Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1
(1837)–J.F. Willems, [tijdschrift] Belgisch Museum–
Auteursrechtvrij
[pagina 304]
| |
Lof der Nederduytsche tael.Door kunstmin en door 't schoon der eêlste stof bewoogen
Wil ik myn moedertael in eergezang verhoogen,
Haer weerde hulde biên, aen oudheyds roem vereend,
Die volk en vaderland de rykste glansen leent.
Gy, die van jongs af aen my hebt in d'oor geklonken,
Die 'k met de moedermelk zoo zoet heb ingedronken,
Bekoorelykste tael, wees gy myn zangheldin!
Ontvonk me in heylig vuer, geef my de toonen in
Waer door gy wilt vereerd, vereêld zyn en verheven:
Zoo word u dubb'len lof dankschuldig weêrgegeven.
Gelyk de stille deugd, eenvoudig, onbekend,
Haer dagen overbrengt, aen pragt noch lof gewend,
Zoo bleef het neerduytsch lang by enkle gunstgenooten
In engbeperkten kring beöefend en beslooten;
Of zoo als d'akker, door geen hebzugt nog beploegd,
Zich met het voeden van zyn wild gewas vernoegt,
Zoo nam die tael ter hert, en was 't haer welbehagen
Aen d'ingeboornen slegts haer kennis op te draegen;
En echter moest zy lang vervolging onderstaen.
De vreedste dwinglandy, het vryheyds momtuyg aen,
Verkogt haer aen den haet van snoode volkstyrannenGa naar voetnoot1.
Men zag ze uyt eygen erf, uyt raed en vierschaer bannen,
Ten ondergang gedoemd, als brabbeltael bespot,
Bezwykend onder 't juk, en haeren mond in 't slot.
Zy zugtte, en evenwel, hoe bits door nyd bekropen,
Vond zy een schuylplaets by haer waere vrienden open.
Maer heden, nu men haer in 't ryk der vryheyd ziet,
Waer zy bescherming en verdiende gunst geniet,
Nu doet zy 't bly gelaet in edle trotsheyd glooren
En mag ze heerschen, als in vollen glans herbooren!
| |
[pagina 305]
| |
Wat blyden ommekeer! wat grootsch vooruytgezigt!
Een duerzaeme eerezuyl word voor haer opgerigt;
Men ziet het staetsbestuer haer yver ondersteunen,
En schryvers, hooggeagt, doen haren lofzang dreunen!
Bespeurt gy hoe die schoone in 't lieflykst tooysel pronkt,
En 't hert haers minnaers door een liefdewenk ontvonkt?
Gelyk de lentezon, na vorst en hagelbuyen
En koude en stueren wind, ons toelacht uyt het zuyen,
Zoo prykt de moedertael in ongewoon sieraed;
Of als een herderin, wier nedrig landgewaed
Eerst lang 't gezicht verborg der zoetste aenloklykheden,
Op eens in volle pragt den rykstroon mag betreden,
Dewyl een koning, dien zy door haer schoonheyd treft,
Haer tot zyn lieve bruyd en landvorstin verheft.
Hoe zoet is't voor den vorst zyn eerbied op te draegen
Aen 't zielverrukkend beeld van al zyn welbehaegen!
Zoo treed de tael ook weêr met nieuwen luyster voor:
Komt, volgen we onbeschroomd die dierbre, op 't gloriespoor!
Laet gryze aloudheyd op Homerus klanken boogen;
Laet Maro Latium met godentael verhoogen,
De Belgen hebben ook een dichterlyke tael:
Welsprekentheyd verheft ze in haere kunstezael;
Zy moet om geen behulp by vreemde spraeken bed'len
Maer kan door eygen schoon zich meer en meer vered'len;
Zy wykt geen andre tael, maer plaetst zich, als goddes,
By die van Cicero en van Demosthenes.
Nooyt zal zy 't keurig oor door stroef geluyd verveelen;
De dry bevalligheên zyn haere kunstgespeelen,
En storten beurtlings haer den honig in den mond;
Zy teelt een roozenbosch op ongeploegden grond.
