Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 2

[p. 93]

Rosiana Coleners.

Zou kunst der Vrouw tot oneer strekken?

Hoe! voegt haer de eerkroon niet, waer mêe de Dichter praelt?

Mag haer natuer geen zanglust wekken?

Wilt gy dat zy 't gevoel verstaelt?

Maria Doolaeghe.

Ook de Nederlandsche Vrouwen hebben de letterkundige eer van haer geslacht op eene waerdige wyze, door alle tyden heen, gehandhaefd.

Het is vooral opmerkenswaerdig, dat de Franschen, hoe veel verdienstelyke Dichteressen zy, vooral in dezen tijd, bezitten, gelijk eene Delphine Gay, Desbordes-Valmore, Amable Tastu, om van de misschien verdichte Clotilde de Surville by de ouderen niet te gewagen, toch nimmer eenige schitterende treurspeldichteresse hebben kunnen opnoemen, terwijl Nederland op eene Juliana de Lannoy, op eene Lucretia van Merken en op Bilderdijks gade, als met vasten tred Sophokles voetspoor betreden hebbende, mag roemen.

Vooral Holland was vruchtbaer in min of meer verdienstelyke Dichteressen, waervan de voorgemelde niet de geringste sieraden zyn. Wy hebben er een lijstjen van opgemaekt, dat reeds tot omtrent de tachtig namen beloopt, en waeronder Elizabeth Coolaert, die ook eene goede latijnsche dichteresse was, de vriendinnen Deken en Wolff, benevens de nog levende jufvrouw Petronella Moens, welke laetste ook voor het toonel gewerkt heeft, onderscheiding verdienen.

Het lijstjen van de Vlaemsche dichteressen, waerin wy de verre weg alle andere overtreffende mevrouw

[p. 94]

Van Ackere, geboren Doolaeghe, niet opgenomen hebben, is als volgt:

1	Eene Clara-Non, opstelster van een gedicht der XIV^e eeuw, hetwelk alleen in handschrift bestaet, en te vinden is in eenen bundel der bibliotheek van wylen den heer Van Hulthem (N^o 192 van den catal. MSS.)
2	Margaretha van Oostenryk, moei van keizer Karel V, geboren te Brugge in 1480, overleden te Mechelen in 1530. Zie het Belgisch Museum, I, bladz. 196.
3	Anna Bijns, welke omtrent 1530 te Antwerpen schreef. Wy bezitten van haer Refereynen en Den geestelyken Nachtegael. Zie Foppens, Bibliotheca Belgica, pag. 1084, en Willems, Verhand. over de Nederd. Letterk.
4	Geertruid van Crombrugghe (Loorijnghe) van Gent. Zy dichtte omtrent 1629.
5	Hare zuster Maria-Anne van Crombrugghe, op het zelfde tijdstip. Den 28 january 1629 trad zy in 't Karthuizersorde te Brugge, en ontsliep reeds in den Heere den 5 maert 1630. Er komen verzen van beide zusters voor in 't familie-album, den baron Jules de St-Genois toebehoorende.
6	Eene religieuse der derde orden van Franciscus gaf ten jare 1653 het eerste deel uit van Den speel-hof der liefde Gods. Dertien jaer later verscheen te Gent het tweede deel dier geestelyke liedtjens, gezamenlijk met het eerste.
7	Ida of Idelette de Gré, geboortig van Luik, schreef in 't vlaemschl Het hofken der Siele, in het fransch vertaeld door een' Augustyn, en, met een Tractaetken over de rust der siele, uitgekomen te Antwerpen, 1618. - Zie Foppens, bladz. 552; doch Paquot (tom. XIII, pag. 281), die den titel van het fransch werkjen opgeeft, zegt, dat hy niet weet of het oorspronklijk het licht heeft gezien: ook weten wy niet, of 't rijm of onrijm zy.

