Belgisch museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des vaderlands. Deel 1

[p. 297]

De Roomsch-Catholyke eerdienst te Brussel verboden, in 1582 en 1583.

Ieder weet dat de roomsch-catholyke eerdienst gedurende de omwenteling der zestiende eeuw binnen Brussel, Antwerpen en Gent, eenigen tyd verboden is geweest. Ten aenzien der twee laetstgenoemde steden zyn de omstandigheden daervan door pater De Jonghe en pastor Diercxsens op eene voldoende wyze geboekt geworden, en hoe het toen in het byzonder te Antwerpen met roomschen en onroomschen toeging, bewyzen de brieven der jaren 1581 tot 1584, welke ik in myne Mengelingen heb medegedeeld; doch omtrent de Brusselsche zaken van dien tyd heeft men veel minder berichten; weshalve ik den liefhebbers onzer vaderlandsche oudheden geen' ondienst vermeen te zullen doen, door het mededeelen van vyf ordonnantien wegens het uitoefenen van den roomschen godsdienst aldaer, waervan ik de kopyen in het schrift van dien tyd bezit.

Pieter Bor bericht ons, in het zeventiende boek van zyn werk over de Nederlandsche beroerten, dat de Roomsch Catholyken van Brussel by den hertog van Alençon, die toen zich hertog van Braband liet noemen, een smeekschrift indienden, ten einde hunnen godsdienst vryelyk te mogen uitoefenen. De zelfde schryver doet ons ook den brief kennen, dien de fransche vorst over dit punt aen den amman en het magistraet van Brussel schreef, op den 8 junius 1582. Vervolgens zegt hy: ‘Hy (de hertog) schreef oock aen den heere Van den Tem-

[p. 298]

pele, gouverneur van Bruysele, ende sondt hem copie van den voors. brief, begerende dat hy daer aen de goede handt houden soude, dat de catholijcke religie aldaer weder ingestelt soude werden, gemerckt zijne meeninghe was, hem metten eersten, des doenlick zijnde, aldaer te vinden om te resideren. Doch dese brieven en zijn niet geobedieert geweest voor dien tijt.’

J.F.W.

1.

By den heeren van den Raide van oirlogen int volle consistorie, met advise van den heeren der magistraet, is geresolveert, dat alle gheestelicke manspersoenen voir die heeren van den voirs. raide zullen worden ontboden, ten eynde zy hun wederhouden van biechte te hoiren, ende eenighe exercitie van de Roomsche religie voirts te keeren, op die pene van uyt deser stadt gesonden te worden; ende oyck den selven te doen bekennen dat d'oirloghe, die gevoert wordt teghen den coninck van Spaengnen ende zijne adherenten, wordt gedaen met goeder causen ende fundament, op gelijcke pene. Actum in den voirs. raide, op den xx^en dach february 1582. Onder stondt gescreven: Ter ordonnantie als boven. Geteekent A. Smet.

2.

Alsoo alle secrete vergaderinghen van borgheren ende andere ingesetenen deser stadt van Brussele by daegelicxsche experientie bevonden wordt te zijne zeer periculeux, ende sunderlinghe in de teghenwoordighe aenloopende tijden, ende dat sekerlijcken staet te presumeren, dat den boosen ende moordadighen aenslach, nu onlancx geperpetreert op den persoon van den heere prince van Oraignien, is toegecomen doer eenighe verradersche vergaderinghe, gelijck vele goede getrouwe

[p. 299]

dienaers van den gemeynen vaderlande hun moeten laeten duncken ende verstaen, daer duere eeneghe persoenen souden geoirsaeckt moghen worden die secrete vergaderinghen (die binnen deser stadt souden moghen gebeuren, onder tdexel van messen te hooren) te willen stooren; daer duere binnen dese stadt eeneghe oploopinghe van huysen ende andere onrustige stucken souden moghen geschieden, gelijck die heeren bevinden dyenaengaende alhier, soe onder die gemeynte als soldaeten, groote altercatie te zijne, die met alle discretie moeten geschouwt werden. Daeromme zoe eest, dat die heeren wethouders deser stadt, begheerende daer inne te versiene, ende den ingesetenen te houdene in alle stilte ende ruste, hebben geordineert, dat alle gheestelicke persoenen, binnen dese stadt wesende, sullen worden geroepen voir den Amptman, Borgemeesters, ende den heere van Schoenhoven ende Liekercke, schepenen, metten raedsman Seuty, gecommitteert uytter weth, ende by de selve commissarissen hun verboden worden messe te doen int secreet, op die pene van privatie van hunne alimentatie¹, ende voirts exemplaire punitie, totter tijt toe anders dyenaengaende by zijn hoocheyt sal wesen versien. Aldus gedaen ende geresolveert op den twintichsten dach der maent van meerte, anno XV^c ende twee-en-tachtentich. Onderteekent J. De Smet.

1 Op den kant staet: Derisio, quia nulla datur alimentatio.

3.
Sabbato XXVIII^a maii 1583, op sincxenavont.

Opt versueck by de heeren ende goede mannen van den wijden raide, op heden gedaen, van dat mijn heeren hen souden gelieven te vercleren, oft zy van mey-

[p. 300]

ninghe zijn te achtervolghen seker brieven, by de Staten van Brabant aen hen gescreven den xxvj^en deser maent, noepende seker poinct, daer inne begrepen, van datter egheene vergaederinghe in huysen oft ander plaetsen en souden geschieden tot exercitie van de Roomsche religie: hebben mijn heeren den gouverneur ende wethouderen, met eendrachtige opinie, vercleert ende geresolveert, dat zy dien vande Roomsche religien niet en begheren te beletten dexercitie van hunne Religie int secrete, maer dat zy dienaengaende sullen commueren, behoudelijck tselve geschiede zoe modestelick, dat daer uyt van hunnentweghen egheen confusie oft disordre en geschiede. Ende dit al mits de gelegentheyt vanden teghenwoirdighen tijde, ende om ruste ende eendrachticheyt binnen deser stadt te houdene.