Hoe staetig doet zy niet, by 't heffen der gordynen,
De treurge Melpomene op 't schouwtoneel verschynen?
Hoe vrolyk straelt haer geest in 't boertig blyspel uyt?
Hoe ruyscht, met zoet geklank, by haer de herdersfluyt?
Met welk een kragt weet zy de heldentromp te steeken?
Hoe schrander hekelt zy de domheid en gebreken?
Heft zy by 't vriendenlyk een treurgen rouwzang aen
Wie smelt niet nevens haer in droefheyd en getraen?
| |
[pagina 306]
| |
Zy heeft van ouds de gunst van 't negental verkreegen;
Den geest van Pindarus is op haer neêrgezeegen;
Z'is als een stroom, die bruyscht en boven d'oevers springt,
Wanneer ze een dithyrambe of heldenlierzang zingt.
Doet zy den redenaer in Themis pleytzael dondren
Elk hoorder moet haer toon en woordenkragt bewondren:
Hy vraegt of wederspreekt, en toont hoe 't schynbre faelt,
En dwingt en overtuygt - en d'onschuld zegepraelt.
Hoe treffend klinkt haer stem in Gods gewyde kooren,
Wanneer z'haer boetbazuyn door hart en aêr doet booren,
En 't evangeliewoord doet dringen in 't gemoed,
Ja, op versteenden grond het zaed der deugden voed!
Welke andre tael wierd ooyt op 's aerdryks rond gevonden
Zoo zuyver, zoo volmaekt, zoo sterk door eygen gronden?
Zy heeft oorspronglykheyd, en met zoo edlen pand
Vindze alles wat ze vraegt in overvloed ter hand.
Hoe allerkeurigst kan zy klankwys evenaeren
De werking der natuer, in stormen en gevaeren!
Zoo haest haer wondre stem ons door het zintuyg boort
'T schynt, dat men door 't verhael beschouwt hetgeen men hoort:
‘De blixems flikkren rond; de schorre donders klettren;
‘De wolken bersten los; verysde korr'len plettren
‘'T geslingerd graengewas; het luchtruym loeyt en gilt;
‘Het herte klopt van schrik; de ziddrende aerde trilt...
De dubbelzinnigheyd moog' van haer erfdeel vlugten;
Zy hebbe 't leed van haer besmetting niet te dugten!
Zy kleurt met onderscheyd: een mensch verschilt van man,
En duyzend woorden meer zyn daer ten voorbeeld van.
Natuer, die haer van jongs had in haer gunst genoomen,
Deed milde vrugtbaerheyd in haeren boezem stroomen,
Waer door ze weelderig met keur van klanken speelt,
En uyt een enkle sylbe een schat van woorden teelt.
'T verkleyn- en 't koppelwoord (die ryke voorraedzaelen)
Doen haer voortrefflykheyd met hoogen luyster praelen,
En 't woordlid, dat gebrek of overvloed beöogt,
Spyst staeg een bronaêr, die vermindert noch verdroogt.
Zy is een baek vol licht, een leysterr' voor de reden;
Zy laet zich, zagt als wasch, door kundig' handen kneeden,
En buygt zich graeg tot elk verscheyden onderwerp.
Nu is zy levendig, berispend, bits en scherp,
| |
[pagina 307]
| |
Dan overvloedig, ryk, verrukkend en verheven;
Soms wordt ze zugtend tot een smertgevoel gedreven,
Wanneer haer toon verzagt, vertederd nederdaelt;
Doch alles wat zy raekt word heerlyk afgemaeld.
Gewyde bron, waer uyt van ouds de dichters drinken,
Gy, die hun zangen doet op hooger toonen klinken,
Permessus! edlen vloed! hoe smaekeloos en koud
Is by uw lieflykheyd Pactolus met zyn goud!
Ik zie de breede Nyl en Ganges hunne kruyken,
Door uwen glans verdoofd, in 't digte riet verduyken:
Hun luyster taent voor u. Waer wierd het hemelsch vogt,
Dan in uw zilvren schoot, door dichters ooyt gezogt?