[p. 95]

8	Zoé Van den Houte, voor kettery te Gent verbrand den 27 november 1560: zy maekte haer testament in vlaemsch proza, waer achter zy een liedeken plaelste. - Zie Paquot, tom. II, pag. 33, en haer testament in Cannaerts Bydragen tot het strafrecht in Belgie, 3^en druk, bladz. 492.
9	Eleonora Carboniers, huisvrouw van Lukas d'Heere, van wie een stukjen voorkoomt in den Boomgaert der Poësie van dezen dichter, bladz. 60.
10	Catharina vander Meulen, van Antwerpen, geboren 1634, overleden 1719, schreef Het eenzaeme tortelduyfken (1603) Het hemelsch lusthofken en Den aengenaemen roozelaer (1607). - Zie Almanak van 't Antwerpsch genootschap, 1821, bladz. 62.
11	Constantia van den Nieuwland: zy dichtte omtrent 1640 te Antwerpen. - Zie mede aldaer bladz. 58.
12	Barbara Ogier, van Antwerpen, dochter des bekenden dichters van dezen name, en daer en boven aen den tooneeldichter G. Kerrickx gehuwd. Zy schreef de treurspelen Pantera en De dood van Clytus, benevens eene Verwellecominghe op de saele van Pictura aen den keurvorst Maximiliaen, hertog van Beyeren. Antwerpen 1693. - Zie den beroepen Almanak, bladz. 61, en 't werkjen des barons Van Ertborn, Geschiedkundige aenteekening aengaende de St-Lukas gilde en de Rederykkamer den Olyftak, bladz. 65.
13	Geertruid Cordeys, alias Theresia à sacro corde Jesu, te Diest geboren. Zy vervaerdigde eenige geestelyke gedichtjens, waervan er drie voorkomen in 't werk Het leven van de H. Begga, benevens een kort begrijp van de levens der zalige begijntjens (Antwerpen 1711), onder de titels: Jesus roept zyn bruydjen om te lijden,

[p. 96]

	God roept den mensch tot hem, en Offerdichtjen aen Jesu, bladz. 309, 316, welk laetste aldus eindigt: Vrienden, en sijt ten minsten niet in pijn, Want Jesus maekt hier nu van water wijn.
14	Rosiana Coleners, van Dendermonde. Over deze zullen wy hier opzettelijk handelen.

Lindanus, in zyn voortreffelyk werk de Teneraemonda, teekent het volgende over Rosiana aan: ‘Rosiana Coleners, poetria, Annae Bincianae aequalis, cui et nota et amica fuit: quam Marcus Vaernewyck publicis suis monimentis commendavit. Haec, licet illiterata, imo analphabeta, non tamen amusa fuit: supersunt enim in sodalitate Rosiana, in qua nomen dederat, flandrica ejus poematia, quae etiam in meliore sexu laudem mereantur. Obiit circa annum CIDLX, tumulata hic ad D. Virginis¹.’

Maestertius, die nagenoeg niets meer dan eene vertaling van Lindanus gegeven heeft, schrijft: ‘Dese is in de rijm-konste seer ervaren geweest, na by comende Anna Bince, aen de welke sy in goede vrindinschap bekent is geweest, die Marcus Vaernewyck in sijne boucken van de Nederlantsche oudheden heeft aengedient. Dese, al ist, dat sy noch lesen, noch schryven konde, is nochtans eene goede Redenrijcke geweest, gelijck hare gedichten, die in de camer van de Rosiers noch zijn, ten vollen betoonen. Sy is gestorven den jaere 1560, ende begraven in de kerck van de H. Maget.’ Maestertius slaet in deze vertaelde plaets tweemael den bal mis. De vriendin van onze Rosiana was de bekende Anna Bijns, en beiden worden door Van Vaernewijck geprezen; niet aengediend, dat onzin is. Lindanus voegt er by, dat Rosiana

1 Beroepen werk, bladz. 243.

[p. 97]

haren naem aen eene onzer Rhetoryken gaf, dien dit gezelschap tot aen zyne vernietiging behouden heeft. Doch wy denken dat onze Rosiers hunnen naem van de koningin der bloemen ontleenden; even als het gezelschap, waervan men leest: ‘On a formé a Paris, il y a quelques années, une société du genre des jeux Floraux; c'est celle des Rosati. Le lieu des séances s'appelait Éden ou Bosquet des Roses; et pour être reçu Rosati, il fallait avoir chanté la Rose. (La corbeille de roses. Paris 1816, pag. 7.) - Trouwens men weet, dat onze Rhetoryken veeltijds hunnen naem van een bloem ontleenden. Ook zegt Sanderus dat het zinnebeeld van de hier gevestigde Rhetorijk van St-Dorothea een roos was. ‘Collegia sunt SS. Dorotheae, Hilduardi, Rochi, quorum symbola Rosa, Alauda, Carduus (Flandria Illust. Col. 1641, tom. 1, pag. 599); en in hetzelfde boekdeel, bladz. 583 zegt hy, sprekende van de Rosieren van Ypre: Secundum Gymnasium, sive cameram poëticam, vernaculo nomine vocant de Rosieren, quorum patrona Virginis Mater Anna.

