechts schyndeugd; maer dezelfde belangens beletten dikwerf dat men van het pad der deugd afwyke. Het herinvoeren der volkstael in het hooger onderwys ware eene daed van regtvaerdigheid en die onberekenbare gevolgen zou hebben. Doch het is nu zoo niet, en het ware ons met ydele bespiegelingen bezig houden, indien wy derwaerts de oogen wendden en daerom onzen voortgang vertraegden. Geven my veel liever eene grootere uitgebreidheid aen hetgeen onder ons bereik is; zetten my datgene vooruit waer over wy gebieden kunnen. By mangel van een academisch onderwys zou men in de voornaemste maetschappyen byzondere leergangen kunnen openen, en het ware wenschelyk dat de maetschappy de tael is gansch het volk deswegens zich op den voorgrond stelde. Zeker is er veel onderrichting in het bywoonen van de wekelyksche zittingen dier gentsche maetschappy te putten; doch die onderrichting gelykt veel aen eene, welke men uitsluitelyk trekken zou uit aenteekeningen op groote werken. Het is waer, men spaert anders geene moeyte om het belang voor tael en letterkunde te vergrooten; men schryft prysvraeg op prysvraeg uit: wat zyn dergelyke vragen evenwel anders dan een schot in het wilde? Voorlezingen zouden ruimschoots een academisch onderwys kunnen opwegen, in dien zin dat ze wierden gehouden voor uitgelezene en der zaek gunstige toehoorders, en dat dezelve liepen over drie verdeelingen van inderdaed een eenig vak: de taelkennis, de geschiedenis der letterkunde en de politische geschiedenis des lands. Konden deskundige geleerden eene opoffering van tyd en moeyte ten dienste van het vaderland zich getroosten, wy zouden voorzeker een nieuw licht voor Nederland zien opgaen, en dan eerst zou het land
| |
| |
beginnen een wezenlyk nut te trekken uit de beweging van vooruitgang, welke sedert vier jaren in het vlaemsch grondbeginsel wordt bemerkt. Opofferingen zou het kosten; doch wie weet wat onsterfelyke werken de meesters zelve aen hunne nasporingen en bespiegelingen zouden te danken hebben, fakkels waeraen een buitengewoon genie eene sprank zou ontleenen om het heilig vuer van hooger gevoel, van wysgeerte, over den geheelen stam uit te storten.
F.A. SNELLAERT.
|
|
Auteursrechtvrij