Uw kleynen omvang moet voor Thetys plas niet wyken,
Die langs de kusten golft van zoo veel koningryken,
En ongemeten schynt, maer vol van walglyk nat.
Word gy niet boven al oneyndig meer geschat?
Of zal men altyd 't groote en 't uytgestrekte kiezen,
En zich, daer in verdwaeld, met dwaes vermaek verliezen,
Alleen om dat het meer den mensch in d'oogen springt
En hem door reuzenvorm als tot bewondring dwingt?
Minerv' was in den raed der goden aengezeten
Toen Jupiter haer vroeg om haeren keus te weten
Van al de boomen, op het vlak der aerd gesteld.
Was toen haer antwoord niet door wysheyd zelf gespeld?
Zy sloeg, op dit verzoek, haer oog ter aerde neder,
Bezag den hoogen eyk, den breedgekruynden ceder,
Der helden eer en glans den ed'len lauwerboom,
Den gladden populier omtrent een waterstroom;
En echter kon d'olyf haer boven al behaegen.
‘Ik zie hem (sprak Minerv') de beste vrugten draegen:
Dat zich een ander in 't onvrugtbre schoon verblyd',
D'olyf, hoe kleyn ook, word myn godheyd toegewyd.’
De goden juychden toe, en haeren eeuw'gen vader
Sprak: ‘ed'le dogter, kom, treed mynen zetel nader!
Kom, dat ik u omhelze! o teergeliefde kind,
By u is 't maer alleen, dat zich de wysheyd vind.’
Laet dwaesheyd dan bestaen die dierbre tael te laeken,
Om dat zy zich beperkt by onzer vadren daken;
| |
[pagina 308]
| |
Haer hand, dit is genoeg, bied ons een zoete vrugt;
Wy ademen by haer een ryke balzemlucht.
Gy, die den voorrang hebt aen eene spraek gegeven,
Die zich door 't blind geval zag uyt het stof verheven,
Beschouw uw moedertael, en ken het eygen schoon
Dat haer versiert, en zich zoo heerlyk stelt ten toon!
Leer haer, die gy veragt (maer zonder ze ooyt te kennen),
Leer aen haer deftigheyd en ed'len trant u wennen;
Verzaek uw pligtverzuym, en geeft haer, vol van vlyt,
Het dubbel eerbewys, dat gy haer schuldig zyt!
O, mogt haer liefdevuer uw koude borst verwarmen,
Zy zoud haer schoonheyd in verbeeldings gloed omarmen,
Haer zweeren eeuwig trouw, met onverbreekbre min,
En in verrukkingsdrift aenbidden als godin!
Toen Romens heerschappy haer trotsche legervaenen
Geplant zag by den Celt, by Parth en Indiaenen,
Toen Pontus was verheerd en boog voor Romens staf,
En 't brandend Africa zich overwonnen gaf,
Terwyl Pompejus zweerd in 't oosten zegepraelde,
En by den Iberstroom zyn krygstropheën haelde,
Toen rees ook Caesars roem met ongewoonen glans,
Gelyk een nieuwe zon aen 's hemels hoogen trans.
Hoe moest Germaniën niet voor zyn waepens schroomen,
Wanneer zyn moedig heyr verscheen aen d'Elbestroomen!
Hoe stond den Rhyn verschrikt, door bange vrees bevaên,
Wanneer hy d'eerste brug zag op zyn schouders laên!
Niets kon den Roomschen held op zynen togt weêrstreeven:
De Gaulers bukten al, of moesten voor hem sneeven,
Terwyl den fieren Brit, vergeefs door 't pekelnat
Omringd, het zelfde lot niet min te dugten had.
Den Belg, den Belg alleen, in d'ongenaekbre streeken
Van zyn moerassen en zyn bosschen diep versteeken,
Trotseerde Caesars magt, besprong den dwingeland,
En bood hem, waer hy kwam, kloekmoedig tegenstand.