Wat de bedoelde plaets uit Vaernewyck betreft, deze schrijver, na bekend te hebben, dat hy ‘noyt meer dan een maent, om lesen ofte schrijven te leeren scholen en ghijnck,’ verstout zich eenigzins, als geschiedschryver op te treden, by het denkbeeld, zoo hy zegt, ‘dat oock vrouwen constige wercken volbracht bebben, noch in onsen tijden; soo dat constighe ende cloucke mannen, daermede te wets souden gheweest hebben. Zoot emmer ghebleken is aen die eersaeme ende sonderlinghe van God begaefde Maecht, Anna Bijns, te Antwerpen, die soo eerlick ende treffelick gewrocht heeft in die conste van Rhetorijcken, aenvoerende oock soo pointelijck die auctoriteyt der heiliger Schriftueren, soo dattet sommighe docteuren niet verbeteren en souden.

[p. 98]

‘Ende oock aen die behendighe ende troengieuse dochter Rosiane tot Dendermonde, oock in 't feyt van Rhetorijcken, die noch lesen noch schrijven en conde.’

Tot dus verre Vaernewijck. Hetgene Willems in zyne Verh. over de Nederd. Letterk., Witsen-Geysbeek in zijn Critisch-anthologisch woordenboek der Nederduitsche dichters (sub voce) over Rosiana aenteekenen is uit Lindanus overgenomen. Foppens in zyne Bibliotheca Belgica had zulks mede reeds gedaen.

De voorzeide kamer der Rosiers bestaet niet meer. Zy werd, tydens den inval der Franschen in ons land, op het einde der voorgaende eeuw afgeschaft, vernietigd. Onmogelijk is het my geweest op te sporen, wat er van de papieren dezer Rhetorijkkamer geworden is. Rosianas graf is thands in O.L.V. kerk niet te vinden: ook koomt het niet voor op een handschrift van den jare 1786, dat alle de grafschriften, destijds aldaer bestaende, behelst, en dat wy bezitten. Wy zijn gelukkiger geweest dan Willems en Witsen-Geysbeek, en hebben een van hare gedrukte stukjens ontdekt.

Lucas de Heere, geboren in 1534, heeft, gelijk Karel van Mander getuigt¹ ‘in poësy verscheyden dinghen ghedaen. Onder andere den boomgaert der Poësyen, in welcken hy eenige dinghen uyt den fransoyschen heeft vertaelt, te weten, den tempel van Cupido van Marot, en andere dingen; oock veel van zijn eyghen vindingen, doch niet op de fransche mate, die hy naderhandt wel gevolght heeft.’ Dit boekjen is ons in de hand gekomen. Bladz. 47 en 48 treft men aldaer de volgende verzen aen:

1 Leven der Nederlandsche schilders. Haerlem 1604, in 4^o, bladzyde 256.

[p. 99]

Aen d'excellente Roseane, poetersse, residerende te Dendermonde.

 

Eer dat ik u kenne (ô Roseane excellent)

 

Hebbe u ghekend, deur Haelsuut eloquent,

 

Die mij te Ghend van u beghonste te narreren,

 

Zegghende: daer was een dochter, wonende ontrent

 

Zijn woonste, welcke in dichten en componeren

 

Wonder dede: ia wiens wercken dat passeren

 

(Sprak hy) veel manlicke constighe wercken.

 

Dies begonste ic mi (daer zulc adverteren)

 

Zeer te verwonderen, ende (zoo ghi meugd mercken)

 

Nog meer te verblien: ziende de const verstercken,

 

Vereeren en verrijcken deur een maegd eerbaer,

 

Die, zonder de studie ofte hulpe van cleercken,

 

Zonder lettere te kennen componeerd eenpaer

 

Schoon spelen, Refereynen, Liedekins, aldaer

 

Vul van alle gheleerde sententien en leeren.