4.
Aengaende de Magdalene Susterkens, die men van te voren hadde willen doen mans trouwen, gelijck die sommige alreede hadden gedaen.

Alsoe mijn heeren Amptman, Borgermeesteren, Schepenen, Rentmeesteren ende Raidt der stadt van Bruesel zijn geadverteert dat die vanden convente van de Magdalene Susters, geheeten Bekeerde Sondaressen, binnen deser stadt, daegelicx binnen hueren convente toelaeten eenen uyt- ende inganck, zoe wel van mans als van vrauwen persoenen, teghen alsulcken ordinantien, daer op zy aldaer in voirtijden zijn gedoecht geweest ontfangen te wordene ende blijvene, besnijdende de voirs. ordinantien sulcke susters bysundere van alle mansgeselschap; om de selve te onthouden van anderwerff niet te vallen in sulcken quaet ende schandael, daerom zy aldermeest tot straffe getelt zijn geweest, ende van vergaederinghe

[p. 301]

ende communicatie van vrauwen [of mans], ten eynde sy hen metten arbeyt hender handen souden generen, daer toe genietende alsulcke aelmoessen, als zy van den goeden lieden souden ontfanghen. Om alsoe daer teghen te versiene, ende de voirseide instellinghe ten eynde voirs. te onderhouden, soe hebben die voirs. mijne heeren geordineert, ende ordineren mits desen der mater, ende elck van de voirs. Magdalene Susters, dat, begheerende deselve alnoch ende langhe by malcanderen te blijvene (hen ende elck hunder dair inne vry latende) hen te besluyten ende besneden te houdene, gelijck zy in voortijden zijn geweest, ende heure leste ordinantie medebrenght, sonder binnen heuren wooninghen oft convente eeneghe andere vergaderinghe toe te laeten, onder wat pretext oft schijn tselve oyck soude moghen geschieden, op de pene van dat zy, contrarie doende, datelijck all tsamen daer uyt sullen worden gestelt, ende voirts gecorrigeert, nae gelegentheit der saecken. Ende dit alles by provisie, ende ter tijt toe by mijne voirs. heeren daerinne anders zal zijn versien. Aldus gedaen ende geresolveert op ten xij^en dach der maendt van september, anno XV^c drye ende tachtentich. My present, onderteekent F. Van Asbroeck¹.

1 Lager staet geschreven: ‘Deze ordinantie was gedaen duer die groete menichte van volcke, die aldaer ten dienste goidts daegelicx was comende, zulcx datter zomwijlen wel getelt waeren drye oft vier duysent persoenen. Insgelicx tot die Bruerkens op die grecht.’

5.

Alsoe by experientie wordt gevonden dat uyte vergaderinghen, dier daegelicx geschieden, onder dexel van de exercitie van de Roomsche religie, binnen deser stadt van Bruesele, in verscheyden cloesteren, public-

[p. 302]

que plaetsen, ende andere huysen gerijsen onder die goede borgheren deser stadt vele questien, geschillen en ongeregeltheden, tenderende tot onruste ende seditie, ende om den eenen burgher teghen den anderen te bringhen in waepenen; ende dat, de selve vergaederinghe langher gedooghende ende toelaetende, eyntelick daer aff anders niet en soude staen te verwachten dan een te zeer sorchghelicke bloetstortinghe, te besorghene ende te hitzeghen by sulcke instrumenten, die de vianden onder sulcke vergaederinghen zijn voedende ende onderhoudende; ende daer en boven noch worden geinfereert by den anderen geunieerden provintien, dat dese stadt int besundere int stuck van de exercitie van de Roomsche religie iet soude willen besluyten zonder tansiene, ende heure steden daer mede oyck bringhen in quellinghen ende onruste; gelyck tzelve innesiende die heeren Staten van Brabant hebben daeromme daeroppe tot verscheyden reysen hen advys overgescreven, ende voir die leste reyse den xxij^en augusti lestleden, ten eynde een iegelick hun daer naer soude reguleren. Om alsoe daer teghen te versien, ende de voirs. periculen te eviteren, den geunieerden provincien contentement te gevene, ende der ordinantien van den Staten van Brabant tachtervolghene, der welcker dese stadt is onderworpen: Soe hebben mijne heeren Gouverneur, Amptman, Borgemeesteren, Schepenen, Rentmeesteren ende Raidt der voirs. stadt van Bruesele de voirs. vergaederinghen voertaen meer te houdene verboden ende geinterdiceert, verbieden ende interdiceren mits desen, ordonnerende tot dien eynde alle gheestelicke persoenen, die opden voet van de leste publicatie binnen deser stadt sullen vermoghen te blijvene, hen te verdraeghen iemanden in de voirs. vergaederingen te dienen; ende eenen iegelick van de ingesetenen deser stadt hunne

[p. 303]

huysen oft andere plaetsen daertoe te verbieden, op de pene van sonder verdrach uyt deser stadt geset te worden, als perturbateurs van de ruste derselve; ende dit alsoe langhe ende ter tijt toe anders by de staten generael zal worden geordineert. Aldus gedaen opten iersten dach van octobri anno XV^c ende drye-en-tachtentich.