Wars van de zuyderpragt, door geen gevaer t'onzetten,
Kon dreyging noch verlies zyn heldenmoed verpletten,
En waer een vryen Belg door 't stael was neêrgeveld,
Daer rees een andren op, een evenstrydbren held.
| |
[pagina 309]
| |
Zoo moest den grootsten man en veldheer van die tyden
Den onbedwingbren Belg een grootschen eernaem wyden:
Hy noemde ons t'aldersterkst en aldermoedigst volk
Dat pal stond voor zyn speer en onverwinbren dolk,
Waer door al d'andren 't juk was op den hals geworpen.
Den Gauler zag zyn erf, zyn landen, steden, dorpen
Weldra herschaepen tot een roomsche wingewest;
Zyn godsdienst en zyn wet, zoo menige eeuw gevest,
'T moest alles in den niet op 's winnaers wenk verkeeren,
'T moest alles nieuw gebruyk en wet en zeden leeren.
De jeugd (der oudren troost) de blonde en sterke jeugd,
Voorheen op 't pad geleyd van vaderlandsche deugd,
Moest tegen wil en dank by Caesars vaen verzaemlen,
En daer, gepraemd, de tael van 's lands verdelger staemlen.
Maer 't belgisch volk, gelyk aen 't kroost des dondergods,
Beschermde land en tael met byl en yzren knods;
Ja, zyn ontembren leeuw, by 't schudden van zyn maenen,
Deed, brullend, meer dan eens des adlaers luyster taenen...
Heyl, drymael heyl zy u, aenbidlyk voorgeslacht!
U zy onz' dankbaerheyd nog heden toegebragt,
Als hoogverdienden loon voor al uw dappre daeden.
Nog groenen hier voor u de schoonste lauwerbladen:
De dichtkunst plukt ze en wyd ze, in 't zingen nimmer moe,
By 't vaderlandsch altaer, aen uw herinn'ring toe.
De tael, door uwen moed verdedigd en gehuldigd,
Is u haer ouden roem en voortbestaen verschuldigd:
Zy is (zoo roepen wy in geestverrukking uyt
De stem van 't dapperst volk, en vryheyds eêlst geluyd.
'T is nog de zelfde tael die d'oude Barden zongen,
Toen belgies heldenkroost, aen 't oudrendak ontvrongen,
Met spies en beukelaer naer 't strydperk heenen toog,
En, door geen vrees versaegd, op 's vyands benden vloog; -
Die zelfde ryke tael, die zoo veel helden teelde,
Zoo veele heldendaên in 't zegelied vereêlde:
Zy blyve, eeuw in eeuw uyt, by 't strydbaerst volk der aerd,
Als in haer heyligdom, in 't belgisch hert bewaerd!
En gy, van onzen tyd onsterfbre Mavorszoonen!
Men zag in 't veld van eer ook uwen moed bekroonen.
Voor ontrouw en verraed en voor verleyding doof,
Omkransde gy uw kruyn met onverganklyk loof.
| |
[pagina 310]
| |
Nooyt wykend, nooyt ontaerd van uw roemrugte vadren,
Vergaerde ge op uw beurt een oogst van lauwerbladren.
Het veld van Waterloo, met zoo veel bloed besproeyd,
Getuygt wat edel vogt nog door uw aders vloeyt.
Daer hebt gy ook de tael, die langzaem was aen 't kwynen,
(Om dat zy door het fransch haer invloed zag verdwynen)
Daer hebt gy tael en land van ondergang bevryd,
Door deugd en heldenmoed, in dien gedugten stryd!
O tael, my altyd lief! o bloem van myn gezangen!
'K wensch u met al het schoon der kunst te zien behangen.
Gelukkig zoo ik slechts een schittrend deeltje trof
Van uwe uytmuntentheyd en onvolzingbren lof.
Wees trotsch, o edle tael! uw heylzon is herreezen:
Gy kunt, gy moet, gy zult den roem der Belgen weezen.
Indien ik in den rang der dichtren word geteld,
Gy zyt het, die myn gang ten zangberg hebt verzeld.