 

Waer deur ghi uws stads lof (al is si cleene voorwaer)

 

Meer dan of zy Scypion hadde, zuld vermeeren:

 

Ghelijc Pallas boven Mars is verre te eeren.

 

Maer op dat ander u licht ooc meughen sien blijncken,

 

En dies haer profijt maecken, eer zi mijncken

 

Deur de prente, waer bi sconstenaers lof groeijende is,

 

En op dat elc (dit ziende) magh zegghen, oft dijncken

 

Sulck een Roose aene de Denne groeijende is.

Ghy schrijft tot een die simpel is in de Practiicque,
Onwijs, aerme gheboren, en noch niet riicke,
In de conste gheel magher ende teere,
Slecht, ongheleerd, zoo ghy hier ziet publiicke:
Maer nochtans zendic een groete vriendeliicke
Tot Ghent an V, lieue Lucas d'Heere,
Op dat ic wat danckbaerheits wederkeere
Tot u die gherekent ziit onder d'expeerde
Als ic van u hoorde, ic schaemde my zeere,
Dat was als my Haelsuut van v vercleerde.
Ic en hebbe u noynt (meen ic) ghesien op d'eerde

[p. 100]

 

Dan deur uwen brief, danc heb v jonste:

 

Daer in ghy schriift dat ghi van mi dicht begheerde,

 

Dwelc (ic kend) te cleen is en te sober in de conste.

 

Ic beminde Rhetorica van dat ic begonste

 

Die t' handtieren, zonder schriven of lesen:

 

Maer sheeren milde graci (die my begaeft vp tronste)

 

Is op u (Luca) overvloediger gheresen,

 

Die zijt onder alle d' artisten ghepresen.

 

Al begheerde van een maeght Rhetoricams lessen,

 

Die in de zulcke niet crachtigh en kan wesen,

 

En die ic deur d' aude lanx om meer moet messen,

 

Als eene Roose die verdwiint, by geliickenessen.

 

Nochtans minen gheest in u begheerte verbonden is.

 

Want dat my is ghegheven deur Gods addressen,

 

V van my uut ionsten ionstigh ghezonden is.

Deze regelen ademen eene reine, dichterlyke ziel, en wy stellen die gereedelijk boven degene aen welke zy tot antwoord dienen. Men steke slechts de aenvallige Rosiana in een min ouwerwetsch kleed, en oordeele!

In onze dagen zou zy hare gedachten omtrent op de volgende wyze voorgedragen hebben:

Gy schrijft tot haer, die, nog in Dichtkunst onervaren,

Onwijs geboren is, en al haer zwakheid voelt.

Maer 'k zende 's Vriendschaps groet u over, en verklaren

Zal deez' de dankbaerheid, die in mijn boezem woelt.

U, zelfs gerekend by Poësis troetelzonen!

Ik kreeg een blosjen, toen ik hoorde van uw gunst.

Nooit zag ik u op aerd', maer 'k ken u door uw toonen,

En door uw lieven brief, vol hartelyke kunst!

Gy schrijft dat ge, eedle Vriend, iets van mijn zang begeerde,

Die al te kunsteloos, die al te nietig is.

Toch minde ik Poëzy, van toen ik die hanteerde,

Schoon ik genot en hulp van pen en boekstaef miss'.

Veel overvloediger is op u Gods genade

Gerezen; ja, op u, den roem der Dichtrenstoet;

Al gaet ge een ongeleerde, een simple maegd te rade

Die in dit eindeloos vak uw lessen vergen moet,

[p. 101]

 

En die allengs verkwijnt, door ouderdom verslonden;

 

Gelijk de teedere roos, by uitgebloosde wang.

 

Mijn wensch is echter aen uw zielsbegeert' verbonden:

 

God schonk me een teeder hart, en u schenk ik diens zang.

En hiermede vermeenen wy bewezen te hebben, dat Rosiana, onze stadsgenote, onder de verdienstelyke dichteressen van haren tijd mag geteld worden; haer naem vereert eene Stad, die ons boven alles dierbaer is.

Dendermonde, maert 1838.

P. VAN DUYSE.