Een ander mooge vry, in dichterlyker trekken,
Uw zwier en deftigheyd met meerder kunst ontdekken:
Hy kan, hoe zoeten klank hy op de snaer moog slaen,
In liefde voor de tael my niet te boven gaen.
| |
Aenmerkingen.Men gelieve op te merken dat dit dichtstuk reeds in het jaer 1828 is opgesteld, tot lof en verdeediging onzer schoone dog altyd miskende moedertael. Eens was ik in een gezelschap van treffelyke persoonen, en de redenwisseling liep over de taelen. Deeze persoonen waeren, gelyk men er zoo veel aentreft, vyanden van hunne moederspraek. ‘Wat is de vlaemsche tael (zeyden zy)? zy beslaet eene kleyne oppervlakte lands, en is daer buyten nergens verspreyd. De fransche tael, in tegendeel, word, door geheel Europa, en in andere deelen der wereld, verstaen en gesprooken.’ Hier op deed ik deeze vraeg: ‘Zoo zou dan hetgeene meest verspreyd en alom gekend is, het beste zyn?’ Het antwoord was ja. ‘Wel nu, mynheeren (hervatte ik): de | |
[pagina 311]
| |
koperen munt is meer verspreyd onder de volkeren dan de gouden; ik geloof nogtans, dat gy de laetste hooger agt en liever in uw kas bewaert dan de eerste, hoe wel het koper meer gemeen is dan het goud.’ Zy scheenen getroffen; doch of zy tot de verschuldigde agting hunner tael zyn gekoomen, weet ik niet. Maer nu vraeg ik: is een engelschman beschaemd in zyn eygen land engelsch te spreeken? zal een franschman, een spanjaerd, een italiaen zyn eigen tael veragten? en nogtans zyn de taelen van de dry laetstgenoemde volkeren slegts zamengesteld uyt verbasterd latyn. Zy kunnen zich niet beroemen, gelyk wy, de tael van hunne aloude voorouders te spreeken; en, niet te min, zy eerbiedigen hunne moederspraek. Hoe verre gaet thans de besmetting van het slegt gebruyk niet over! Men begint de kinders fransch en engelsch te leeren, eer zy eenige kennis van hunne moedertael bezitten. ‘Het vlaemsch (zeggen d'ouders) zullen zy van zelfs weeten.’ Maer, wat gebeurt er? de kinders, zomtyds, in laeteren tyd, de eerstgemelde taelen niet meer of weynig beoefenende, vergeeten de zelve, en, tot hoogere jaeren koomende, konnen zy schier geen vlaemsch leezen noch schryven. Alleen konnen zy het daegelyksch spreeken in huyshouding of koophandel. Maer ik geeve toe dat men de vreemde taelen van onze nagebueren leere, om met deeze te konnen handelen (veronderstelt, dat wy meer verpligt zyn de taelen van onze nabueren te leeren, dan zy de onze): hoe weynig zullen er zyn die deeze taelen grondig zullen verstaen? Om eene tael in al haere uytgestrektheyd te kennen moet men op den grond, waer zy algemeen de landtael is, opgevoed zyn, of zeer lang verbleeven hebben. Het gevolg van het opgemelde misbruyk is, dat er by honderden hier te lande het fransch willen spreeken en | |
[pagina 312]
| |
schryven, en nog ten halve den aerd en de spreekwyzen daer niet van kennen. Maer het fransch streelt de eerzugt van menschen, die willen grooter schynen dan anderen; het fransch is de tael van lieden van rang, de tael van het goed gezelschap, van het Gouvernement; men vryd in 't fransch; men zingt in 't fransch; men trouwt in 't fransch, en eyndelyk men sterft in 't fransch [en op zyn fransch!]. Ondertusschen, de arme vlamingen, die 't geluk niet gehad hebben fransch te leeren, zyn vreemdelingen in hun eygen land (onbegrypelyke afdwaeling!). Word er iet verhandeld, of zyn er bekendmaekingen of afkondigingen in 't fransch, zy zyn verpligt, om zoo te zeggen, van andere persoonen de uytlegging daervan aftebedelen, als of zy te Constantinopelen of te Mekka woonden!
Th. VAN LOO. |